Ke Au Okoa, Volume II, Number 5, 21 May 1866 — KENETE. He Moolelo no Sekotia. [ARTICLE]
KENETE. He Moolelo no Sekotia.
BUKE IJT. "Ae hiki ia'u ke hele i kahi maikai & me kalii ino iluna o na niauna a me na pali. i ka waonahele a me na kula panoa, a pela au i hiki mai nei ia nei, a loaa iho nei oe ia'u maloko o keia wahi pnpnpu ha!e, me kuu manao e moe maloko oei, aka, i kuu komo ana mai nei. ike iho nei au ia oe e waiho a make ana." " Ae, ooe no kai pipi iho nei i ka •wai ia'u ea," wahi a Kenete. Ia manawa, nonoi aku la o Kenete i kalii wahine kilokilo e haawi mai i wai e inu, a haawi.mai la no hoi ua wahi wahine kilokilo nei i kau wahi kiaha hao i heopiha ia o luko i ka wai, me ka olelo pu mai iniua o Kenete, " 0 ka wai o loko o keia kiaha, he wai keia no loko o kekahi muliwai, a ma ke kae o ua muliwai la, he mau laau nani ona lau, aka, aole nae he pua maluna e ua mau laau la, e like me ka nani o kon mau maka, pela 110 keia wai a'u e haawi aku nei ia oe, a i kou wa e inu ai i fea wai o loko o keia kiaha, alaila, e hoopau ia no kou nawaliwali a me ka eehia no kou ike ana i ko lakou noau aka," wahi a ka wahine kilokilo.
Ia manawa, lalau mai la o Kenete a inu iho la i ka'wai o loko o iia kiaha nei,. a i ka pau ana o ka wai, olelo hon mai la ua wahi wahine nei, "Ehaawi hon aku paha au i wai hou nou." Alaila, i ko Kenete lohe hou ana i kaleo o na wahi wihine nei, olelo akn la oia, " Aohe o'u makemake wai i keia manawa, oiai, ua kena ae la 'au i ka -wai o ka : muliwai nona na laau ma'ikai loa e ulu ana ma kona mau kapa a piuii." " Ano, ke makemake nei au e hai aku i ka oiaio ia oe,
ia'u i hele mai ai ma na maunai na awawa, na pun kiekīe,' na kula neoneo, na waoakua, a me na ululaau i nhiia i kela ano keia ano laau, a aohe kumu nui e ae, ,o oe hookahi wale no, oia mau wahi a pau a'u i hai aku la ia oe, ma ia wahi au i liele mai nei e inii a e huli ia oe a puni ka honua," wahi a kahi wahine kilokilō. " Ano, ke ike nei āu i kaa man hana maiKai i keia manawa a kaaa e kamailio nei,'ke nui nei ko'u olioli no ko kah?oa 'ana, no ka mea,' o-ko'u lohe Fope ana nou, ua make'oe i na kanaka lima haumia o : Makalapine," waht i Kenete. "Pan'e akn la ka wāhine kilokilo, "Aole au e make, oiai, aole i hiki mai ko'u manawa e make ai; aka, i ka wa i kui ia inai ai kuu poo e na lima o na kanaka ino o Maknlapine, a ku ma kuu poo, ua lawe īa aku ka noonoo maikai mailoko aku o ko'u poo iluko o na hora elna." '' E ka wahine auwana,'' wahī .a Kenetē, ia manawa, nana pono loa aku la o Kenete i ua wahi wahine nei, me he inea la, ua hoopiha ia o Kenete e ka huhu no na wahi wahine nei; a pane aka'la ka wahine kilokilo, " Ea ! e hnhu ana ka 'paha 6e ia'u, a e manao ana anei oe ua hana ino aku au ia oe, ke hai aku nei au ia mea, i na aole ee e manaoio mai ia'a no ka'u mea i kamailio mua aka ai ia oe, aole i hiki i ko'u mau la hope loa o keia ola ana, aka, o ka mea niua a'u e hana aiano,nouia. I hookaawale ia ae ai kou manao miii ka pouli kuhohonu mai, a'u e ike nei, aia ke kau nei ka malu o ka hupo maluna o kou poo i keia mau minute." . " Mamua ae o ko'a wehewehe ana akn imua ou e ka wahine auwana i ka'u mau olelo ia oe, e wehe ae au i keia kapa kila a'u e komo nei," wahi a Kenete; ia wa, wehe ae la o Kenete i ke kapa kila a _me na mea a pan.e pilLana iua kapa nei. : A ku iho la keia me kona ,lole maoli i helemai ai mai Edineboro mai ilokp o ua wahi pupupu hale nei; a .papale. iho. la i kona.papale kapu ana i opiopi ai a hookomp iloko o ka eke o koua lole i hele mai ai.
la,wa koke no,. kamailio aka la ua wahi wahine nei, " 0 oe io no ka keia, ka mea a'u i imi nui ai, ke koa hoi nana i hoopakele i ke kaikanmhine a Galenakaila mai ka lima mai o na keiki o Makalapine, nolaila, no ke aha la ka mea i ano eai koa mau papalina ? Ae, ke ike nei au, he kumn nui no, oiai, aohe hewa o kou aloha ana i ke ikaikamahine naui' nona 'na papalinai hoomaemaeiame he hau la no na mauna kiekie o Sekotia riei. A ke hoohiki nei au, aole e lilo nna e Evelina i :ka mea e, oiai hoi, ua haawi ia mai o Evelina naa e Kenete mai ka lima mai o ka Makua Mana Loa, ka mea hiki ole i ke aka-' mai o ke kanaka ke wawalii a hookahuli ae miiwaena o olua. ' A ua kokuaiaoeena hoku oka lani makau wahiehele ai,a he kalaiinu hoi o'Evelina noa'ke hiki aku i kou mau la e hoohuiia ai me ia," wahi a ka wahine kilokilo. ~ " Pehea .la oe i ike ai e lilo'ana o Evelina I kalaunu no'u?.A pehea ,la au e manaoio ai i, kau mau olel.o e. pane niai nei ia'n ?" wahi a Kencte; aka; i ka wa a ua wahi wahine nei e kamailio ana imna o Kenete no Evelina, ia mauawa, ua kau iho ka olioli iluna o ko Kenale puuwai. " E Kenete, heaha la ka'u mea e hana aku ni nou i keia
manawa, a.uo, e hai mai oe i ka'u mea e haua aku ai nou, oiai, he wahiue auwana au i wahi ia e na pilikia o keia ao, a i hoaahuia me na lole nahenahe o ka poe makilo, nolaila, ke hai pu aku nei no hoi au ia oe, aole au e lawe i na gula e haawi ia mai ia'u no ko'u ikeia ana mai he ilihune, a o ka mea wale 110 au e makeinake nei, e haawi niai oe i hana na'u maii ia oe mai, i haua aku ai au nou."
Ia manawa, lalau mai la o Kenetc i ka lima o ua wahi wahine kilokilo nei, a paa iho la me kona noonoo iho i kana meu e haawi aku ai i hana na ua wahine nei, a noomanao ae la ia i na mea i hanaia i ka po malokō o ka pakaua Stīrling- no ka haku Denuba, a me ke keiki alii ana i haalele aku ai iloko o ua pakaua la o Stirliug, a he aha la na mea i hanaia ia po no Denuba a me ke keiki alii ? A maopopo iho la ia Kenete, o kana mea ia e haawi aku ai i haiia na ua wahi wahine kilokilo nei, ma ka hele ana e hoohalua ina mea e pili ana uo ua pakaua la a me ka haku Denuba. Ia manawa, olelo aku la o Keriete i ua wahi wahine kilokilo nei, "Aeio, ke haawi akn nei au i hana nāu i keia manawa, e hele oe e hoohalua i na mea e hana ia 'ana ma'ka p'akaua o Stirling, a ina e ike oe i na mea e hiinaia ana malaila, e hoi hou mai no oe i o'u nei, a e loaa no au.ia oe maluna o kela puu e ku mai la; a o ua puu nei, eha inile ka loihi mai ka pakaua o Stirlingmai." • Ia manawa i pau ar ka Kenete kamailio ana i na wahi wahine nēi, ia wa, ae mai la ua wahi wahine kilokilo nei i na' kauoha a Kenete i olelo aleu'ai ia ia. A haalele niai la ka wahine kilokilo ia Kenete iloko o kahi pnpnpu hale, a me ke kapa kila'ē waiho ana ma ka ia6ab : o'Kenetfe aha i lawe mai' ai mai ka pakaua mai o Stirling, ia wa, lalau iho Ia 0 Kehētei ke kapaliila, a pii aku la iluna o kahi pnu ana i kauoha akn ai i kahi wahine kilokilo, ilaila laūa e hui hou ai. Aika wa 1 pii ai o Kenete iluna o ua pnu nei, he hale hanai hipa maluna o ua p'nu la.'ai-ko Kenēt<fhiki ana aku i ua hale la ma'liihao ka phū, hookipa oluolu ia mai la oia e ka 'mea nona
ka hale, aliaa'wHa mai la kekahi mau niea ai na Kenete, a i ka pau ana o kona paina ana, a hooluola iho la oia no ka Inlii o 'ha maka a me ka eha o ke kino a ka lio i laaiele ai i ka po, a hanīe aleu la ia hiamoe, a i ka o ka la, pnoho ae la "kona hiamoe. Ia manawa,- puka ae Ia ua Keriete nei ma•waho me ka manao na hoi mai ka wahine kīlokilo, aka, aole nae i hoi mai ua wahi wahine nei :! ia manawa, a aole no hoi he mea i ike ia aku e hele niai ana i ke kula, a boi hou ae Ia 0 Kenete iloko o ka hale, oiai, e hoomakaakau ana ka wahine a ke kahuhip'a i mea ai na kana kane me na keiki a me ua o Kenete. "X i ka pau ana o ka lakou paina ana, ia manawa, hoomaka aku la o Kenete i ke kama. ilio ana i ka moolelo o ka piakaua o Stirling a me kona holo pu ana maime ka nHane. Ia manawa,' hookaomaha ia iho la ka manao o ke kahuhipa a me kana wahine, no'ko lāna lohe ana i na mea i loohia inai malutia o Kenete, a liai pu mai la no hoi na kaliuhipa nei 1 ka laua mea i' lohe ai i ka wanaao o ua po nei a Kenete i hele mai ai me ka uhane lapu, wahi a ua kahnhipanei a me kana wahine, na lohe laua i kā 'walaau o kekahi mau leo kanaka he lehulehu ia wanaao, ia laua e moe ana ma ko lana hale. A hai pn aku la no hoi;o Kenete i na liana a ka nliane o Rotavena, i kona wa i hele mai ai mailoko mai o ka pakaoa, me kona manao o ka haku Dennba kona boa i hele mai ai. A hoolohe aku la no hni o Kenete i ka moolelo a ke kohnhipa i hai mni ai ia ia, no kahi pnpnpu hale a lana i hiki 9e ai me ka uhane o: Rutavena. A i kona hoomaopopo ana i ka moolelo epili aua no aa wahl pnpupu hale la, ia manawa, hoomahuahua ia mai' la kona kanalua no na mea i loaa ia ia ia po'. A hoomano iho la ia, i na uhane ana i ike ai i ka pakaua o Alanadela, aka, aole nae i oi akn ke ino o ia mau nhane mamua o leeia man nhane. A i ka pao ana 'o ka lakoa paina ahiahi, pnka aku la o Kenete iwaho e nana ai i kahi 'wahine kilokilo, ma kahi a lana i' kamailio ai no ka hui hon ana, aka, aole liue i hoi aku im • wahi : wahine kilokilo nei; ia manawa,' hookaumaha ia ilio la ka munao o Kcnete, no ka hoi ole mai o ua wahi wahine "kilokilo nei. A i ka anieane ana aku o ka la e napoo, ia manawa, hooniakankau iho la o Keneto e hele a hiki ma 'kahi a laua i kama- ' ilio ai, aluila, ■ malaila ia i kali ai i ua wahi •wahiue kilokilo nei. A.ika hohola'ani mai o ka plonli malunao' ua puu nei, a hiki 010 ia Kenete ke ikeakui ka mea hele mai ma.ke kula, ia manawa, hoo* maka aku la o Kenete e hole i kuhi ana i manao' ai'e kali i'ka wahine kilokilo. A noho iho la ia mulaila iloko o na hora elua, a no ka ualiilii ana iho, komo iho la ke anu ia ia, aka, aole nae oia i boi i ka hale o ke kahuhi» p'a ia manawa, ia wauawa no, linloholo iho la ia uia kahi nba e kali nei i ka wahine kilokilo, ia ia e holoholo ana, haule nni iho la ka aa a me na hau helelei, (snow,) a aaki paa iho la ka pouli, a hiki ole ia ia ke ike aku i ka hule o ko kuhuhipa, oo ka cSea, ua nui loa
iho Ia ka ua, ia wa, hoomaka iho la o Kenete e huli hoi mai i ka hale o ke kahuhipa, ia manawa, liu hewa aku ia kona hele ana. A ia Kenete e hele hewa nei ma o a maa-
nei o ua puu nei, ike aku la ua o Kenete i ka a mai oke ahi, ia inanawa, hele pololei aku la keia i ka hale e a ana ke ahi, a i kona hiki ana aku ike iho la keia o ka hale no ia o ke kahuhipa, a komo aku la ia iloko, a hoo-
pume'nana iho la ia i ke ahi e a ana, a.oia no hoi ka horu umi oia po. A.iaKenete ehoopumehana ana ia ia iho, ia manawa, ike aku la ia i kekahi mea i maalo ae ma ka puka, a i kona kiei loa ana aku mawaho, ike pono loa a.ku la ia.i ka helehelena o kahi wahine kilokilo, me he mea la, na poholo oia iloko o kekahi muliwai, no ka nui o ka luhi i loaa ia ia a me ke anu, ia manawa, kahea mai la o Kenete i ua wahi waliine kilokilo nei, oa bele a pulu ika ua. Ai ke komo ana mai o ua wahi wahine kilokilo. nei,iloko;o ka hale, ia manawa, ninau aku o Kenete no.kana hana i hele ai, a hai mai Ia ua wahi wahine kilokilo nei, no na mea e pili ana i kana mea i hele ai. A hoike pn aku la no hoi ua wahine kiiokilo nei i ko Denuba hopu ia ana me ke keiki alii ia ia i hoomaka mai ai e puka iwaho? a hai pu mai la no hoi ia, ua hoopaa ia o Denuba i ka a .hai hou mai la no hoi ia, e make ana paha o Denuba. Aua hoolaha ia ma ke kulanakauhale, ina. o.ka mea e loaa ai ka mea nana i hoao e lawe malu ike keiki alii me Denuba, alaila, e lilo'ia ia ka makana. Ia manawa, hoopuka ae la o Kenete, Ano ! ke ike nei au, owau wale no ke kumu oko Denuba pilikia, no ka mea, na'u no i paipai ia ia e.hoihoi maua i ke keiki .aliī i ka hale alii Holyrood, kahi i lawe ia mai ai ua keiki alii la, " A o na mea a pau ihana ia maloko 0 ua pakaua la, no ka.haku Denuba a nou, a me ka noonoo ana i ka mea kupono nana e malama i.ke keiki alii, a oiaiho la na meai nui i hana ia ma ka pakana Stirling i keia la. Aona 'lii a pau, ua akoakoa ae lakoq a pau.ma ka mmi Ahaolelo, no ka noonooan«j 1 makua hanai no ke keiki alii," wahi a.kahii wahine kilokilo. .••'.)
" He oiaio', aohe no ka mea e ka makana * hoolaha ia ; a ke manao nei aa, no.ko'n po« 110 ia makana, a ina au e loaa i ka mea e loa» ai}" wahi a Kenete. A pane mai la ua wain» •wahine kilokilo nei, "E ke keiki aka hako"hoi o'a, e ili mai ana na poiuo maluna ou, no ba mea, na komo. pu aku oe me 3)enuba e ohumo no ka lawe ana i ke keiki .e hoihoi i ba hale alii Holyrood, a e pilikia ana paha oe no.kou Uui ana me Demiba, maka ohuinu ana. Aua lohe pu mai no hoi au, ua hoouna ia. aku kekahi elele i o Galenakaila e hoi mai i alii 110 ka pakaua Stirliug, a ina aole ia e ae mai, alaila, na lakou no e kii aku a hoihoi mai i ka pakaua Stftling."
" Ae, na lohe maa.au ia maa mea, aka, ke manao nui loa nei au no Dennba, no ka mea, he hoa'loha kaliiko oia no Galēnabaila," -wahi' a Kenete. " E Kenete ! E Kenete ! E pono e hoopaa oe i kon mauao ana noDenaba, no ka mea, aole e hiki ia oe ke kii e kokua ia ia, oiai, aohe. oa ikaika e kii aku ai e hookuu ia Denuba, no ka mea hoi, a ia o Denuba ke paaia la e na kanaka ikaika loa ekoln; ;a i-ke kakahiaka o ka.la apopo, alaila e okiia ai ke poo o ka haka ; Denuba, nolaila, e pono oe e lawe i ka'a olelo a malama, no ka mea, i na e make o Denaba, alaila, e huli ia mai ana oe; a hookahi wale no ou pono, o ko hoi i Enelani me ka wikiwiki loa," wahi a ka wahine kilokilo. • " E .ka wahine, aole aa e hiki ke haalele ia Denuba, oiai, aohe kumu e ae o kona pilikia, owau wale no," wahi a Keuete. "Ea ! no ke aha la ke kumo nui o kon paakiki loa ana, e makemake no aneiioe e lawe puia kou ola me ko Denuba; nolaila, e lohe oe a e malama pono hoi 'i ka'u man olelo," wahi a ka wahine kilokilo. "E ka wahine maikai hoi, ke hai paa loa aka nei au ia oe, aole an e hookuu aka ia Dcnnba e li ia maluua o ka amana, oiai, ina hoi au aole e hele e kokua ia Denuba, alaila, e hoowahawaha ia auanei au e ke aloha a kuu uhane i hiipoi ai no ko'u hookaa ana aku i ka mea a'a i alakai ai, oia ,hoi o Denoba, ma ka hni ana mai me a'u mā ka lawe hou ana i k'e keiki alii mailoko mai 0 ka pokaua Stirling, a e hoowahawahaia no hoi au e kuu makna nana o hanai ia'u i ka palena o ko ahonui, oiai hoi; na'a i kono ia ia e-Uwe ike keiki alii. 1 ",E.ka wahine maikai, eolnolu oe e hai pau mai i na meao hana ia ana no Denuba^ 1 ka laapopo," wahiaKenete, "Aohenohe nui o na mea a'u i lohe ai no Denuba, aka, ia'u >i komo aku ai iloko o na paleaua la, aole mea nana.i ike mai ia'u i ko'a wa»i hele aku ai, aka, ua ike aka no naeau i na. koa e ko ana ma kekahi puka me na lako ka.aa.ff • (Aoleipau.} |C7»īkaaumala o tca Poaha'iho nei/ku mai kek'ahi moliū oAnna kona inoa, mai ka aina Kikane mai, me.kekahi mau obua, he poe wahine kekahi, he kanalima ko lakou nui. E holo ana i Kapalakiko, kaiuoa la hoi paha i Ewa. :