Ke Au Okoa, Volume II, Number 31, 19 November 1866 — AHA KIEKIE. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

AHA KIEKIE.

Ao aku la o Lee, Lunakanawai Kiekie ike Jure : oka Hula mau ma ka hooponopono ana no na olelo aelike, oia no keia. Aole e ae ia e lawe ia mai na hoike parol (olelo waha) -i mea e hoole ai, pakui houia'i a e hoololiia'i paha ka olelo aelike i palapalaia, no'ka niea, he mea ia e hoopilikia ai a e hookahuli loa ai īke kahua paa ona oihana iwaena o kanaka. He hana oloheo ia, e hooliloia'i ka mea uuku ma kahi oka mea nui; ka noonoo wale me ka powehiwehi o ka hoomanao ana ma kahi o ka mea i hoike hoāiai ia ame ka maopopo lea—ke pookela hoi oke akamai o kanaka ame ka noiau oke kanawai. • Aka hoi, i kekahi manawa, ua ae ia ka lawe ana mai i na mea hoike parol, i mea e hooponopono ai ito na mea i kuhihewaia, me ka hoomakakiu loa ia nae e ka Aha. ame ke akahele loa, aole no hoi e hoolanakil'a ia ka mea i hoikeia o ia ano, ke ole i hoomaopopo lea ia, ame ka naueue ole hoi oka oiaio. A i ole e hoomaopopo ia oukou e ka poe Jure, ma na mea i hoikeia, o ka la 6 o Feb.ernari, oia no ka la i hooholo io ia e lawe ia mai ai na moa, ālaila, e hiki ole ke hoano e ia ka aelike, a e hiki ole hoi ke ko ka mea hoopii ma kana mea e hoopii nei. Aole i liuliu, a hoike mai ke Jure i ka olelo hooholono ka mea i hoopiiia. Mr. Montgomery, no ka mea i hoopii. Mr. Harris a me Mr. -Kekaulahao, no ka mea i hoopiiia.

KE KAU 0 lULAI, 1851. . '

Apong kue ia, Henry MarTcs, Marks & Janet Marks. Ma na hihia kivila a pau, e hīki nu ke hooiaioia ka marc o na mea elaa, me ke kanlana o ko laua inoa mare, a mamuli o na olelo a lana a elua, ame ke ano o ka noho ana, a me na ano e ae i ikea i pili ika oihana mare. Aule nae oia -wale no ua mea e akaka'i no ka mare ana, aka, e haawiia'ku na raea hoike oia ano imna o ke Jure, a na lakou e hoomaopopo no ka mare io ana a me ka ole. Maluna no o ke kane na hihia a pau no na hewa kivila i hana ia e kana wahine tnare. He hoopii keia e loaa mai ai ka ūku poho, no ka hoopoino ia ana o ka inoa.maikai o ka mea lioopii ma kona ano he kanaka kalepa, ma ka olelo ana a ka poe i hoopiiia, ua lawe aihue ka mea ihoopili ko lakou waiwai, he mau aunaki gula, he 4540. No ka hoomaopopo ia'na iho, o Miss Janet Marks, he kaikamahine ia i oo ole ma ke kanawai, nolaila, ua haalele ka hoopii e kue ana ia ia. Hooia mai o Julia Marks, he wahine ia ua mare i ke kane,oia o Mr. Caspar lfarks, ma Svdney, a makemake ae la kona kokua e hoike mai,'ina. ua noho pu laua ma Sydney, ma ke.ano hekane ahe wahine i mare ia. Kue ke kokua oka aoao hoopii ika hoike ana mai i keia, no ka mea, wahi a ke kokua, ma o na hoike wale no i noho kino aku a ike maka i ka mare ana e hooiaioia'i ka mare, a i ole ia, raa o ka palapala mare i hooiaioia. • Kapae ia keia kue āna e ka' Aha, a olelo ae la o Lee, LanakanawarKiekie, —Ma na hihia kivila a pau, e hiki no ke hooiaioia no ka mare ma o ke kaulana o ka inoa mare, mamuli o naolelo o na mea elua no ko laua mare. ia'na, a me ke ano nui o ka noho ana, ame na ano eae i ike ia e pili ana ika oihana mare. E laa me ke kamaknnailio pu ana olaua; na letai kakauia'i e laua kekahi i kekahi, mc ke ano he kane a he wahine i mare ia ; i ka noho pu ana ma ia ano, a me ka hookaulana ia he mau mea mare no ia ; i ko laua launa hoolau kanaka ana me ka poe hoopono, he kane me kana wahine mare ; ikalawe ana aka wahine i ka inoa o ke kane ; i ko laua hoohui ana ma ke kakau pu i na inoa; ma ka hoolilo ana aku-ika waiwai paa a kawahine ; i ka hoapono ia'na a me ka lawelawe pu aname ko laua mau keiki ma ke ano he kama pono ; a.me na ano e ae a pau e hiki ai ke manao ia'i he mau mea ua mare ia. Aole nae,e hoopaa loa ka manao mamuli o na mea oia ano i hoike ia, akahoi, he mau mea ia e pōiio ke hoike ia imua o ke Jure, i mea e hookumu iho ai ko lakou la manao no ka mare io ana ame ka ole. Lawe ia mai na hoikē e hooiaioia'i uauoho pu o Caspar Marks ma ke ano he kane ahe wahine ua mare; no ko laua kapaia'na kekahi i kekahi ma ia ano ; no ko laua launa ana aku me na hoalauna ma ia ano; a no ko laua hoapono ia'na i ka laua mau keiki he mau kama kupono iiokō o ka berita mare. ' : Ao, aku la o Lee, Lunakanawai Kiekie, ike Jure, penei: Maluna no o ke kane mare na hihia a pau no na hewa kivila i hana ia e kana wahine mare, oīai e noho analaua malalo o ke. kanawai o ka mare, a ina e hoomaopopo iāi ko oukou ike, he wahine ua mare ia i ke kane o Julia Marks, alaila, aole noekuiaiakahoopix poho 'iloko o keia hihia, ke ole e hoohui ia me kana kane ma ka palapala hoopii. A. ina hoi e hoomaopopo ia no kamare ana o keia wahine, alaila, e imi,ke Jure i ka olelo hooholo no Henry Marks wale no. He hapa hora ka noho ana'ku o ke Jure, a hoike mai lalakou, he wahine.mare o Julia Marks iko lakou manao maikai ana; a ua hoahewaia ka mea i hoopiiia, o Henry Marks, e uku i kamea hoopii i na dala poho §2,500. Mr. Bates"& Mr. Burbank, no ka.aoao hoopii. Mr. Harris, no na mea i hoopiiia.

Kukiiaku hie ia Wiūiam Cfiū.

Hooholoia na poao ka Palapala Hooko a ka Poe Hoona Kuleana Aina, a ua oi aka kona mana mamua o ka Palapala Sila Nui i lioopuka mua ia, kahi hoi i liookoe ia na kuleana o na hoaaina kanaka maoli. Aole no i ae ka Aha e hapai ka noonoo ana o ka Palapala JSooko,.a e hoolohe i na hoike e. hoomaopopo ai na loaa ia Polapala Hooko inamali o ka hoopanipnni. hoopii poho keia no ke komo hewa ana maluna o kekahi apana ama ma Ewa. Hooia mai ka mea lioopii i kona kuleana mamnli o ka Palapala Siia Nui i kakau ia iloko o M. H. 1850, a i hoopuka ia mamuli o kaawada a kaPoe Hoona Kuleana Aina. XJa ae mai kamea i hoopiiia, aia no iloko o kona lima i keia wa, ka apana aina e hoopaapaa ia nei, aka, i manao oia he kuleana no kona hoopaa ana pela, no ka mea, he Palapala Sila Nui no.Ttona, i hoopuka ia i ka M. H. 1849, kahi i hoolilo ia iaia e ua aina la; ua hookoe ia nae na kuleana o na kanaka, aole. i hoolilo ia.' <: A uia hoike mai no hoi ka mea i hoopiiia he palapa hoolilo no ua aina la, inai o kekahi kanaka, o Kalua ka inoa, e olelo ana, nona no.ia aina, a ua kakau ia na palapala hoolilo 'la i ka wa mam«a aku o ko Gill Palapala Sila Nui. Makemake o Gill e hoike mai he wahahee ke knleana a ka mea hoopii iloko oia aina, no ka mea, wahi ana. ua hoike wahahee ia imua o ka Poe Hoona KuleahaAina, i mea-e loaa ai kona-awada : a olelo hou no ka meai'lioopiiia, aole oia i lohe mua no ko Kukiiahu koi aha ia kuleapp imua o ka Poe Hoona. tJā kue ia ka hoike ia'na o keia inea imua o ka Aha, a ua hoapōno.'ia'ke kue ana e ka Lunakanawai.-' • " ' ; Hailae la o Leb. Lunakanawai Kiekie', i ka manao o ka Aha noXeia.'liiliia, penei'i Uakiiai ia keia aina e ka'mea i hoopiiia, malalO'O ta pono a me na kuleana o na kanakamaoli, nolaila, ua lilo;?mea mua ana a : meka ole o kana; Palapala Sila. o.]co.ka mea;hoopii.,;;' XJa:komo koi ana*tooei* kuleana imua o ka Poe Hoona mamua loa-o ka manawa i kuM-wW'ka'ainīe Gill, a iloko o ke Sila Nui o Oill, ua hookoeT ia e ka-M&'na kuleana a pau.ona.kanaka-maoli. Aolenoi hoo-lilo-akeLka.Hoiia Gill i keJtuleana o Kukiiahn; a inanaepaha i hoolilo io ia pela e ka Moi, he mea ole ia hoolilo ana'. • Aka,ke olelo āole wahi leuleaiia īki o.Kukiialiu,;araamuli wale no o ka hopunipimii i :loaal ia'.ia k'a Palapala Hooko a ka_Poe Hoo--«a makemake i&e kapae ia kp> a e maii mau : hoike;*i r hoomaopop6 ia'i uo ka ponoole > dia hoi, e hool^lo - ia f knf3ca>Palapala>Hooko i'iooa ole, a hou ia ka noonoo an§ t- 6^kō 4 K)dciiahu kuleana;' me he mea 'la, «kahi noanoonooia, « hW pela. Ua lohe no o Kalua. kahoaknai o, kīileana o Kukiialiu imaa o ka Poe Hoona; al

ua hookomo pu ia ko Kalua koi ana. a ilaila no ia imua o kaPoe Hoana kahi i kue ai iko Kukiiahu kuleana. Aua hooholo ia mamuli o ka pono o Kukiiahu, a nolaila, aole e hiki ke hoala hou ia ma keia Aha. lua paha, ua hewa ka mea i hooholoia eka Poe Hoona, alaila, he mea hiki no ia Grill, a ia Kalua paha, i ko laua lohe mua āna i ka mea i hooholoia, e loopii koke 1 ka Aha * ia wa, e like me ke ano i kuhikuhi ia iua ke kanawai. Ma ia A ha., ua noa ia laua e hoike aku no ke kolohe, kuleana ole, a kumu eae paha e pili ana i kahihia. He hild olenae ke hana pela maanei, ma ke ano e waiho ia nei ka hihiaimua o keia Aha. Ina paha e ae ia e hapai liou ae makou i na hihia o keia ano, me he mea la, e kapa ana makou i na olelo hooliolo a ka Poe Hoona Kuleana Aina a me ka Aha Koikoi, he mea ole, alaila, e kulanalana auanei na kuleana waiwai paa a pau iloko o keia Aupuni, aole wahi e hilinai ai, a e kapekepeke no hoi ka noho ana o ke Aupuni. A mamuli oia ao ana a ka Aha, olelo mai la ke kokua o ka aoao hoopiiia, oka nui oka uku poho wale no'ka mea i koe e hoomaopopo ia, a ua lioopuka ia kona manao ike kokua o ka aoao hoopii, e lawe ia ka hihia mai ke Jure ae, a. e waiho ia'ku na ka Lunakanawai Kiekie e hooholo no ka nui oka uku poho. Ae mai-la ko ia aoao, a ua lawe ia ka hihia mai ka Jure ae. Mr. Hanis, no _ka aoao hoopii. Mr. Burbank, iio ka aoao i hoopiiia. (E naua i hope aoao 19, Kekiekie kue ia Edward Dennis.)

KE KAU 0 MTJABI, 1852.

A. Orr Ewing & Wiūiam Mtūer hie ia B. C. Janion. ifa ka palapala hoopii e nonoi ana, e kauoha aka e hoike ia mai ua buke helu, i lawe ia mai ua hoopii la ma ka aoao kauiike o ka Aha, ua hooholoia e lawe ia na palapala hoopii oia auo, oiai hoi, he hihia keia i kupono ika Aha Kanawai; ano ka mea hoi, he mana no ko keia Aha Kaulike e kauoha aku ho ka hoike mai i na bnke helu, nolaila hoi, e hooluolu ia'na ke kakauLa o ka rnla, e pau ai na mea huna ia ma keia hihia. 0 ka poe nona keia hoopii, he kalepa ma Grlasgow, Scotland, a ke olelo nei laua ma ka palapala hoopii, ua hooili mai laua i ka mea i hoopiiia iloko o kekani manawa i hala aku nei, he mau waiwai kalepa, no ka pono ona mea hoopii; aua loaa pono no ia mau waiwai i ka lima o ka mea i hoopiiia, ua noi ia aku oia e hoike mai no ke dala i loaa make kuai ana : ku ina mea i kuai ia eia, aka, ua hoole ka mea i hoopiiia, aole e hoike mai; a ke nonoi nei na mea hoopii i keia Aha, e koi aku a ko i ka mea i hoopiiia, e hoike mai oia i kana mau hana me ua mau waiwai kalepa la. He oiaio no, he wahi hemahema iki no ko ka palapala hoopii, aka, eia ka mea i maopopo iamakou—uamakemake namea hoopii e hoike mai ka mea i hoopiīia nio na mea a pau e pili ana i ka loaa ana, kuai ana, a me na dala i puka mai. ma ia kuai ana, a i ka hoike ana mai oia mau mea, alaila, e hooholo e like me ka mea i ikea ua pono. He manao kue ko ke kokua o ka aoao i hoopiiia, no ka mea, wahi ana, aole no ihoomaopopoia mai he hihia keia i kupono e kokua ia'i e like me ka m'ea i noi ia, aia hoi, aole i hoike ia mai ma ka palapala hoopii, ua hemahema ka lawe ia ana'ku o keia hoopii ma ka Aha Kanawai, a no ka mea hoi,he palapalahoopii keia i kupono ke hoolohe ia ma ka Aha Kanawai, aole i ka Aha Kaulike, i lawa ole hoi konamau mana ehooponopono ai ia mea. Ina e akaka he kuleana ko kekahi e imi i kona mau pono iho ma ka Aha Kanawai, alaila, e lilo no ia he mea e manao ia'i he kuleana ole e imi ia'i ua mau pono 'Ia ma ka Aha Kaulike. E laa no me na hihia buke helu, he pono ikikehooponoponoiama ka Aha Kanawai, aka, ma ka Aha Kaulike, e hoopau loa ia'i na pilikia a e kanaho ai ka mea i nauki ia eka heana make. Ma ka Aha Kanawai, maiia paha e hiki ole i ka mea hoopii, no kela a me keia kumu, e lawe mai i na hoike i ae iae kekanawai, e lawa ai a e pono ai kona aoao. Ma ka Aha Kaulike nae, ua hoakea ia ke kahua, uo ka mea, ua ae iaoiaehuli a e hapaiaku i nahuke me na palapgla, ame ka hoohiki ana oka mea i hoopiiia. Malaila e mahila ia mai ai ka oiaio noloko mai oka lunaikehala," o ka mea i hoopiiia, kahi e hiki ole ke noelo ia mS ke ano e ae, he meā hakalia hoi keia ma na ano eae a pau. Wahiā Justice Blucksone, " Ua ikea, ma ka hoaopinepine ana, e hikiwawe, a e pau pono ka hooponopono ia'na o na hihia buke helu mamuli o ka palapala hoopii iloko o ka Aha Kaulike, malaila no e huai ia mai ai ka oiaio ma o ka hoohiki ia'na o ka mea i hoopiiia, aole hoi e hilinai wale no mamuli o na hoike a ka mea hoopii i hooikaika ai e lawe mai." (Blk. Comm. 164.) Ma ka hihia o ke knlanakauhale o Carlielo kue ia Wilson, (13 Yesey 278,279,) ua olelo o Lord Chancellor Erskine, penei: ."0 ke kumu iae ia'i na hoopii_e hoike buke helu ma na Aha Kaulike, oiai he kuleana e lawe ia hihia ma ka Aha Kanawai, oia no keia—ua hiki no i ka mea hoopii e hapaia hooko ma kā 'Aha "Kanawai, aka, j aole nae e hoopololei ia a hoihoi hou ia ke poho e like me ka' Aha Kaulike i anoai ai; a nolaila, ua hoomahuahua ia ka lawelawe ana pela, a mahope, aahu ae Ia ka Aha Kaulike i na mana a pau e like me ko ka Aha Kanawai, ma na mea e pili ana i na buke helu, no ka mea, aole no e hiki ke ua hapai wale ia na hana e keia Aha, ke nele i na pono ma na Ahā Kanawai, oiai hoi, ua hookaulanaia, aole pela." Aole hiki ia makou nei e hoopuka i ka manao, e hooponopono a e kokua-aku ka, aoao kaulike o keia Aha ma na hihia buke helu, oiai ekoe ana ka pono ma ke kanawai, aka, e noonoo kuoo no kieia Aha mi na hihia oia ano, a ina e imi ia'na ka oiaio. e lawe ia no ka palapala hoopii. Pela no i ko makou manao ma keia hihia, ua ku i ka pono' o ka aoao hoopii e haawiia ia iaka mana e huai nui i na buke helu, nolaila, aole no e hiki ia makou ke hoole ika hookolokolo kaulike. Ina hoi i akāka ka mana o ka aoao kaulike o keia Aha, alaila, e haawi auanei oia ina pono a pau e pau loa ai na pilikia. Ua like ia me ka rula i hoakakaia iloko o ka Buke Kahee Kaulike, i kakau ia e Judge Storrv, malalo oke poo, Buke Helu. Ke manao nei makou e pomaikai ana na aoao a elua ke hele make kaulike, nolaila, ke kapae ia nei ka mānao kue o ka aoao i hoopiiia. Mr. Harris, no ka aoao hoopii. Mr. Montgomerv & Mr. Bates, no ka .aoao ihoopiiia.

KE KAU 0 APEEHiA, 1852.

James A. Burdick 'kue ia John Dishee. Hoomaopopōia, o ka 01010 hoolimalima, i parlapalaiaj aole no ia o paa ma ke ano e kne aoa i ka palapala hoolilo i bana ia e.ka me»aina mahope o ka hana ia'na o ka palapala hoolimalima, a i kakau kope ia ma ke Keenā Kakau Kope o ke Aupnni, o ka palapala hoolimalima hoi, aole i kakau kope ia e like me ke kanawai: He hoopii hoi keia i hoihoi ia mai ai kekahi pahale ma Noaanu, ame ka uku poho pa no ka hoopaa hewa ia'na. Ma ka malama o Augate, 1850, ua hoolimaiima aku o Harry Howard ia J. McCormacK, i kela pahale no namakahiki ehiku r aaa kukulu iho o McCormack he hale kuai bia, meka meaono.. Maia hope ae, hoolimalima hou ia aku e McCormack ia wahi ia Dishee, a o kelamau palapala hoolimalima, aole no i kakau kope ia iloko o ke Keena o ka Luna Kaknu Kope e like me ke kanawai, a'inahope loa, kuai ia*ku ua pahale 'lae Howard a lilo loa ia Burdick, a kakau kope iho o Burdick i kona palapala houlilo. . Ma ka aoao i hoopiiia, xia oleloia, o kanohoanao Disher ma uawahi la, he hōike akea no ia i namea a pau, he kuleana ko Dishee malaila, ano ka mea hoi, ua ike no o Burdick,ia mea, nolaila, he pono ole ke ae aku ia ia e hookuke wale i kamea i hoopiiia noke kumu.kuio o ke kakau kope-mua ana o kona palapala noolilo. mai ke kokuao kaaoao'hoopii,' ua akaka lea me ka pohihihi ole ke kanawai o keia Aupuni no neia mea, aelana;kila ananeiia. . Eoko 'o kona ao ana'ku i ke Jure, olelo ae la o Lee, Lunaka-. nawai Kiekie,penei: "No kaike amekaole oßurdickmamua ae o kon&kuai ana mai i ua wahi 'la, aole loa. ia i pjlii kona.kukana e lanakila ai ma keia hihia. īna i kakau kope ole i& ko McCormack palapala hoolimallma, iloko o ka manawa akekanawai i kauona ai, a ua kakau kope ia nae ko Burdick mkinua, alaila,'he..rnana ole ka palapala hoolimalima e kuo i ka palapala hooīilo. Ua pohihihi ole na olelo oke kanawai, penei: ona ' * Ela» Ana Kakan Uoko o keia Aopuii ia mankw*—ka Ah« Koikoi ■me ka Ab»X!*lcie. ••