Ke Au Okoa, Volume II, Number 23, 24 Kepakemapa 1866 — HE KAAO NO EMADAI. [ARTICLE]

HE KAAO NO EMADAI.

Ka nuea i kapaia ka j>apa akahi o Peleina, i unuhiia ma bx olelo Haieaii.

HELH 20.

Ka lele ana o na manu, e lele ana e makaikai i ke Kulanakauhale Alii o Jedo a puni i ka hora hookahi.

Mahope iho o ka pau ana o ka loua olelo 00 na mea e pili ana i ka laua mea i hoouoa ia'ku ai, huli ae la laua ma-o maanei a puni ka Halealii, a Loomaka koke aku la [aua e lele, ia laua e lele ana mai ka Halealii aku o Tonelo, he mau mile ka loihi mai laila aku a hiki ma ke kulanakauhale Alii o ledo, ia laua e lele ana a hiki ma ke kulanakauhale, oia hoi, ua hoopuni ia ka lahui holookoa a pau o ledo e ka uwa nui loa, no ka mea, akahi no lakou a ike i na manu nani luaole e lele ana maluna o ko lakou kulanakauhale, a ike iho la ua mau manu e lele nei i ka nani 1 oi aku mamua o ko Pekina, a ua waiho laua i ko laua manao iloko o laua, aia a hiki i ka la e hoohui ia't ka nani pau ole o Pekina me ka puarose nani o lapnna, ia la no laua e hai ai i ko laua manao, a pau ko laua makaikai ana i ke kulanakauhaleo lapana, hoiaku la laua a hiki ma ka Halealii o Tonelo, a ma ia hope iho, hooaiakaukau iho la laua nei no na mea a pau e pono ai ka lawe ana i ke kaikamahine Aliio lapana, ma ka malu o ko laua mau eheu, me ka nani nui a me ka hanohano loa, oiai ua ahai ia oia ma na welelau o ka lewa a me na makani.

Ka lawe ia ana o Tonelo maluna oka eheu o na manu, a haalele i ka nani o Itdo.

I ka wa a na mano i hoi mai ai mai ko laua lele ana e inakaikai i ke kulanakauhale o ledo, ia manawa i hoomakaukau ai na manu i na mea e pono ai ka hele ana o ua Tonelo nei, ia wa no hoi i hele aku ai kona kahu hanai e hai i na makua o ua kaikamahine nei, oia hoi ka mea e noho Moi ana no lapana, iaia i hele ai a biki malaila, haawi aku la oia i ka hua olelo mua, a pau ia, o kooa wa no ia i hoomaka koke ai e kamailio aku imua o ka Moi. "Ua hele mai nei au e bai aku ia olua i keia la, no ka hua mua oko olua mau opu, oia hoi ka mea i kapaia, Ka Hohi Loa 0 lopana nei, ka mea naoa e hoonaueue na kulana o'ka aoao palupalu o keia noho ana, nolaila, ua olelo mua'aku no au ia olua mamua i ka wa i lilo ai ma ko'u lima ke keiki, nolaila, ua hiki mai na elele o Pekina io'u nei, i kii mai nei la i kuu hanai e lawe i wahine na ka Hiwahiwa o Pekina ; ka 'mea e noho la maluna o ka eheu o na. manu ma ka lewa; nolaila, i keia la ~oia e haalele mai ai ia kakou, a nalo aku oia ma ka lewa, nolaila, aole olua e ike ana i kona mau maka a me ka lahui holookoa o lapana nei, aia oia a hoi maj. mai Pekina mai, alaila, ia wa olua e ike ai a me na mea a pau o lapana nei, a e like auanei oia me ka Hokn-welowelo e kau haaheo ana i ka lani i ka po kalae loa, a aia oia iloko o ka nani a me ka uluwehiwehi, i haiamu mau ia e na manu o kela ano keia ano, 1 hoopuni ia e na onohi alii o ka lewa, alaila, e loaa auanei ia olua ka pomaikai i oi ae mamua o ko oluanoho ana ; a o ko'u la no ia e haaheo iho ai i ka loaa a kuu alii, ■ kuu mea a'u i hanai iho ai, ahiki wale i kona mau la oi kelakela maluna o oa mea a pauo keia noho ana." Ao ka pau no ia o kan& mau olelo ana imua o ka Moi. Pane mai la ka Moi, "Aia wale no ia ia oe, e hana aku no oe e like me ka mea i holo

i koa manuo, o ka pono e loaa ia oe ma kau hana ana, alaila, o ko kakou pooo ia; " a o ka pou do ia. ' Hoi aku la ua kahu hanai nei a hiki ma kahi o kana hanai, hai aku la oia i na olelo a pau i hai mua ia'nei e kakou .mamua, a ma ia hope iho, hoomakaukau iho la o ia a me na manu, a me .ua Tonelo nei oo na mea e pono ai kona hele ana ; a makaukau na mea a pau, ia wa no hoi oia i hoopuka nka ai i kana mau olelo hope loa, " E kua Kamalei alii, i keia la e haalele qiai ai oe ia'u, a kaawale aku oe me na manu, a noho.iho au. i kahi ō kaua i noho ai i ka la o'ke Kau ameka ua o ka Hooilo, nolaila, ua ike au i kou hoolohe a me kou malama i ka'a mnu olelo a pau, mai ko wa uuku a hiki wale -i kou mau la oi kelakeln loa maluna o na mea a pau o ke ao nei," a o ka pnu no ia o kana mau olelo kaukau i kana hanai alii, a he mau minute poUole mahope iho ; kauoha ae la o ia i na manu eha nana e lawe, " o ka oukou wale no koe, ua piiu ka'u," ia wa no, ua ike ia'ku na munu e e eleu ana ma-o n maanei no lakou iho, ia wa koke no, ua kahiko ia ka hale-io a puni e na hoailona alii o lapana, a ua like ia me ka |.i olinolino ko nana aku i kona nnni ono e, a o ua Kamnlei alii nei hoi, pua mai la kona nani me he moa la,.ua hooluu ia i ke koko kona mnu papalina, a kahea mai la oia i kona kahu hanai,. " E kuu mea nana i hanai mai knu wa uuku a hiki i keia la, ke hele nei au mamuli o kou makemake au i olelo ihoai ia'u, holaila, o ka hooko in ana paha keia o kou manno pna i keia ln, aka, he nani hoi ia, nnu no keia," iaia e kamailio ana, aia hoi 1«»na mau lihilihi ua honpulu ia e nn kulu waimaka a ke nloha i kona moa nana i hanai, aole i liuliu iho, aia hoi, un hoomaka mai ka noe e uhi iho maluna o kn pik6 o na rrtauna a me nn kuahiwi o ka aina holookoa o Inpana. I ka wa a ka noe ī' hoomalea mai ni o uhi

iho i oa kuahiwi o lapana, aia hf>i, ua ano e ka helehelena o ka halei-e o ke Kama alii, ia wa no hoi na manu i hoomakaukau iho ai ia lakou, oka wa no ia a ka ohu i uhi paa iho ai i ka aina o lapana, o ka wa no ia i lohe ia'ku ai ka leo o na manu o kona aina hanau e hone mai ana iloko o ka noe, aia hoi ka leo o ka hekili e kani kui-ke malie ana, (e ■ like paha me ka leo o Kaukeano e kui-ke ana me he bipi kane la.) o ka wa no ia a ua Kamalei alii nei o Icdo i puka mai ai mai loko mai o kona Halealii a ke aloha i noho ai, a haawi iho la oia i kona aloha i kona mea nana i hanai me ka eha o kona puuwai ia la, | aole no hoi ana mea e olelo ae ai, oiai ua moKumokuahua o loleo ona ia wa, a pane iho la oia ika hua olelo hope loa, "E.noho no oe ms ka hoomanao ia'u ir.e ka poina ole, a hiki i ko'u la e ike hou ai ia oe, nolaila, ke hele nei au e like me ko maoao paa, e aloha auanei oe," o ka pau no ia o kana olelo' ana. Ia wa no hoi, pu-o ae la na lima o kona mea nana i hanai iluna o kona poo, a uwe ae la o ia me ka leo nui, oiai ua ili iho kaukana a ke aloha nui maluna ona, mahope iho o kona hana ana pela, aia hoi na manu e hohola ana i ko laua mau eheu, a kau ae la ua Kamalei alii nei o ledo maluna o ka eheu o na manu, me ka nani hiki ole ke hoomaopopo aku, ia wa no i hoomaka ai na manu e lele aku ma ka lewa, " me ua o hihiu ka ua i kanahele," nolaila, e hoomanao kakou i ka Hiiaka mau hana i ka wa i kona.kau i kaahope ae, penei kana: j " JE ku au e hele—e, A lau ka maka ua nei la he i—no, Ka poe ino o lakou nei—e, E mana ka ia'u e helē—e." laia i kau ao ai maluua o ka eheu o na manu me kona nani nui a me ka hanohano loa, a lele aku i ka paia paa ole he lewa, kabi hiki oie ke apakau ae ma-o a maanei, a penei ke ano o ka lele anao na manu, o ka manu mawaena, aia maluna oua o Tonelo, ke Ēamalei alii o ledo, a hookahi manu ma kela aoao, a hookahi manu ma kekahi- aoao, a o ko laua mau eheu, ua o ae ia iluna a hoomalumalu iho ia maluna o ke Kamalei alii, me he hale la, a noho mai la oia iloko o ka wehiwehi, a hookahi manu mamua me he pailata Ia o ia e hookele ana i ka lewa, e nana ana. o ia i nainoa me na pilikia mamua o lakou, a ia lakou e lele ana, aia hoi ua pio pono iho na anuenue eono . maluna o ua Eamalei alii nei, a me na hoailooa alii a pau ma ko lakoū mau ana iho, ahe maa mile -paha ko lakou kaawale ana mai ka hoomaka ana ae e lele* ma ka lewa, mai ka aina <nai o lapana; aia hoi, ua mao ae ka ohu, a ahuwale - mai la-na kuahiwi o lapana, a nana iho Ia ua HokuLoa nei i kona aina hanau, aa like oia me ka hua alani poepoe ka uuku, a aneane e nalowale kona Aupuni, aia ora nialuna k«T ili oka moana kahi i.lele. ai, e halawai ana me na makani aheahe kolonahe malie o ka moana, e nee mau ana ka ua-koko, o ka la o ua Kamalei alii nei o ledo i lawe ia'i e ka eheu o na manu, ua pouli hookahi hapalua o ka la, a koe ke kahi hapalua, i ole ai e mau kona ikaika, i kumu e akahele malie ai kona wela, pela no ka la i hoomau ai a hiki wale i kona po ana, ua haohao nae ke Aupuni o lapana i keia la, aole he maopopo ia lahui ke ano, no ka mea, aole lakou i manao, "ua miki mai ka Popoki no ka hemahema," a hao akn la ka manu a ka Hiwahiwa o Pekina, a o ka pouli hapa ana o ka la, ua maopopo loa ia mea ma ke kulanakauhale alii o Pekina, oiai ua maa mau lakou i ka Ateni mau hana. Ia lakou e lele ana ma ka lewa, ua hoomau aku no lakou i ka lele ana a hiki wale i ka wa a ka la i haalele mai ai i kona malamalama nui, ia wa no, ua hoomaka ae ka manu mamua e o ae i ka lamaku o ka malamalama. Me he ipu-kukui la kona ano ke nana aku ia wa, aia hoi, ua hoomalamalama ia na aoao a pau ke nana aku, e ahai ana ka malamalama he mau mile ke kaawale ma ka lewa, ua liko no ia me ka la o ka wa kakahiaka-nui e puka ae ai, aole no hoi he wahi powehiwehi o ua Kamalei alii nei ke nana'ku, aole no hoi ho mahina ma ia po, aia hoi ka hoku nui e kau pono ana maluna ona me kona nani nui, me he mea la oia e ukali ana i ua Kamalei nei o ledo, a o kona mea no paha ia i kapa ia'i ka Hoku Loa o lapana, ia lakou paha e lele ana maluna o ka. ili o.ka moana, e hoolohe ana i ka halulu ona ale e like mo ko lakou ano mau i ka wa a ka makani epa mai ai. Maanei kakoue na hoa heluhelu e hoolu iho ai me ke akahele, a e kamailio iki kakou no Ateni; ua ike ae nei kakou inamua no ua Kamalei alii nei, aia oia maluna o ka ili o ka moana, ia wa no o Ateni i puka ae ai mai loko ae o ka Hnleuliio Emadai ma, a nana ae la oia, a ike mua aku la oia i ka hoku nui e kau ana, i hoopuni ia e na hoailona alii, ia wa iio oia i hoomaopopo ilio ai, o ka Hoku Alii keia o lapana, ei ne ke lele mai nei, oiai e pii malie ana ka wena o ka malamalama ilona o ka lani, no ka meo, ua kuu pau mai la ko manu alakai mamua i kana mau hana kupanaha ma ka lewa, e like me ko Jaua kauoha, ua ike kakou ma na Helu mua, alai-, la, oka w» no ia-o Ateni i olelo ae ai me ka leo nui, " Ei oe ka nnni oi-kelakela o ke kulanakauhale alii o Icdo, ke lawe io mai nei," nolaila hoi, ua pane ae o Ateni i na manu ma kn luwa e kau ann. a ua loho koke na manu ia'hua olelo. Oka wa no ia i hoouna ia «i na manu e uknli ika Hiwahiwa o lapana, a ua lele koke aku na manu eono lau, me na mea nani ano-e i hnomalumalama ia'i ka lewa holookoaa pau, nie he mea In ua kupono ae kii la i ke awakea loa, e ukali ana lakou i ka Kamalei alii o Icdo. (Jlolcipau.)