Ke Au Okoa, Volume II, Number 34, 10 Kekemapa 1866 — AHA KIEKIE. [ARTICLE]

AHA KIEKIE.

Aka, ua koe iho ka ninau, aole anei e pili ia Greenwelle ka liewa lawe ola ? Oka mea nana e hoomake i kekahi me ka manao ino ole mamua, mamuli o ka hikiwawe o ka iuaina, amamuli 0 ka nonohua a kumu nui e ae paha i hanaia e ka mea make, a nolaila ua hokuku a ua pouli ka naau o ka mea nana i hoomake, alaila, ua ku ole ia hewa i ka pepehi kanaka, a e kapa ia he lawe ola. Ma ko kakou mau kanawai, ua hooluolu ia pela na ano kina ole hemahema o ke kanaka, a malalo o ka palapala hoopii no ka pepehi kanaka, e hiki no i ke Jūre ke hoike mai i ka olelo hoo'holo no ka lawe ola. Ua kue ia no ke kanawai ma ka hili ana, a ina e homaopopoia 1 ko oukou manao, oia no ke lcr.mu nui i make ae, a i hoolalelale ia'i hoi ka make ana, iua nae pela, aole ia i manao ino, alaila, he lawe ola no ia. Iwaena o ke ao ana i ke Jure e ka Lunakawai Kiekie, o Lee, olelo ae la ia, he kaumaha no kona e hooko ai i keia hana e ili nei maluna ona. Ua ike aua launa oia me ka mea i hoopiiia iloko o na maleahiki i hala, a ua mahalo ia ia no kona ano he kanaka naauao me ka manao pono. Aua naauauwaloa kona manao i ka ike ana ia ia imua o ka Aha Hookolokolo ma ke ano he iawehala. Aka hoi, aole e pili ko kakou naau aloha ika hooholo ana i keia hihia. E hookuuia a e hoopai ia paha ka mea i hoopiiia mamuli wale no o na olelo hoike a me ke kanawai,mahope ae o ka noonoo kuoo a me ke akahele, me ka hilinai ole i ka makemake wale a me ke aloha paha i ka hoalauna. He hapa hora ka noho ana a ke Jure iloko o ka mmi, a puka mai lakou me ka olelo hooholo lokahi, he hewa ole ka mea i hoopiiia, Mr. Bates, no ka aoao o ka Moi. Mr. Montgomery, no ka mea i hoopiiia.

Ka Moi hue ia George Sherman, i hoopiiia 110 ka pepehi leanaia ma Jca degere elua. Ina e kue ia mai ka makai, e hiki 110 ia ia ke pale aku i ka liiua ikaika me ka lima ikaika no, a e hoaponoia no oia ina ka pale ana akn pela, ina hoi he inake ka hope ; aka, he pono ole ia ia ke hana me ka aiwaiwa loa no kela a me keia hana nonohua ia mai ia ia, aole hoi me ka loaa ole mai o ke kuinu pilikia. 0 na Inna hale paahao, e like me na luna e ae e hooko ai i ke kanawai, he pono ole ia lakou e hana a oi aku i ka mea i ku i ka pilikia i loohia ma ka. hooko ana i ka lakoa mau hana. Hooulunlu ae 'la o Lee, Lunakanawai Kiekie. i na mea a pau 1 hoikeia ma keia hihia, alaila, ao aku la ia i ke Jare, penei: Ua akaka no, na hoomake ia ka mea i make mamoli o ke knia ino aua ma kona poo ; aka, ke olelo nei ka mea i hoopiiia, aole oia ka mea nana i kui, aka, he pohaku uinehepa i nou ia e kekahi. oka poe e noho pu ana iloko oka mmi paahao. Ma na mea i hoike ia, he wahi uuku no i koe e kanalaa iho ai, ua loaa i ka mea 1 make i kela kaia ana ma o kekahi pauku laau i hoana ia'i ia ia e 3herman, aka, e loaa io no i ka eha e like me ia rna o ka pohaka. īna pela ko oakou manao, alaila, eia ka ninau—ua manao ino anei mamua oia hahau ana ? Ina xia manao ino io, alaila, he pepehi kanaka io no ia. Aka, ina aole, a ina hoi ua hahauia ka mea i make iloko o ka hikiwawe o ka liuliu no kekalii kumu h(jonaukiaki, a ina hoi e ikea kekahi kumu e aponoia'i ma ke kanawai, alaila, he lawe ola no ia. E hoomakaukau anao Sherman e hele aka mai ka Papu ae, e hele e ike i konaohana, akaheaiaiho Ia ia.e hele aku e hoomalu i ka liaunaele ana iloko o ka rumi paahao. Ua hele aku no ia me ka manao maikai no paha,amamuli no o kana oihana malalo o ke kanawai, a e waihoia'"ku na oukoti e hoomaopopo ae, mamuli o kana mau hana i ikea ma ia aka, ina.paha ua manao ino oia a me ka ole. Aka, ke oleloia mai nei e hana ana o Sherman e like me ka mea kupono ia ia malalo o ke kanawai, ma ka hoomalu ana i kela haunaele, a e hele ana oia iloko o ke ala pololei o kana oihana, e pale aku ana i ka lima ikaika me ka lima ikaika no, a ina paha i oiaio ua make o Burns ia Sherman, alaila, ua hoomake ia oia e Shermana, oiai e pale aku ana i ka. lima ikaika ana mai ia ia, a e hoopoinoia no ka hōomake ana. He oiaio no, ua ili malnna ona luna paahao a me na makai, na hana hakalia ke hoomanawanui, a oiai e hana maoli ana lakou ia mau hana, ua malu nolakoumalalo o ke kanawai, aka, e malama pono no lakou, i ole e hana i ka hewa, oiai e hooko ana ika oihana, a e pau auanei ka hoomalu ana ake kanawai ia lakou. Ina e kue ia mai ka makai, a luna e ae. paha, e hiki no ia ia ke pale aku i ka lima ikaika me ka lima ikaika no, a e hoaponoia no ia ma ka pale ana aku pela, ina hoi he make nae ka līope ; aka, e pono ole ia ia ke hanameka.aiwaiwa loa no kela a me keia hana nonohua ana ia ia, aole hoi me ka loaa ole oke kumu pilikia. E hana no na lana oia ano me ke akahele nui iloko o ko lakou oihana malalo o ke kanawai, o hapai auanei lakou i na hana hewa kanawai ole. a e hele ae mawaho oko lakon mana. Oiai e hana ana ka luna ma ke ano kupono malalo o ke kanawai, e kokua no ke kanawai ia ia, iloko ona pilikia ame na hihia a pau i loaa ma ia hana ana; aka, i keehi iki ae oia mawaho o ka palena o kona mana kanawai, o ke kaili ilio la no ia ika mala oke kanawai. 0 ka poe luna paahao, e laa me na luna e ae e hooko ai i na kanawai, he pono ole ia lakou ke hele mawaho ae o ka mea i ku i ka pilikia i loohia ma ka hooko ana ika lakou oihana: a nolaila, ina e hoomnopopo 1 ko oukou manao, ua lawelawe o Sberaman ma keia hihia me ka ikaika nui knpono ole, a aa hahaa aku oia i ka inea i make i ka wa aole i hoanaia mai ia ia, alaila, he lapuwale in liana, a he makau wale, a e pono no e pane mai oia no ia liana, a e kapaia e kakou he pepehi kanaka mu ke degere elua, a i ole ia he lawe ola. No ka hookohnia ana i kekahi he lana malana ona paahao,. aole nolaiīa i ae ia'ku ia ia e lawelawe e like me ka holoholona hupo. Aol'e i liuliu ka noho ana'ku o ke Jure, a hoike mai lakoa i ka olēlo hooholo e ahewa ana i ka mea i hoopiiia no ka lawe ola: hookahi no nae o ka poe Jnre i hoole, a ua manao ,oia he hoomake me ke kuinn no.

Ka hoopwiapono ana i Tea waiioai (Estate) o F. R. Vida. vīuvlu ana ina Uuīee Eelu a na Luna Eooponopono Waiioai Hooūina. * ' Ka Olelo Hoonolo a Judge Lee. No ka poe aie raai, eia ka rula oke kanawai—aole no eaeia na lilo no T ka hoole'wa ana ike kino knpapau, ika nui eoi oku ana ika inea e lawa pono ai, raa ke ano nae i kupono i ka degere o ka noho ana o ka mea i make. Ua apono aku ka Aha i ke koi a ke Kakanolelo o ka mea i make, 1 kana nku no na malama ekolu ana i hana ai mamua iho o ka mnke ana. a ua uku ia me ka hoemi ole ia, oiai nae, ua insolvent ka Estate, (waiwai hooilina,) (oia hoi, ua lawa ole e hookaa'ku ai i na aie.) "Ua apono aku ka Aha i na luna hooponopono woiwni, i kn lakou hoomau ana; i ka oihana o ka meai makeno kekalii manawa, ke hana hoi'lakoa rae ka hoopololei no ka pono o ka Estate (waiwai hooilina.) ..... TJa apono ole ia e ka Aha ka ukn ana o na lnno hooponopono i kekalu Kakauolelo no ka heouluulu ana i ka lakou mau buke liehi. E hiki no i na lnna hooko a me na luna hooponopono e hooponopono aelike ia nō kekahi aie mai, ke hoomaopopo lea ia he mea ia e pomaikai ai ka EBta.te, (waiwai hooilina,) ne hiki no hoi iakkonke haawi aku i na.aie akn i koiia a i hoopaapaaia i ka nrbitration, (nlaa luiia ku i ka wa e hooholoia,) me ka hoopololei nae a me ke akahele. O.kapau diila mua i hoopaapaaia, oia no na dala $780.81, no na liīo oka hoolewa ana. Ua boike mai no uae na luna hooponopono i Kinohi,' aole lakou i manao e aponoia.ana no na dala i hooliloia ma ka hooili ana'ku i ke kino kapapaui Valparaiso,oia >307 olnolu no lakou e uku ia puu dala noloko aku o kolakon'dala'i)pnoi. A"ua olelo mai no hoi.ua makemako lakou e W>hoMblo^'.'Aha'ina 'puu dala wale no i'ikea oa pono: ai ka .'nianawa i ohi ia'i ia mau mea, ua manaoia no mamuli o kekumu tia 'Bōlyent ka Estate, (waiwai hooilina,) oiahoi, uahiki no ā pau.

Iloko o keia Anpnni, u;i lawe makou i ka rula o.ke kahua kanuwai o Beritania e pili nna i na lilo no ka hoolewa ana, a malaila ua aeia na luna hooponopono e hoolilo aku i na loaa o ka "\vaiu r ai hooilina e like nie ka īmi kupono e liookaaia'i no ka hoolewa aua i ka mea i uiake. inamua ae o ka. nku ana i kekahi o na aie e ae. oka liana mua aka luna hooponopono, oia no oke kanu ana i ke kino o ka mea i make, ma ke ano kupono i ka degere o ka hanohano o kona noho ana ; aka,.e malama pono no ka luua hooko a luna hooponopono paha, i ole oia e hooi aku ijca hoohanohano ana, ina lioi ua lawa ole ka Estate e hookaaia'i na aie ; no ka mea, e hooholo ana na Lunukanawai e like me ko lakou ia manao he pono. me ke nana ole i ka nni o na dala i hooiiloia, aole no hoi e oluolu ana lakou e ae aku a mahuahua na lilo no ia mea, a ina e oi aku ka lioolilo ana mamua o ka mea e lawa pono ai, e kau no ia maluna o ka Estate o ka luna hooponopono a luua liooko paha. (2 Shp. Touch. 476. Bullr's Nis Pries, 143.) Olelo o Lord Havd\vick no ia kumu rula, i ka make insolvcnt ana o kekahi—" Ua manao pinepine au he rula oolea no ia ma ke_ kanawai, no ka mea, e kanu aku auanei ka luna hooko i ka mea i make mamua o kona ike ana, no ka lawa. a lawa ole paha i na loaa e hookaa'ku ai na aie." Stagg kue ia Punter, 3 Atk. 119 Bac. Abr. Ex. & Ad. (L. 2.) Aole nae i manao makou ua pono ke hooluolu a hoakea ae }iaha ia rula, no ka mea, ma kona ano nui he_ rula maikai no. No ka poe i aie mai, eia ka rula—aole no e aeia na lilo no ka lioolewa ana, ika nui e oi aku ana i ka mea e lawa pono ai, ma ke ano nae i kupono i ka degere o ke kuonoono-o ka nolio ana oka mea i make. Ma keia bila, na olelo no ka īalai ana, na mea hoonani no ka paliu, a pela aku, ke manao nei makou, he mau mea kupono ole ke aeia, nolaila, ua kauohaia lsipae iamau mea, a e hui ia hoemi na dala $307 ana luna hooponopono i ae ai. e lawe na lakou ia, alaila, ua emi ka bila, he $183.'50 wale no. A ke nonoi niai nei ke kokua o na mea aie mai, e l'ipaeia kela puu dala $211.4S i ukuiae nalunahooponoponoia Mr. Spencer, no kona hana Kakauolelo ana na Mr. Vida, iloko o malama ekolu mamua iho o kona make ana. Ke olelo ia mai nei, aole no e pono ke lioopomaikai ia o Spencer mamua ae o na mea aie e ae a pau, aka, e hoohalike ia oia me na mea aie a pau loa. ma ka lawe like ana i na loaa o ka Estate. Akahi no a hapai ia ka noo-1 noo ana iloko o keia Aha i neia mea, o ka haawi ana i kapomaikai o ka uku mua ia'na no ke koi e like me keia, a no ka mea, aole no he kanawai e pili ana ia mea, nolaila, ua noonoo nui ia e makou. Iko makou manao, he kauwa o Mr. Spencer na ka mea i make, a ina o na mea a pau i hoilee ia, ua akaka ia, he kauwuio no ia, i hooikaika mau, a ua hooholoia e ko makou manao maikai ana, ua ku i ka noiau a me ke kaulike, e ukuia a pau loa kona uku no ka manawa pokole ekolu malama. Ma o ke kanawai Halua, uaaponoiamakou,kahi hoi i oleloia—" Iwaenao naaelike ano papao e like me keia, (oia ho ke ano o na aie a pau iloko o keia Estate,) ua manaoia e kekahi poe, e hilinai ia i ka aua i na kauwa i ka lakou 'la uku mamua ae o ea aie e ae, a he kumu po-. no no ia manao, a pela hoi ke kanawai kahiko, wahiaßracton & Fleta. (Roll. Abr. 927. 2 Blk Cornm. 511.) Ake manao nei makou, he ano liookanaka me ke kaulike no ia, ke ole e hele aku iwaho oka mea kupono. Aole nae eae ana makou ke uku aku na luna hooponopono i ka uku o ke kauwa no na makahiki i hala mamua o ka make ana o kona haku, noka mea, ua huwa hoopalaleha ke kauwa. ina ua waihoia e ia kona uku e like me ia ka loihi me ka ohi ole ia, aole nae makou e hoomaopopo no ka palena o ka loihi o ka manawa e pono ke uku ia, aka, e hooponopono ia kela ame keia hihia mamuli ona ano i ikea iloko. A iloko lioi o keia bila, ke manao nei makou e pono ke hooholoia keia puu dala $231.48. Ua nonoi mai ke kokua o ka wahine kane make, e aeia'ku e lilo nona, ma ke ano mahele iloko o ka waiwai lewa, i na_dala $185, no na mea kahiko hale, ka lio, me kekahi mau mea liilii, no k$ lawelawe ohana ana, i kuai iaTcu ia ia e na luna hooponopono. Ke olelo mai nei na luna hooponopono, ua makaukau lakou e hoike no ia mau dala, ke man'aoia e ka Aha, he kuleana ole ma ke kanawai e loaa ika wahine kane make i kela mau waiwai. He kuleana no ko ka waliine kane make e lawe i kona mau kapa komo, e lawa pono ai, a ma ko kakou kanawai ua aeiaoia e noho ma ka hale o ke kane iloko o na la he kanaono mahppe iho o kg, make ana o ke kane, me ka uku ole, a e loaa no ia ia i kona ola no ia manawa, noloko ae oka Estate oke kane. Aole no i hookumuia keia koi ana ma o ke kanawai kahua, aia hoi, ua papaia e ke kanawiii o keia Aupuni, aole no e loaa i ka wahine kane make ke kauwahi o ka waiwai lewa, aia a pau i ka hookaaia na aie a pau oke kane. (Na Kanawai Hawaii, Buke 1, aoao 59, Pauku 4.) Ano, e hapai kaleou no ka ninau—he kuleana anei ko na luna hooponopono e hoomau i ko oihana o Mr. Vida, e malamaia i ka hale kuai, a e kuai liilii ia'ku na waiwai kalepa ? Ke olelo mai nei ke kokua o ka aoao o na mea aie mai, he kuleaua ole ko lakou e hana pela, aka, ua pono ke kuai ia'kuna waiwaima ke kud:ila, me ka hoopanee ole, a e hoopau loa ia ka oihana hale kuai, a nolaila, ke nonoi nei ia aoao, e kapae iamai ka bila ae, no na lilo no ka hooolawelawe ana ma ka hale kuai, mai ka la 5 ō Okatoba, 1851, a hiki i ka la 15 o Maraki, 1852. Ma ka rula mau, he hana naauao ole ke hoomau ia ka oihana o ka mea i make e ka luna hooponopono, a ina aole e hiki ia ia ke hoike mai, ua hana ia pela mamuli o ka noiau i mea e pono ai a e pomaikai ai ka Estate, e koi ia auanei e pani oia inapoho i loaa ika poe mea aie. Aka hoi, ina e nui ana ka poho ke hooki iho ia oihana, alaila, e aponoia ka luna liooponopono e hoomau aku, a pela no hoi, e liiki no paha ke koi ia ia e hoihoi houiake poho ke ole oia e liana pela, e laa me ke kanaka mahiai i make iho, a e waiho ana koua aina ua piha pono i ke ko i oo pono, a o ke kofe paha, alaila, e pono no i ka luna hooponopono e ohi a e lioomakaukau ia mau mea e kuai ia'ku, a ina aole oia e hana pela, e hoahewa ia auanei no ka palaka. E pono no nae, ke ulu mai i ka manao e like me ia, e ninau aku oia maniua i ka Aha Kanawai, a e hooponoponoia kana hana mamuli o ka ka Aha i ao mai ai ia ia. Eia no ka'mla, ahe rula noiau no hoi—e pono no ina luna hooponoponu a īiie na kahu waiwai e ae kekahi, e hoolawelawe . me ke akahele a me ka noono'o pono me ka Estate, e like me ka malama ana ake kanaka i kana ponoi; a nolaila, ina e hoopoho ia a hoolilo pono ole ia'ku ua Estate nei, a e hoolawelawe naauf)o ia paha ka oihana o ka mea i make, alaila, e pani auanei na una hooponopono noloko ae o ko lakou Estate ponoi, no na poho i loaa mamuli oka lakou hana ana. A e hoopili ae kakou ia rula ma keia mea imua o ka Aha, i ka wa kokoke ae mahope o ka make ana o Mr. Yida, ua ninau aku na luna hooponopono ia Mr. Spencer, oia horke kanak;v*i hilinai nui ia e yidn,oiai o kona ola ana, a o ka mea hoi ia nana i ike maopopo i ke ano o.'na mea kalepa e waiho ana, ua ninauia aku la ia, no ka pono a pono ole paha i kona manao, e hoomau ia ka oihana e_na nale ole ia, e hoopauia paha, a e kuaiialeu na waiwai kalepa ma ke kudala. Hoopuka ae la o Spencer, ua pono no i kona ma'naō, e hoomau ia kn. oihana no kekahi manawa; a uahanano pela, ake hoike mai nei o Spencer imua o kakou, ua loaa ke kumukuai ioi aku mainua o ka mea e lo;ia ana ma ko kudala, ua like me 25 a 30 paha hapa haneri ka oi. Ua mahaloia o Spencer ena aoao a pau, no k'ona naauao a me ka hoopololei, a mamuli no o kana mau olelo hoike ke īuanao nei maleou, ua hana pono no na luna hooponopono ma ko lakou hoomau ana i ka oihana, | Aole no i hana lakou pela i mea e pomaikai ai lakou iho, aka, i mea e pomaikai ,ai ka Estate, a e pono ole ke loaa ia lakou i kekahi poho no ia hana ana. Eia nae keia ninau—aole no i hoomau lakou i ka oihana aoi aku ika mannwa kupono ? Pela no, i ko makou manao, no ka mea, ua hoike mai o Spencer, ua paipai kela iii lakou e hoopau i ka oihana, a e papani i ka hale kuai iloko o na la hope o lanuari, a i ole ia i na la niua o Feberuari, 1852, no ka mea, aole no e puka anake hnha ia. Aole nae i hoolohe lakou ika Spencer, a ua hoomau ia ka oihana a hiki i ka la 15 o Maraki, a ko manao nei makou, o na lilo a pau no ka mnlama nna i ka hale kuai a me-ka hoomau anu i ka oihana, mai ka la aku o ka- pau o lanuari, e leapaeia ia mau dala mai ka bila ae. 0 kela puu dala $200, i uleuia ia Spencer no kona lioouhiulu ana i na buko helu o na luna hooponopono, a pelaaku,ke manao nei makou, aole no e ae ia mea. A ua oleloin, e pono ke auhau ia na luna hooponopono i ka uku hooolimnlima no ka hale kuai, no ka manawa mahopo mai o kala hope o īanuan, no ka mea, ua hiki no ke hoolimuliina ia'ku no na dala $100 paha no ka mahina hookahi. Aole nae i hoikeia pela ma ka olelo o na hoike, aole no hoi i manao makou ua liiki ke hoolimalimaia no na mahina elua a ekolu paha, īwaena o lanuari ameka la i kuaiia'ku ai. Ua moraki nui in ia walii, a (Aole i pau.)