Ke Au Okoa, Volume I, Number 52, 16 ʻApelila 1866 — Page 2

KE AU OKOA.

HONOLULU, APERILA 16, 1866.

 

MA ka puka ana aku o ko kakou pepa o keia kakahiaka e pau ai ka helu hope o ka Buke mua, o ka kakou nei nupepa i hoomaka ia i keia au hou, a ma ia mea hoi i o ai kona inoa o KE AU OKOA. Ua lehulehu no na nupepa i pai ia ma ka kakou nei olelo, a ua nui no hoi ka poe i lawe ia lakou, a heluhelu me ke akahai. O lakou aku la ka mua, o ka kakou aku nei ka panina, a ehia aku la i koe mahope mai.

O ka noho a makou e hoopiha nei i keia la, ua kaahope ae ka makahiki, holookoa. Ua aie nui makou i ka poe i lawe aku i ka kakou nei nupepa, oiai, ma kona hoea ana aku i ka makahiki mua, ua apo koke mai no oukou me ka anoi. He mea mau no nae ma ka noho a makou e hoopiha nei iloko o na la pokeo wale o ka kakou nei nupepa, he hoa'loha makou no kekahi poe ma kekahi mea, a i kekahi poe hoi he hookae mai. He mea hiki ole no ma ke kulana a makou e ku nei, ka haawi ana i ka laulea like i kela mea keia mea, oiai, o kekahi poe he lealea i na kaao a me na moolelo, a o kekahi poe hoi he makemake e ike i na mea hou o kakou nei a me ko na aina e. O kekahi poe he lealea e heluhelu i na mele a me na kanikau, a he hoihoi ole hoi kahi poe i na ninau helu a me na ninau Baibala. A ma keia mea makou e olelo nei, he hoa'loha maikai makou no kekahi poe, a he mau enemi paha no kekahi.

Ma na puka ana nae o ka kakou nei pepa i na la i kunewa hope ae nei, ua hooikaika makou me ka hoomanawanui i ka imi ana i na mea e hookomo ai iloko o ka kakou nupepa, no ko oukou hoonaauao ia a me ko oukou nanea. Aka, iloko no oia hoomanawanui ana, aohe no paha i halawai aku me ka lehulehu holookoa, ke apono ia ma na mea a pau.

Ua kamailio nui makou ma na manao pepa o ka Buke akahi e pau nei no na mea e pili ana i ko kakou mau pomaikai kuloko, a oia hoi ka hookomo ana aku i ko kakou mau hokua e kokua i ke kaa ana o na huila o ke kaa o na hana mikiala o kakou ponoi iho nei, oiai, ua pa haneri na pomaikai o kakou aku nei i ko waho mai. Ma kekahi o ko makou mau kukulu manao pepa ana, i na manao hilika mai i na mea e hana ia nei iloko o keia AU o ko kakou wahi Aupuni, ua hoolei aku no makou i na mana kuala me ka molaelae o ko makou Lunaikehala. Ina wa a na mu akiaki e nalinali mai ai i na maka koko e paa nei ko kakou wahi Aupuni, ua ku no makou a hoakaka me ke akahele, me ka hehi ole aku o ko makou kamaa i ko lakou manamana nui.

Aohe no he mau mea ano nui iloko o keia hapalua makahiki a makou e hoomakili hou aku ai i ko oukou hoomanao ana, aia nae iloko mai nei o keia hapa makahiki o ka kakou pepa, ua hoomaka ia ke kukulu ana i ka Halemai Pupule; a ua hooala ia he Ahahui Hooholo Mokuahi mawaena o ko kakou mau kapakai uliuli nei, a me na kapakai olinolino o Kaleponi, a no ke kukulu ia ana o ua Ahahui la, e lawe pa miliona nei i na paona ko o ko kakou nei honua, a me ko kakou nei aina. O keia mea a ua Ahahui la i hooala ai, ua pakui mai ia i kekahi mau laau hou, e kokua ai i ke alapii o ko kakou pii ana iluna, a aohe no ia he wahi mea uuku ma ka noonoo akahai ana. E like me ka makou, i olelo mua ai; aole o ka poe kanu i na mala ko he mau haneri na eka, aka, o ka poe kanu i na mea ulu liilii kahi i pulu elo i na kulu pakakahi o na paka ua o ka pomaikai.

Maanei, ke poi nei makou i ka hamama ana o ka Buke akahi o ka kakou nupepa, a ma ia poi ana, ua hana paka makou me na lima maemae, a me ka lunaikehala maikai. Iloko maoli o ko makou noonoo ana, aole makou i komo hewa i ko hai kamaa buti, a ina paha maluna o na kahua kaua kalakalai olelo, a me ka hoopaapaa nupepa ana, a ma ia mea, ua kipaku aku makou i na hoa'loha, a me na luana oluolu ana, a hoolilo ia lakou i mau enemi, ke i ae nei makou, e kanu ia mau mea iloko o na he-kupapau o ka wa i hala, a a mai manao hou aku a kii aku e noii.

I hookahi hoi a makou huaolelo i koe, alaila pau. Ke haawi aku nei makou i ko makou aloha pumehana i ka poe i hookipa oluolu aku i ka kakou wahi nupepa nei, aole ia lakou wale, i ka poe no kahi i lawe ole. A ke manaolana ae nei makou e like me ka oluolu a oukou, i hookipa aku ai ia ia i ka makahiki i hala, pela no ka pumehana o ka oukou heahea mai ke hoea aku!

 

UA NUNE KA NOHO ANA.—Ua hiki mai io makou nei ka lono lauahea, ua nune ka noho ana o kekahi o ko kakou mau elele e hoouna ia nei i na aina pegana o Fatuhiva, no kekahi mea e pili ana i kona ohana, a io ponoi hoi, nolaila, ke manao nei oia e haalele i kona kulana, a hoi hou mai i ke one hanau nei. Pela mai hoi ka lono wale.

 

HE LOIO HOU.—Aia ma ko kakou mau aha hookolokolo nei kekahi haole loio hou o W. Clavde Jones kona inoa. Ke hoopiipii nei oia imua o na aha, a ke noii nei oia i na mea e hemo ai ka pilikia o ka poe i komo iloko o na hewa.

 

PIHA PONO.—I ke kakahiaka Poalima iho nei, ua hoolioli ia mai ko makou mau manao e ka ike ana aku i ka hookomo ana mai a ka Emelina mai Hawaii mai, o Manuokawai mai Maui mai, o Moiwahine mai Kauai mai. Ua ku mai lakou me ka piha pono o ko lakou mau opu i na ukana o kela ano keia ano.

 

NO KA LAKEKE KOA OLE PAHA I AIHUE AI?—I ke kakahiaka Poalima iho nei, lawe ia ae ana kekahi wahi Koa e hookolokolo, a i ko makou ninau ana aku i ka poe makai nana i lawe ae, haiia mai ana makou, e lawe ia ana e hookolokolo no ka aihue ana i ke kuka o kekahi haole. O ka aihue iho no hoi o nei wahi Koa la, he nele i ke kapa o ke Aupuni.

 

HE MIKINA HOU.—Ma ke ku ana mai nei o ka moku Smyrinote, i keia mau la iho nei, ua lawe ia mai kekahi Misina hou, he mea ako i ka hulu o na hipa. Ka kakou hoi e ike mau nei, he upa, a eia hoi keia, he Mikina ka mea nana e ako. Ua hoao ia i ka Poalima iho nei, a ua olelo kekahi poe, ua aneane like me ka Christirsona ma Hawaii. Ua oleloia nae, aia a makaala ka hana ana, alaila pono.

 

MANOMANO NO HOI UA KOLOHE.—I ka po iho nei o ka Poakolu, ua ki ia ko makou rumi waiho pepa a paa, malalo ponoi o ko makou Halepai nei. I ke kii ana aku o ko makou mea ho-u pepa, aia hoi, ua wawahi ia a haki pu ka laka, a e waiho hamama ana ka puka. Ina e halawai aku keia mau wahi lalani me ua mea kolohe la, ina ua wi ka niho, eia ka makou ninau ia oe, "Heaha la kau mea i waiho ai iloko olaila au i komo kolohe ai?

 

HE KOMISINA HOU,—Ua ike iho makou maloko o kekahi nupepa haole, ua hookohu ia o Edward McCook, i Komisina no Amerika ma Hawaii nei, ma kahi a J. McBride e noho nei. Ua manaoia, e haalele ana oia ia Nu Ioka, ma ka malama o Mei, a e hiki mai ana paha ia io kakou nei, ma ka mahina o Iulai. I ka pau ana o keia makahiki iho nei, ua waiho aku ke Komisina e noho nei, i kana olelo noi e waiho i kona kulana, no kona manao nui e hoi i ka poli o kona ohana.

 

PILI KINO—Ua ike iho makou maloko o ka nupepa Advertiser, i ka hookohu ia ana o Rufus Lyman Esq., o Hilo, i Kakauolelo no ke Alii Kiaaina wahine o Hawaii, a i Agena hoi no na aina Moi malaila. I kela pule aku nei, ua hoi aku nei oia maluna o ka moku Nahienaena, a ua lawe nu aku ia me kana hapa o ka aoao palupalu, a e noho paa ana laua ma Hilo. Nani wale ko laua ike ana aku i ke one anapanapa o Waiolama, ke nana ae i ke kulu pakakahi a ka ua Kanilehua!

 

PAKELE I KA LAAU MAKE.—Aia kekahi palapala ma ko kakou pepa o keia la, mai ko makou hoa'loha mai, oia o Beni, e hai mai ana no ka pakele ana o kekahi poe ma Haliimaile-waho, Honolulu, mai pau i ka make i ka laau make, noloko mai o kekahi pahu i uhao ia i ka poi. Ua hupo ka hana ana a ka mea kuai poi, a i ole ia, ua hana me ka noonoo ole ka poe nana i haawi mai i ka pahu. Aole nae i maopopo loa ka pono, a ma ka aoao la owai ka hewa?

 

KA HAKU BIHOPA.—I ke ku ana mai nei o ka moku Cometa mai Kapalakiko mai, ua ike iho makou i ka hoi ana mai o ka Haku Bihopa o Honolulu nei. Ua haalele aku nei ia Nu Ioka i ka la mua o Maraki, a kau mai ia maluna o ka mokuahi Arizona. Mawaena o na ohua i kau mai maluna o ua mau mokuahi la, he mau Kuhina noho kahi no Kina a me Iapana. ua noho aku ua mau Kuhina nei i Kaleponi, a e manao ana e hoi maluna o ka moku Swallow, i mea e hoihoi ai ia laua i ko laua mau kulana. E kipa mai ana laua i keia mau la iho io kakou nei.

 

KUU AKU LA KA LUHI.—I ke kakahiaka nui o ka Poaha iho nei, ua ili aku ka aweawe kaumaha e haule nei maluna o na hokua o ka poe i hui ia e na kaula hemolele o ka mare maluna o E. Kanihina, oia hoi, ua laweia aku kona ko koolua, o S. Pahia kana alii wahine. O keia wahine, ua luana mau makou me ia, a ua ike makou i kona mau ano, he wahine aloha kane, he kaikuaana aloha kaikaina, he makua malama i na keiki, a he haku hale heahea mai. I ko makou hiki ana aku ilaila e haawi iho i ko makou kiei hope loa maluna o kona kino lepo, ike aku la makou i kana alii kane a ko makou hoalauna hoi i ka paiauma mai, me he mea la hoi, ua mokumokuahua kona naau no ke kaawale ana, a halawai uhane au ma kela ao.

 

PELA IO HOI.—Ua nui na mea i hoopuka ia, e pili ana no ka hoohoka ia o ka Bihopa o Honolulu ma Amerika Huipuia maloko o ke Kuokoa, aka, ma kekahi nupepa, ua ike iho no makou i ka oiaio ole oia mea. Ua loaa nui no ke dala ia ia, a ua hoonoho ia kekahi kahuna o Rev. Dr. Hoffman kona inoa, i Puuku no ka Oihana Hoomana Epikopo ma Hawaii. I kona la no hoi i hoi mai ai, ua haawi ia kekahi anaina halawai nui maloko o ka luakini o Trinity o Nu Ioka, a ua hele mai kekahi poe he nui wale i ka halawai mai kekahi wahi loihi mai. Ua ku ae ka Bihopa Potter iluna, a haiolelo mai imua o ka Bihopa me ka hai mai i na manao aloha ia ia, a me ka holo pono o na hana ma Hawaii nei. Oia iho la ka makou wahi mea i lonolono wale no ka Haku Bihopa e hoinoino ia nei e na manao huwa a kee hoi.

 

NO KA KAKOU KAMALEI—Ua hoea hou mai ka lono io makou nei, ua hookaa kukonukonu hou iho ka mai maluna o ka oiwi palupalu o ka kakou Kamalei Alii. Lohe mai hoi makou mamua iho nei, ua pohala iki ae hoi la, eia ka ke lulumi hou iho nei.

 

HEIHEI—I kela pule aku nei, ua holo heihei o Neke me ka moku Kate Lee mai Honolulu aku a i Lahaina. Ua olelo ia ua ku mua aku o Neke i ka hora 5 o ke kakahiaka, a o Kate Lee mahope aku ia. Aole no paha e pakele aku i ke kialua kahiko.

 

UA LONO HOU MAI.—Ma ke ku ana mai nei o ka moku Emalaina, mai Kau mai, ua hiki hou mai io makou nei ka lono, aole ka i make loa ke kanaka i hou ia mai nei i ka pahi, o Puaa kona inoa. Aia no ka oia ke nawe malie la, aole i haalele ke ao o Olepau.

 

NA HUA MUA O KE KAU—Ma ke ku ana mai o ka moku Emalaina i kakahiaka Poalima iho nei, ua ike iho makou he mau ipu haole e waiho ana maluna o ka papahele o ua moku la. A i ka ninau ia ana aku, hui mai la ka mea nana ka ipu, he mau ipu mua keia no keia Kau.

 

AIHUE HOU NO.—I ka Poaono iho nei, ua komo malua ia ae ka aihue ka rumi o Joseph Neddle ma Kepahoni, a ua lilo aku he uhi moe, a me kekahi kihei moe, he nana wale ae nei no hoi a aohe e loaa ka lua o nei mau la e hele nei, aohe i liuliu aku nei kela poe i aihue iho nei, eia hou no hoi nei poe!

 

UA ULONO MAI.—Ua hiki mai ka lono i keia pule iho nei, no kekahi mau mea e pili ana i ka moku kialua Themis o Kapena Hanamu. Ua lono mai ua make ka wahine a ua Kapena Hanamu nei, ke kuene a me ka ilio nui kai make pu, ia lakou i haalele ai ia Tahiti a holo aku i Valaparaiso. He ano omaimai no ka wahine a me ke kuene i ka wa i haalele mai ai ia Hawaii nei.

 

Pomaikai io no.

Ma ka puka ana mai o ke Kuokoa, i ka Poaono iho nei, ua halawai mai au me kekahi o na olelo pepa o ua nupepa nei, no na mea e pili ana i "Ka olelo hooholo o ka Aha Kiekie." a Lopaka G. Davis, he kanaka kupa Hawaii, no ke one Hawaii, i hooponopono iho nei. E hapai kaokoa ana ua mea la nana i kakau ua manao la i ka pomaikai. "a he buke waiwai maoli keia i hoopuka ia iho nei." Ke nune wale nei no iloko o'u, mahea la ia i olelo ai he buke waiwai ia ia kaua loio kanaka Hawaii. I ko'u ike mua ana i ua buke la, he olelo haole wale no mai ka mua a i ka hope, a o na wahi huaolelo o na inoa o ka poe kanaka i komo iloko o na hihia, a me ka inoa o kahi i paiia ai, oia wale iho la no ka'u mau wahi mea i ike iho, a heluhelu iho hoi, a o ka nui aku, he paka-ke wale iho neo. Oia iho la nae paha ka waiwai au e ke Kuokoa, e olelo nei ea?

"Alia kaua e ke hoa,

O aka ia mai kaua e Kukalaakamanu."

Kainoa e haawi mua aku la i ka unuhiolelo kaulana o Hawaii nei, a pau i ka olelo Hawaii, alaila, e i aku no au, he waiwai nui io no kela mea keia mea, nou hoi e ka mea kakau manao o ke Kuokoa, a me kau kauwa nei hoi kekahi o  KAUAKUKALAHALE.

 

Pakele ke ola o kekahi poe.

Eia ka mea hai aku ia oe, ma ka la 11 iho nei o keia malama, oia hoi ka Poakolu, mai pau i ka make kekahi poe ma Haliimaile-waho, i Honolulu nei, he mau kane a me na wahine a me na keiki liilii. A iloko o keia poe i loohia e ka pilikia, o J. W. Kanekua kekahi, oia hoi kekahi o na makai o Honolulu nei, a me kona ohana pu. O ke kumu o keia pilikia na, oia hoi ka poi, i uhao ia iloko o kekahi pahu laau ano barela liilii.

Eia nae, o ua pahu la, ua lawe ia mai mai ka hale mai o * * * e kona keiki, oia hoi o J. H. K., me ka ike ole paha o ka haole, a me ka ike paha. Aka, aole i maopopo ia mea ia makou, a i keia mau pule aku nei, ua hana ia ua pahu la a maikai, a i ka la 10 iho nei o Aperila, ua hahao ia i ka ai, me ka ike ole ia, he pahu laau hoomake mu a ili bipi keia. A i ke komo ana o ka ai maloko o ka opu o keia poe a pau he umikumamaha, aia hoi, pau loa lakou i ka luai a me ka ona, a ua like mai oloko me he ahi la, wahi a lakou.

A i ka nana aku, ua aneane e lilo ke ola o kekahi poe mai ke kino ae, no ka mea, ma ka luai ana, ua nui ka paupauaho, a ua ha ka leo, a waiho kahelahela aku la ke kino, me ke ano nawaliwali. Ua like keia hana ana me ka pahu bipi o Kauai mai, a Keolaloa ma i hoopii ai, i kela makahiki i hala iho nei, a pela no hoi ke ano o keia. Nolaila, e na poe noho haku haole, e malama pono oukou ia oukou iho, mai apo wale aku i na pahu laau a me na omole laau make pu no hoi, mamuli pilikia ke ola o ka lehulehu.

He hewa nui loa keia, aka, he pono ia oukou e noonoo no oukou iho, i ole ai oukou e hihia ma na kanawai o ka aina e waiho nei, no ka hana e like pu me eia. Aka hoi, aole no paha i ike o J. H. K., ka mea nana i lawe mai i keia pahu, he pahu laau hoomake mu keia, a i keia la, akahi no a ike pono makou, he ane pilikia ke ola o kekahi poe. A loaa e hoi ke kee o Moolau, a o J. H. K., ka mea nana i lawe mai ka pahu, a nana ponoi no ka ai, a o Manukina aku hoi ke kanaka malalo aku ona, he lawelawe, aole i maopopo ka pono o keia hana. Ua pau keia, ke hoi nei ko Haliimaile keiki ua ahiahi, ua kani mai la ka hora elima o Kawaiahao.

S. W. B. KAULAINAMOKU.

Haliimaile, Honolulu, Aperila 11, 1866.

 

Ua ilihia.

Ina pua opiopio o ka aoao palupalu, a me ka aoao oolea. Aloha oukou—Ua ilihia mai iluna o'u ka noonoo nui ana, i ko oukou mau pono kuloko. Ke haliu ae oukou a haalele iho i ko oukou ano kamalii, oiai, ma oukou la no e pii mai ai ko keia lahui iluna; a ma ko oukou mau alo ae no hoi i ola ai ko Hawaii nei inoa, ke haliu ae oukou mai ka noho'na huikau ae o ka wa i hala, ka wa hoi, aole i halawai ko kakou mau kii onohi me ka malamalama o Kristo.

No ka mea, o ka malamalama o ka la, a me ka mahina, aole ia i oi ae mamua o ka malamalama io o Kristo, he aha la, a he aha hoi, eia ke manao io maoli oukou i na mea a pau ana i kauoha mai ai ia oukou e hana, a e hooko aku hoi i kona makemake, no ka mea, ua hoike mai ia imua o oukou e ka poe opiopio o na aoao elua, ka poe hoi nona nei noho'na aku mamua a penei kana. "O oukou ko'u mau hoaaloha ke hana oukou i na mea au i kauoha aku nei ia oukou." Oia iho la no ka olelo ana i hoike mai ai i ko ke ao nei, i lohe oukou e ka poe opiopio, o keia mau la kikiki a ka wela e kuu pau nei i kona mau kukuna maluna iho o ko keia honua inea.

Nolaila, e na makamaka opiopio o'u e noho mai nei ma Hawaii nei a puni, he pono oukou e nana mai i keia mau olelo ao e pa-e aku nei ma ko oukou mau pepeiao, oiai, o keia leo, oia no ka leo nana e hoeueu i ko oukou mau puuwai e ku iho maluna o ke kuahu kukuni mea ala o keia mau manao e waiho aulii kolo-manu ia aku la imua o oukou a pau e ua poe pua opiopio nei o kuu lahui. Ka poe nona na pono nui e hiki mai ana, a nolaila, e noonoo maikai mai oukou me ka manao hoopalaleha ole, a me ka noonoo nui ana i ko oukou mau pono e ili wale mai ana maluna o ko oukou mau poo iho, ke kuai nae oukou me ka naau i paluhe i ka hoolohe ana mai i keia.

Aka i mai paha auanei oukou a pau, ka, no ko makou ike ole paha ke ku mai nei keia wahi kanaka e ao mai ia makou me he kumu kula la, me he poe kuli la makou, a ina pela ka oukou ea, alaila, e ae aku no au, he poe ike ole io no oukou, a he poe kuli no hoi o na pepeiao, aohe malama, aohe he hoolohe i na olelo ao a pau a ko oukou mau makua, he poe aaka loa oukou, he poe hookiekie, he poe malama ole no hoi i ke kanawai o na makua, he poe kakaikahi loa o oukou ka malama i na kanawai a pau o ka Papa, a me ka Mama, ke ole nae au e kuhihewa elike me keia hoike ana, nolaila, he pono ia oukou e ku haaheo iho maluna o ke kahua kaua o ka noonoo.

Oiai hoi, o ko kakou nei wahi aupuni, ua maopopo no kona ano ia kakou, a ua ike no hoi na lahui a pau i ke ano oia mau huaolelo, a ua kapaia ma ka olelo haole * A ma ka kakou nei olelo hoi, Aupuni o Hawaii, nolaila, he mea ole keia Aupuni, a me kona inoa kaulana, ina aole oukou e malama ana i ko oukou mau kino opiopio, e noho pono, e noho haahaa malalo iho o na makua, a hiki aku i ka wa e loaa ai ka oukou mau kane, a me ka oukou mau wahine, mamuli o ke ano i hoohaumia ole ia mamua aku, a hiki wale i ka wa e hoohui ia ai ma ka mare hemolele ana, alaila, ke olelo nei au e puka mai auanei na hua ohaha mai ko olua puhaka ae.

A ina pela oukou e hanau nui mai ai, me ka malama pono ia o ko lakou mau ano, a me ko lakou noho ana o ko lakou wa kamalii uuku loa, a ina pela mau aku oukou e hanau nui ai, alaila, e lilo hou auanei keia lahui i lahui nui loa, a kiekie iluna, a oia no hoi ke kumu nana e hookiekie ae i ka noho'na ku mau o keia Aupuni, a o ka lahui kanaka, oia iho la no ke Auauni, i lohe mai oukou e ka poe opiopio o keia manawa aku, ka poe hoi aole i keehi iho na kapuai maluna o ke kahua o ka mare, no lakou wale no keia olelo ana, aole no ka poe i mare ia, a pela no hoi oukou e moni maikai aku ai i keia mau olelo a pau iloko o ko oukou mau naau.

Nolaila, e na kaikamahine opiopio puukani a ke aloha i hoomakaulii ai, a me na keiki kane hoi a ke aloha i hoolele kahuli ai. He pono ia oukou ke malama iho i keia mau kumu hana, i mea nana e alakai aku i ko oukou ano opiopio ma ka noho'na e pomaikai ai, oi hiki ole mai na la ino maluna o oukou, no ka mea, i ka wa wahine ole, ua oi loa aku ka pomaikai, a me ka hihia ole o ka noho ana, a i ka wa kane ole no hoi, ua oi aku ka maalea lua ole o na kaikamahine opiopio, i ka palau olelo imua o ko lakou mau makua, a ua oi aku ka hihia o keia mea he mare ana, nui ka hihia, a me ka hakaka a lilo ka noho ana i mea e ino ai, mamua ae o ka noho ana.

Aka, i keia wa aku, ke manao nui nei au, e pau ana paha ka haunaele, a me ka paio, no ka mea, ke ukuhi ia nei ka waha o ke Aupuni i ka naauao, a me ka ike, a ke pii nei ka noiau o na pua opiopio hou o keia mau la, i ao ole ia i na mea awa lua. A ke manao nui nei no au, ina e noonoo mai ke Aupuni i kumu e ulu ai keia lahui, me kana hai ae i kumu kanawai hou no ka poe opiopio i hanau ia ma keia mau aina, alaila, ke i ae nei au, aohe no he kumu e nele ai keia lahui i ka mahuahua ana, ke hoolohe nae, a ke malama hoi i na mea a Iehova ka Haku i kauoha mai ai ia oe e Hawaii e hana, a e hoolohe hoi, me ka malama aku i kona mau kanawai, a me na kanawai o ke Aupuni o ke ao nei a kakou e haakei nei i kona mau pono a pau, ua pau, me ke aloha i ka Luna Hooponopono, a me na keiki opiopio ulu mahiehie o ka Hale Pai Nupepa o ke AU OKOA. E aloha auanei.

B. W. MINAMINA.

 

Ke ola ana o Hawaii nei.

Ia'u e makaikai ana ma na kolamu o ke Kilohana, o ka Poaono i aui ae nei, oiai au e nanea ana i na mea hou; halawai mai la au me keia mau mamala olelo, "Ke ola ana o Hawaii nei." A i kuu kiei ana'ku e ike i ka heana nana i palau a i hapalapala i ua manao la, hookui aku la au me B., a i kuu hoomaopopo lea ana iho, he hehena ia ia i kupono no ka lapaau ana ma Kalihi.

O ke kamailio ana me B., he olioli au, a o kuuhoomaopopo ana, he mea nui i kupono i ka lolo ka noonoo ana. O ka waiho wale ana i ka honua me ka hoomaemae ole ia, he hana kupono ia ke kapaia he nanau. O ke kalakalai ana o B., ia ia iho a mikioi ka'u e kapa aku he hoa kaana maikai. A ia'u e wae ana i ka waiwai o na ninau a B., ua hoomaopopo loa ae au i kona ano Keonimana, o kona mahalo kaokoa loa ana'e ia A. Kahai, J. P. Kaaukai, J. M. Kapena, J. D. Halai, kekahi ia o na ano Keonimana nana i kauo aku ia'u i ke kaana maikai ana no lakou, a i ke kupono hoi e wae ai. Aole i hiki ia'u ke hooiaio loa ae no kekahi o lakou, oiai, he haole no ka hoomana Katolika o Roma kekahi kumu ana i ao ai i ka olelo Farani—a eia no hoi, aohe no he mau Oihana Aupuni Kiekie i haawi ia na lakou e lawelawe, aka, aia no ko lakou hana malalo aku o kekahi poe waiwai, a aole hoi i kaokoa ia mamuli o ko lakou naauao. Ua like no ia me na kapena moku Hawaii, e hookele nei i na kuna o kakou mai Hawaii a Kauai. Aohe i nui loa ka poino o ka "Hui Hooholo Moku o Hawaii nei," i ka wa o na kapena kanaka e holoholo ana. I ka wa pokole, mahope iho o ka lilo ana i na haole k i ao hohonu ia ma ka ike holo moku, ua poino ia na moku ekolu o ka "Hui," Kilauea, Annie Laurie, a me ka Alabani. A no hoi! ua hala ia ale mahope, imua aku kaua. Aole no hoi au e poina i ke kapa ana he poe naauao no lakou a me kekahi, a me ka lehulehu o ka poe i aoia ma na kula o na hoomana e ae.

Nolaila hoi, ke ike mau nei no au i ko kakou poe i mahaloia i ka naauao, e noho paahana wale ana malalo aku o kekahi haole, a o ka haole no ke poo o ke kanaka Hawaii. Ke noho nei ke Aupuni, he mau haole wale no na paahana o na kulana kiekie, a pehea iho la hoi o A. Kahai? A owai kai kohoia e pani e hookawowo i ka naauao ana i na'i ai? O ka "minamina nui o na haole a pau" ia A. Kahai, aohe au i ike iki. Oiai, eia no imua o'u kekahi mau haole no Amerika, Farani, Enelani, Geremania, Beregiuma a me kekahi mau Aupuni e ae. Aole au i lohe iki i ko lakou minamina, aole loa no i ko lakou kanikau a no ke aha keia? No ka minamina anei? Iwaena o keia poe, he poe kaulana, a ua hoole ia no ke akamai a me ka naauao o ua A. Kahai nei. Ua kamaaina au i ua haole la nana i haule, a aole hoi au i aeia mai e hai aku i kona inoa.

A iwaena no hoi o lakou, ua hooia ae i ko lakou aloha, minamina, mahalo, kanikau, kaumaha, a luuluu no Aberahama Linekona aole hoi no Aberahama Kahai. O keia poe haole anei ka i minamina?

Ke i hou iho la no oe i "ka ike o na'lii i ka olelo Beritania." Ke ninau nei au. Ua pau loa no anei na'lii i ka ike i ka olelo Beritania? Ua ike no anei o Lani Liholiho kekapu I i ka olelo Beritania, a me kona mau aialo alii a pau? Ua ike no anei o Lani Kauikeaouli i ka olelo Beritania? O keia mau alii anei kekahi i huiia e B. ma ka papa o ka ike?

Ke ae aku nei au i ka ike o na'lii i ka olelo Beritania; aka, aole nae o lakou a pau loa ka i ao ia ma na kula o ka hoomana mai Amerika mai. Ua ao ia o Lani Liholiho Kamehameha IV ma ke kula alii (Royal School) ma Kahehuna, aka, i kona hemo ana mai mai ke kula alii mai, ua koho ae oia i kekahi haole Farani i kumu ao nana ma ka olelo Farani, a nolaila mai kona ike i ka olelo Farani, a he haole Farani no kana kumu kakapahi. Eia ka ninau: No ka hoomana anei mai Amerika mai ke akamai olelo Farani o ua Lani la? He haole anei no ka hoomana Amerika kana kumuao olelo Farani?

Eia no hoi, ke ao ia nei ma Ahuimanu o Prince Albert Kunuiakea Oiwiaulani, i ka olelo Beritania, a me Farani, o Princess Likelike ma ka pa kula Virigini ma Honolulu. A peha ma ka hoomana wale no anei mai Amerika mai e loaa'i ka ike Beritania, Farani a pela aku? He Hoomana Katolika Roma nae kahi e ao ia nei keia mau pua 'lii opio, a pehea ia? Aia no hoi o Prince Kalahoolewa ma Pauoa kahi i ao ia ai i ka olelo Beritania, a pehea, he hoomana anei ia no Amerika mai?

Aole anei keia o ka hua o ka wahahee? A nawai i olelo ia oe ma ka hoomana Amerika wale no e loaa ai ka ike i ka olelo Beritania? He kula Amerika anei o Ahuimanu kahi e ao ia nei kekahi mau keiki kane i ka olelo Farani, Beritania, a me ka Latina. He kula a nei no ka hoomana mai Amerika mai ma Pauoa, kahi e ao ia nei kekahi mau opio o keia au hou? O ka hiki mua ana mai anei o ka hoomana Amerika ma Hawaii nei kou mea i kapaai he maikai, a he pono? Ina o kou kumu ia i kapaia ai he maikai, a he pono; alaila, ua like no ia me ke ku mua ana mai o Lono (Capt. Cook) i Hawaii nei, a ma ona la ka halawai ino ana o na wahine me na mai aai a pipili mau no i moepuu no ka lahui. Ma keia kumu i komohia ka hoowahawaha iloko o kekahi mau haole no na hana a Capt. Cook. A pela no hoi o Kalawina i kona mau la kinohi a B. paha i ike ole ai, aka, ua paa na moolelo no ia mea no ka wa mau loa.

He mea hiki ole no paha ke hoaiai loa ae i ke kulana o ka Ekalesia Katolike Hemolele loa o Roma, oiai aohe i hoihoiia ka pahikaua ma kona wahi, aka, ua unuhi mau ia no ka wa kaua a kaua ole, e hoike mau ana no i kona makaukau mau e luku i na oiaio Akua no ka hoopunipuni kanaka.

A no ka mea hoi ke i mai nei o B. ua "pee" ka! keia mau hoomana. He kupanaha ka ike ole o B. i ke kumu i pee ai o keia hoomana (ke Katolika) iloko o kona mau la kinohi i pae mai ai.—"Pae mai, ma Honolulu nei na kahuna Katolika ekolu i hooounaia e ka Pope Leone XII; aole a lakou pahikaua, aole lakou i hele mai e pepehi i na kanaka Hawaii huhu mai nae na kumu Kalawina, hoino i ka pope ma na inoa a me na olelo pelapela, paipai i na'lii a me na kanaka e hoopaa i ka waha o Bacelot (Bakelo) ma, e hookuke, e kipaku aku i ka aina e, i inai no ka houpolewalewa o na holoholona hihiu hae o na aina nahele o Kaleponi, a ua ko no, a ua hooko loa ia e na'lii, a ua kahihiia ‘e keia hana na na'lii no ke kue i ke kanawai o ka aina. O ka pauku hea o ke kanawai a me ke kumukanawai kai uhaki,a? A nawai i kau i ua mau kanawai la, i ole o na misionari Amerika ke kahua oia hana? A he hana kupono anei ia i ke ao ana a Karistiano? I akaka ai ka oiaio o ka hoomanawanui ana o ka Ekalesia Katolika Roma iloko o na kue a me na hoino a ka poe Kalawina i manaoia e B. ua pee; nolaila, e lawe mai ana au i ka ka "Hoku o ka Pakipika" o ka la 20 o Nov. 1862. Helu 6, Buke 11—a penei kana:

"O ka oihana Katolika Roma ka oihana hoomana i hoomanawanui loa iloko o na kue ikaika o ka poe hooponopono aupuni o na la i hala; aka, me na kinai a pau e hoopio ia malamalama, aole i pio na pono oia oihana a ke akua i waiho mai ai ma ka honua nei. O ke aha ka hope o keia hana i kue ia? Aia ma Hawaii a Kauai, ua hele like ka aoao hoomana Puritana, me ka oihana hoomana Katolika o Roma. He oihana hoomana keia i kue kahikoia e na'lii o keia pae aina, a me ka poe leo nui a ikaika oia mau la."

"Aole no he mau alii i huli aku ma ia oihana, aka, ma ka manao auwai o na kanaka ua holo na hana, ua naueue ole na pono o ke Akua. Ina kakou e hoi hope e heluhelu i na ino i hanainoia aku ai ka poe Katolika Roma, he mea hilahila loa, a he mea hiki ole ke kapa ia aku he hana Kristiano."

"O na hana mainoino i hanaia aku ia Paele a me kekahi poe iho, aole he moolelo like ma ka honua nei e like me ia, o ka pelapela o na pelapela loa, hiki ole ke holoiia mai ka lima i paumaele i ka hanaino, na ka ikaika o ka manao auwai o ke kanaka ka mea nana i huki aku i ka lahui i hooleiia a komo iloko o ka pomaikai i manao ia e hooneleia aku ia lakou."

O na kumu Amerika wale no ke kahua o na popilikia a pau i ilihia'i ke Aupuni i ka poino a ka Farani, o lakou no na kumu alakai i na'lii i ka hopena awahia o ka noho'na paonioni; a e like no hoi me ka olelo kuahaua a ko lakou makua o Ioane Kalawina, pela no lakou i alakai mau ai i na uhane lehulehu o Hawaii nei iloko o ka hoopunipuni a me ka wahahee, elike me keia, "O na haumana a Iesu e kue loa mai ia kakou, pono e pepehi ia lakou, a i ole ia, pono e hookuke ia lakou, a i ole ia, pono e umiumi ia lakou ilalo o ka ahu o ko kakou mau hoopunipuni a me ka wahahee."

(Aole i pau.)

 

Pane ia B.

E KA LUNA HOOPONOPONO;—Aloha oe:

Ua ike iho au i na manao o B, ma ke Kuokoa Helu 13 o ka la 31 o March, nona ke poo e kau ae la maluna.

"Ke ola ana o Hawaii nei.'' Aia ma kekahi pauku ana i kakau ai penei:

"No ia hoi, ke imi nei au, a me ko'u lunaikehala pu, o ka Hoomana Kalavina, o ko'u aoao kahi au e ku nei, he Hoomana ia i mahalo nui ia ma na aina naauao, a he mau miliona kanaka i huli mai iloko o na makahiki he 25, mailoko mai lakou o ka Hoomana Pope."

Aloha au ia oe, a me kou lunaikehala pu, i ka haule ana ou iloko o ke kuhihewa nui, a me ko hoopunipuni lua ole, i na miliona kanaka a helelei wale aku au i hapala kuhili wale mai nei ma ke Kuokoa i i ia mai ai, he oiaio kau e B. kuu hoaaloha, ke kokua aku nei au ia oe, me kuu ninau pu aku no hoi, e hoike pakahi mai oe i na inoa o na Aupuni naauao i mahalo nui i ka Hoomana Kalawina?

O ka makua, o ka Hoomana au e ku ala; (oia hoi o Ioane Kalawina) ua mahalo na Aupuni naauao a pau ia ia, no kona kuni ia ana i ka hao no kekahi mau hewa ana i hana ai. A no ia mahalo ia ana o J. Kalawina ke kumu ia i helelei wale aku ai o keia mau miliona kanaka, mailoko aku o ka Hoomana Pope, au i hoike mai nei, oia anei kau i kamailio mai nei ma ke Kuokoa, ua mahalo ia e na aina naauao a pau o ke kuni ia ana?

Ke hoopokole iho nei au i ka'u olelo pane ia oe, a i pane hou mai oe, e pane hou aku no au, aloha na Lunahooponopono, a me na keiki o ka Hale Pai. E aloha auanei.

P. K. KALANILEHUA.

Papohaku, Wailuku, Maui. April 2, 1866.

 

O ke kumukuai o ka uwepa o ke kaa lio o ke kaikamahine a Murata i holo ai e mare, he iwakaluakumalima dala, a no ka paa kakini hookahi o ua kaikamahine nei, he kanakolu dala.