Ke Au Okoa, Volume II, Number 34, 10 Kekemapa 1866 — HE KAAO NO EMADAI. Ka mea i kapaia ka papa akahi o Pekina i unuhiia ma ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO EMADAI.

Ka mea i kapaia ka papa akahi o Pekina i unuhiia ma ka olelo Hawaii.

HELII 31. Aia hoi he nui wale na leo o lapana e hea ae ana ma lalo ae o lakou, me na huaolelo kauoha he nui wale ma o ko lakou Moi la; a me ka Hiwahiwa o Pekina, no ka mea, ua kupu mai aa manao pono ole oua lahui !a no Melio ka Olali o ledo, ka mea nana i hoomaka nei he pilikia, nolaila, o ko lakou makemake nui, e make ua Olali <la e pono ai; aole no hoi e kau ia ka inoa maikai maluaa ona, aole no hoi oia e ike hou i ka maka o kona aina hanau. (lapana) Nolaila, maanei no hoi oe e ike ai eka mea heluhelu i keia Kaao, o na makua pu kekahi o Melio i lawe ia e ike i ka la e make ai ua Kamaeu la o ledo, aka, ia lakou e lele ana a hiki i ka wa i nalowale aku ai ke aupuni o lapana mai ko lakou mau maka aku, oia ka vra a na eheu o ka po i übi mai ai maluna o lakou a pau. Ma ke aumoe paha, oia paha ka huli anā oka ia i kakou o ka po, ma ia wa o Ateni i hai ae ai i ka olelo imua o na Kamalei alii, a ma o na aku hoi i lohe ai na mea a pau, ua ike ia o Asia ame na mauaa e waiho hualala ana maluna o ka ili o ka honua, ma ia olelo ana a Ateni, oia no ka wa a na maou i hookani ae ai iko lakou mau leo, a ma ia kani ana ona manu a pau loae me na leo e il<uwa ana ma ka lewa, ua hoopuiwn ia ka manao ona mea a pau, me ka ninau aku o kela mea keia mea ia lakou iho i ke ano o ka- hana ana pela, noluiia, ua hoopau ia ko lakou mau manao no ka hana a na manu, ma ka hai ana a Tonelo i kona mau.makua alii, ua ike ia ka aina ! aAsia, a ua aneane paha kakou e hiki pono aku malnna o ke kulanakauhale alii o Pekina. £ pooo paha e waiho iki kakou i ke kamailio ana no lakon, e kamailio pokole kakou no Emadai a me Tamia, a me ka laua hana ana. Ma ka po i oleloia ae nei e kakou mamua; ua makaala loa laua me ke kiai ika wa e hoi mai ai ka laua hiapo mai na kaiaulu mai o na. kapakai o lapana mai. Mahope ih© 0 ka pau ana o ka laua paina ana o ke ahiahi, 1 ka wa i uhi mai ai na eheu o ka po, ua hoomau laua i ka nana ana a hiki i ka hapalua o ka po, ama ka hora jskahi pahi o ua po la, j ike poweaiwehi aku la o Emadai he wahi malamalama iki iloko o ka lewa e pu-aiki mai una, e like paha me ka puka ana mai aka Hokuloa i ka ili o ke kai, oia no ka wa a Emadai i hai ae ai i kana kane, "£1 T.nm'ia e!" " Ea," wahi a kana kane. Pane aku o Emadai, " O ua mau Kamalei alii nei paha keia la?" "Aubea?" wahia Tamia. " Eia la he wahi malnmalama uuku iloko o ka lewa auu-u, i hoopuni ia e na awenwea onohi-alii, aka, e kali iki kaua a liuliu," aole paha i hala na minute he umi, aia hoi, pu-a mai la ka malamalama nui iloko o na ao polohiwa a.me na ao kaalelewa iloko o ka lewa, me he luaipele la, (e iike paha me ka wahine o kalua ma Hawaii, ke hiki i kona wa e hoohehee ai i ka honua.) A ma ia ike maopopo ana a laua, o ka wa no iai hai ia'i kana olelo alii imua o kona mau koa kiai kino a pau, a hoomakaukau ia na men a pau no ia wa, a hoomaka ia ae la ke puhi ia ana o na mea kani ma ke mele hookahi ma ka inoa o Tela, ka hiwahiwa o Pekina. Ā hala ia, ua ki ia na pukuni-ahi he nui wale, a lohe na kanaka a pau o Pekina i ke kani aka leo oka pu, ala ae la lakou mai luko ae o ka hiamoe, aia hoi, e kuupau ia'na na lealea a pau o ka Halealii; ia wa no i hoomakaaeaiua lahui la e hoomalamalama i ke kulanakauhale, me na leo e wawalo ana mao a maanei a puni ke kalanakauhale, aia hoi na a-lii kaolele o Pekina e lele ana iloko o ka lewa, aole e hiki ke helu ia no ka nui loa. A ia lakou i olawa ae ai iluna, aia hoi ko lakou Hooilina Alii iloko o ka nani a me kona hanohano, e like no me kona ano mau, nole no hoi i ike ia kekahi po nui ma Pekina e like me ia po.'

i u» Knmnlei alii nei ma ka lewa a me na mea a pau loa ma ia huakai hookahi, aiahoi, ua iko inHi lakou i ka mnlamnlama o ke kulanakauhale alii o Pekina o hnaheo ia ana e na n-hi kaolele o kela ano keia ano he nui wale.

Ia lakou'i kokoke pono loa iho ai maluna.poiio o m kulanakauhalo la, ua hoolai muli* iho lakou ma ka lewa a hiki i ka wa i puka mai ai o lia la, oia ko lakou wa i haule like iho ai maluna o ka nina, o na Kamalei alii hoi, aia no Inua inaluna o ka maou alii, a komo wale no iloko o ka Halealii, a me ka Moi 0 lapana kona makuahonowai, a hookipa ne la ko Emndai ma mau kiai o ka Halenlii a me kona llamukn nui i na'lii ma kahi onn'lii, 1 na mnkaainana ina kahi o na kanaka i hookaawale ia no lakou a p«u.

A oia no hoi ka manuwa o na'lii i ike ai ia Emndai mo, a peln hoi o Emndai ina i ike ai i Iw laua Hiwahiwa n me ka laon hunona, a me na'lii a pau o lapana, a uwo aku a uwe mai na'lii a pau o na aoao elua, a he nai walo ka manawa i olelo ai nn mea a pau no ko Tamia nalowale ana, a hala aku hoi in, o Emadai aku no hoi, ka inoa o ka pau ia, o ka ili ann iho hoi o ka poino nui a me ka pilikia miluna o ka Inhui o lapana, a ua nui wnle na huaolHo e pili ana no na mea a pau i knnhope ne nei ma na Helu mua o keia Kano, a ma ia li» a po, a hiki i ko ao ana; ma ia la, ua kuknkuka oe na'lii a pau o na aoao a i

elua no Melio ka eueu o ledo, a holo ina Moi a me-na'lii a pau o na aoao elua, aka, ma ia la oia i lohe ai, ua hoopaa ia ua Kamaeu la maloko o Pekina, akahi no oia a lohe, aia kona enemi ma kona aina hanau, a ma ia la no hoi i hoolaha ia ai na' olelo hoolaha, no ka la e hookolokolo ia ai o Melio, a lohe ia ia mea maloko o ke kulanakauhale a pau o Pekina mai kela pea a keia pea o ke kulanakauhale holookoa. Ka hooleolokolo ia ana o Melio imua o Emaāai ke Aliiwahine, a me lea Moi o lopana a me na'lii a pau o na aoao a i elua maloko o ke Kula.nakuvlia.le Alii o Pekina, imua o na maka, o na Makaainana. Mahope iho o ka la i hoopuka ia ai na olelo hoolaha no Melio, ia wa no ua hana ia kekabi lanai nui loa mawaho o ka Halealii o Emadai, malaila kahi i hoomakaukau ia ai no na makaainana a pau loa, a ua hookaawale ia hoi kahi o na'lii a me na Moi, a me na Kauialei; a hiki i ka la i hoolaha la ai no Melio. M.a ka puka ana mai o ka la, aia hoi ka lehulehu holookoa a paue liuliu ana lakou, a oia no ihoi ka wa. a lakou i ike aku ai e haaheo mai aua ka hae o Emadai iluna o ka pahu hae, e pulelo ana oia ma na welelau o ka makani; a pau ka aina kakahiaka, aia hoi ua ike ia aku ka lehulehu e hele huakai mai ana na kane oa wahine a me na keiki, me na hapauea a hiki ma kahi i hoomakaukau ia no iakou, a akoakoa na mea a pau, ia wa i hoike mai ai ko lapana lahui imua o lakou, a he nu hou no ia i ko lakou ike.ana ina helehelena oia poe, ame ko lakou mau aahu i like ole aku me ko lakou, a ua nui ke pioloke o na mea a pau, no ka malihini o ko lakou ike. ana i ko Lipana lahui. A he hapalua bora paha, ia wa i hele mai ai ka ohana alii o na aoao a i elua, a hala mai la lakou, oiaio, ua hookaawale ia na aoao elua, no ka Moiwahine o Pekina a me kona lahui, aua kaawale hoi kahi o ka Moi o lapana ame kona ohana a pau, a ; ma ia hope iho, be mau minute pokole paha,. alaila, ike ia aku la o Emadai a me Tamia a me ka Moi o lapana a me na HooHina o ka Lei Alii o na aupuni elua e naue mai ana mailuna mai 0 ka Halealii, a hookani ia mai la na mea kani a pau he nui wale, a haawi ae la ka lehulehu holookoa maio a a-o i na huro he nui wale, a pau ia, hoolai malie iho la ka ahakanaka a pau, a hiki mai la lakou ma kahi i hoomakaukau ia ai,- ma ka ike ana a 'me ka nana ana i ka nui ona kanaka ia la, ua hiki ole ke helu aku no ka nui Ioa; a ma ia hope iho, olelo ae la o Emadai ia Ateni no Melio, a ia wa o Ateni i kahea ae ai i ka manu alii, a o ka wa no ia o ua manu la i hele koke mai ui, a hai aku la o Ateni i ka huaolelo no Melio, ia wa i kii aku ai ua manu la, a ike o Emadai i ua manu la, aku la oia i ka manamana o kona pulima akau i ua' manu la, a ninau aku la o Emadai i ka manu, ia wa no hoi i hai mai ai ka manu ia ia, e kii ana ia Melio e lawe mai, a oia no kooa wa i hoopuka aku ai i kana huaolelo kauoha no Melio, e lawe ia mai oia maluna o ka eheu o ha manu me ka maikai, a me ke kahiko ia i kona mau kahiko nani i piii i na'lii wale no, me ka hoopaa ole ia o kona lima i na kupee hao. A pau kana olelo ana, o ka wa no ia o ka manu i uleu koke aku ai a„.hiki maloko o ka rumi i hoopaa ia-ai ua Olali o ledo maloko o ka Halealii, aole iliuliu iho, aia hoi, ike ia aku la ka manu alii a me na manu elua nana 1 malama i ua kaikamahine pukanokano la o ia kau, aia hoi, oa uhi ia o Melio e ka hulu 0 na manu a pau o kela ano keia ano, a he mea hihiu loa ia i ka nana aku 'in ia la, a ua komo mai no hoi ka manao haohao i ka lehulehu holookoa a pau mai o a-o, aka, ua ike ole lakon i ka hana a ka manu alii e like me ka olelo a kona Haku alii (Emadai) a hiki ma kahi i hookaawale ia ai, no ka mea lawehala, oia o Melio ka puukani kaulana o lapana, a ia wa no i ku mai ai o Ateni iluna a hai mai Ika huaolelo, a penei no ia, " E kuu Haku 'ilii a me na Karaali;i alii, a me ka Moi o lapana a me ka ohana alii a pau o na aouo elua, a me ka lahui holookoa a pau mai o a-o, ano, i keia mau minule pokole loa a'u e olelo nei, mahope iho oka pau ana o ka'u olelo nna, ia wa oukou e ike ai i ka mea nana i huiia o Tamia ma ke kulanakauhale alii o ledn, ma ka aina o lapana." la wa i hoomaka mai ai e pii ke' kai o ke Moi o lapana, aka, aole oia wale, o kona lahui pu kekahi i pii like ke kni, me he mea la, ua hoolele ia ko lakou mau manao o na manao ino he nui wule no Melio, aka, ua ike oe e ka mea heluhelu i ko lakoa mau manao mamua ae nei, a pau ka Ateni olelo ana. A oka wa no hoi ia a Ateni i olelo mai ai i na manu o hoike ae ia Melio, ia wa no hoi i ike ai ka lehulehu i ua kaikamahine puhiokaoka nei o ledo e noho ana iluna o ka eheu o na manu me ka nani nui launa ole ke nana uku. i iiko pu kooa kahiko nahi ino ka men uona koia Kano, a he Kamaeu io no ma ka nana ana aku i kona mau helehelena, oiai ua ku io no i na kulnna kilakila, a ia ia i ike ia aku ai e na mea o puu, ua haawi mai no ia i ke aloha imun o nn'lii a me na makaainana a pnu, me ka wiwo ole imua o n'a mea a pau, a me he mea la, aole oia i haoa i noi mea he hewa, me he koa la oia no ka lahoouka kaua nui, e nlo nna i na poka a me ka makn o ka pahikaua o na ehemi, a ua komo mni no ka mnnao kuko ino iloko o oa keiki puukani o Pekina no Melio, me ka hoolele mau ia o na puuwai o ka ooao oolea, oiai, ua kuu pau mai la keln i kononani nui imun o ka lehulehu holookna mni o a-o, a ma ia hope ibo, ua hoolai malie iho ka lehulehu holookoa a pau, {Jiolc i pau.)