Ke Au Okoa, Volume I, Number 48, 19 March 1866 — Page 4
KE AU OKOA.
HONOLULU, MA RAKI 19, 1866.
HE KAAO
—NO—
KAHAOKAMOKU.
HELU 2.
LILO AE LA O KUALII HE ALII NUI no Oahu, ia manawa ; a hooponopono koke iho la oia maluna o na aina Oahu a puni, hoopulapula iho la oia i na kanaka a nui, a ma ia hope iho, paa pono ae la na wahi a puni o ka aina i na kanaka. Ua oleloia ma keia Kaao, o Kualii ke Alii nana i hoohuli ia Oahu a lilo i aina kanaka, a ua oleloia hoi he aina akua wale no Oahu i ka wa kahiko, pela i oleloia ai, pela paha, aole paha?
A lawe ae la o Kualii ia Kaneopa i Kuhina Nui nona, a hooponopono iho la laua i na mea a pau e apono ai ka noho ana, e like me ka rula mau, a ma ia hope mai, lawe ae la o Kualii i kekahi wahine, o Waikulani kona inoa, a noho iho la laua he kane a he wahine, a ma ia hope iho, hapai iho la ka wahine i ke keiki, a i ka puni ana o ka makahiki, hanau mai la he keiki kane, a kapa ia kona inoa o Wahanui, lilo ae la ka hanai ana o ua keiki nei ia Kaneopa, oia ke kahu nana e hanai a e malama. Hanai ia iho la ua keiki nei a nui, a i ka umikumamawalu o kona mau makahiki, make iho la o Kualii kona makuakane, a mamua o kona make ana, he mau olelo kauoha no kana ia Wahanui, kana keiki, penei kana olelo kauoha, "Ke noho la oe i ko Aupuni, malama ia ke kanaka nui, ke kanaka iki, ke kanaka loa, ke kanaka pokole, ka elemakule, ka luahini, a pela aku, aole nae oe e waiwai ana i keia mau mea a'u e kauoha aku nei, o kou hanohano nae, o ka lakou waiwai no hoi ia. Eia nae ka'u ka'u kauoha pekole ia oe, e holo oe iloko o Nuumealani." "Heaha ka'u o laila e hele ai?" wahi a ke keiki, pane hou mai o Kualii, "E hele oe iloko o Nuumealani, e hehihehi i ka houpo o Kane, a loo mai ilaila ko aina, alaila pono kou noho ana i ke Aupuni." I ka pau ana o keia mau olelo a Kualii, a ma ia manawa no, make iho la oia, a hoihoi ia aku la e moe i ka opu o ka honua, pela i olelo nui ia nona e kekahi poe kaulana o ka wa kahiko.
A noho pu iho la o Wahanui me kona luaui makuahine, a me Kaneopa ke Kuhina a kona makuakane i hoonoho ai. A maanei la, e na hoa, ua manamana keia Kaao, ka manao o kekahi poe, no Kaneapua, a o kakekahi poe hoi, no Wahanui, a ma ka'u hoi no Kahaokamoku no, aka, na oukou no e wae, i akaka ka pololei. E waiho ana ke kamailio ana no Wahanui a me kona ohana, a e hoi ana no ko kakou olelo ana i Nuumealani, i ike ai kakou i kolaila mau keiki au kai.
NO NUUMEALANI.
O keia aina, he aina aku no, aia malaila ke kini o ke akua, ka mano o ke akua, ka lehu o ke akua, ka pukui o ke akua, ka namu, ka nawao, ka pilikua, ka pili alo, ua oi aku no kolaila mau akua mamua o ko Oahu, o Kahoupookane a me Kuwahailo kana keiki, a o laua no na 'lii nui maluna o na akua a pau.
Ua hanau mai elua keiki na kekahi akua, o Kilohi ka mua, o Kaneapua ka muli, he mau kino kanaka maoli ko laua, ma ke kauoha a ko laua makuakane, e i ana, e holo olua i Hawaii, e imi i haku no olua, ina e loaa kekahi Alii nui olaila ia olua, alaila ka hoi ola na iwi, ma keia olelo a ko laua makua, ua maikai ia manao imua o laua nei.
Nolaila, pii laua nei iuka i ka kalai waa, a hiki laua ma kahi o ke koa e ku ana, hookahi no ke oki ana o ka maka koi, pahu ana ua koa nei ilalo, no ka mea, o Kilohi, ua nui oia, o Kaneapua, he uuku no oia, aole i paa kahi malo i ka hope, o oki laua nei i ka eulu a moku, olelo iho ke kaikuaana, "Pehea la auanei e hiki ai ka waa a kaua i kai?" Olelo mai hoi ke kaikaina, "Kainoa hoi o oe o kaua kai ao ia i ke kilokilo." Olelo hou mai la ke kaikuaana, "Aoia la auanei e, o ka mea ia e hiki ai o ka waa i kai."
Ma keia mau olelo a kona pokii, ua huhu loa o Kilohi, a hoi loa aku la oia i kai, manao hoi keia e uhai aku mahope, a makau iho la keia o pepehiia mai, nolaila, aole keia i hoi aku. Noho no keia nana i ka waa a laua, aka, noonoo iho la keia i mea e hiki ai ua waa nei i kahakai, a ee ae la keia maluna o ua koa nei, a kahea ae la keia i ke kupunawahine ona, penei:
"Aia la, aia—e,
Aia e Puna i ke au o ka hana,
I hana ka po, i hana ke ao,
A Kahiki-ku, a Kahiki-moe,
Moe ana ka po, hoolohe ana,
O ka oaoa mai o ka leo o ka hooulu,
E ala ua ao, ua malamala,
E liuliu, e makaukau,
E paina ai a maona,
Manao aku ka po o ka hana o ke Aupuni,
Puni kau, puni hooilo,
A Hilo i ka lalau na lima i kaula,
Ka ia ka waa i holo i kae o ka pulupulu,
Ia laua ka ipu wai o ka waa e holo ai,
Holo ia Kawiliwahine,
He wahine noho o Lea i ka nahele,
Ke honi mai la i ka lau o ke koa,
Ke ekueku nei ka ihu o ka waa i ka ino,
Hau-kawewe hau-kamumu,
Kamumu ko kea,
Hao koele ka ino a ka makani,
Kahuli ka lau o ke koa,
He koa o Kupulupulu me Kulanawao,
He wao o Kamokuhalii."
I loa no a pau ke kahea ana a ia nei, o ka manawa iho la no ia i holo ai o ua waa nei,
aole o kanamai o ka holo, aole i hiki o Kilohi i kai, noho aku ana keia, aka, i kona ike ana mai ia ia nei, olioli loa iho la oia, no ka hiki ana o ka waa i kai, me kona luhi ole.
Iloko o keia wa e holo nei ua waa nei, ua paa loa na aoao o ua waa nei i ka nui o na akua, ua haawi pakahiia ia lakou na hana a pau e pono ai na hemahema a pau o ka waa, o ka kekahi poe ke kalai ana ia waho a me loko, o ka paele ka kekahi, o ka humuhumu ka kekahi, o ka houhou ka kekahi, o ke ama ka kekahi, o na iako ka kekahi o ke kia ka kekahi, o ka pea ka kekahi, o na hoe ka kekahi, o ka ai ka kekahi, o ka wai ka kekahi, a o keia mau mea a pau loa, ua paa iloko o ka wa hookahi, ua makaukau na mea a pau ia la hookahi no, a i hakalia wale no i na mea nona ka waa.
A hiki mai la o Kilohi, komo ae la oia iloko o ka heiau, malaila kona kali ana i na mea a pau e pono ai kana oihana kahuna, a lawe mai la oia, a o Kaneapua, aole ona makemake e hele me kona kaikuaana, a ma ka olelo a ko laua mau makua, ua ae aku no keia. I ka wa i makaukau ai ko laua holo, olelo mai la ka nui o na akua, "Ka hele la oe me ko kaikaina, mai hana ino oe, ma kau olelo malaila mai oia, a ma kana olelo malaila aku oe, pela olua e pono ai, e like ka noho ana a hoi wale mai i ka aina nei."
O keia iho la ka olelo kauoha a ka nui o laua, a mahope, e ike no kakou i ko Kilohi lokoino i kona kaikaina, ma ka pili o ke ao, i ka wa e ohiohi mai ana na maka o Unulau, haalele laua ia Nuumealani, ko laua one hanau. Hele mai la laua i ka moana, au mai o ke kai loa, hookahi no hoa olelo o na ale e haki nuanua ana i ka moana.
Ekolu anahulu me elima po a me elima la, ike laua nei ia Hawaii nui Akea, aole nae laua nei i pae ma Hawaii, ua holo loa mai no laua, e loli ana i na ale o ka moana, o ka huna a ke kai ka hoa olelo, a hiki laua nei ma ka Lae o Kalaau, pae aku la laua nei malaila. Ma keia wahi e ike ai kakou i ka lokoino o Kilohi i kona pokii, kona hoa inea o ka au ana mai o ke anu o ke kai, i ko laua pae ana ma ka Lae o ka Laau, kena koke aku la o Kilohi ia Kaneapua e pii i wai, ua ae aku no o Kaneapua mamuli o ka olelo a kona kaikuaana.
Mamua ae nae o ka pii ana o Kaneapua, ua papa aku o Kilohi ia ia, "I pii auanei oe a i hana mai a hana wai paha, e hoomanawanui oe a piha ko huewai i ka wai, alaila hoi mai." Kupanaha no hoi keia kaikuaana, owai la ka mea hiki ke hoomanawanui i ka wa e loaa ai ke kino i ka pilikia? Lalau ae la no hoi kona kaikaina i na huewai a pii aku la, oi pii aku keia a kahi i loohia ai i na pilikia i hai ia ae la maluna, ua hoomanawanui loa keia i ka pilikia i loohia mai maluna ona.
No ka hiki ole ia ia nei ke hoomanawanui, haalele iho la keia i na huewai, a holo aku la keia a ma kahi mamao loa aku, kahi hoi ana e ike poliuliu mai ai i na huewai, malaila keia i noho iho ai e hoomaha ana, a pau kona hoomaha ana malaila, hoi mai la a ma kahi o na huewai e waiho ana, hopu iho la oia me ka manao e pii a hiki i ka punawai, aka, ua hoopahaohao ia mai oia i ka ike ana ua piha na huewai, manao iho la keia he wai no la hoi ka mea i piha ai. Hopu iho la keia a auamo ae la, a huli hoi mai la, ia ia nei e hoi mai ana, a o ka hiki aku no hoi ia i kai, i nana aku ka hana o ia nei, e holo ana o Kilohi me ka waa o laua. Noho iho la keia uwe, a pau ka uwe ana, iho loa aku la keia a kahi i kau ai ka waa o laua, noho iho la keia, lalau aku la keia i ka hua o ka limukala, a ai iho la, o ka ia nei hana mau o ka uwe, a no kona ike ana, he makehewa ka uwe ana, hookahi ana hana mau ia manawa, o ka uu i ke kowali a ku ke ahua, hoi mai la hili, a pau ia, kalai aku la keia i ka pohaku.
E na hoa, maanei la, ua pau ko kakou olelo ana no Kaneapua, ua loaa iho la no hoi ia i ka pu oloma, a e olelo hoi kakou no Kilohi a me ka loaa ana ae o ka la makai, hiki aku la ia mawaho pono ae o Waikiki, malaila oia i pae ai, ua hoi mai o Wahanui ma malaila iloko o ia manawa, i ko ia nei makaukau ana aku e pae, aia hoi, ua piha mai o uka i na kane, na wahine, na kamalii, a i ko ia nei pae ana aku, hookani pihe ae la na kamaaina, a o ke kumu o ko lakou hana ana pela, no ko lakou mahalo i ka maikai o na mea a pau o ka waa o ia nei, he waa ula, he kaula ula, he kia ula, he pea ula, a o na mea a pau, he ula wale no, oia ke kumu o ko lakou hauoli ana.
Na keia leo i lawe aku a na pepeiao o Wahanui, ninau ae la oia i kona mau aialo ponoi, "Heaha la hoi keia pihe e uwa mai nei?" "He mau waa," wahi a na kanaka, "Nohea mai?" wahi a Wahanui, "Nohea mai la, aole i maopopo kona wahi i holo mai nei?" A kii ia aku la o Kilohi, i kona hiki ana mai imua o ke Alii, ninau aku la ke Alii, "Mai hea mai kou waa?" "Mai Nuumealani mai," wahi a ka mea nona ka waa, ninau hou aku la ke Alii, "E holo ana i hea kou waa?" "I ka imi haku," wahi a ka malihini nona ka waa. Olelo hou aku ke Alii, "Imi i ka haku, a owai ka haku?" "Wahanui," wahi a ka malihini nona ka waa." Ia wa no, kena ae la ke Alii i kana mau ai puupuu, e lawe mai i na mea ai na ka malihini.
A pau ae la ka ia nei paina ana, haule ae la no hoi lakou hoonanea ma ke kamailio ana, ninau pono aku la ke Alii i na kumu nui o kona hele ana mai, hai aku la hoi keia e like me na mea i olelo mua ia ae nei. Olelo aku o Wahanui no na olelo kauoha a kona makuakane mamua ae o kona make ana, a me
kona manao nui e ike ia Nuumealani, kahi a kona puuwai i kau nui ai, e ake ana e hehihei ia ka houpo o Kane, o keia na mea a ke Alii i hoopuka ai imua o Kilohi, pane mai la o Kilohi, "Ua ike ia, e imi oe i ia ula, i awa lau, i puaa lau, i malo kea, ina e makaukau keia mau mea a pau, alaila, holo kaua, i ike oe i kahi a kou manao i kau nui ai.''
No keia mau olelo a Kilohi, pane mai la ke Alii, "Heaha la ia mau mea imua o'u, no ka mea, ua uwale iho hoi ka noho ana?" Ia wa, hoomakaukau ae la ke Alii i na mea a pau e pono ai kana huakaihele, ke hiki mai i ka wa e holo ai, a makaukau ae la keia mau mea a pau, hai aku la oia ia Kilohi, a lohe o Kilohi no keia mau olelo a ke Alii, wae ae la oia i mau kanaka kupono e holo ai, i ka pau ana ae o kana hoolakolako ana, hai aku la oia i ke Alii i kona makaukau, a ma kekahi la ae, i ka wa o ka wehe ana mai o ke alaula o ke kakahiaka, haalele lakoa nei ia Oahu, a holo aku la na waa i ka moana.
Ma keia wahi, e kamailio hou ana kakou no Kaneapua, a hiki i ka wa i make ai o Kilohi, a me ka hoi okoa ana mai o ke Alii a me kona mau kanaka. Ia lakou nei e holo aku ana, ike mai la o Kaneapua ia lakou nei, a hookokoke mai la oia ma kahi a lakou e holo aku ana, i ike pono loa mai na waa, a i ka hiki ana mai o na waa ma ko ia nei wahi e noho ana, a ninau aku la keia, "He waa keia e hele ana i hea?'' Pane mai la kekahi poe o luna o na waa, "He waa no ke Alii o Oahu, e holo ana e hehihehi i ka houpo o Kane." "Aole la hoi owau kekahi e holo pu me oukou?" Pane aa la o Kilohi i na poa hoe waa, "E hoole loa aku oukou, aole oia e a'e mai." A hoole aku la no hoi na kanaka o luna o na waa, aole e a'e mai.
No ka mea, ua ike aku la no o Kilohi, o kona pokii no ia, a o ka nonohua hoi, aole ike wale i ke kini o Kolokini, i ka wawalo a ke kai i ka halahala—e, holo loa no lakou, aole i puka mai maanei o ka Lae o ka Laau, o ka make iho la no oia, o ka ke keiki hana no ke kahea, oia kekahi, o ka na kanaka hana no ka hoole aku, o ka make iho la no ia o na waa, hoolana no a lana na waa, holo no, aole i liuliu aku ka holo ana, make hou no, a hoolana hou no a lana, holo no, aole no i mamao aku, make no, hoolana no a lana, i a'e ae ka hana, poholo iho la na waa.
No ka maumaua o ko lakou make i ka la hookahi, a me ka poino pu o na ola kekahi, no ka mea, ua hele mai a ku haiki, olelo ae la o Wahanui i na kanaka hoe waa, e kii aku i ke keiki, a kii aku la lakou. I ko Kaneapua ike ana mai, e hoi hope aku ana na waa, manao iho la keia e kii aku ana ia ia nei, a hoomakaukau ae la oia i kana mau wahi ukana, oia hoi kela kowali ana i milo ai a me ka pohaku ana i kalai ai, i olelo mua ia ae nei.
A hiki mai la na waa ma kahi a ia nei e noho ana, a kahea mai la lakou ia ia nei e a'e aku, a kau aku la keia me na wahi ukana ana, olelo mai la ka poe nona ka waaa, "Mamua ae," "Aole au e pono malaila," wahi a Kaneapua, "Mahea la oe?" "Mahope aku au," wahi a Kaneapua, ko ia la haule iho la no ia ma kahi a k-a ai ka liu, a olelo hou ae la o Kaneapua, "Aole au e pono maanei, no ka mea, he wahi kanaka uuku, o ko'u uuku auanei hoi, o ka uhi mai a ka ale, o ka liu ae ae hoi, make e au o kakou." "A mahea la oe?" wahi a ka poe nona na waa, "Mahope aku au," wahi a Kaneapua, haule aku la keia ma kahi o ka hookele, komo keia maloko o ka momoa o ka uma o ka waa, he hiolani ka ia nei hana, he noho sela hoi ka lakou la, he huki kaula no mua.
No ka moana wale no ka olelo i koe, oi holo aku lakou nei a nui na la i hala, pau ae la ka ai, a uiha iho la o Wahanui, a ninau aku la oia ia Kilohi, "E Kilohi—! kau hana hoi paha o ka ike i ka make a me ke ola." Ia wa no, hoani ae la o Kilohi i ke kahili ana, oia o Kukapunohu, aia iloko olaila ka make a me ke ola, ia hoani ana ae no, noho ana ka mano ai kanaka a Hina, a hapai ae la oia he wahi mele, penei:
"E Wahanui—e,
Eu hoi paha kaua,
Mamamake hoi kaua,
I ka mano ai kanaka a Hina."
I ka pau ana o ka Kilohi mele ana, ia manawa no hoi o Kaneapua i hapai ae ai i kana wahi mele, a penei no ia:
"Aole na la o ka mano ai kanaka a Hina,
O ka muli na la o ka aina,
Ike mai la ia kaua la hoaiai,
He kanaka paha ko uka,
Ke uwalo mai la e—a."
I ka lohe ana o Kilohi i keia, pane mai la ia me na maka kalakalaea, me ka naau i piha i ka huhu, "Ka! inahea nei kou ike ana e na wahi keiki, kainoa owau o kaua kai aoia e na makua, o kaua?" "Nana ia aku paha." wahi a Kaneapua.
Aole i emo, walawalaau ana ka leo o ka Hapuu, o ka manawa paha ia e kamailio ana ka Hapuu me na ai ino a pau o ka nahelehele, me he kanaka la, ninau ana, "Nowai he waa?" "No Wahanui." "O Wahanui ke Alii, a owai ke Kaula?" "O Kilohi," "Aole paha nana e hele keia kai, auhea o Kaneapua, ka mea nana e hele keia kai, a ike o Kaneapua he ola, alaila holo, a ike o Kaneapua he make, alaila hoi."
Kahea hou mai la no ua Hapuu nei, "Ao la hoi e pae iuka nei, he ai no, he ia no, he hale no, he kapa no, a o na mea no a pau." Olelo ae la o Kaneapua i ka mea e noho ana maluna iho ona, e olelo aku oukou, "Ao e pae aku ka waa o ke Alii iuka, he wahi ai ole, he hapuu ka ai, he ai make, pii aku a uka, kalai a pau, kalua i ka imu, ekolu la e kalua ai moa, huai aku a i moa, ola na keiki, a i moa ole, make na keiki."
Olelo aku la no hoi na kanaka o luna o ka waa, e like me ka ia nei i olelo ae ai, a i ka lohe ana mai o ka hapuu i keia mau olelo, o kona hilahila loa iho la no ia, a hoi loa iuka, ma na kuahiwi e noho ai. Pela i olelo ia ma keia molelo, a o ka wa iho la no ia i nalowale ai o ua aina nei, lilo hou aku la lakou nei i ka moana, hao mai ke kai, ehuehu ka moana, oi holo aku lakou nei, a, uiha hou ke Alii, a manao ae la oia e ninau aku ia Kilohi, no ka pono a pono ole paha, ke hoomau lakou i ka holo ana imua.
(Aole i pau.)
No kekahi wahine a me kana kane naaupo.
I kekahi la haawi mai la ke kane i ka wahine he kanalima dala ulaula, a lalau mai la ua wahine nei a paa iho la i na dala i haawi ia aku ia ia, a kauoha iho la ua kane nei, "E malama pono oe i na dala i haawi ia aku ia oe a hiki i kuu wa e hoi mai ai." Ia wa puka aku la ke kane a ua wahine nei, a noho iho la no hoi ka wahine a ke kanaka, me ka noonoo iho i wahi e waiho ai ua mau dala nei a ke kane i waiho mai ai ia ia e malama.
I ua wahine nei e noonoo ana i kahi kupono e waiho ai ke dala i pakele i ka aihue, lalau iho la ua wahine nei i kekahi hainaka, a puolo iho la i na dala a nakii iho la a paa; komo aku la ia i ka rumi hookipa a pii aku la iluna o ka puka uwahi e waiho ai i ua mau dala nei a ke kane i waiho mai ai, a waiho iho ia iloko o ua puka uwahi nei, a hoi iho la no hoi ilalo.
A i ka hiki ana oi nei ilalo, noho aela ua wahine nei i luna o kekahi noho hooluliluli, a nana aela iluna o ka puka uwahi, a pane ae la penei: Pomaikai maoli ka hoi au i ka loaa ana ia'u o kahi e waiho ai ke dala a kuu kane i kauoha iho nei ia'u e malama loa au; a ano ke ike nei au aohe mea nana e kii a aihue, no ka mea, ua nalo loa ka'u waiho ana. A i kekahi la, hele mai la kekahi wahi koa, ua mumuku kekahi lima i kona wa i hele ai i ke kaua, aohe no hoi i maopopo i ua wahi koa nei kona wahi e hele ai e imi i kona ola no ka mea, aohe mau lima e hiki ai ke lawelawe i ka hana a kekahi poe e makemake mai ai, e hana. Aka, puana wale iho no ua wahi koa nei ma na alanui. A i kona hiki ana aku ma ka hale o ua wahine nei, kikeke aku la ua wahi koa nei ma ka puka o ka hale o ua wahine nei; a lohe mai la no hoi ka wahine i keia kikeke mawaho, a pane mai la ia; "Owai mawaho'' wahi a ka wahine.
O Keaka Hanapoka, ia wa, kii aku la ua wahine nei, a wehe ae la i ka puka, a ninau hou aku la no hoi, ua wahine nei, "Mai hea mai oe i hele mai nei?'' Mai ka paredaiso mai nei au.
Aloha ino no ka hoi oe, ua ike paha oe i kuu kane?
Ae; ua ike no au, aia no ke noho la ilaila:
Pehea la kona noho ana ma ia wahi?
Pehea mai auanei kau, ua hele paha a ilihune loa, aohe wahi kamaa, aohe no hoi he wahi dala ma kona mau pakeke, a e pono paha ia oe e hoouna aku i mau wahi dala, a e kuai aku no hoi i mau wahi ili kamaa hou.
Ae, akahi no a pono aela, ua loaa ka mea kupono nana e lawe aku ke dala o oe, aohe makemake o'u e kuai i mau ili kamaa; o na dala no kau e lawe aku, a nana no ia e kuai aku i ili kamaa ilaila. Ia wa, komo aku la ka wahine iloko o ka rumi hookipa a kii aku la i na dala ana i waiho ai iloko o ka puka uwahi kahi hoi ana i waiho mua ai.
A hoi mai la no hoi ua wahine nei me ua puolo dala nei ana, a haawi mai la ua wahi koa muumuu nei, a lalau aku la no hoi ua wahi koa nei i ka puolo dala a ua wahine nei e paa ana, a pane hou mai la ka wahine, o hoi a haawi aku i na dala i kuu kane, a hai pu aku oe i ka nui o ko'u aloha ia ia, e noho nei, a hai pu aku no hoi oe he oluolu no ko'u kino. Ae mai la no hoi ua wahi koa nei, a puka aku la ma ka puka, ku iho la, ua wahi koa nei, a nana e la ma o a maanei o ka puka, a aloha mai la, ua wahi koa nei, a puka loa aku la iwaho.
I ua wahi koa nei no i hala aku ai a liuliu loa iho; hoi mai ke kane a ua wahine nei, aole nae keia o ke kane ana i hoouna aku ai i ke dala ma ka lima o ke koa. O ke kane keia nana ke dala a ua wahine nei i haawi ai i ke koa. A o ke kane ana i manao ai e haawi aku i ke dala, ke kane ia a ua wahine nei mamua, a ua make nae. A no ka olelo ana mai a kahi koa i ka wa a ua wahine nei i ninau aku ai, mai ka paredaiso mai ia, nolaila, i manao ai ua wahine nei he oiaio ka kahi koa i pane mai ai ia ia.
I ka wa a ke kane nana ke dala i ninau aku ai, ia manawa pane mai la ua wahine nei, ua haawi aku nei au i ke dala na ko punalua ma ka lima o ke koa. Ia manawa no olelo aku la ua kane nei; keu maoli oe o ka naaupo, pehea anei e loaa aku ai ia dala i ko kane no ka mea ua make ia, a hele aku la ua kanaka nei e hana i ka noho o ka lio a paa, a kau ae la a holo aku la e imi i ua wahi koa nei.
A i ka lohe ana mai o ua wahi koa nei i ka halulu o kapuai o ka lio mahope ona, ia wa, wikiwiki aku la, kahi koa i ke auau, a noho iho la ilalo nana ae la ua wahi koa nei iluna i ka Lani, a i ka ike ana aku o ua kane nei a ua wahine nei i ua wahi koa nei e noho ana holo aku la keia a kohi iho la i ka lio, a ninau aku la.
Heaha kau mea e nana nei iluna? Ia wa nana ae la ua wahi koa nei a pane ae la i ke kane a ka wahine, "heaha mai hoi kau, eia la ke ike nei au i kela wahi kanaka aia ke pii la iluna i ke ao uli me he mea la he alanui
pololei kahi ana e pii la, wahi a ke koa, a ke ike la no oe la ke pii la iluna
Ae, wahi a ke koa;
E ike no auanei au la ina au e hele aku e nana?
Ike oe ina oe e lele mai ilalo nei a na'u e paa ko lio!
Ia wa lele iho la ua kanaka nei ilalo a haawi mai la i ka lio i ke koa, a noho iho la no hoi ilalo ma kahi a ua wahi koa nei i noho ai, a nana aku la no hoi iluna.
Aohe o'u ike la!
Aohe no paha oe e ike peia, aia a palulu ae oe i ko maka la, alaila oe ike wahi a ke koa.
A palulu ae la no hoi ke kanaka i ka maka, i ka wa a ua wahi koa nei i ike ai ua nalowale koi ala maka, o ka wa iho la no ia o ua wahi koa nei i kau ae ai iluna o ka lio, a i ka alawa ana ae a ua kane nei a ka wahine e holo ana ua wahi koa nei me ka lio, ku aela ua kanaka nei a kahea aku la i ua wahi koa nei e hoi mai, aohe wahi mea a maliu mai o kahi koa.
Ia manawa, olelo iho la ua wahi kanaka nei, "e kuhi ana au o kuu wahine ka naaupo eia no ka hoi owu no kahi naaupo," a hoi aku la ua kanaka nei me ka loaa ole o kana mea i hele ai e imi, a komo iho la ke kaumaha iloko o ua kanaka nei no ka lilo ana o ke dala a me ka lio i kahi kanaka koa lima muumuu a ka launa ole.
He uhane no Mrs. Marina Buckle.
He uhane la he aloha,
Nou no e Marina,
Ua hala e aku oe,
I ka polikua a Kane,
Auwe kuu aikane,
O ka la makaukau,
E holo i Koolau,
Ma ke ala o Maemae,
Hiki ai i Luakaha,
Kaha ka manao i ka nani,
I ka olu o Kahaukomo,
Komo aku o ke Kawelu,
Holu maila i Lanihuli,
Huli kakou nana,
Pau ka ike 'na i ke Kaona,
O ua a Kaipuolona,
Lono i ka paka o kaua,
I ka hehi mai i ka hala,
Hala ka uhane o ke hoa,
Uhai a holo o ke kula,
Ma Kaneohe kakou,
I luana iki iho au,
A hele aku o ka po,
Ala wai o Kahaluu,
Huluu Ahulimanu,
I ka wehi o na pua,
Ina kakou e,
A hiki i Kualoa,
Pa kiaha na hoa,
Kahea ae Mama,
E huli hoi kakou,
Oi malu la—i na pali,
Wiliia mai ka palai,
I lei no ka uhane,
Auwe kuu aikane,
La wela o Honolulu,
Hoomaha i Mokuaikaua,
I ka olu i Papakanene,
Aia i Waiahao,
O ka hui a kakou,
Hoolono ae o ka leo,
Ka uwe hone a ka bele,
Hapa e ka hae o ka Hui,
Ua hala o Marina,
Komi te hookohuia,
Ahahui a Kaahumanu.
KINI KAHUAKAIKAUA.
Kalihi-kai, Oahu, March 10, 1866.
OLELO HOOLAHA!
UA MAKEMAKE KA MEA NONA KA INOA malalo nei, e kuai i
100 Paona Wi OO!
I ihi ia ka alualu. F. HORNE,
Mea Hana Mea Ono.
Polelewa, Alanui Moi, Feb. 23, 1866. 45-tf
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NOI IA MAI KA MEA nona ka inoa malalo e Hiilei w., e hooiaio ia ka palapala kauoha a Niuolono w., no Hanapai, Hamakua, Hawaii, i make aku nei. Nolaila, ua hoike ia i na kanaka a pau, ke pili, o ka Poakolu, oia ka la 4 o Aperila, 1866, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka manawa e hoolohe ai i kela noi ana mai a me na mea kue i hoike ia, aia ma Waipio kahi e hana ai.
D. K. NAIAPAAKAI,
Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Ekolu.
Kohala, Feb. 26, 1866. 46-3t
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NOIIA MAI KA MEA nona ka inoa malalo, e Kanae k, e hooponopono ka waiwai o Piena k, o Honolulu, Oahu, i make aku nei me ke kauoha ole, a e hoonoho hoi i luna hooponopono o kona waiwai. Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau, ke pili, o ka Poaha, oia ka la 5 o Aperila, 1866, oia ka wa e hoolohe ai i keia noi ana, aia ma Waipio, kahi e hana ai.
D. K. NAIAPAAKAI,
Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Ekolu.
Kohala, Feb. 26, 1866. 46-3t
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NOIIA MAI KA MEA NONA ka inoa malalo, e Lepoloa k, no Waipio, Hamakua, Hawaii, e hooiaioia ka palapala kauoha a Levi k, o Waipio, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau, ke pili, o ka Poalua, oia ka la 3 o Aperila, 1866, e hiki mai ana, ma ka hora 10 kakahiaka, oia ka manawa e hoolohe ai i ka oiaio o keia kauoha, aia ma Waipio, kahi e hana ai.
D. K. NAIAPAAKAI.
Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Ekolu.
Kohala, Feb. 26, 1866. 46-4t
OLELO HOOLAHA.
NNO KA MEA, UA NOI IA MAI KA MEA nona ka inoa malalo e Puhene w e hooponopono ia ka waiwai o Kanakaokanehoa, no Laupahoehoe, Hamakua, Hawaii, i make aku nei me ke kauoha ole; a e hoonoho ia hoi i Luna Hooponopono no ua waiwai la. Nolaila, ua hoike ia i na kanaka a pau, ke pili, o ka Poakolu, oia ka la 4 o Aperila, 1866, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka manawa e hoolohe ai i ka oiaio o keia noi ana mai a me na mea kue i hoike ia, aia ma Waipio kahi e hana ai.
D. K. NAIAPAAKAI,
Lunakanawai Kaapuni o ka Aapana Ekolu.
Kohala, Feb. 26, 1866. 46-3t
NA LUNA O KEIA PEPA.
EIA IHO NA INOA O KA POE MA KELA wahi keia wahi i hookohuia i poe Puna o KE AU OKOA. Me lakou nei e hooponopono ai na makamaka lawe nupepa no ka uku o ka pepa, a me ko na Olelo Hoolaha.
HAWAII— J. H. Coney, Hilo.
D. H. Hitchcock, Hilo.
L. Kaina, Puna.
W. T. Martin, Kau.
C. N. Spencer, "
J. G. Hoapili, Kona Hema.
P. Cummings, "
J. Z. Waiau, Kona Akau.
J. H. Kamalo, "
G. K. Lindsay, Kohala.
J. Naiapaakai, "
S. P. Koko, Hamakua.
MAUI—A. M. Kahalewai, Lahaina.
P. H. Treadway, "
W. Ap Jones, "
E Saffrey, Honuaula.
C. K. Kakani, Kaupo.
John Rae, Hana.
W. P. Kahale, Wailuku.
W. G. Needham, Makawao.
T. W. Everett, "
MOLOKAI—M r. Meyers, E. H. Rogers.
OAHU— J. P. E. Kahaleaahu, Ewa & Waianae.
J. M. Kalanipoo, Waialua & Koolauloa.
J. W. Kea, Koolaupoko.
KAUAI— T. H. Marshall, Lihue.
S. Kamahalo, "
J. S. Low, Hanalei.
H. J. Wana, "
G. W. Lilikalani, Koloa.
J. Kauai, Waimea.
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU, MA KA
APANA O EWA A ME WAIANAE,
ua loaa mai ia'u ka MANA KUAI AWA, aia ko'u Hale Kuai Awa ma
HALAULANI, WAIPIO, APANA O EWA.
Nolaila, ke kahea aku nei au i ka poe a pau loa e makemake ana e kuai i ka Awa, e hele mai ma kahi i hoike ia maluna, ka poe a ke Kanawai i ae ai, a no'u wale no ka Palapala Kuai Awa i ae ia ma ia mau Apana. A nolaila, e wiki mai oukou.
NAPAHUEKOLU.
Halaulani, Waipio, Ewa, O., Dec. 30, 1855, 39-3m*
KALAKO HOU!
KALAKO HOU!
KALAKO HOU!
MAKALENA HOU!
MAKALENA HOU!!
MAKALENA HOU!!!
NO KE KUMUKUAI MAKEPONO LOA!
Na wa e kuai ai, mai ke kakahiaka Poakahi, a hiki i ke ahiahi Poalima.
Ma ke kihi o ke Alanui Nuuanu a me ke Alanui Marine; mamua aku o ka Hotele Royala.
(38-3m) ISAAC REINHART.
RAIKI! RAIKI!
E OUKOU A PAU, KA POE KANU RAIKI ma ka Mokupuni o Oahu, a me na Mokupuni e ae kekahi, owau, ka mea nona ka inoa malalo iho, e uku no au i ke kumukuai kiekie, no ka Raiki i pau ole ka ili, ke lawe ia mai ma ka Wili Raiki ma Punaluu, Oahu, a i ole ia, ma ko'u keena ma Honolulu.
H. W. SEVERANCE,
A gena o ka Huina Raiki o Punaluu.
Honolulu, Okatoba 7, 1865. 38-tf
OLELO HOOLAHA.
—A—
KA PAPA OLA!
MA KEIA, KE HAI AKU NEI I KELA MEA keia mea, e hoomaemae lakou i ke alanui, ma ke alo iho o ko lakou mau pa hale; a e halihali i na opala a waiho ma na wahi i hookaokoa ia e ka Papa Ola.
JNO. H. BROWN.
Luna o ka Papa Ola.
Honolulu, Dek. 16, 1865. 35-3m
OLELO HOOLAHA.
UA HALAWAI KA AHAHUI O HAMAKUA, Hawaii, i ka la 18 o Dek., 1865, ma Eleio, e imi i ka mea e pono ai ka hana ana i ke Awa o Honomalino, e like me ke kauoha ana a ke Kuhina Kalaiaina, "E hana na kanaka o Hamakua nei i ke Awa o Honomalino" Nolaila, ua halawai keia Aha mamua aku nei, kohoia o D. W. Kaila, i Puuku, o N. Keau, i Lunahoomalu, o P. Kaaekuahiwi, i Kakauolelo.
HOOHOLOIA; E haawi mai ke Kuhina Kalaiaina, Eha Haneri Dala, (400.00,) e kokua na kanaka o Hamakua, Eha Haneri Dala, (400.00.) Ua haawi mai ke Kuhina Kalaiaina, Hookahi Haneri Dala, (100.00,) i keia wa, a e haawi ana na kanaka Hookahi Haneri Dala, (100.00.)
Eia na inoa o na Luna ohi dala, Kamakahiki, no Waimanu a me Kahulaana, D. W. Kaila, no Waipio a me Manaaiole, N. Keikenui, no Eleio a me Kapulena, P. Kaaekuahiwi, no Kawela, S. Hao, no Paauhau, E. Nainoa, no Maunahoano, N. Kaai, no Kaala.
E halawai keia mau luna ma Eleio, i ka la 29 o Dekemaba nei, i maopopo ka nui o na dala i loaa mai. A ma ka malama o Ianuarii hoomaka ka hana hou ana i ke awa. P. KAAEKUAHIWI.
37- Kakauolelo.
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU, KE nana mai ma keia Palapala, ke papa aku nei au i na holoholona a pau, mai hookuu wale ma kuu Aina Kula,
KAHAUIKI,
KAPALAMA,
KALAEPOHAKU,
a me PUUNUI.
Ina e komo hewa na holoholona ma keia mau Aina i hai ia ae la maluna, e uku mai ka mea nona ka holoholona $1.00 no ke poo hookahi, a ina uku ole mai, e hali ia no i ka Pa Aupuni, e like me ke kanawai. Eia ka inoa o ka Luna a'u e hookohu aku nei, N. HAONAONE, nana no e hooponopono maluna o kuu mau Aina a pau i hai ia ae nei maluna, ia ia ka mana kupono e hana ai, ka poe makemake e holimalima i na holoholona a me na mea e ae maloko o ka aina, e hele no e kamailio pu me ka Luna.
44-3 t H. A. WIDEMANN.
HALE KUAI HOU!
—MA—
WAILUKU, MAUI!
O KA MEA NONA KA INOA I KAKAU IA malalo nei, ua wehe ae nei oia i Hale Kuai Hou, kokoke ma ka Uwapo o Wailuku, e pili kokoke ana ma ka Hale Kuai o AKANA LIILII. Oia ka Hale Kuai Hae Ulaula, hui pu me ka Uliuli. Ma keia Hale Kuai
NA ANO LOLE A PAU!
NA PUAHAU O MAREKA!
NA KALAKOA ANO NU HOU!
NA KALEKO ANO NU HOU!
A ME NA LOLE O KELA ANO, KEIA ANO.
NA LOLE KANE ANO NU HOU LOA!
A ma keia Hale Kuai e loaa mau ai na mea ano hou loa mai Kaleponi mai. E loaa no ia oukou me ke kumukuai oluolu loa, me ke kuka pu ana me a'u.
Owau no AKINA, (PAKE.)
Ona o ka Hale Kuai Hou.
Wailuku, 20 Feb., 1866. 45-3m
AINA KUAI!
AIA MA KEPAKAHI, I WAIPAHU, OAHU nei, he mau Eka Aina maikai, he KANAONO, he aina kupono i ka mahi Ko, Raiki, a kalo paha. O ka poe e makemake ana e kuai i ua aina la, e ninau ia
WM. PAHUKULA, (STEVENS.)
Feb. 22, 1866. 45-1m