Ke Au Okoa, Volume I, Number 50, 2 April 1866 — Page 2

KE AU OKOA.

HONOLULU, APERILA 2, 1866.

 

MAI ka wa i hoopuka aku ai ke Kuhina Kalaiaina i kana olelo hoolaha ma ke akea, e kahea ana i kela a i keia e hoouna mai i na mea i hana ia, a i hooulu ia ma Hawaii nei, oiai, ma ka oluolu o ka Ahahui Hoikeike o Parisa, ua loaa ia kakou kekahi wahi keena e hiki ai ke hoike ia na mea ulu, a me na mea i hana paka ia e kakou nei.

Ua olioli makou i ka ike iho he kanaka maoli ka mea nana i hoouna mahuahua mai i kekahi mau mea o ke au i hala, oia hoi ke koi pohaku, na ihe kaua, ka pikoi, na pa lawaia, ia kuku kapa, laau kapalapala, hale pili me ka uluna lauhala, a me ka moena makalii oloko, me na kapa mamaki, a pa-u-pa-u, a he nui wale aku no kekahi mau mea kahiko. Mawaena o kekahi o keia mau mea, he mau ano pupu kekahi o kakou nei, i hana poepoe ia a mawaenakonu, ua kau ia keia mau huaolelo penei :—"E ola ka Moi o Farani."

Ewalu ano laau o kakou nei i hookuikui akamai ia e ka haole hana wai hinuhinu e Fischer, oia hoi ke koa, kou, kauwila, kamani, mamane, a me ka milo. Ua hanaia keia apana laau o kakou nei a hinuhinu loa, a i ka nana aku, aole i haule mahope loa na laau o ko kakou mau nahele nei. A iloko o ko makou manao, aole no hoi paha e nele ka mahalo o ko Europa poe ke ike maka iho "i ka nani o Aipo."

Ua hoouna pu ia aku no hoi na nupepa a me na buke i pai ia ma Hawaii nei, oia hoi ke Kuokoa, Commercial Advertiser, Polynesian a me ka Hawaiian Gazette, na buke, ka Baibala, he mau buke kanawai, a me kekahi mau buke e ae o kakou nei, e ao ia nei ma na kula o kakou. He nui no kekahi mau mea e ae, me he mea la ua kupono no paha no kekahi keena i hookaawale ia no kakou, iloko o ua Ahahui Hoikeike nui loa la ma Parisa.

I ka poe makaikai paha e nana ai i na mea e hoouna ia aku nei e kakou o ke au i hala, aohe no paha e nele ko lakou mahalo ana ia mau mea; e like me ke koi pohaku kalai waa, aohe paha lakou e manao io ana, he hiki i kela pohaku kumumu ka kalai maikai i ka mea e paio ai me na ale o ke kai. O ka pikoi, oia no paha kekahi mea e komo ole ana iloko o ko lakou mau manaoio mai, e pau kauna kanaka i kela wahi kaula wale no, a me ke akamai o ka mea nana e kiola aku ana.

Ko na la aku la hoi kela i hala, a ko keia mau la hoi na Baibala, na nupepa, a me kekahi mau buke e ae. Ua nui ka lono mai o makou mai kekahi poe haole malihini mai, ke mau la no ka manao maluna o ka hapanui o Europa a me Amerika, ke noho hupo nei no kakou malalo o na puloulou o ka noho'na hoomanakii, aka, ina e ike lakou i na buke a me na nupepa i pai ia, a i humuhumu ia, a maloko paha olaila lakou e ike iho ai, aohe kakou e aahu nei i keia wa i ke kapa koloka o ka pouli, alaila, e holoi ia aku no paha ko lakou manao kuhihewa. O na mea i hooulu ia a i hana ia a maikai loa, me he mea la no ka aina haole mai ke aiai, maemae loa o ke ko, oia no hoi kekahi mea e manao mai ia lakou, ke noho laukana nei kakou iloko o ka naauao. Oia iho la na mea e hoouna ia ana, na mea o ke AU kahiko a me na mea o ke AU hou.

Ua kau leo ia mai makou, e hai aku i ka lehulehu, he mau la hapa wale no i koe, alaila, holo aku la ka moku R. W. Wood, e lawe ana i ua mau mea nei, nolaila, e alawiki mai e ka poe e manao ana e hoouna i ka lakou mau mea. Ina nae e hala e keia moku, a mahope hiki mai na mea hooili, e hiki no ke hoouna ia.

 

UA LOAA KE KALOHE.—Ke hoomanao la no paha ko makou poe heluhelu, no ke komo kalohe ia ana o ka halekuai o C. Fred Pfluger i keia mau pule i hala ae nei. I ka la 24 o keia malama iho nei, ua lawe ia aku kekahi wahine i ka Halewai, a ma ke ano o kona holoku e komo ana, ua ike koke mai o Wm. F. Jourdan makai, i ka like o ua lole  la, me ka lole i aihue ia ai, mai ka hale kuai mai o F. Pfluger. I ka ninau ana aku i ua wahine nei, hai mai la kela, no ka Pake ma ka inoa o Akina mai kona lole i loaa mai ai, aia oia ma ka Halemai o ka Moiwahine. Ua haawi aku no hoi ua pake nei i kekahi mau holoku i kona kaikaina. I ka hopu ia ana o ua pake nei aia kekahi hoaaloha o Aki kona inoa, he pake no. I ka hele ana a hiki i kona hale, ua loaa kekahi pahu i piha i ka lole malalo o ka moe. I ka hoi ana mai o ua Aki nei, ua kahaha kona manao i ke ike ana ia Jourdan makai iloko o ka hale, a olelo mai ia, aole ia i ike iki i ka hiki ana mai o ua pahu lole la iloko o kona hale. I ka Poakahi iho nei, ua lawe ia ae la laua imua o ka Aha Hoomalu, a ua waiho ia imua o ke Kau Jiure e hiki mai ana, no ka aihue a me ka wawahi hale, ko laua mau mea i hoopii ia ai. E aihue wale no ka poe aihue i keia mau la, aole e pakele ana.

 

KA POALIMA MAIKAI.—I ka Poalima i hala iho nei, ua olelo ia, he Poalima Maikai ia, oiai, ua manao ia oia ka la i kaulia ai ko kakou Hoola iluna o ke kea, e kona lahui ponoi iho maluna o ka puu eehia. He la keia i hoomanao mau ia e na aina Katolika; a ua haawi ia no hoi he mau anaina pule ma ka halepule ma Peleula a ma Roma no hoi. Ua pani ia na ipuka o na Hale Aupuni ia la.

 

POULI KA MAHINA.—I ke ahiahi o ka Poalima iho nei, ua ike ia aku ka pouli ana o ka mahina. Ua hoomaka ka pouii ana, mai ka liula a hiki wale i ka hora ewalu me ka hapa.

 

NA KAA KINAI AHI.—I keia pule i hala iho nei, ua ike iho makou i ka laweia ana ae o ke kaa Helu 3 ma ka hale pena o Gililana e hana hou ia ai, a e manao ia ana, e lilo ana ia kaa na na keiki Hawaii o ka Helu 4.

 

UA HOOHUI'A.—I ka po iho nei o ka Poalima, ua haiamu ae ke anaina hanohano o na haole ma ka halepule o Kaukeano, no ke kiei ana aku i ka hui ia ana o J. S. Walker, kekahi o na keiki lalawai o na hui kalepa me Jennie McIntyre, o keia kulanakauhale.

 

I KA PUALI KOA HULUMANU.—Ke kauoha ia aku nei na hoa a pau o ka Puali Koa Hulumanu, e houluulu ae ma ka pa o ka Hale Alii, i ka hora 4 o ka auina la o ka Poakolu. E malama ia keia kauoha i pono ai.

MA KE KAUOHA.

 

KA BUKE AO KIKO.—I keia pule iho nei, ua pai hou ia ka Buke Ao Kiko, ma ko makou keena pai nei, ma ke kauoha a ka Papa Hoonaauao. No ka nele paha ke kumu, oiai, i keia mau mahina i hala ae nei, aohe i halawai iki mai me makou kekahi buke oia ano.

 

HE WAHI PAINA HOOLAULEA.—I ka auina la o ka Poaha iho ne,i ua haawi ae o Kapena Godfrey i kekahi wahi paina hoolaulea, maluna o ka mokuahi Ajax. Ua naue ae no, ma ka poloai mai a ua Kapena la, kekahi mau Keonimana o uka nei e paina laulea pu me ia.

 

KE KAU JURE O APERILA.—I keia la e noho ai ka aha jure o Honolulu nei, e like me ka mea i hoolaha ia aku ai, nolaila, e pono i ka poe jure ke makaala ae i keia kakahiaka, o poohu auanei ka lae i na ala. Ua hai ia mai makou, he nui no na hihia e hana ia ana, o ka poe papalima wale no nae.

 

KA HARRIET NEWELL.—I ke kakahiaka o ka Poaono iho nei, ua ku mai ka moku Harriet Newell, oia hoi ka Hokuao, i na la i hala nei, mai Phœ nix Island mai, he aina lepo manu. Ma kona ku ana mai, ua hiki mai ka lono, ua kipu ia kekahi kanaka hana ma ua mokupuni la. No ka hoohaunaele aku la paha.

 

KA A JAX.—Ma na olelo hoolaha e pili ana no ka mokuahi Ajax, ua ike ia e holo ana oia i ka auina la o ka Poakolu ae nei. I ka makou nana iho, ua piha pono oia i na waiwai o kou one nei e Hawaii! Ina me keia e maumaua ai ka piha mau ana o keia mokuahi i na mea ulu a me na waiwai o kakou nei, alaila, aole no e haalele mai ana ia i kona holo mau ana mai io kakou nei.

 

PULE OLEIA KA KE KINO KUPAPAU.—Ua hiki mai io makou nei kekahi palapala, mai ka aina mai o ka malu hekuawa, e i ana no ka ae ole o kekahi e pule i ke kino kupapau o kekahi wahine, no ka mea, he wahine hewa ka oia. Ua hoolewa ia ka! kona kino kupapau me ke ki ana i ka pu, kani na pahu, welo ka hae. Hanohano aku la no hoi kona hoolewa ana; aneane like pu aku la paha me ko Wale ma hoolewa ana iho nei la!

 

MAREKA I KE HOA LA LILO.—Ua hiki mai io makou nei ka lono, e holo ana kekahi o ka kakou kamalei i Amerika, oia hoi o Pauahi. E holo ana ia me kana alii kane i Amerika, maluna o ka mokuahi Ajax, i ka Poakolu ae nei e hiki mai ana.

"Ma na wahi a pau loa au e hele ai,

Ma na wahi hoi au e noho ai,

E kiai ia kou mau kapuai,

E ke Akua Mana Loa—"

Pela ka makou e ake nui ae nei, a hiki wale i kona wa e hoihoi hou ia mai ai.

 

HE PUUKANI HOU.—I ke ku ana mai nei o ka mokuahi Ajax, ua hiki hou mai no kekahi wahine akamai i ka himeni, o Nelli Freeman kona inoa. Ua hoolaha ia e himeni ana oia ma ka Poalua o keia pule i hala iho nei, aka, aole oia i himeni, no kekahi kuia paha. I ka po iho nei o ka Poaono, ua himeni oia ma ka hale pohaku o Kimo. He maikai no hoi, aole nae e loaa aku oia la i himeni iho nei i kela mau la aku nei; me he leo la no ke kahuli leo lea o ka nahele.

 

KE ALAULA.—I ka pule i hala iho nei, ua hai aku makou i kekahi mea e pili ana i ka nupepa kamalii o kakou nei, aka, i ka Poaono iho nei, ua ike iho makou i ka hoonohonoho ia ana o ka papapai, a e puka mai ana paha i ka la apopo, a i ole ia i ka Poakolu aku paha; pela ka lono mai. I ka makou nana iho, ua kinohinohi ia me na kii, a me ko lakou mau wehewehe ana. Ua kupono ia, aohe no na keiki wale no a kakou, aka, no kakou no a pau loa. E lawe ka ui a me ka poe oo, ka pupu a me ka poe opiopio!

 

HE MANAO WALE.—I keia pule iho nei ua hoohikilele ia mai makou e na lono, aia he haole maluna mai o nei o ka Ajax, i loohia ia e ka mai hepera, elike me ka mai i pulumi iho nei i kekahi hapa o kakou iloko o ka M. H. 1853, aka, ua hoouna koke ia kekahi mau Kauka e nana pono i ke ano o ua mai la, a ua kanalua ko lakou manao, aohe paha he mai hepera. Ua hookaawale loa ia ua mai nei ma Kalaepoku e ka Papa Ola, a ua hoonoho ia aku kekahi kanaka i loohia mua i ka mai hepera, e noho pu me ia. I ka Poalima iho nei, ua olelo ae ke Kauka, aohe i maopopo loa; a ke manao lana ae nei makou, aole ia o ua mai la i ulupa iho nei ia kakou mamua i na makahiki i kaahope ae.

 

E hooko io ana anei oe.

Ma ka pepa o ka pule i hala ae nei, ua ike iho au i na olelo a C. D. K., e pili ana i ke kumu manao nona ke poo e kau ana. E hooko pololei ana anei oe. A na keia ike ana iho o ko'u mau maka, nana wau i hookauwa iho, me ka manao e waiho laula aku i ke ano oia mea i hoopuka ia e kuu wahi luaui imua o oukou a pau e ka poe e heluhelu ana i keia, a o keia olelo i hoike mua ia aku la ia oukou, he mau olelo momona ia, a he mau olelo ao i na pua opuu hou o ka aoao palupalu, a me na pua oliva o ka aoao oolea, a launa oluolu ana ma ke ano hoa'loha.

Nolaila, imua o oukou a pau e na kaikamahine a me na keiki kane, e imi ana i ka naauao a me ka pono, e pono paha ia oukou e kulou like mai na poo, a hoalu like mai hoi na kino, e aloha ia kakou hookanaka, wahi a ka olelo, aole aku i ka ilio e aloha ai, he mea uhane ole ia, a ua nana au a piha pono i ka hauoli a me ka olioli, no na olelo a pau a kahi luaui kolopupu o kakou, e olelo ae nei mawaena o na mea a pau e nana mai ana i kona mau manao hohonu a laula. A pehea oukou e na pua opiopio ohaha o ka aoao palupalu e ku nei i keia mau la, ua kaupaona anei oukou me ka hoomaopopo ana i na olelo waiwai nui a Kahanamauna?

Ina ua moni oukou ia mau olelo, alaila, e pomaikai ana oukou a me ko oukou poe makua, ke ae oluolu mai ka Haku, nana oukou i hana, e haawi mai i hoa'loha pili mau no oukou. Oia hoi ko oukou keehi ana aku i ke kahua o ka mare hemolele ana. Malia paha ua hana kekahi poe opiopio pela a me kekahi poe oo. A ua hana paha i olelo paa, a i olelo aelike mawaena o olua iho a elua.

Aka hoi, alia olua e na pokii opiopio o'u e hana pela, aka, e paulele aku ko olua mau naau maluna o ka mana koikoi o na makua, ka mea nana i hoomanawanui i ka awaawa, noloko ae o na la pokeo wale, i hoouhi ole ia i kahi kapa o ke ao nei, oiai, akahi no a hanau mai, a pela olua e noonoo ai. Aka, he mea maikai no ka olelo a olua i ae paa ai me ka manao lokahi, ina hoi ua hahao paa loa ia ma na kowa o ko olua mau puuwai, alaila, ua lilo no ia i mea maikai loa ma ko ke ao nei a pau.

No ka mea, o ka mana hiki ma ka mare ana, noloko ae no ia o ka makemake ana o ko olua mau naau opiopio, e ua mau hii lei nei a ke aloha, oiai, he mana hiki ole hoi ia oukou e na makua, ke nana aku i kekahi keiki ui a nani hoi, a i ole ia, he elemakule waiwai paha, a huli ae me kou mau maka, a olelo aku i kau kaikamahine, "E! e kuu luhi, o oe, a eia ko kane la a'u i makemake ai e mare no olua." Eia hoi ka mea aka maoli aku, ke olelo mai la hoi ka makua no ua kane nei, ke kulou la ke poo o ke kaikamahine i ka honua, a o ke kua hoi kai haawi ia aku la i na makua a me ua kane nei.

Nolaila, imua o oukou a pau e na makua mea keiki e noho mai nei, mai noho oukou a hana pela i ka oukou mau kaikamahine a me ka oukou mau keiki kane, he mea hewa loa ia, a he mea no hoi e hihia aku ai mahope. Nolaila, e na makamaka opiopio o'u e noho mai nei mai ka la puka ma Kumukahi, a ka welo'na a ka la i Lehua, e pono oukou e noho me ka hoohaahaa a me ke akahai, malalo iho o ko oukou mau makua, me ka leha ole aku i na mea haumia pelapela o keia honua, oiai no hoi, aohe ou mana e ke kaikamahine i olelo ia he opuu pua rose, a o ke keiki kane hoi i kapaia aku he pua oliva, ke hookiekie ae maluna o ko olua mau makua.

No ka mea, ha kanawai paa a ikaika hoi ka makua maluna iho o kana mau keiki, i ka wa aole i keehi aku kou mau kapuai i ke kuahu o ka mare ana. A pela no hoi ia oe e ke keiki kane, mai huli oe mamuli o kou manao lapuwale, a e kue aku i ka mana koikoi a kaumaha o kou mau makua, ka mea nana oe i ao mai, noloko o ko laua ahonui a me ko laua malama maikai ana ia oe, a hiki i kou wa i hookanaka makua ai. A i kapaia mai ai hoi, he keiki kane ui oe, aka, he mea ole kou ui a me ka nani onaona o kou mau maka, ina oe ne keiki hoolohe ole i ke ao mai a kou mau makua, ka mea nana oe i hanau mai, a i malama pono ia me ka pauaho ole.

Noolaila, he pono ia'u ke waiho malie aku i ko'u manao a pau, nou e ke keiki kane ano opiopio a oo paha, me kuu olelo pu aku ia oe, alia oe e wikiwiki ma ka mea au i manao nui ai. Oia hoi kou lawe ana i kekahi pua opiopio o ka aoao nawaliwali, i hoa'loha nou e noho aku ai mahope, no ka manawa loihi, o ka make, oia ka mea nana e wehe. Aka, e nana mua iho oe ia oe iho a pono, a kuonoono hoi, alaila, he hiki no ia oe ke lawe mai i ka mea au i lia mau ai,oia hoi ka wahine, malia hoi, o ua wahine la, he wahine no hoi nau i olelo mua, a holo ia olua, a i ka mare ana, e lai no auanei. A malia hoi, e haawi mai ana ka lani i ka hua mailoko mai o ko olua puhaka, alaila, e loaa no ka pomaikai, no ka mea, ua loaa ae la ke keiki, ka mea nana e malama iho i na iwi, ke hiki aku ma ke kae o ka lua kupapau, kahi mau hoi a kakou e hoi aku ai.

A ma keia mau kumu nui au i noonoo nui ai me ka hoapono aku i na olelo a pau a C. D. Kahanamauna i olelo ai kela pule. A ke palua aku nei hoi au i keia, ma ke kokua ana i kana mau olelo a pau. Nolaila, e kuu hoa o ka aoao palupalu, e pono ia oe ke noonoo nui i keia mau la nou iho, mai haawi aku oe i kou naau i ka mea e; aka, e ahonui iho oe, a e hoolohe pono mai i na olelo ao a pau i aoia mai ai ia oe, a malaila ka hooikaika ana e hoolohe aku, a e kakali iho oe i kou ahonui, a hiki wale i ka hooko ana mai o ka lani.

Malia paha, ke waiho nei no oe i kou mau manao a pau iloko ou iho, no na mea i olelo ia e C. D. Kahanamauna. E hooko pololei kou naau, a malia paha, e hooko io ana oe me ke kane au i kau nui ai, a malia no hoi paha, ua like a like olua ma ia ano, a malia paha, ua hikii paa ia ko olua mau puuwai e na manao paa loa; a ina pela, ke haawi aku nei au i ko'u aloha ia olua, me ka mahalo ana i na mea i hoike ia ae nei e ko kakou makamaka. A nolaila hoi au e kokua aku nei, ma ia kumu manao hookahi, nolaila, imua o ka poe e heluhelu ana i keia, me lakou ko'u aloha a me ko'u manaolana, ke loaa hoi ka maliu ia mai. Owau no keia o ko oukou makamaka, me ka malo a me ke aloha.  W. B. MINAMINA.

Halehaaheo, Honolulu, Mar. 24, 1866.

 

Noho ana oe la hoolono iki mai ana.

E oluolu oe a me ka Luna Hooponopono a me na keiki hoonohonoho hua kepau e ku ai ka iini o ka poe lawe AU OKOA.

O Kualoa. Nona ka hale wiliko kaulana o Wilikaai, na keiki alo ehu kai o Kalimuloa na keiki wili ki o ka hale wili, na kaikamahine welo ko o Kanau, na mea ia ia ka mikini hoomaloo ko, e lawe oukou i KE AU OKOA.

O Hakipuu. Nona ka mala awa ona kaulana ohena, na keiki puukani oia aina, na kaikamahine maka palupalu oia wahi, e lawe i KE AU OKOA.

O Waikane. Nona ke ko kaulana o Waikane, na keiki lele kawa o Waiololi, na keiki pakaka waa o Kalaeloa, na puu kani o Imiloa, na kaikamahine houheuhene kamaa o Kalanimua, na wahine heihei lio o Kaapoko e lawe i KE AU OKOA.

O Waiahole. Nona ke kalo kaulana kii kalo paa i Waiahole, na keiki au wai o Paukawa, na kaikamahine o hee o Kaaniu, na puu kani o Kalaeliilii, e lawe oukou i KE AU OKOA.

O Kaalaea. Nona ka hale wili ko kaulana o Kukahuelo, na keiki kahu bipi a Moa, na wahine holehole ko o Puulukalauae, e lawe i KE AU OKOA.

O Waihee. He aina i ka iu makani, na keiki kupa oia aina, na wahine bila hone oia uka iu anu e lawe i KE AU OKOA.

O Kahaluu. Nona ka ua kaulana ka ua poai hale o Kahaluu, na keiki o hee o Kapapa, na kaikamahine maka palupalu, e lawe i KE AU OKOA.

No ke kokoke ana mai o ka manawa e pau ai o ka Buke 1 o KE AU OKOA, nolaila, ke ualo aku nei au i o'u kini ohiohi e noho ana mai Kahaluu a Kualoa, e liuliu e hoomakaukau i wahi dala no ko kakou makamaka hou e hiki mai ana, oia ka Buke II o KE AU OKOA, ka mea nana e kuupau mai ka makemake o ko na lahui holookoa, a hala wale aku mawaho o kona palena, ka hoa kuka o ka po me ke ao, hoa kaukaunu o ka la pololi ai ole, hoa kaana o ka aluna ahiahi, ahi wela loko huila i ke aloha. Me ka mahalo.  S. E. K. PAPAAI.

Waikane, Mar 18, 1866.

 

Aloha i ka Lahui Hawaii.

O ka lahui Hawaii i kapaia, "O ka lahui ili ulaula," o ka huina lima o na lahui kanaka e noho nei maluna iho o keia honua i hoopuniia e na kai, a ma ka noonoo akahele ana hoi a na ake akamai malalo iho o ka la i kona inoa ka'oka'o ua maopopo ma ke ano ili a ma ka olelo i ili aku ai ka hooko io ana o kona inoa ma ka inoa o ka moku nui o keia pae aina. Nolaila, o ka lahui Hawaii ma ka hoomaopopo ana, oia no ke kilohana e niuiauai ko ke alii karaunu ma ka noho alii o keia Aupuni, e ku nei hoi ia me he Kia Hoomanao 'la iloko o keia mau Kau a me na Kau hoi e hiki mai ana. Ina paha he mea hiki ia'u ke olelo ae ma o ko ke Akua wahi ehooloihi ia aku ke ola ana o keia lahui i keneturia a i mau keneturia hou aku paha, alaila, e mau ana no ko ka lahui Hawaii naue ana ia Kau aku a ia Kau aku paha ke kuhihewa ole au, aka hoi, i ka imi nui ana o ka poe naauao o keia mau la ina mea nui noloko ae o ka lahui holookoa o kaua aia hoi ua loaa. "O ka lahui Hawaii e emi ana." O ka wanana i wanana ia no ka emi ana ke ko io nei no aole loa au e hoole ana ilaila, nolaila, aole loa au e kuihe ke olelo ae (he aloha ko-'u i ka lahui Hawaii) elike me ke poo o ko'u kukulu manao. Aloha i ka lahui Hawaii.

Aka hoi, i kuia oe e ka ninau. "I aloha oe i ka lahui Hawaii no ke aha?" Haina, no kona emi aku a e nalowale loa ana ka, wahi hoi a ka poe noonoo, aole e hala hookahi keneturia ma keia hope aku a nalowale aku keia lahui, a pela io no, ke hooko liilii ia mai no keia wanana a ka poe naauao iloko o keia mau la ke hele aku nei a ke lilo aku nei ka poe i oo a me ka poe opiopio. Ma kela aoao aku o ka honua kahi hoi i olelo ia o ke ala hiki ole ke hoi hou mai, nolaila, o ka mea maopopo e ualo ana keia lahui, a ina ua oiaioia, alaila, ke hoike akakalea nei au i ko'u manaolana ilaila, aole loa paha kekahi o'u mau hoa hoinainau mea ipo, o'u mau hoa kaana hoi o keia Au e naue malie nei e ole ko lakou hooia mai, he aloha i ka lahui Hawaii i hui pu mai ai kakou i hookahi hipuu.

Oiai hoi ua ku maloeloe ole ae keia lahui iloko o na wa maopopoloa elua, ka pouli, ka malamalama. Iloko no o ka pouli keia lahui iloko o na keneturia i aui hope ae nei me na hiohiona maka kalalea e hoike ana i ke kii holookoa o keia lahui kanaka, ma ka hana ana, noho ana, a me ka hoomana ana, i maopopo ai ua komo kino holookoa aku keia lahui iloko o ka pouli me ko Mahomeda komo kino ana iloko o na kaua eiwa. A hiki mai hoi ka wa elua a kakou i ike ae la o ka wa "malamalama" hehu nui aku la na hana

huelo ole a ka pouli a pili ae la i kuono iloko lilo o "Auahikika." Wahi a S. M. Kamakau, aia hoi, kau ae la ka hae e wela ae la i na makani mai na kukulu eha mai, aia ka, he Hae Hawaii e welo ana he noho alii ka a he Aupuni okoa i kapaia o ke Aupuni Hawaii, a he lahui iliulaula kona a mau mai la kona hooilina inea iloko o na makahiki moopopo. He kanaha a keu ae, aole loa i emi iho ke kaulana a puni keia hokuhele, aka, o kona lahui kanaka, e emi ana, a e haule loa iho ana paha. Ina ua hala ole au ke olelo ae: O ko ke Akua mau manaopaa no ia, alaila, e uwe kanikau no au no kuu lahui a hala aku au ilalo i ka make alua i oleloia mai e Ioane.

Nolaila, ke waiho aku nei au i ninau ia oe e ka opuu rose o na la, ka opiopio o Hawaii Nui Kuauli. Pehea oe ia kaua hoo-kanaka o kipa hewa ke aloha i ka ilio—? Ia oe aku hoi e Keohohina o kou mau la hiaai wale, pehea oe ia kakou? Eia la ke kau mai nei ka haawe nui kaumaha a kaua e halihaliai, e hiipoiai i ke ala hele o Aloha Lahui. Aloha ino! e o'u hoa e-a. E kuu hoa o na po mahina konane ia wai la kaua e noi aku ai? Ke olelo hou aku nei au i ke Akua i ka mea nana i hana, ua oleloia mai ma ka lima o na Buke a Mose. "Owau ke hoeha a owau ke hoola aohe mea nana e hoopakele mai ko'u lima aku, a ina pela ke nonoi aku nei au i ka puuwai o na (Keonimana) a me na (Lady) na opiopio hoi me na o-o e luana ana ma na kapakai o ka Pakipika. E nonoi nui aku kakou i ke Akua o ka Lani e hooloihi aku i ke ola ana o keia lahui kanaka. Oiai ke holo nei, a ke emi aku nei na pulapula a ka iliulaula, a ke piha mai nei ko kakou kapakai i na ano ili he lehulehu wale. E ala e Hawaii! e nonoi aku i ke Akua!! Ke hooki nei au i ko'u olelo oku me oe. Me ka mahalo.

JOHN WAIOHINU.

Hanalei, Kauai, Mar 5th, 1866.

 

He malihini ka lohe ana i ka leo o ka pahu hula ma Wailupe.

Ua hoolana ia mai au e na mea a ko'u pepeiao i lohe malihini ai ma Wailupe, a akahi no hoi kaua a kamailio ma keia kakau manao ana, ke loaa hoi ia oe ka mahaloia a me kou Luna Hooponopono, a nau no hoi ia e hoolaha ae ma ke akea, i ike mai ai hoi ko kaua mau hoa ili hookahi, e noho mai nei a puni keia mau pae moku.

Ia'u i naue malihini aku ai ma ka aina kaha o kela huli o Waialae, a hala hope o Waialae ia'u me ko'u hoahele he lio, a hiki aku la au i ke one o Keahia, kamau loa aku la no ka nawele o ko'u wahi lio, a hiki ma kahi e pana ia ana ka inoa, "Pukoaakahalauaola," a kaa pono loa aku la au i Punakaualua, nanea malie iho la nae au, i ka anaanau a ko'u wahi lio holopeki, ia'u e nanea ana i ka holo, aia hoi, lohe koliuliu aku la ko'u mau pepeiao i keia mea halulu. Kuhihewa iho la ko'u manao he hekili pamalo, a hoomau aku la au i ka nawe malie ana, a poha hou ana ka halulu, ku iho la au a hoolono malie, a lohe pono loa aku la au, he halulu ka no ka pahu hula, holo aku la au a loaa he wahi keiki, hele kula, a ninau aku la au ia ia, "He hula nae paha koonei?" Ae mai la kahi keiki, "Ae." A ninau hou aku la au i ke keiki. "Nawai keia hula?" "Na Puukani." wahi a ke keiki, pau loa ae la ka'u ninau ana aku no keia mea.

Alaila, hoomaka aku la au i ka holo ikaika o ko'u wahi lio, oiai hoi, i hikiwawe aku au i kahi o ko'u makamaka ma Kuliouou, hoomaha iho la au ilaila iloko o na hora elua, a liuliu iki ko'u noho ana. Hoomakaukau iho la au no ka hoi ana mai, oiai, o ka hora 3 paha ia o ke ahiahi. Ia'u e naue mai ana i Papaalaea, lohe aku la au i ke kani mai o ua pahu hula nei, a hiki pono loa mai la au ma ke kua o na kauhale o Wailupe, i nana aku ko'u hana, e paapu mai ana na kanaka me na lio he lehulehu wale, a ua haiamu ae ilaila na kane, na wahine, na keiki, na elemakule a me na luahine.

Ninau aku la au i kekahi wahine lauoho piipii e hele mai ana, "Paapu mai nei hoi ua mea kani o ko oukou wahi nei?" Ae mai la ua wahine nei, me ka olelo mai, "No Waikiki mai nei kekahi poe, i hele mai nei i ka hula, e hula mai la me kekahi poe o keia wahi." I ka lohe ana aku nei i kahi wahine i hele mai ai ia nei e hula ai, a loaa na dala eha, hoi aku nei hoi kela a olelo i ka poe hula pai pahu o Waikiki, a hele mai nei i ka pihe dala ia nei, wahi a ua wahine nei.

A pane hou aku la hoi au i ua wahine nei, "U! pono maoli ko oukou wahi nei, ua loaa ko oukou hele nana e hookani mau i na la a pau." Pane hou mai la ua wahine nei, me ka olelo mai, "Ka! he pono anei kau a koe, aohe wahi mea a noho aku o ka poe hoahanau hoomaloka i ko lakou mau hale, ke lohe aku i ke kani o ka bele o ka aina awakea, o ka pau loa mai la no ia i ka halawai, me na kauhale o nei wahi i na la a pau." Alaila, pane hou aku la au ia ia, no ka'u mau mea i ike ai i na makahiki i hala aku nei mamua, "Ue hele mai au ma keia mau kaha, iloko o ia mau makahiki, eia hoi, o Waialae wale no ka'u wahi i ike i ka hula, malaila kekahi kanaka kumu hula, e ao ana i na haumana, o Kalamahiai ka inoa o ua kanaka la."

Iloko o keia mau la a'u i naue aku nei ma ua mau aina kaha la, haohao iho la au i ko'u lohe ana aku i ka leo o ka pahu hula ma Wailupe nei, i iho la wau iloko o'u iho, "Ka! akahi wale no hoi au a ike i ka hiki ana o ka hula ma keia aina, aole hoi pela i na makahiki i kaahope aku nei." I ka wa kahiko no, pau ka hula ana ma keia wahi, a no ko'u lohe ana i ka leo ka pahu hula, nolaila au i olelo ai

ma ke poo o keia kukulu manao ana, "He malihini ka lohe ana i ka leo o ka pahu hula ma Wailupe nei."

A nolaila, ua mahalo no au i ka mea nana keia bele e kani ku-i nei i ka lai o Wailupe, ua lilo pono no hoi na hoahanau i ka houluulu ana i kahi dala iki no keia hele e kani nei ma ko oukou Luakini, aole no hoi he mea nana e keakea mai ka oukou mea hoonanea.

Nolaila, ua pau keia, e aloha auanei e na kaikamahine hula a me ka oukou kumu, ka mea nana e hoolele ana i na lima, mai noho a opu keemoa mai. He mau-u ia wahi mea hou o keia aina kaha, ka lohe ka o kahi alii, mea paha, he pahu hula na Waolani, he bele pule na Waolani. Me ke aloha no.

J. W. LOHEPEPEIAOMALIHINI.

Honolulu, Mar. 19, 1866.

 

He kumu manao i Lunamakaainana.

Ke kaa mai nei ka halia, ke ano iluna o Hihimanu, oiai ke kokoke mai nei ke kau Ahaolelo, oiai hoi e wehe ia ana ka puka o na hale Ahaolelo ma ka la 25, o Aperila o keia M. H. 1866. A ke waiho aku nei au i ko'u manao laula ma ke akea holookoa o keia mau mokupuni mai Hawaii a Niihau, a imua hoi o'u hoaaloha i loaa ia lakou ka haawina a ke kanawai i ae ai, oia hoi o oukou e na Lunamakaainana, o ka hale ilalo, ia oukou ka manao nui ana o ko'u naau, a me ka lia nui ana o ko'u puuwai, e waiho maikai aku i keia kumu manao imua o oukou a heluhelu i keia mamua ae o ka manawa a oukou e komo aku ai iloko o ka hale hanohano o ka poe i kohoia.

Eia no ia, mamua o ko oukou hele ana mai mai kahi loihi mai, o ko kakou nei mau moku. He pono nui ia oukou ke noonoo, nui iho i ke ano o ka oihana i haawi ia mai ia oukou e na makaainana o ko oukou mau apana koho, iloko o keia Aupuni, elike me ke ano oiaio pololei a oukou i wehewehe aku ai imua o na makaainana o ko oukou mau wahi. Ka mea a ke Aupuni i kau ae ai i ka inoa hanohano maluna iho o ko oukou mau poo, oia hoi keia: "Na Lunamakaainana," Mamuli o ka manao, a me ka mana i haawi ia i na makaainana e koho mai ia oukou, a nolaila, he pono nui no ia ia oukou ke hana a ke noonoo maoli iho i ka pono hoakea o ka lehulehu holookoa, i kapaia ma keia inoa lahui kanaka.

Nolaila, ke hoike aku nei au i ko'u manao imua o oukou me ka wiwo ole, no ka mea, o ka hana i hooili ia maluna o oukou, he hana nui no ia oiai, o ka mana kau kanawai, oia ke kolu o na mana nui iloko o keia Aupuni, i hoailona ia ma ka pane poo kiekie o na Aupuni e, aka hoi, aole paha oukou e hahai nui ana mamuli o ka mana koho i haawi ia mai ia oukou e keia lahui.

No ka mea, o ka mana kau kanawai, he oihana nui no ia, ma ka nana aku, oiai, aole au i ku iho ma ia kulana, aka, ma ko'u noonoo maikai ana iho, he mea ole wale no ke kanaka hawawa ke noho ma ia mea, he aha kau kanawai, ke ole e noho neia mea he noonoo iloko o kona poo iho, ke kuleana nana ia i huki ae, e hoolauna aku ma ka noho Lunamakaainana ana, nolaila, e o'u makamaka aloha, he pono ia oukou e kuoo, a makaala ma ka hana i haawi ia na oukou e hana, oiai, he poe lawelawe oukou, a ina loaa ia oukou ka pono, a me ka pomaikai, alaila, e hauoli auanei ko oukou mau haku nana oukou i hoouna mai i Honolulu nei, e imi aku i ko lakou mau pono kuloko, a me na pono e ae a lakou e imi ana, no ka mea, o ka oukou hana ia, o ka hooko aku i ka hana i haawi ia mai ia oukou, aole nae he pono, ina ua ku ae kekahi o oukou e hoike imua o oukou iho, aole nae i maopopo ia hoike ana, a pehea ina ua hooholo oukou, aole nae he ano oia palapala hooholo oukou, aole nae he ano oia palapala hoopii, pehea? ae mai no anei ka hale iluna i ko oukou o na 'Lii, a me na Kuhina, ke i aku nei, aole; no ke aha ka mea i hoomoe ia ai e ka hale o na'lii? Eia no ke kupono ole o ke kumu hoopii.

Nolaila, e ka poe ike hohonu loa iloko o ka Ahaolelo, a me ka poe noiau, he pono oukou e ikaika na maka, mai hoonanea ka noho iluna o ka noho, e hoopohu wale ai no, a e paa ka leo, a e pani ka waha, a o na maka wale no ke nana, aohe nae he manao, ua like no ia me ka mea manao io hana ole, a malia paha e noho palaka wale ana no, a o ka hea keia o ka Luna Hoomalu, o ka poe i ae i keia, hapai na lima iluna, a hapai wale ae la no, e mea iho ana e hoonoenoe a hiamoe iho, a ina pela ka hana a kekahi o oukou, ke i aku nei au he mea pono ole ia, a he mea makehewa loa ka olelo ana e noho ma ka Ahaolelo nolaila, he pono oukou e noonoo nui i keia olelo a e moni iho.

No ka mea, i ke kau Ahaolelo o ka M. H. 1863—4, he nui loa ka hoopaapaa loihi ana, a lilo i kumu hooloihi wale iho no, me ka nunui o na leo, a ma ia hope iho, ua kahea ia aku na Elele, e ka Moi, e hele mai i Honolulu nei a noonoo nui ai no ke kumu hoopaapaa, a na ka paakiki ano ole a kekahi poe, nolaila, ua lawe ae no ko kakou Moi a paa i ka mana iloko o ka poho o kona lima. A i kona hoike ana mai, ua maikai no ke kumu kanawai, oiai, aole i hoohaiki ia ka pono o ka lehulehu, aka, ua hoakea ia no, aka, o na Lunamakaainana i ae ole i ka hoololi ana o ke kumu kanawai, ua hoi haawe lakou i kuaaina, e haanonou ai, me ka pioloke maoli o ka lehulehu, a i ka puka ana mai o ke kumu kanawai i hoololi ia.

Ke haawi aku nei au i ko'u aloha nui no ka hale Ahaolelo alii, a me na'lii, ka Moi, a me kona mau Kuhina, ua pau, ke hoi nei au aloha.  S. W. B. KAULAINAMOKU.

Ka oukou Kauwa Haahaa.

Haliimaile, Honolulu, Mar 29, 1866.