Ke Au Okoa, Volume II, Number 15, 30 July 1866 — NO KA AHAOLELO. [ARTICLE]

NO KA AHAOLELO.

Poaha, lulai 19, 1866. Halawai ka Hale ma ka hora 11. O ka Eope Paresidena ma ka noho. Mahope iho o ka pule ana, ua heluhelu ia ka moolelo, a ua aponoia. Ua haawi ia aku ka manawa hou e noonoo ai i ke Komite o ka bila e pili ana i ka hooponopono ana i na kanawai, ma na wahi e pili ana i ka paewa o ka olelo Beritania me ka olelo Hawnii. Hoike mai o Kamalo, he hoike no ka hapa uuku o ke Komite e pili ana i ke kokua ana $1,000 i ka mahina hookahi no " Kilauea." £ hai ana e haawiia ke kokua, hoomoe ia, no ka hoala hon ana mai. Noi mai o Hon. Kalakaua, e kapae ia na rula i hookomo mai ai ia i bila e hoololi ai i ka Pauku 775 o ke Kannwai Kivila. (No ka uku o oa Lunamakaainana.) Noi mai ke Kuhina o na Aina e, ua hoopau ia ka Pauku 56 o ke Kumukanawai. Heluhelu mai o Kakani i olelo hooholo e kauoha ana i ka Puuku e ohi i niau elele e hoomakaukau ai i ka mookuauliau o na'lii. Komito ka Hale no ka Bila Rama. O Mi. Boyd ma ka noho. Noi mai o Nahaku e hooholo i ka bila, Noi mai o Kamalo e kapae loa ia. Olelo mai o Aholo, ua makau oia aole e kupono ka inu rnma mawaena o na kanaka, aka, e poino lakou, ma ke ola a ma ko lakou kukai, nolaila, manao oia e hoopanee 'loa. Kokua o Kakani i ka bila, no ka mea, ma keia kanawni, ua hoohaikiia ka pono o na kanaka Hawaii; o na heole, na nika, a me ka poe o kahi e mai, ua haawi ia aku ia lakou keia mau pomaikai. O keia kanawai, he iuanao Miaionaii ia, e hoohaahaa ana i na kanaka Hawaii. Kue o Kamalo i ka bila, no kona ike i ka ona mau o na kanaka Hawaii, a me na'lii, O kona makemake maoli, o ka hookapu loa ia o ka inu ana o kanaka i na wai ona. Hc hiki no ke olelo ia ua kue keia kanawai i ke Kumukaiiawai, aka, ina o hoopau io, alaila, ino loa paha. Noi mai o Hon. Kalokaua e hoopau ia ke Komile. hooholoia. Noi mni o Aholo o hoopanee ia ka Hale— haule. Noi m'ai o Hon. Kalakaua e lioihoi ia o H. H. Lunalilo, no keia la, Hooholoia, he 21 ma ka ao, a ho 8 ma ka hoolo. Hoika Mea Kieliie H. H. Lunalilo. Komito ka Hale no ka hila e hoopau ana i

ka Mokuna l, Pauku 42 o ke Kanawai Hoopai Karaima. Kokua o Nahaku i ka hooholo ana i ka bila, a kue mai hoi o-Heleluhi i ka bila, no ka mea, ina lakou e inu i hookahi wahi kiaha, e makemake hou no auanei lakou i ka lua. Kokaa o Hon. Kalakaua i ka hila. Ua olelo ke Kuokoa, o keia lahui kekahi o na lahui maemae loa oka honua nei. Ua aneane na kanaka a pau o keia Aapuni he poe no na Ekalesia, a aia lakou malalo o ka malama ana ako lakou mau kahu. E inu no kahi o keia poe ma kahi malu, ma ke ano hookamani. Oka manao nui oka bila oka hookanaka ae o ka Hawaii ia ia iho, a aole hoi e hookamani. Ua lawe ia mai ka rama mai na aina e mai, ua ae ia na haole e kuai, a no keii, a no ia mau mea, ua manao oia e hoopau i ke kanawai. Kue o Ii i ka hila, a me ka haawi ana i ka wai ona i na kanaka. Ua hooholoia keia mau kanawai i mea e malama ai i"ke ola o ka labui. Kue no hoi o Ukeke i ka bila, oiai, he mea ia e hoohiolo ai ika lahai ilalo. Ina e hoopau ia ke kaoawai, alaila, e haalele auanei na kanaka hana i ka lakou mau hana, a lilo i ka ona. laa e hoopauia ke kanawai i keia la, alaila, i ka la apopo, e ike auanei kakou i ka waiho ahulau ma na alanui, kekahi poe kanaka he nui wale, i hehi wale ia e na lio a me na kaa. Kokua o Kaunamano i ka hila, noi mai oia e hoololi ia, ma ka hoopau ana i ka hookapu ia ana o ka bia a me ka waina. Ua hooholoia ka nioau e hoopanee loaia ka bila. Hoopau iake Komite. Noi mai o Keawehunahala, e kapaeia ka hoike a ke Komite. Mahope iho o ka hoakaka ana mai a Kamalo, no ke kulike ole me ke Kumukanawai, oka bila. Ua hoopanee ia ka Hale, aka la apopo, hara 11. PoALiau, lulai 20. Halawai ka Hale ma ka hora mau. oka Hope Paresidena ma ka noho. Mahope iho 0 ka pau ana 0 ka pule, na helahelu ia k» moolelo 0 ka Hale, a apoaoia. Noi mai o Hon. Kalakaua e kapae ia na rula, a e hookomo mai ana oia i bila e pili ana i ka uku o na hoa. Olelo mai ke Kuhina W aiwai i kona manao, o ka bila oia no ka hila e hoopau ana i hoopau mua ia ma ke Kumakanawai. Olelo mai 0 Hon. Kalakaua he bila hou. Heluhelu mai o Hon. Kalakaua i ka bila e hoolako ana i $150 no kela kau keia kao no ka Luna Hookahi, oia hoi ka uku aole e oi aku mamua 0 ka mea i olelo ia ma ka Pauku 56 o ke Kumukanawai. Hoolilo ia ka noonoo ana o ka Hale ma ka hoike a ke Komite no ka bila e hoololi ai 1 ka Pauka 1, Moknna 42 o ke Kanawai Hoopai Karaima. Noi mai o Kamalo, e apono ia ka hoike a ke Komite. Noi mai o Nahaku, e kapae i ka hoike a ke Komite, no ka mea, aole i waiho pono mai ka Luna Hoomalu 0 ke Komite i ka ninau. Olelo mai 0 Kapena Loke, oa hana pono no ka Luna Hoomalu o ke Komite Mi. Boyd e like me na rula. Kokua o Kapuniai i ke kapae ana i ka olelo hoike, no ka mea, ma ke ano o ke kanawai e noho nei, aohe i ae ia na pomaikai i lawa ina malihini ame na kamaaina. I kona manao ma ka hoopauia ana o kela kana- | wai, aole e hoea mai ana na ino e wanana ia nei. I kela kau aku nei, ua nui ka poe i wanana e hu mai ana ke inn mai ka ae ana e. puhi ia ka rama, aole nae popilikia i hoea mai ma ia mea, a pela na hoi kona manao no keia mea. Kue o Kaainoa ika bila, me ka olelo mai, ina e hooholo ia ka bila, alaila, e hoopau pu ia me ka hopu ana i ka poe ona, a ina pela e kokua ia i ka bila. Olelo mai 0 Hon. Kalakaua, 0 ka papa ana i na kanaka i ka rama, he ana kau aoao hoo- 1 kahi i hoolaulea ia mai e kekahi aoao hooo- ' mana. Ua manao ia aohe aina ma ka hoqua nei ke kau kapakahi 0 na kanawai e like me keia. Ike Kau i hala aku nei, ua olelo mai ka Paresidena, i ka emi nui o ka lahui, aole no ka rama, aka, no ka papa ia ana, ina aole e papa ia e lehulehu auanei ka aina. Olelo mai ke Kuhina Waiwai, ua kue nui OH. H. Kekuanaoa i ka hoopau ana i ke kanawai, a ua hahai mai no hoi oia i na ino e loaa mai no ka bila. Ina he mea hiki is ia ke ala mai, mai kona wahi moe mai, e kue mai no auanei ia i ka bila. Olelo mai ke Kiaaina o Maui, ua kue nai kela Moi i make aku noi, i ka hoopau ana i ke kanawai rama, oiai nae, he nui no kona aloha i kona lahui kanaka, a haawi mai i na pomaikai a pau. Ua kokua 0 Kakani i ke kue ana i ka hoike no na kumu e pili ana i ke Kumukanawai. Ina e holuhelu pono na hoa ma ka noonoo i ka pauku 13, alaila, e manao ana ia e hooholo koke lakou ika bila. Ua ike pono no na Kuhina, ua ku ole i ke Kumukanawai, keia kanawai.

Ua haole ka BĪnau e apono ana i ka hoike, he 18 ae, a he 21 hoole. Olelo mai ka Hope Paresidena, aia ka biia inina o ka Hale. Kue ke Kuhina o na aina e, i ka hoomalu ana a ka noho. JsToi mai ke Kuhiaa Waiwai, e noonooiaka bila e pili ana i ka uku o na Lunakanawai Kiekie, a hoopaapaa iki no ia mea. I7a noiia mai e Komite ka Hale oo ka bila/ a ua haule. Noonoo ka Hale no ka lua o ka bila, oia hoi ka hoololi ana i ka Pauku 381 o ke Kanawai Kivila. (No ka mea Ana.) Wehewehe mai ke Kuhina o na aina e i ke ano o ka bila, a o ke kumu nui o kona hookomo ana mai, i mea e makaakau ai i ka halamau o ko Aihenkā m&o nea. Ua hooholoia.kabila ma kona helanelaalua ia ana, a ua kauohaia e hoomakaukau no ka heluhelu akolu ana. Komite ka Hale, o Kanialo ma ka noho, no ka bila e hoololi aii ka Pauku 881 o ke Kānawai Kivila, e ae ana e noa na kai kapu o na Konohiki i na makaainana o ka aina. Noi mai o Ukeke, e kapaeia ka bila, hooholoia. Komite ka Hale, o Aholo ma ka noho, no ka bila e kaaoha ana i ke Kiihinā Waiwai, e hooaie mai i mau dala be $50,000, no ka uku ana i na bila i hiki mai i ka wa e uku ai, a he $60,000 no ka oihana wai, a me ke kukuln ana i mau hale paapaa ma Honolulu nei. Ka uku hoopanee, aole e oi aku mainua o 12 keneta no ka makahiki hookahi. Kue o Ukeke i ka hila. Mahope iho o ka wehewehe ana mai o ke Kuhina Waiwai, ua hooholoia ma kona beluhelu ia ana. Noi ia mai e kapaeia ka hoike a ke Komite, ua haule nae, a ua hooholoia ka hoike. Kauoha ia ka bila e hoomakaukauia no ka heluhelu akolu ia ana. Ka bila aku i koe, oia no ka hoopau ana i ka Pauku 56 o ke Kumukanawai. (No ka uku o na Lonamakaainana.) Noi msi o Kamalo, e hoopanee i ka noonoo ana o ka bila, a pau pono mai na hoa i ka akoakoa. Noi ia mai, a hoopanee ia ka Hale a ka la apopo, hora 11. , Poaono, Inlai 21. Halawai ka Hale i ka hora 11. O ka Hope Paresidcnā ma ka noho. Mahope iho o ka pule ana, helnhelu ia ka moolelo o ka Hale, a ua aponoia. Ua hooholoia na bila malalo nei, ma ko !akou heluhelu akolu ia ana. He kaoawai e ae ana i ke Kuhina Waiwai e hoaie mai i mau puu dala no kekahi mau oihana; he kanawai e hoololi ai i ka Pauku 914 o ke Kanawai Ki--vila; he kanawai e hoololi ai i ka Pauku'"3Bl o ke Kanawai Kivila. (No na mea Ana.) Noi moi o Kupau, oiai, ua hana pepehi kanaka ia kakahiaka, nolaila, e kipaku ia na Pake paahana mai keia Aupuni aku. Noi mai o Kamalo, e hoomoeia ma ka papa ka olelo hooholo, hooholoia. Noi mai o Aholo, oiai, ua make aku nei ka Hooilina o ka Noho Alii, nolaila, he mea pono i ka Moi ke koho i kekahi mea mahope : aku ona, i kulike ai me ke Kumukanawai. Noi mai o Hon. Kalakaaa e hoomoe i ka olelo hooholo ma ka papa, oiai, aohe mana i ka Hale ke kono aku i ka Moi e koho, hooholoia. Helohelu mai ke Kuhina Waiwai i ka bila e hoololi ai i ke Kanawai e hookohu ai i ka Loio Kuhina. Noi mai o Nahaku, e hooholo ia ka' bila. Kue o Kahulu. ' - O ke noi e kapae, ua haule, a ua hooholo ia ka bila raa kona heluhelu akahi ana. Hoopuka mai o Kamalo i kona manao e noonoo hon ia ka bila lawaia i ka Poakahi ae. Noi mai o Kahaulelio e Komiie ka Hale no ka Bila Rama. Olelo mai ke Kuhina Waiwai, aole e hiki. . Manao ka Hope Paxeaideua, ua kupono no ka noonooo hou ana, a kanalua o Smith i ka . hoomalo ana a ka noho. •" ■ Hoopaapaa ka Halema ka hoomālu ana a ka Nobo, a kokua ia e ka balota ia ana,,he 21 ma ka ae, a he 16 ma ka hoole. Noi ia mai e noonoo ia e ke Komite o ka Hale, a ua hooholoia. O Kaapa ma ka noho. ; Noi mai o Hon. D. Kalakaua e hooholo i ka bila. i Noi mai o Kamalo e kue, a e kapae 'loa'i kahila. ' Olelo mai o Kapena Loko no kekahi 'mēa" | a ke Kuhina Wāiwai i olelo ai i ka la mamua iho, e hoahewaona i kana hoomala ana. Ua haulo mai oia imua o ka Hale a me ke ao . nei, a»le ia i hana iki pela. ' A lilo ia wa i ka hoopaapaa i na mea i pili kino, a haalele mai ke Kuhina; Waiwai i u ka Hale, a puka aku oia iwaho."' • - 1111 • 1 " 01010 mai ko Kuhina Kalaiaina e pono|e t j waiho i ke kamailio ana no na meā pili Olelo hou mai o Kapena Loke, aol* ouk manao e kamailio ma ia mea. ano wai ona e hana ia nei'ma kda^i[o J kupuni aku o kakou nei, (Heluhdt^o^<ri^^

m———ro———«— ; ~~ — he palapala mai Hana mai e pili ana do ka ona.} Olelo mai ka poe e kuai rama ana me ia ma kekahi mokupuni e aku, aole e nui ana ka ona ina e hoopau ia ke kanawai e pa•pa ana i-na kanaka. Ina aole e papa ia ka inu ana o ke kanaka, e inu iiilii no auanei oia. Aole i malama pono loa ia ke kanawai hookapu ma Honolulu nei. Ua ike no ia ikekahi anaina e noho ana me ka rama imua o lakou, aua inu maikai no lakou. No keaha ke kumu oia mea ? No ka mea, ua ae ia iakou e hana elike me ko lakou makemake. Ua naanao ia he mea kupono i ke Aupuni ka hoololi hou ana ae i ke ano oia kanawai, a e lilo no hoi ia i inea e pomaikai ai. Ku mai o Hon. Bihopa, a olelo mai i kona manao, aole paha i nui loa na mea i hanaia ma kela mau Mokupuai, e like me na mea i hai ia mai. 1 kona manao, ua kupono no ke kauawai, ina he hoomalu pono ia. Kaumaha kona manao ke ike aku ia e komo ana na kan'aka iloko o ka oihana kuai rama. Uamakemake loa ia e ike i ka hoopauia ana oia oihana ma Hawaii nei, aka, he mea kue nae ia i na Kuikahi me na mana o na Aupuni e. Ina e hooko pono ia ke kanawai o keia wa, alaila, e maikai auanei ka noho ana o ka lahui mai o a o. Olelo mai o Hon. Kalakaua, o.ke kanawai ITO ka manao kanaka a me ke kino, ua lanakila no ia mai mua mai. 2. O na kanawai, ua hana ia i mea e pale aku ai i na bana lapuwale ake kino kanaka. O kela a me keia hoa o keia Kau, ua ike no i ka hana kupono ole ia, ame ke kue ia o na kanawai i keia wa. Eia no ka pomaikai o keia aina me kakou, ana kakou no e hooholo i na mea kupono no kakou iho. Oka haawi ana i ka waina i na anaina pule, ua papa pu ia ma ka Pauku 42 o ke Kanawai Hoopai Karaima. He hiki no i na kanaka ke hoouna aku i rama no lakou ma Kapalakiko, alawe mai i Hawaii nei, ke uku aku lakou i ke dute. Manao o Kepoikai, ua loihi loa ka hana ia 0 na kanaka ma ke ano kauwa, a me ke ano me he kamalii la, a o ka wa keia e hookuuia ai lakou. Noi ia mai e hoopauia ke Komite, ua hooholoia. Noi mai o Hon. Kalakaua, e hoopanee ia a hiki i ka Poakahi, hora 11. Hooholoia. Poakahi, lulai 23. Halawai ka Hale ma ka hora mau. Oka Hope Paresidena ma ka noho. Mahope iho o ka pule ana, ua heluheluia ka moolelo o ka Hale, a ua aponoia. No ka lilo ana o ka Makai o ka Hale, ma kana oihana, ua lilo ia W. Jourdand kona wahi. Heluhelu mai o Kamalo, be hoike na ke Komite e pili ana i ka hooponopono hou ia o ke paewa o na kanawai ma ka olelo Hawaii. Hoike mai ke Komite e hookomo mai ana i bila no ia mea, e hai ana naa na mea a pau o ka olelo Hawaii ke nana nui ia. Ua kauoha ia ka bila e unnhi ia. Ma ke noi a Nahaku, ua Komite ka Hale no ka Bila Rama, e hoopau aha i ka Mokuna ] Pauku 42 o ke Kanawai Hoopai Karaima. Noi mai o Hart e hooholo i ka bila. Olelo mai ke Kuhioa Kalaiaina, ina e hoopau ia kela kanawai, e lilo auanei ia i mea e hoohiolo ai ike Aupuni. Nolaila, ua ake nui loa ia ika hoopanee ana ika bila. Ka manao nui o ka Pauku 42 o ke Kanawai Hoopai Karaima oka hoopio i ka ona, a o ka huaolelo " haawi," he mea e pale ai i ke kukulu ana o kela a me keia i ke kukulu ana i na halekuai rama liilii- Wehewehe loihi mai oia i na mea i olelo nui ia ma Maui, a me na ae ana e kuai ia ka waina a me ka awa; ame na mea hoi i hanaia ma Lahaina. Oke kumu nui e kakoo ai i ka aoao kokua i ka bila, oia hoi ka. hoonele ana i ka pomaikai i haawi ia i ka poe n kahi e, a he kue ia ike Kumukanawai, aka, ua hai mai ka Aha Kiekie, aole 1 kue ike Kumukanawai ka papa_ana i na kanaka aole e inu. Ua kue po mai me Ii i ka bila, a o Kapaakea hoi, na manao ia aole e kokua ma kekahi ona aoao & i elua. Lawe mai o Hon. Kahanu i ka hihia o ke Alii kue ia Keo Bu, i mea e hoike mai ai, aole i kue ka papa.ana i ke Kumukanawai. Aole ona manao iki he makemake nui na kanalm e hoopau i keia ianawai, oiai, aole i hiki mai kekahi mau palapala hoopii no ka hoololi ana mai ia lakou mai. Olelo mai ke Kiaaina o.Maui, ua maliele no na kanaka o kona apana no ka bila rama, he ae kahi, a he hoole kahi poe, aka, i kona manao, ina e hoopau i ke kanawai e nuino ke ino e ulu-mai. - Olelo mai o Hon. Kalakaua, elike no me ka loihi o ka lawe ia rnai o ka rama, i Hawaii nei, pela no e mau ai ka inu ana o na kanaka. I kelakan akn nei, ikawa e hooka- . pu loa ana ka poe kuai lama i.ke kuai ana i na kanaka. ua huihui ae no na kanaka, a hoouna «ku i Kaleponi i rama no lakou. Ina he'mea hiiki ke hoopan loa ia ka lawe ana'maio -ka xama i Hawaii nei, alaila, oia pu kekahi e kokua. Xu mai o Kapena Loke, a hoakaka loihi qo na mea i olelo ia, a roa knna manao io, ina e hoopau ia ke kanawai, alaila, e puka mai ana paha kekahi mea maikai. He kanawai ino ke kanawai o keia wa, a e pono e hoopau .ia, a i ole ia e hooponopono hou ia. Ua ioihi;no.kana wehewehe ana mai, no ke koleūa i ka bila. Olelo mai o Hon. Kalakaua, i kona manao, aobel kapono i na haole. ke balota ma keia bila elike me;kn rula -10; a olelo mai ka Lu- \ ua-Hoomalo, na hikino ina mea a.pau. Ua ninauka ninau e hoopanee loa i ka biht,Voß:hooholoia) he 32 ma ka ae, a he 10 HoHpm w Komhe. . . Honl Kalakaua e kne i ka hoiapono i ka hoike a ko Ko* ka la apopo, hora 11.