Ke Au Okoa, Volume II, Number 33, 3 Kekemapa 1866 — Ka Ekalesia i hoowahawaha nuiia. [ARTICLE]

Ka Ekalesia i hoowahawaha nuiia.

Oia kihi weluwelu a pau o ke komohaaa i oleloia e Kelemeneto, ua ikeia, ia wa o oa mokupuni kekahi o Beritania i_ komo iloka oia olelo ana. Ua olelo o Eusebius i ka A. D. 3*25, " O kekahi o na Aposetolo kai hele aku i na mokupuni o Beritania." (Demon. EvaDg. 3:5.) Pela do hoi ka Thecdoret olelo i ki A. D. 415, " O Beritania l»e kau wahi a St. Paulo i hana ai. (Lom. IV; Serm 9, in Pa. BXVI.) Maloko o keia mau hoike lehulehu e ikeia ai me ke kanalua ole, ua-kukulu ia ka Ekalesi o Kristo mai ke 58. a hiki i ka A. D. 63 ma Enelani. O Aresctobulo i olelo ia ma kela pule i hala ae nei, he kanaka oia no Helene, nolaila, nawai ka ole o ka like pu loao na Oihana Hoomana o Enelani ia wa me ko Helene,ka aina i manaoia iawa he mau aina hikina.. A oolailu ka like o koEnelani Hoomana ia wa me ko Helene, a i hoohalahala ia'e St Aiigustiae, i ka A. D. 703, e hoihoi ae a like me ko Bom% Hoomana ana. 1 ka makahiki 157, hoouna aku la o Lucius ke alii o Beritania, ka moopana hoi a Lino ka Bibopa mua o Roma, i elele ia Eleutherius ka Bihopa o Iloma ia wa, e hoouna mai oia i mau Kahuna i Beritania. (Bede 1:4). Oiai 0 Lino h'e kanaka Beritania oia, a oia no hoi ka Bihopa. mua o Roma, a ua iilo ae kana moopuna o Lucius i alii no Beritania mahope mai o ka make ana o Lino ma . Roma, nawai ka ole o ko lakou launa like ana iloko o ka manao e lawe aku i mau Kahuna. nolaila, ina 1 nei makahiki 167 ka manao ia'ana ua kukulu ia ka Ekalesia o Enelani, ua loihi loa no ia mau makahiki mamua aku o ka wa i hiki ai o St. Augustine, iiolaila, a e maopopo auanei ma keia, he kokua kuma k» Koma poe i ka hoolaha ana i ka Kannelio o Kristo, aole me ka manao ana ae o Roma ia wa, e hoonoho i maa Kahana malaila, malalo o ko Roma na'u Bihopa, aka, e kukaawale no, a o ke kauoha wale no.a ko kakou Haka ka mea i makemake ia e hooko. Kai:ka okoa o keia mai ka wa o ka A. D. 596, i hiki aku ai o St. Augustine ma Beritauia, no-ka mea,e like me ka olelo a Bede, ua ake nui koKooia Bihopa o ia wa, oia hoi ka A. D. 596,. e hoonoho ia na Bibopa oBeritania malalo o ka mala a me ka mana o ka Bihopa o Roma, i mea e loaa ai ua aupuni hoa ma ke ano waiwai, e anunu wale ana no i kela Apona Ekalesia keia Apana Ekalesia e noho malalo o ka mana Pope. Pela i hana mau ai na Bihopa o Roma i ko Enelani Ekalesia, e hoomaka ana ■ mai ka A. D. 598 ahiki wale i ka wai kalilo anao Beritania..ia WiliamaJf., i _ka A. -D. 1066 a hiki i ka A. D. 1095. Ia wa, ua .hiki ole i ka Bihopa o Roma ke hana mai i kona manao e kokua i ke noi a ko. Eoelanil Ua kuokoa ka Ekalesia o Beritania, eia no a noho alii o Wiliama mai Farani mai, a i kaili ia ke aupuni o Beritania eia, akahi no a- hoomaka mai ka hoonohonoho anao ka: mana Pope maluna o Eoelani. O Wiliama I., no ka Ekalesia no ia o Gaul, a aole no i noho kuokoa loa oia Ekalesia mai ka mana mai o Rooia, nolaila, o ka hana mua a ia nlii, o ka Loouna i Romn e hoouna mai ihope malaila. Ia wa, aole i hoopii aku ko Beritania- poe i ka lakou mau hihia i JRoma, aka, ua hooponopono ia na hihia a paa ma Enelani. Eia no a.ikaika loa mai ka mana.o na Pope o Koma i Kau Kanawai ia ai.i Roma e hooholo ia,aLna hihia a pau'e pili ana i ke aupupi a meJ<a Ekalesia.. Aka, ua ikaika ke kue ana a ko Enelani poe no keia mea. I-ka makahiki 1100 a hiki i ka A. D. 1135 o Heneri I., ka mea nana i kue ikaikn i keia man'a o ka Pope malona o ko aupuni o Enelani Oia mau mai i ke Au.ia Setepaho i ka A. D.1135 a me ka A. D. ll54. I ke Aū ia Heneri II., i ka 'A. D. 1154 me 1139, ua aueane e pau. loa ka mana o kaPope. Oia ke alii 'nnna i kahea e akoakoa hui no ke kuka nna no keia mea ma ka Hui o Clarendon r i kaA. D. H64. Ilailai hui ai iia Bibopa Nui, no Bihopn, Abbot, na Haku a mo na'Lii a pau, a hooholo lakou he umikumamaono mau' Kanawai. A iaa i malama 'loa ia keia mau Kanawai ina ln o ka wa no la i pau ai ka mnna o ka Pope ma Enelani. (Mat; Par. 100.) . Lilo iho la ka mana a pau i ka Moi nana e no aku.i ka hoolilo ana o na Kuhuna, a papa ia na hoopii a pau i Roma. (Wilk. L. L. A. S. 321—324.) Ua wailio in'ka keia mau mea imun o ka Pope Alexaneder, a ua hoole ikaikn loa ka Pope i keia lianu mo ka huhu, a olelo e hoopau ia kēia hann ano. Aole nae i manao nui ko Eneloni poe i ka.ka Pope mau hana, n ua hooinio iho lta Moi, na'lii a mo nn Kahuna o Enelani mn ka hui nui ann mu Northampton i ka A. D. 1176, imua o kn liope o ka Pope e noho ona ma Enelani ia wn,

i na mea a pau a lakou i hooholo ai ma lia Hui a ClarendoQ. (Crabb. H. E. C. L. 113.) I Au iaEikeke 1., ikaA. IX 1189 me 1199, aole be mea i hana ia no keia.mea, aka, ikeAu ia loane I, ikaA. D. 1199 mo 1216. Ua makau ia alii mamuli o ka hooweliweli a ka Popē, a ae aleu la i ka mana Pope e noho hou ma kona aupuni. (Mat. Par. 223-245, Ling. 111. 23:24.) No ka hana a ka Pope i keia alii, e nana ma (Ling 111, 3*2:33.) Ike Au ia Heneri 111., i ka A. D. 1216 me 1271, kiekie loa ae la ka mana o ka Pope ma Eoelani, a e like me ko loane makau i ka Pope, pela no hoi nei alii.. Ua ae hke ka Moi me na'lii e noho malie, aka, aole i paa mai ka manao o na Kahuna; ua. kakau i na kumu hoohalahala, a noi aku i ka Pope e kahea ae i halawai hui nui o na Bihopa a pau i mea e hooholo ponoi ia ai ko lakon hoohalahala. (E nana ma Ling lIL, 86:89.)

. I ke Au ia Edeward. 1., i ka A. D. 1271 a me 1307, hookahuli ia ka mana o ka Pope, e ia alii. He alii ikaika.oia, ahe makau ole. I ka A. D. 1306, hooholo iho la ia Moi i ke Kanawai de A,portatis Religiosorum e papa ana, aole kekahi waiwai o ka Ekalesia e lawe ia ; ku.iwaho o kona aupuai, malalo .oka hoopai ikaika loa. (Stat. Westm. 2. e., 41.) ame ka Stat. Eealm. I. 151.) E like me na alii : a pau oia wake ake i dala, auhau aku la kela i na Kahuna i ka auhau oolea loa, a hoopii aku la na Kahuna i ka Pope no kana.hana, Kau mai la ka Pope i Kanawai e kapae ia ana na mea a pau e hooko ana i ka manao oua alii la. (Rym. Teod. 11. 106.) Aka, aole nae oia i makau, a loaa no kana mea i manao nui ai.o ke dala. I ka A. D. 1316, i ke Au ia Edeward 11., kapae ia na a Heneri 111. (Stat 9. Ed. II.) Pela i lee Au ia Edeward 111, ika A. D. 1327—1377. I ke Au o Uikeke 11., i ka AD. 1377-1399. (Ling IV. 186) Pela 1 ko Heneri IV., i ka A. D. 1399—1413.) (H. IV. ee. 3:4. Stat Real 11. 121:122.) Pela o Heneri V., i ka A. D. 1413—1422) (H. V. e. 7ame2; H. v. St. 1.) Heneri i ka A. C. 1422—1452.. Edewar a i ka A. D. 1452—1483. Rikeke i ka A. D. 1483— 1483—1485. Heneri i ka A. D. 1455—1509 Malokoo keia mau hoike a pau e.maopopo ai, ke kaua ikaika loa ana o ko Enelani poe no ko lakou Ekalesia, aka, be mea ole keia i ke akamai a me ka ikaika o ka Pope, e kaili i ka mana Ekalesia mai ko laila ro.au alii. E like me keia kue ana i ka mana, pela no hoi ko Heneri VIII. hana ana, aka, ma kela pepa wau. e wehewehe nui no ka pohihihi i komo iloko o kekahi poe e noho nei no ke ano o ka Eka!esia o Eneiani. Aole no hoi.i loihi ae nei ke kauleo ana mai a S. M. Kamakau, be Ekalesia ko Enelani i kukulu ia e Heneri VIII., oiai, aole i hanau o Heneri VIII., aia hoi ekue mau ana ua Ekalesia nei i ka Roma mau haoa.. Aole wale ma ka manao o ko Roma Ekalesia e loaa ia ia ka. noho mana ana maluna o ko Enelani Ekalesia, aka, e hookomo pu iloko ona i kona mau manaoio, ka *mea i kue ikaikaiaeko Enelani Ekalesia ; mamuaakuo ke Au ia Heneri VIII., a hiki wale i keia ,wa. O Waha Rama kekahi i hoopahu ae.i kona mau leo oili koha, me ka ui ole ae iloko o na Buke kahiko e maopopo aikeano oka Ekalesia a laua e kue ikaika nei. Aole au i manao e pane aku ia laua, no.ka mea, he makehewa. He oiaio, he mau kanaka akamai a noiau io laua, aka, heaha ka pomaikai oka paio ana aku me ka poe i ike ole ina moolelo kahiko. . . , He oiaio, ua ike paha . laua ika Palapala Hemolele, aka, heaha ka o ka paio ana n.a ka Palapala Hemolele, iua aole e kokua ena moolelo e ae e hoopiha ana i ke kowa makahiki, mahope mai o ke kakau ia ana oia palapala ika A. D. 96. Nolaila, o keia mea ana o'u ia laua, ua nele laua no ka hiki ole. A ina ua nele.laua no ka hiki ole ke hai a ke kikoo aku iloko o na moolelo kahiko i ko lana manao paio, alaila, ua nalo loa i ka hikiana ke hoaknka mai i ke ano o ko Enelani Ekalesia, a ke a-a nei au i ka olelo oku, me ko laua. Ekalesia pu no paha kekahi. Koe paha ke alakai waha ia, eia me nei ka pono, aia ma o, nte ka hiki ole ia lauake alakai no laua iho. Ua olelo o "Waha Rama" ma kana mau olelo ma ke Kuokoa, nohea la ke akainai o nei wahi Kaimiola, e haaliki mai nei ? Aole au e hilahila i ka hai ae, na na Kumu Misionari Kalavina au iao mai, aka, aole oia ko'u mea e hoomau aku ai mahope o ka lakou i ao mai ai, a okoa ka mea e paa ana ma un mau Buke nei. Ua hai akea ue au no keia inea i kinolii o'ka'u muu palapala ia oe eka Luna Hooponopono. A i keia pule He,,e hoopuka. loihi.mai ana.au i na mea i hanā ia'ai ikeauia Heneri V111.,-i mea e pau ai ke kuhihewn o ka poe a pnu i manao ino a i kue nku i ka Ekalesia o Eneloni. 1 Kaimiou.. ; Ulakoheo, Noy. 25, 1866.