Ke Au Okoa, Volume II, Number 8, 11 June 1866 — Halawai Makaainana. [ARTICLE]

Halawai Makaainana.

Halawai na makaainana o Lahaina i ka Poalima la 1, June 1866, ma ka Halepule o Wainee, ma ka hora 10, o ke kakahiaka. Hoomaka ka hana: Hooakaka mai o M. Kenui i ke ano o keia halawai i kahea ia ai no ka make ana o ka Hooilina o ka noho alii o ko Hawaii Pae Aina. Kohoia o Hon. A. M. Kahalewai i Luna Hoomalu no ka halawai; a o Davida K. Kamaiopili i Kakauolelo. Heluhelu mai ka Luna Hoomalu he mau olelo hooholo i hoomakaukau mua ia, penei: No ka mea hoi, o makou na makaainana o ke kulanakauhale o Lahaina, a no ka hiki aoa mai o ka lohe ma ke ahiahi nei naa ka moku Moikeiki, i ka make ana o ke Kama Alii Wahine Victoria K. Kaahumanu, a o ka Hooilina hoi oke Aupuni. Ua loohia ia mai makou eke kaumhha ame ka pilihua; i ka hoohaiki mau ia mai oko makou Noho Alii. Nolaila, e hooholoia, e koho kela Aha i mau Komite na lakou e hoike aku i ka Moi, iko makou kaumaha a me ko makou kumakena pu ana me ia i ka haalele ana mai o kona Hooilina i keia ola ana. Hooholoia, e hoike aku ua Komite la i ka Mea Kiekie ka Makuakane o ke Kama Alii Wahine, i ko makou kaumaha a me ko maI kou kumakena pu ana no ka loohia ia ana | mai o keia pilikia maluna ona a me makou pu na makaainana o keia Apana. Ma ke noi a Wm. Ap. Jones. E hui pu i keia olelo hooholo, penei: Hooholoia. Na ke Komite e hoouna pu i ke kope o keia mau olelo hooholo me ka olelo a na makaaioana i ka Mea Hanohano P. Nahaolelua, Kiaaina o Maui e lawe aku i ka Moi, ame ka Mea Kiekie. A nana no mahope iho oka ike ana o ka Moi a me ka Mea Kiekie e waiho aku i ke kope o ka olelo a na makaainana a me ka moolelo o keia halawai e paiia ma na Nupepa. Ua hooholo pakahiia na olelo hooholo, aua hooholo loa ia. Kohoia o Hon. A. M. Kahalewai, Wm. Ap. Jones, a me A. Manaku, i mau Komite. Hoopaneeia ka halawai. | David K. Kamaiopili,—Kakauolelo. I ka Moi Kamehameha V. Eka makūa: No ka pilikia i haulehia [ mai maluna ou me ka Ohaoa Alii, a me kou

lahuikanaka a pau no ka lawe ana aku o ka Mea Mana Loa i ka uhane o kou Kaikuahine, ke Kama Alii Wahine Yictoria £. Kaahumana, ka Hooilina o kou Koho Alii. Nolaila, ke waiho haahaa aku nei makou ka poe i kohoia i ke aloha a me ka uwe kanikau pu ana ona makaainana o ke kulaoakauhale o Lahaina, me keia Apana me oe i ka inoa makua i hala aku, a no ka manao ana ua hoeha loa ia oe ma ka Loohaiki ia ana mai o kou Noho AliL Nolaila, ke pule aku nei makou i ke Akua, | nona ka mana elike me ka pono i kona manao Hemolele, e hooikaika a e hooluolu mai ia oe e ka Moi, iloko o keia poino hiki ole ke pani ia mai, ana i oluolu ai e hookau ia mai iluna ou a me kou Aupuni. A ke waiho pu aku nei hoi makou i ko makou nonoi i ke Alii o na'lii e hoonui mai i na haawina maikai, a me ke ola loihi, i mau ai kou hooponopono ana i keia lahuikanaka i waihoia ia oe. "E ola ka Moi ike Akoa." Wm. Ap. Jokes. A. Ma.va.kit. A. M. Kahalewai. Na Komite. I ka Mea Kiekie Mxtaio KeKUAN'AOA. £ka Makūa ona Makca: No ka pilikia i loohia mai ia oe a me makou ka lahuikanaka Hawqii ma ka lawe ana aku o ka Mea Mana Loa i ka uhane o kau Pua, ke Kama Alii Wahine Yictoria K. Kaahumanu kou Lei o na Kau a me na Hooilo.

Nolaila, ke waiho haahaa aku nei makou i kohoia i k«s aloha kaumaha a me ka uwe kanikau pu ana o na makaainana o ke kulanakauhale o Lahaina a me keia Apana me oe no kona inoa makua, he milimili i hala aku nei a no ka manao ana o keia kou wa kupilikii a mokumokuahua i ke aloha, ho ko> na haalele ana mai ia laua e nobo hookahi. Nolaila, ke pule aku nei makou i ke Akua e haawi mai oia ia oe i ka hooluolu ia ana o kou manawa luuluu, a pilihua i ke aloha i mea e hiki ai ia oe ke hoonianawanui i kona

Lima Mana i kauia nioluna bu a me keia lahuikanoka. " E ola ka Mea Kiekie i ke Akua ManaLoa." Wm, At. Jo.VES, A. Manako. A. M. Kahalewai. Na Komite. E ka Makua Lokomaikai. Ua kohoia mni makou i mau Komite e boike imua ou e ka Moi i ke aloha kaumaha luuluu me ka paumako o kou mau makaainana o ka Apana o Hamakua Hawaii e noho nei ma Honolalu, no ka lawe ana aku o ke Akua Mana Loa i ka Mea Kiekie Princess Victoria Knmamalu Kaahumanu, kou kaikuahine Alii hanau muli. Ua kaumaha makou me ka minamina, no ka ike ana, ua lawe ia aku oia mai ou aku, he kaikunhine i aloha nui ia, a mai kona makuaknno i aloha nui ia, he kaikamahine leipalaoa, a mai o makou aku hoi, he Haku Alii mai no ko makou mau kupuna. Nolaila, e ka Moi, ke Alii, ka Mnkua, e lawe nku i ka uwe kaumaha ana me ka luuluu o kou mau makaaiuana o ka Apana o Hamakua, iloko o kou wa kuumaha o kuma-

kena ilihia mai maluna ou a me kou Ohana Alii. A ke pule nei makou i ke Akua Mana Loa e hooluolu mai i ke kaumaha o kou naau, e malama, a e hooloihi mai i kou ola e k& Moi, a e ola ka Moi i ke.Akua. J. K. KiūNAMiNO. L. Keikenei. S. Kukahekahe. P. Kaaekūahiwi. Kamelamela. I ka Moi Kamehameha V. E ka makua: He nui ke kaumaha, a me ka luuluu i loohia mai i ka Noho Alii a me ka Lei Alii o Hawaii nei, ma ka loohia hou ana i keia poino nui, oia hoi, 'ka lalau aua mai a na Iima meuemene ole o ka make i- ke Kama Alii Wahine Victoria Kamamalu Kaahumanu, ke kaikuahine ou e ka Moi, a o ka Hooilina hoi o ka Noho Alii. O keia poino, ke kaumaha, a me ke kumakena i loohia mai ia oe e ka Moi, ua ili pu mai no' ia maluna o kou mau makaainana a pau, a no ia mea, o kou mau makaaioana ma ka Apana o Wailuku nei, a ma ko lakon mau Komite i kohoia, ke nonoi haahaa aku nei e huipuia aku lakou i ke kanikau pu ana me oe e ka Moi no keia kaumaha nui i ikea. " E ola ka Moi i ke Akua." J. W. fl. Kaūwahi. J. H. Napela. W. H. Uaūa. J. K. Unaūna. W. U. Hūmpheets. H. Kuihelani. Thos. C. Foes*th. J. D. Havekost. W. P. Kaha ls. Wailuku, Maui, June 4th, 1866. No Kualoa.—I keia pnle i hala iho nei, ua hiki mai ka lono io makou nei, i ka pan ana o Kualoa i ke ahi. Ke knmn o ka pan ana, e like me ko makou lohe mai, na kekahi kanaka pnpnle ke ahi. Ua nakinaki oia i kekahi man puaa elua iloko o kekahi halepili, a pnhi ae la oia i na hale uei i ke ahi; a na ia hale hoi i pau, a mai la iluna o kekahi hale, a aole i liuliu, nome akn la i kekahi hapa o ka mala ko. I ka ike ana mai o ke* kahi luna hana i ka a a ke ahi, holo mai la oia me kekahi poe kanaka a kinai iho la a pio. 0 ke knmuknai o na ko i poino, na kanalima a oi ae paha dala.

He maee Alh.—Ma kekahi o na moku i ku mai nei mai Bolabola mai, na ike iho makon i kekahi mea e pili ana, a e hai ana hoi i ka hoohaahaa ana iho o ka Moiwahine Pomare o Tahiti, ma ka hāawi ana i kona lima e hipun ia e ke kanla gula o ka materemonio, me ke keiki a kekahi kahunapule, o Rev. M. Maheannu ka inoa o nakahnnapule la; a o kona man kupuna, oia kekahi o na ohana kahiko loa o ua aina la. O ke kane mare, he kanaka opiopio maikai, a ma Farani hoi kona wahi i hoonaauaoia ai. Ka. mokuahi Txa3h> z ktdala ia awa.— Ma ke kakahiaka Poalima iho nei, ike iho la makou i na palapala hoolaha ma na pipa alaoui o ko kakou kulanakauhale nei no ua mo* kuahi nei e kuai kudala ia ana i keia la. A i na e lilo ua moku la i na poe kalepa o ko kakou nei kulanakauhale nei, a hooholo ia ma na awa o ko kakou nei mau mokupini, alaila, aole ana e nele ka mihalo o na ohua i keia moku, oiai, he moku nui keia i oi le mamua o keT KUauea, nona ke kumukuai aole e emi iho malalo o ka $18,000. Hoike Kula o sa PeNAHou.—£ hoike ana ke Kulanui o ka Panahou, kahi hoi e ao ia nei na ike hohonu loa o ka olelo Beritania, ma ka Poalua a me Poakolu. Aia ilaila kekahi mau keiki Hawaii o kakou nei e imi nei me ka ikaika o ka lolo Hawaii, e hooikaika ana e pohole mai kahi mau nnahi o na ike hohonu, aole ma ka olelo Beritania wale no, aka, ma na olelo e ae kekahi. Eu ae kakon e hele, i ike i ka lakou mau wahi i pii ae ai ma na alapii o ka naauao. Koho balota o ke Kixaxahl—E like me ka makou i hai aku ai ma ke ahiahi o kela Poakahi aku nei, ua koho ia na Luna Nui o ka Oihana Kinaiahi o Honolnlu nei. I ka baIota ana, ua oi ka pne nona na inoa malalo nei: LunaNui, R. Gilliland 104 Kokua Mua, C. E. Williams .104 Kokua Alua, W. H. Dimond 55 Kokuaalua, J. W. Macguire he 51baIota aole i kohoia, Papuhea ka makanl—I ka Poaha iho nei, ua ano e ka pa ana mai a ka makani, ua kuehu mai i na huna lepo o na pipa alanui, i mee e pipika ai kahi ma na kapa alanui. Ua l&uwili mai, mai na kuknlu mai a pau; ua pa mai mauka, a aole e hala he n)au mi> nute pa mai inakai, a pela wale no i noke ai a po ka la. I ke ahiahi ana iho, ua ikeia aku ka a ana mai a ke nhi malalo māi o Haleuole. E hooltjulū MAI ana.—Ua lono mai makou, e houluulu ana na haumana a pau loa i komo i ke kula o ka Punahou, mai ke komo mua ana mai a hiki wale i keia wa, ma ke ahiahi o ka Poalima. E haawiia ana he Haiolelo nui e ka Paresideua W. D. Alekanedero, a me kekahi o na haumana. Ka inoa o ua halawai la he Alūmni Mketino, o ke ano oia, he halawai hui ana o na haumana o ke kula. Lii-o i io hookahi.—Mn ke knkahi&ka o ka Poaono iho nei, la 2 o Iune ua hoohui ia oe o D. W, P. Kahannnui o Kalihi, mo Kapule i ke kaula gula o ka mare. 1 ka nana aku e hoopomaikai ia ana laua ma ko Iiua lilo ana i io hookahi.

Hs Matj Aina Kūdala.—Ma-na kolamu o na olelo hoolaha o ko kakou pepa o keia la, e ike ia no, o kuai kudala ia at>a kekahi mau aina niaikai, i kapoao no<ksla a me keia. E iiele mai, a iia oukou -no-e wae no oukou iho. Ua haūle:—I k-6 kakahiaka iho nei o ka Poaono, ua haule kekahi huihui ki, na ka Mekia W. L. Moehonua; a e loaa no ka makana kupono ke hoihoi ia mai i ko makou keena nei. Ka wahine o ka lda. —1 keia pule i hala iho nei, ua uhola ae ka Iono ma ke kulanakauhale, ua hana lua ole mai nei ka wahine o kaluaikana hanamau, maluna o Maunaloa. I ke ku ana mai nei o ka Emalaina, ua hai ia mai makou e ke Kapena aohe ia i lohe iki i kekahi mea oia ano. Ua Hoohuiia—Ma ke ku ana mai nei o ka Mokaahi Kilauea, ua lono mai makou, ua hoohuiia o Mrs. E. Johnson a me W. F. Roy, e Rev. J. D. Par : -, o Kainaliu, Kona Akau, Hawaii. Oiai, ua hui ae la laua, a ke manaolana ae nei makou, o na hora kohaihai o ka noho aflb-maluhia, e lawe hapa ia e laua. . Ua huiia i hookahi io.—Maka la 26 ihooei o ka mahina o Mei, ua huiia o L. Makale, Kakauolelo o ka Aha Kiekie, me kekahi kaikamahine o Miss Eliza Ellen Harvey, no ka mokuaina o Maine kona makuakane a me kona ohana. Ua mare ia laua ma kahi o ka Lunakanawai Kiekie. Ka Ahahūi Eganelio.—I ka Poakolu i hala iho nei, ua halawai ae ka Ahahui Euanelio o Hawaii nei, e like me ka liana mau i na makahiki i hala ae nei, ma Kawaiahao, no kalakou mau oihana, e'pili ana i ko lakou mau kihapai, a me kekahi mau.hana maikai e ae a lakou e lulu nei. Ua naue mai na Mi-1 sionari, na Kahu Ekalesia a me na Elele. Ka Mokuahi o KE Kaona.—I ka Poakahi i | hala aku nei, ua liuliu ae o Kilauea, e holo ma kana mau wahi e holo mau nei, a au aku la i na kai ana i hoeha ai i na la i kaahope ae nei. I ke kakahiaka o ka Poaono iho nei, ua hoi mai oia, na hele wale a ohuoha kona mau kuineki i na ohua ; a i ko lakou pae ana mai, ua haele aku lakou, e hoohelelei iho i oa kuluwaimaka no Ia la i hala aku la. Hoike kūla. —I ka Poaha ae nei, la U o keia mahina, e lioike ana na kala haole o Honolulu nei. 0 ke knla kaikamahine ma Mililani, a me ke kula keikikane ma ka Halekula Alii ma Kahehuna. 0 na makua e ake nui ana i ke kakahele a me ka ike o ka lakon man keiki i ka hoomakili ana aku ma ka olelo Beritama, e pono no e naue ae i pau kuhihewa. ■ E* mu ! He mc !—I ka pule i hala iho nei, ua lono ia ae ma na pipa alanui, aia he mau mu e hele nei ma na alanui e hopu ai i na kanaka. He mea mau no. i na kanaka ka olelo no keia mau mea ina wa a pau loa e make aku ai kahi maa koikoi, aka, aohe ia he mea maikai, he mea e kau ia ai oa manao hoomakaukau maluna o na puuwai opiopio. Ina e ike ka poe nana i hoolaha i keia mau mea, ke koi ae nei makou e oki i ka oukou mau manao alapahL . , Mai eakaio ka Bea.—He palapala kai hiki mai i o makou nei na B. L. Koko, e' hai mai ana i ka pakele ana o kekahi mau haole pukiki i ka Bea mauka.o Pauoa, ia laua e : hele ana ka ma ua uka Ia o Pouoa, e ole ka e ike e ana.o ua mau. pukiki la ina la ua olq ka" la pololi oia ilika.nl, a o ke kumu i ' pakele ai 0 ua mau pukiki la, i hoohei ia ka ua Bea la 1 ke kanla a hei ma ka waha a me ka ai i ka wa i holo mai ai na Bea la e nahu, a i ka wa i hei ai. hoa ia ka na Bea la i ka pahi a make. Ua pono aku la no ka make ana, he kupu ino no ka uka. . Mauao hoolana mo lea poe opiopio. Ua lana nui mai ko'u manao e hoike aku ia oe a me ko kaua Nupepa nei. i ka pono, a me ka pomaikai e ulu maikai ae ai ka lahui opiopio, e kupu ae nei i waena konu o ka la- . bui, iloko o keia mau makahiki be umi a keu aku e hele nei. A ke waiho aku nei au i ko'u manao ilalo. A he pono paha ia oukou e ka poe opiopio ke nana nui mai i keia mau olelo makamae loa e waiho iaakula imua o na kii lohi o ko oukou mau kino holookoa. He ano olelo : hoolana no hoi keia, be mea no hoi e pomai kai nui ai ko oukou mau kino, a e noonoo nni iho ni hoi ko oukou naau palupalu, a me ko oukou mau helehelena nani, e hoomalule malie ana malalo iho o ka hekuwa o ko oukou mau home. A ke hai aku nei au i ko'u manaoia onkou, e pono paha oukou e - haliu mai me. ka naau aloha, a me ka manao ako* nui, e kaana iho i keia, a e nonoi iho hoi i pono ai. i, mea, ua nui Ioa ko'u.. minamina. e noho-nei ia oukou, e kn poe opiopioe ulu nui ae nei, me be mau laau kanu la i kukulu lia ma kahi lepo maikai, nenelu i ma-u pono i ka wai, a me ke kulu hau o na po ua' lokuloku. - A ika-»anaaku ike ano oia maulaau.e kupu maikai ina. ;Pela.no hoi. oukouke.malama a ke hoolohe hoi i na mea a pau e.pono ai ka noho'na ma keia ao pokole, a'i ole ia, ina boi, ua kapae ia ae oukou, i. na ppno o keia ola ana. e hehi iho mnlalo o' na kapuui lepo o ko oukou mau wawae, a >ma ia hope iho, ina.hoi, ua hnli aku oukou ine -ka n«au hookamani 'ole e imi aku i napono, a me na pomaikai o kela ao pio ole, oia hoi he ao oia mau ko laila.' alaila.na oi aku ko oukou pomaikai ina pela." . No ka mea, o ka maemae o ke knnakn mawaho, he maemae ponoole ia. aole oia 'ka mea a ke-Akua i manao, mai ai, aka, o ku maemae o ka naau, no ka mea, o ko kakou nei naau, o kona Iuakini hoano no ia. A pehea kakou e pono ni e ka poe opiopio o Hawaii nei," ina e hahai nui ana kakou ma na

hana lealea pau wale o keia ola ana, pehea, e loaa anei ia kakou ka noho lani ana ma o ? Aole, aole loa no, nolaila, e na hoa opiopio e noonoo iho ano. No kb mea, o oukou a pau e noho hoolai mai nei maloko o keia Aupuni, ua lehulehu no ka poe opiopio nani hiluhilu o ka aoao palupalu i ike ole i ke kane. A pela no hoi na iwa kiani hihiu o ka aoao oolea, i ike ole i ka wahine, aka, o ko oukou ano maoli no nae, he ano hookamani no paha ia, aka, hoi, ua nui no hoi ka'u mau olelo ao i waiho aku imua o ko oukou mau maka palupalu. A ioa hoi e hoolohe io ana oukou, alaila, e pomaikai auanei keia lahui. No ka mea, ma o kakou la no e puka nui mai ai ka 'janauna hou o keia aina, ke malama pono ia nae ko oukou noho ana e na makua o oukou, uie ka huikaii ole mē ka poe' kalohe. No ka mea, aole he pono nui o oukou e ka poe opiopio houlu lahui o Hawaii nei, ke pau lele ae kakou i.na pono nui o ko kakou noho ana ma keia hope aku, maluna o na Lunaniakaainana, a na wahi makua o kakou i hoouna mai nei, e noho ma ka Ahaolelo, no ka mea, he poe manao ole lakou .i ke ola ku mau o keia lahui, ka poe nana lakou i hoalii mai, aka, eia mai no wau ko oukou wahi hoaloha, Jta mea nana oukou e ao pono aku. No ka mea, o ke ao ana o ke kumukula he okoa loa ia, a o ke ao ana a na makua i kekahi poe o oukou, he ao pono ole, ku like ole me ka rula, he nukunuku aku, a be pepehi maoli aku no kekahi me ka laau, a me ke kaula, he ao anei ka makua, ke hana pela, a me ka hoahanau, o ka hana me ke ano ku maoli i ka hoeha, a me ka pepehi maoli aku no me ka lima menemene ole, malia paha, na hala ka wa pono*'e ao aku ai. A nolaila, o kela ao ana, aole oia ke ao e hoolohe mai ai oukou na keiki bou. A nolaila, he pono no ke ao knpono aku ko oukou mau makua ia oukou, ina Ue n»»ikai, alaila, he pono no ke hoolohe aku. he ao huhu maoli, me ka hoopuka an hua olelo ino, pelapela, he mea pono : He pono no oukou e ua poe opiopio n* c kue aku ia ao ana, a maīaila no hoi ; i k rr»o mai ai keia mea he menemene iloko' o ko'u puuwai,.no ka hana pono ole a kekahi poe makua pela, a.me na hoahanau, i kekahio ka lakou mau keiki e~noho nei. 'Nolaila e ka poe opiopio loa, e ala mai kakou e hoomaopopo iho ma na mea ku i ka pololei, a ms ka hemolele, a mailaila no e hahai aku ai.. Noka mea, o oukoa no na pua nani o keia pae aina, o oukou no hoi ka poe naha e auamo aku i ka inoa o ka lahui kanaka i na hanauna hope aku o keia aina, ke. malama nei i. ka pono a pau i ku i ka oiaio. A ke mala'ma aku hoi i ke'Akua, me ka naau aloha i ka make ana o ko kakou kalahala ma ke kea. ka mea nana e kala mai i na hewa o kakou, a me na mea pono ole o ko ka honua nei i hana ai, nolaila, e na hoa aloha opiopio o'u, he pono ia oukou e heluhelu i keia me ka hoomaopopo iho i mea e nani ai ko oukou mau la. ui, e noho aku ai ma keia hope. A ke hoomauao nui nei au ma o oukou Ia no e pomaikai ai ko Hawaii nei, a e loaa ai boi ke kaulaha mau o ka I ahui e olelo ia nei, e nalo ana, a ina-e noonoo maoli mai ke Aupuni a me ka poe kau kauawai, i ka pono o keia lahui kanaka,.alaila, e pomaikai nui ana hoi ko keia aina, a peia hoi e hele aku ai keia lahni i ka mahuahua ana, nolaila, e na pua e hoomanao i 'keia. Owau no ; me ke aloha i ka-poe.opiopio. W. B. Mikamina.