Ke Au Okoa, Volume II, Number 2, 30 ʻApelila 1866 — Ka Hoomana Bihopa. [ARTICLE]

Ka Hoomana Bihopa.

E Ke Ao Okoa :—Jūoha oe : Ua lehulehu wale- na olelo i hoopuka ia maloko ona Nupepa Hawaii a me m'i N»pepa haole, ūo ka Hoomana a ka Bihopa. Ua iehulehu na olelo ino nona, ame ke ano, o kana Hoomana. O. kana mau hana i pili i na mea e hana ia nei no ke Aupuni, a me na mea e ae a pau,'ua olelo ia na ka Bihopa keia mau hana. Maloko nae 6 keia mau.olelo kuē a pau ia ia ame kana mau-hana, aole au i ike, ua hooiaio iho ka poe kue i ko lakou aoao, ua pololei lakou ma ke kuhikuhi ana, a me ka ahewa ana. Ua nunu aku a nuuu mai na olelo i pili i.ke kuē.ana aku ia ia, a me na mea ana i hana.ai, me ka hooiaio ole aku o kekahi kumu manao hookahi e kue ana ia ia ua hewa lo'a oia. • 'Uā olelo ia iho nei, na ka Bihopa i manao e hookahuli i.ke Anpuni ma ka hoopau ana i o ka M. H. 1852 i mea e hilei ai i ka Moi ke kukulu iho i kekahi oiha□a Hoomana i Hoomana Aupuui. Ua kaao ia keia olelo iloko o na aawalo akua me na leo pololou, e olelo ana, mai ae kakou i ka hoopau iaana o ke kumukanawai o ka M. H. 1852, no ka mea e kaili ia ana ka Hoomana a hoolilo ia oukou i poe Bihopa. Oka hoololi ana ina kula, a me na olelo, i hoopau ia aa kumukula o ka aoao Protestana Euanekelika, na ka Bihopa keia mau mea i hana. Ua maopopo oka mea pono a me ka mea pololei no hoi, o ka hoahewa aku ka mea maoli i hana i ka hewa, aka, i keia ua lele e aku ka hoahewa i ka mea hookahi a o ka poe i hui pu me ia e kuu ia lakou mai ka hōahewa a me ka hoino ia ana.

He makehewa paha ia kakoa ke hoi hoo i hop& a.hoakaka hou ae, i na kumu i hoopau ia ai. No ka mea, mahope iho o ka ulu aoa ana o na olelo na ka Bihopa i hana i keia maa mea. ua'maopopo ae, i ka .aaau akahai a me.ke akahele.ole i pili iki ka Bihopa iloko o- keia mau bana. ' CTa makau ka poe kakau manao a pau o keia inau la, i ke kuhikuhi pololei ae i ka mea nana i hoopuka ae ka manao e hoololi a e hoopau i ke kumukanawai o ka M. H. 1852- No ke aha la keia makau ana ? Ua maopopo no ka olelo lalau ana mamua, na ka Bihopa keia mau hana a pau. A i ka hooiaio ana aole na ka Bihopa keia mau mea i hana, nolaila, ua kuemi iho na mea a pau me ka makan, me ka manao no nae, e waiho malie no peia keia manao, iwaena o ka poe naaupo i lilo mau ai ka man«o ana na ka Bihopa no i hookuma a i hookoinokomo i ka Moi i keia mau mea a pau i pili i ke kumukanawai, a me kana Hoomana Eihopa. ; 0 ka manao ana o ka poe kakan manao o .na la i hala ae oei pela. ina ua lakōu i ko lakou kohihewa, e ; hoopuka pololei mai, a mai hona i ka oiaio, o lilo oukou i poe hana a kokua paha i ka hana paewaewa a mc ka oiaio ole. He mea maikai ka hoopuka pololei. mai i ke akea no ka hoike ana i ka oiaio. aka, o ka noho mau ana iloko o ka hookanalua, he mea hewa ia no na pono oiaio a .pau. .. I .nahea nei;la..ko kakou hooiaio ana na ka Eihopa io, i manao e hoololi i ha kula o keia mau la, aole he mea e ae, a he kumu e ae, aka hookahi wale no. O ka Bihopa ka mea nana i hoololi i'na' rula o ka Papa Hoonaanao e Uke ja me_na kula e paa nei i keia wa; a hookahi hoi"kumu i'hootolilB*»i, ōia no ka manao ana,.ō ka Bihopa e hoouīu i ka manao "o iia haumāna a pau ; e huli ma kona f 'aoao "Hooihana^ E nana.kakou i ka oiaio a me kaoiaio ole • o keia mangj> ana pela'.? O:ka Bihopa o Ho,nolultt. iloko o ka Popa Hoonaau.ao he hookahi no ia. O Alani. o Kekuanaoa. O ke ' Kuhina Kalaiainai o Kahalewai a me ke Kahukula Nui he hookahi lakou iloko o - ko lakou ano iho. <0 ka manao ana iloko o keia poe'ua ae ka hapa nui maloko o keia papa ina oielo a ka Bihopa o Honolulu, elike me nn olelo e olelo ia nei no ka Bihopa, 'na ka moolelo no ia a ka lakou aha e hooiaio mai. Aka| e hele pakalii. kekahi mea e ninau i mea e pau.ai ko lakou kahihewa no keia mea, i ka poe o ua Papa Hoonaauao nei, me ka ninau aku, ua hooko wale no anei lakoa i na olelo u ka Bibopa o Honolulu a oia ke kumu e paowaewa nei onakulao keiawa i ko ka wa 'kahiko; alaila, na ia poe no e hoopau mai i ko lakou kuhihowa. 1 koho anoi ka Moi i keia poe i hoopilimeaai walo aku no ina mea a pau a ka Eihopa, le.,q!ēli> aku ai ia lakou, he pono keia, a . he howa kela, a hoolilo ia lakou iho i bipi i hou puKaūa ma ka ihu, i hiki ai i ka Bihopa ke

alakni ia lakou mao. a maaoei, e like me koua nianaa Aole loa pela ! Aole ioa e noho ana o Alarii,.:a me Kekuunaoa iloko oia Papa Hoonaauao ina pela io ka hana a. nei Bihopa iloko .oia aha. E lohe koke ana kakou i ko laua haalele ana, a me ke noi aku i ka Moi e hookuu mai ia laua, no ka mea, he inau mea pono ole ka ka Bihopa o Honolulu e hana nei. Ma keia wahi mea e hoopau ia ai ke kuhihewa o na mea a pau ua hooholoia na kala o ka Papa Hoonaauao mamuli o ka makemake a me ka manao o ka Bihopa.. ■ Ina ua maopopo aole na ka Bihopa keia mau mea i hana, alaila, : ihea ln kakou e kuhikuhi ai, ka mea nana i hoolilo, a. ke kumu i hoolilo ia ai na kula o keia wa. JMa ka nana ana iloko ona moolelo o na kula i ka wa e noho .ana malalo o ka.Papa Hoonaauao mua, ua ike ia, he kokua keAupuni ina kula malalo o na kumu Kalavina wale no,. aole i kekahi kula ona Hoamana e ae. . Eia wale no ka ae ia ana, a i nahaha na pu o ka papu ma:Honolulu nei, a me ka hoike ana o. na aina e, ua pololei ole ka noho ana o ke. Aupuni ia mau la, i ae ai ka Papa Hoonaauao e kokua iki aku i kauwahi apana no na kula Katolika Roina malalo o na kumu Farani, a me ka ae ana ina kula e kokua ia e ka Papa Hoonaauao. O ke kula nui ma Lahainaluna, ua olelo ia e kolaila kumukanawai, aole ae ia kekahi Hoomana e ae, e ao ia ma ia kula, o ka Hoomana Kalavina wale no. . I ka wa nae e paa ana ke kumu kanawai nei o ua kula nui nei pela, aia hoi ua hooholo ia ke kumu kanawai o ka makahiki 1552 aole he kula a ke Aupuni e kokua aimalalo o kekahi Hoomana aole nae i maihi koke ia keia kumu kanawai o Lahainaluna i ka wa i hooholo ia ai ke kumukanawai oka aina, aka, mau no ke kokua ana oke Aupuni a hiki wale i ka .makahiki 1857 a 1858 ka ike ia ana, ua kokua hewa ke Aupuni i kekahi kula.i.hoonoho ia malalo o kekahi Hoomana. Ikawa a ke Aupuni i ike ai i keia mau mea ua hoomaka ~koke ia ka manao e hoololi ina kula. Ike iho la no hoi ke Aupuni ia wa, he mea pono . oie kona kokua ana i kekahi kula i hoopaa ia ke kahua o kona ao ia ana ma ka Hoomana Kalawina wale no, a koe na. kula e ae. I kupono ai ka hoohalahala ;loihi a ka poe Katolika Koma no keia hana paewaewa. Aia hoi ua hools aku ka.Papa Hoonaauao oia mau la aole e pono ke kokua. hou ia ke Kulanui o Lahainaluna malalo oia mau .kahua, no ka mea, aole he Hoouiana hookahi, o kela ano keia ano. ake Aupuni e kokua ai. Oia kekahi kumu i loaa ai i ka Pnpa Hui Misionari o Amerika i ka hoihoi ana i ua kula . nei,. na ke Aupnui, a nana no e kokua me ka hoopau ana i na kula i pili i ke ano Hoomana. No keia mau kumu, a me na kumu lehulehu e ae, i kauwo ae i ka Papa. Hoonaauao o keia mau la, e nana i ka mea pono, no ka noho ana.'ku o na kula i keia manawa aku/ aole me ka manao e hooonele i kekahi Hoomana a hoopomaikai i kekahi, a hooponahele i kekahi, a hoino i kekahi aole loa. E haawi like ia lakoa a pau i ka haawina kupono, i mea e hoomaopopo ai, aole i makemake ke Aupuni ma ka ike akamai o na haumana okela kula, keia kula, ma kona Hoomana iho, aka, i kupono ai no ka lawelawe anainaoinana pono a pau e ponoaikona kino Anpuni. Heaha ke ano o ka hoonoho ana ae o. ka . Papa Hoonaauao ia Rev. S. E., Bibopa i kahu no ke Kulanui o.Lahainaluna, he ano hoike anei ia, ua hoole loa ke AuponUna kumu Kalawina Euanekelika, ma ka hoonoho ana ia lakou, e alakai i ka lahui i ka hoonaauao ana .? Aole ! . Oke kumu i hoonele ia ai kekahi poe kumu kula o ka aoao Hoomana Kalawina, oia no ka ike ana o ke Aupuni, uaiaiki ko lakou manao i pili no ka Hoomana, a m'e na oihana o ke Aupuni, nolaila, ua hoakea ae ke Aupuni i ka puka.uo na mea a pau, e manao ana e hana a hooponopono nona. Ua. kaniuhu iho kekahi poe no ka haawi ia o ka oihana i kekahi poe e o ha aina haole i .ike ole i ke aloha i ka aina, e like me ka poe i holo kino mai no ka hoonaauao ana i keia lahui. A nele ka hoi i.ka poe i aloha i ka aina/ o: Hawaii-nei, auhea la hoi ka'poe kupono i ao. ia ai hoopiha no ia wahi. Ka poe ike.a naauao hoi o Lahainaluna e paapaa ina nei na pepeiao ina ninau Baibala. No ka nele i keia poe ke kumu i lilo.ai na oihana, i kā haole e, ko na aina e, a nele ke kupa .ponoi hanau o ka aiua. • r: " (j3ole : ipau;y