Ke Au Okoa, Volume I, Number 38, 8 January 1866 — Page 2
KE AU OKOA.
HONOLULU, IANUARI 8, 1866.
UA kamailio pinepine aku no makou i na pepa i hala ae nei, no na mea e pili ana i ka oihana mahiai ; a ua nui no hoi ka makou wehewehe ana aku i na mea kanu kupono e kanu ai, i loaa mai ai na pomaikai no ko kakou luhi ana. He hana nui no ia i ka hapai ana; ina nae e like me ke ano mahiai o na wa i hala ae nei, aole no hoi paha e lilo i mea nui a kaumaha, no ka mea, ua maa ko kakou mau lala, a aohe hoi he nui o na mea paahana e pono ai. Ke kumu no paha i nui ole ai ka luhi ia mau la, no ka lehulehu o na lima lawelawe, a me ko kakou launa ole aku me kekahi mau Aupuni e aku mawaho. O kakou wale iho no kakou e kalai ai i ke kuapoi o ko kakou wahi waa.
Ua hai aku makou, o ke ko, raiki, pulupulu, a me ke kope, he mau mea waiwai wale no keia, aka, o ka poe e pomaikai nui ana ma keia mau mea, o ka poe mea aina nui a me ka poe mea puu dala nui wale no. He mea oiaio no keia, ua ike maka mau no kakou, a no lakou no hoi ka olelo ia ana, "O ka poe lulu nui, e ohi nui no lakou." Ma keia mau mea, o ka pau ae la no anei ia o ka waiwai a me ka momona o ko kakou nei aina? Iluna wale no auanei kakou o nei mau mea ulu o ko kakou honua kakou e hilinai ai no ko kakou pomaikai? Aole auanei kakou e hoona ae ma kekahi mau mea e ae? He nui wale na auwaha e komo mai ai na pomaikai iloko o kakou nei, ma na mea ulu e ae o ko kakou nei mau mokupuni, ina kakou e hoolalelale ae ia kakou iho ma na mea ulu liilii.
He nui wale na wahi o ko kakou nei pae moku, i kupono ke ea a me ka lepo, no ka hooulu ana i na hua ono o kela ano keia ano o ke kaei mahana e like me ko kakou nei. O na alani huihui momona, ua ike makou he mea paulu-a wale ia no ia mea ma kekahi mau apana o ke kua, oiai nae, ua hiki aku paha i ke kanakolu dala o ke tausani ma kekahi kulanakauhale aku, he umi wale no la ke holo aku mai o kakou aku nei; o ka hua lemi he waiho palahu wale iho no i ka lepo. O ka maia, he mea hiki wale no ia ke lawe ia ma kahi loihi (ke malama pono ia); he nui wale na ano maia ia kakou nei, a he pii no hoi paha ke kumukuai ke hiki aku i Kapalakiko. Aia no hoi ka manako, e hua nui nei ma ko kakou nei pae moku, aohe hoi a ka ipu haole, ke aumahiki, ka halakahiki a me na mea ulu e ae he nui wale, ina e loaa ia kakou he makeke malaila, alaila, e makaukau mau auanei ka kakou mau mea ulu i ka lilo aku.
Ke kumu nui i paipai ia mai ai ko makou manao e kamailio ma keia mea, no ka mea no ia a makou i hai aku ai ma ko kakou pepa o keia pule iho nei, no ka holo ana o kekahi mau mokuahi mawaena o kakou nei a me Kapalakiko. Ua hoomaka ka holo ana mai o ka moku mua ma ka Poaono i hala iho nei. Aole o keia mau moku wale no, aia no kekahi mau mokuahi e holo ana mawaena o Kapalakiko a me Kina, a e ku mau ana nae ia nei i ka holo ana a me ka hoi ana, ke haawi ia aku e ke Aupuni i wahi e waiho ai i ko lakou lanahu, a he mea no hoi ia a makou e kanalua ole nei, oiai, he pomaikai no ke loaa mai ana ia ia, ma ko lakou kipa ana mai.
Ina e kupaa loa ana ka holo ana a keia mau mokuahi mawaena o kakou nei, alaila, aole no he poho e loaa mai ia kakou, aka, he pomaikai no. Ina pela e hoomaka, me ka mahi, e ka poe kipohopoho liilii a me ka poe mea kuleana uuku, "e like no me ka kakou lulu uuku ana aku, pela no hoi kakou e ohi uuku mai ai." Maanei, ke hooki nei makou me ko makou manaolana, aole kakou e kuemi hope mai ma keia mea, oiai, ke wehe ia mai nei ka puka no keia mau mea o kakou e ulakolako ai.
Na mea hou o ke Alo Alii.
He maikai ke Ola o Ka Moi, aia no ia ma Hale Hoikea Pa Alii Iolani Hale kahi i noho ai i keia mau la. Ma ke ahiahi o ka Poalua ua holo aku Oia ma Helumoa, Waikiki, a hoi hou mai no ia ahiahi ma ke kulanakauhale nei. Ma ke kakahiaka hora 11½ o ka Poakolu, ua holo aku Oia maluna o ka moku manuwa Amerika Lanacaster e ku nei ma ke awa. Ua ki ia na pu he 21 i kona kau ana aku a me ka paa o na i-a o ka moku i na Luina o ka moku, a i ka hoi hou ana mai, ua ki hou ia he 21 pu aloha. O na Alii i ukali aku i Ka Moi ma ia hele ana e ike i ka manuwa, o ka Mea Hanohano Col. J. O. Dominis K. C. ke Kiaaina o Oahu, ka Mea Hanohano C. C. Harris Kuhina Waiwai, ka Mea Hanohano C. Kapaakea K. C. a o Col. Prendergast, ahaiolelo a ka Mea Kiekie Kekuanaoa.
NA MEA KIEKIE.
He omaimai iki ko ka Mea Kiekie V. K. Kamamalu i keia mau la. He maikai ke ola o ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa K. G. C.
KA MOI WAHINE KANEMAKE.
He maikai ke ola o ka Moi Wahine Kanemake, aia oia i ka holoholokaa mau i na kakahiaka a pau.
NO KA LA HANAU O EMMA.
Ua malama ia ka la hanau o ka Moiwahine i ka la 2 o Ianuari i hala iho nei. Ua haawi o G. Kamaikui i ahaaina ma kona wahi noho, a o ka poe i hele aku, o Capt. Devanport o ka manuwa Lanacaster, Dr. Ciullou me kana wahine a me ke kaikamahine, ka Mea Hanohano D. Kalakaua K. C. a me kana wahine, Mrs. Staley Miss Ibboson, a me ka Rev. Mrs. Elkingtona.
Ka Moiwahine Emma ma Livapula.
Ma ka Poaha iho nei ka la 26 o Okatoba, ua hiki ae ka Moiwahine Emma o Hawaii ma Livapula, o ua hookipa oluolu ia ae hoi e na kanaka o na kulana a pau. Ia pule he malihini ka Moiwahine Emma na ka Haku Tabley, Haku ukali o ka Moiwahine Victoria.
I ka la 23, ua hiki e aku ka Haku Ta bley ma Livapula e kamailio pu ai me ka Mayor (ke poo o ke kulankauhale) no na mea e pili ana i ka hookipa ana mai i ka Moiwahine Emma ; a i ke ahiahi o ka la 24 hiki mai ma ka Hale o Tabley e kokoke ana. I ke kakahiaka o ka Poaha, he elima minute i hala ae o ka hora umi, ua haalele aku ka Moiwahine ia Tabley Hale, maluna o kekahi kaa ahi i hoakoakoa ia, a ua ukali ia oia e W. H. Kaauwai a me kana Aliiwahine, me kekahi poe Haku, a me kekahi poe wahine hanohano o ua aina alii la, a holo pololei aku la i Hartford, mailaila aku i Livapula. Mawaena o ka poe e ukali nei ia ia, o Lady Franklin kekahi me kana kaikamahine i hiki mai ai ia nei mamua aku nei.
He ua i ka wa i hiki aku ai ka Moiwahine Emma i Livapula, aka, he mea ole ia ua i ke ake nui o ka lehulehu e ike i ka Moiwahine. Ua kukulu ia he mau makai i mea e pale aku ai i ka hookeke a ka lehulehu, a i ole hoi e hoopilikia mai i ka hele ana o ka Moiwahine. I ka hiki ana o ke kaa ahi i kahi e ku ai, aia hoi e kakali mai ana na kaa lio o ka Mayor o Livapula, a me kekahi mau kaa o ko kakou Kanikela e noho nei ilaila. I kona lele ana mai mai ke kaa ahi mai, ua alakai ia aku oia iluna o ke kaa nani o ka Mayor a me kana wahine, me ka hanohano kupono i kona kulana. I ka wa i ike aku ai ka ahakanaka i ka puka ana mai o ka Moiwahine ua haehae ae lakou i na paka ua a me ka panopano o na ao me ka huro ana.
Aole i liuliu, a pau pono na hou a pau iluna o ke kaa, a holo aku la i St, George Hall. Mamua ae o ka hiki ana aku o ka Moiwahine ilaila, ua haiamu nui ae na kanaka ma kahi e pili ana i ua hale la, ua hele na alanui a piha pono i na kanaka e ake ana e ike i ko kakou Moiwahine. E like me ka hana ana a ka ahakanaka ma kahi i ku ai ka kaa ahi, pela no lakou i hana ai ma kahi i ku ai ke kaa o ka huro no ka olioli, pela no hoi i hana ai ka puulu kanaka ma ka ipuka o St. Ceorge Hall.
Ua alakai ia ka Moiwahine Emma e ka Mayor maloko o na rumi, a mahope iho ua alakai ia aku ia iloko a ka rumi nui. Ua oleloia o keia ka rumi maikai loa o Beretania. Ua hoonani maikai loa ia ua rumi nei. Ua hoonoho ia aku ka Moiwahine Emma maluna o ka noho nani, a hoolauna ia aku kekahi poe i ka Moiwahine. Mahope iho oia, hookani ia mai la ka pila nui (organ) e Mr. Best, a ia wa no hoi i ho-a pu ia ai na kukui oloko o ua rumi nei. Ua hoolioli ia ka naau o ka Moiwahine a me kona poe ukali, e na leo kani kua o ka pilai kahi wa, a kani honehone hoi i kahi wa.
Ua liuliu wale ka noho ana malaila, a i ka oili hou ana aku o ka Moiwahine a me kona mau ukali, he hoailona ia e paipai hou ana i na puuwai o ka ahakanaka e huro hou no ka olioli i ka ike ana mai ia.
"Pau ole ko'u hoohihi ia Waialeale,
O ke kumu ia o ka noe o Kawaikini,
Aohe wahi hemahema iki o Pelehuna,
Ua huhui nui aku la a Koholalele,
O ka lahui o Kawelowai i Maunakapu,
E aho e ae mai oe e Waiehu,
Aia ko'u kiekie la o Kalale—a."
Mailaila aku lakou a hiki i kahi hoikeike i na mea o kela ano keia ano, Free Library Museum. Ua hele no a piha pu keia wahi i na makaikai o kela ano keia ano, e like no me ka hiki ana aku ma kela wahi i hala aku la. Aole i liuliu ka noho ana malaila, a holo koke aku la i ke Town Hall. Ua poloai ia aku kekahi poe e hele ae malaila e paina pu ai me ka Moiwahine, a mawaena o ka poe i poloai ia aku, o Adimarala Kingcome i hiki mai ai ia nei ka M. H. 1864. Malaila kahi i paina ai, he mau minute i hala ae mahope o ka hora ekahi. He hapaha i hala ae o ka hora elua, komo aku la ka huakai alii iloko o ke kaa a holo aku la i ka Philarmonic Hall.
KA LA MAKAHIKI HOU.—I kela Poakahi aku nei i ka la i puka aku ai ka kakou pepa, ua malamaia ia la e like me ke ano mau, me na ahaaina olioli. Ua lehulehu na ahaaina i malamaia ma ia la, no ka olioli no hoi paha i ko kakou hiki ana aku i ka makahiki hou. Ua maikai no ia la, aohe i iho mai ko luna poe e hoomau i ka honua, i mea e hakukele ai na pipa alanui o ko kakou nei Capitala. E like me ka makou i hai aku ai, ua haawi ia he ahaaina hula haole kai haawi ia e ke Komisina Amerika i ka po oia la.
EHA I KE KAA.—I ke kakahiaka Poalua i hala aku nei, ua hai ia mai makou i ka eha ana o kau wahi keiki uuku, i holo ia e ke kaa lio, maluna o kona puhaka, ma ke kihi o ke alanui Nuuanu a me ke alanui Moiwahine. He akelekele wale iho no paha ko na keiki a makou e ike pinepine nei ma na kikee alanui, i ka eha i ke kaa a me ka lio.
ALEMANAKA O KA M. H. 1866.
IANUARI. IUNE. AUGATE
SU. MO. Tu. WE. TH. FR. SA. SU. MO. TU. WE. TH. FR. SA. SU. MO. TU. WE. TH. FR. SA.
.. 1 2 3 4 5 6 .. .. .. .. .. 1 2 .. .. .. 1 2 3 4
7 8 9 10 11 12 13 3 4 5 6 7 8 9 5 6 7 8 9 10 11
14 15 16 17 18 19 20 10 11 12 13 14 15 16 12 13 14 15 16 17 18
21 22 23 24 25 26 27 17 18 19 20 21 22 23 19 20 21 22 23 24 25
28 29 30 31 .. .. .. 24 25 26 27 28 29 30 26 27 28 29 30 31 ..
FEBERUARI. SEPATEMABA.
SU. MO. TU. WE. TH. FR. SA. SU. MO. TU. WE. TH. FR. SA.
.. .. .. .. 1 2 3 .. .. .. .. .. .. 1
4 5 6 7 8 9 10 2 3 4 5 6 7 8
11 12 13 14 15 16 17 9 10 11 12 13 14 15
18 19 20 21 22 23 24 16 17 18 19 20 21 22
25 26 27 28 .. .. .. 23 24 25 26 27 28 29
.. .. .. .. .. .. .. 30 .. .. .. .. .. ..
MARAKI. OKATOBA.
SU. MO. TU. WE. TH. FR. SA. SU. MO. TU. WE. TH. FR. SA.
.. .. .. .. 1 2 3 .. 1 2 3 4 5 6
4 5 6 7 8 9 10 7 8 9 10 11 12 13
11 12 13 14 15 16 17 14 15 16 17 18 19 20
18 19 20 21 22 23 24 21 22 23 24 25 26 27
25 26 27 28 29 30 31 28 29 30 31 .. .. ..
APERILA. NOVEMABA.
SU. MO. TU. WE. TH. FR. SA. SU. MO. TU. WE. TH. FR. SA.
1 2 3 4 5 6 7 .. .. .. .. 1 2 3
8 9 10 11 12 13 14 4 5 6 7 8 9 10
15 16 17 18 19 20 21 11 12 13 14 15 16 17
22 23 24 25 26 27 28 18 19 20 21 22 23 24
29 30 .. .. .. .. .. 25 26 27 28 29 30 ..
MEI. IULAI. DEKEMABA.
SU. MO. TU. WE. TH. FR. SA. SU. MO. TU. WE. TH. FR. SA. SU. MO. TU. WE. TH. FR. SA.
.. .. 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 6 7 .. .. .. .. .. .. 1
6 7 8 9 10 11 12 8 9 10 11 12 13 14 2 3 4 5 6 7 8
13 14 15 16 17 18 19 15 16 17 18 19 20 21 9 10 11 12 13 14 15
20 21 22 23 24 25 26 22 23 24 25 26 27 28 16 17 18 19 20 21 22
27 28 29 30 31 .. .. 29 30 31 .. .. .. .. 23 24 25 26 27 28 29
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 30 31 .. .. .. .. ..
PHASESE OF THE MOON.
JANUARY. JULY.
d. h. m. d. h. m.
Last Qr. 8 10 30 A. M. Last Qr. 8 03 32 A. M.
New Moon 16 10 05 " New Moon 11 07 03 P. M.
First Q'r 23 10 22 " First Qr. 19 05 13 A. M.
Full Moon 30 09 57 " Full Moon 37 05 41 "
FEBRUARY. AUGUST.
Last Qr., 7 09 08 " Last Qr. 3 08 45 "
New Moon, 14 11 41 P. M. New Moon 10 04 05 "
First Qr., 21 06 16 " First Qr. 17 10 44 P. M.
Full Moon 23 03 02 "
MARCH. SEPTEMBER.
Full Moon. 1 01 31 A. M. Last Qr. 1 01 37 "
Last Qr. 9 03 31 " New Moon 8 03 43 "
New Moon 10 11 05 " First Qr. 16 04 55 "
First Qr. 23 02 31 " Full Moon 24 03 34 A. M.
Full Moon 30 06 09 P. M. Last Qr. 35 07 37 P. M.
APRIL. OCTOBER.
Last Qr. 7 10 10 " New Moon. 8 06 26 A. M.
New Moon 14 08 32 " First Qr. 16 10 52 "
First Qr. 21 11 59 A. M. Full Moon 23 01 41 P. M.
Full Moon 29 10 51 " Last Qr. 30 04 14 A. M.
MAY. NOVEMBER.
Last Qr. 7 22 10 " New Moon 5 11 53 P. M.
New Moon 14 04 26 " First Qr. 15 03 35 A. M.
First Qr. 29 11 26 P. M. Full Moon 21 11 43 P. M.
Full Moon 29 02 46 A. M. Last Qr. 28 04 33 "
JUNE. DECEMBER.
Last Qr. 5 03 42 P. M. New Moon 6 06 53 "
New Moon 12 11 25 A. M. First Qr. 14 05 11 "
First Qr. 19 01 23 P. M. Full Moon 21 10 52 A. M.
Full Moon 27 05 03 " Last Qr. 23 05 52 "
KE AU OKOA.
He nupepa na ka lehulehu o Hawaii nei, e hoopukaia ma Honolulu, i kela Poakahi keia Poakahi. Elua dala no ka makahiki, e hookaa mua ia i kela hapa makahiki keia hapa makahiki.
Ka pouli ana o ka La a me ka Mahina.
I. E pouli hapa ana ka la i ka la 16 o Maraki. E ike ia ma Siberia.
II. E pouli loa ana ka mahina i ke ahiahi o ka la 30 o Maraki, a me ke kakahiaka o ka la 31 o Maraki.
KE KOHO BALOTA ANA.—I kela Poakahi aku nei, ua hooko ia ka olelo kauoha a ke Kuhina Kalaiaina no ke koho ana i na Lunamakaainana o ke Kau e hiki mai ana no ka Mokupuni o Oahu, a eia malalo nei ka poe i kohoia:
NO HONOLULU.
W. Pinehasa Wood, kohoia...........146
E. Boyd........... " ...........145
T. C. Heuck ........... " ...........142
G. Rhodes (K. Loke) " ...........117
J. Komoikaehuehu ......................62
J. Kahai ......................81
S. N. Castle (Kakela) ...........76
E. Kanihina......................71
NO KOOLAULOA.
J. Kupau ........... " ...........55
S. M. Naukana ......................52
J. W. Makalena ......................22
NO WAIALUA.
J. W. Keawehunahala " ...........105
J. Kaakua ......................81
Ili......................5
NO EWA A ME WAIANAE.
S. W. Mahelona ........... " ...........89
NO KOOLAUPOKO.
G. B. Ukeke ........... " ...........—
NO MAUI.
No Maui, Lahaina, Kahula & L. Keliipio, Wailuku, N, Poikai, Makawao, J, Keohokaua, Hana, C. K. Kakani.
Ko Kaanapali, ua hihia ke koho ana, a keia Poaono e hiki mai ana, alaila, koho hou.
LA HANAU O KA MOIWAHINE EMMA.—Ma ka Poalua o keia pule iho nei, la 2 o Ianuari, ua haawi ae kona mau ohua i ahaaina hoomanao no ka la hanau o ka lakou mea milimili e luana la ka noho ana i ka aina e. Ua naue ae kekahi poe maka hanohano e ike i ka makuahine ka mea nana i luhi, ua nui la au e Hawaii. I ka nana aku i na makuahine, a me na ohua, ua hele wale a unounoo ko lakou mau helehelena no ka olioli paha i ka la hanau o
"Maikai Kawaikini nani ke nana,
Ka hemolele oia uka me ke onaona,
Ua hele wale a nolupe i Kalehuamakanoe,
Ua ike maka iho i ka nani o Aipo,
E li ana ka io i ke anu o Hauailiki,
I ka hana hemolele a Kukalakamanu,
Ulua mai a nui i Kahelekua."
KA WAHINE O KA LUA.—I ke ku ana mai nei a ka moku Alberni i ka Poalima iho nei, ua hai ia mai makou, ke hoomaka hou nei ka wahine o ka lua i kana hana mau, i ulupa ai ia Kiholo, lilo i lae aa. Ua hai mai ke Kapena o Alberni, i ka ikaika loa o ka owakawaka ana o ka ula, a ua manaoia e kahe hou ana paha ka pele e like me ke kahe ana i ka M. H. 1859. Ua mau no ka ike ana aku o ua Kapena nei i ka wena ae o ka ula, a hiki wale ia i ka lae o Kohala nalo, no ke alai ia ae paha e Maunakea. Ua hai hou ia mai no makou, aia iluna ponoi o Mokuaweoweo kahi e hoomaka nei o ka ho-a ana.
KE KANAWAI HOOHOLOMOKU.—I ka la mua iho nei o keia malama, ua hooko pono loa ia ke kanawai e pili ana i ka hooholomoku. Ma keia mea, e hoopau loa ia ana ka poe ike ole i ka hooholomoku me ke akamai. O ka poe a pau e makemake ana e lilo i Kapena moku, ina ua akamai a makaukau e hele imua o na Komite, o J. Dudoit (Kuakua,) a me Daniel Smith. Ua hai ia mai makou he poe haole wale no ekolu, a hookahi hapahaole i loaa na palapala ae. Pehea la ka hoi o Kanepuu ma?
KA MAKE ANA O KEKAHI PUPULE—Ua palapala mai ka Makai Nui o Lahaina i ka Ilamuku, no ka loaa ana aku o kekahi kanaka pupule e waiho ana, ua make iloko o ka mahina ko a Campbell a me Turton. I kona nana ia ana, aohe alina e kau ana maluna o kona kino, e hai mai ai la, ua powa ia kona ola e kekahi, me he mea la no paha, ua pau no ke ke ana o kana wati!
Make Emoole!
Aloha oe a papale mai ma ka pale aloha, ke olioli nei au e hai aku i keia make emoole, aia ma ka la 29 o Novemana nei ma ka pili o ka wanaao ua make loa o William, B. Kahiliku, make kauoha ole.
Penei ke kumu o keia make : Ma ke ahiahi Poalua, a po iho, hoi mai laua ma ko laua wahi pupupu hale, e pili koke ana ma ko'u hale noho, moe laua ia wa, a ua lilo loa kahi wahine i ka ono a ka hiamoe a mailoko ae o keia hiamoe nui, puiwa mai ua wahine nei, oia ka wahine a ka mea make kauoha ole, haha koke aku la ma kana wahi i moe ai, aole kela, ua hala i ka huakai lawe puolo ole.
Kokolo aku la ua wahine nei iwaho, a loaa aku la ke kane e moe oni ole ana i ke anu a ke kiu, mawaho iho o ka puka o kahi hale o laua, ua pau ka ike, ua lele ke aho o Olepau, aloha, ua make ia.
Nau na IOSEPA, N. PALAILE.
Kamalu Hala, Pokii, Kauai, Nov 26, 1865.
KA MOKU WM. ROTCH —O keia moku oia no ka moku okohola i huli ai makai o Ainahou, i keia mau pule i hala ae nei; ua hooiloilo ia ua moku nei e kela a me keia, aole e ala hou mai ana, kona luu aku la no la ia i ka mau, aka, ma ka hana akamai ana a na kamana, ua ala hou mai ia, i kela Poaono loa i hala aku nei.
KA MOKU "EMELINA"—I keia pule iho nei, ua hoohuli ia ka moku Emelina e hana hou, no ka manao ia ua liu ua moku nei, no ka noha paha i loaa ia ia i ka hoi ana mai nei a mai poino i ka moana. Ua hai ia mai makou, ua paa pono hou oia, a ka la apopo, alaila, holo ma kahi mau ana e holo nei.
AIA KA LOAA LA.—I keia pule iho nei, ua hoike ia mai makou i kekahi pulupulu i hooulu ia ma kahi aa, ma Kona Hawaii. Ua olelo ia oia kekahi o na pulupulu keoko maikai loa, i hooulu ia. Ina e like me ka makou lohe mai, ma kahi aa kahi i kanu ia ai, alaila, e nui ana ka pomaikai e loaa i ko laila poe.
KA MEA LAKI.—Ua hai ia mai makou e H. M. Wini, e lilo ana ia Kea o Punaluu Oahu, ka makana akahi o na pulupulu i hooulu ia i ka makahiki i hala iho nei. O ka makana he $50.00 ma ke gula. Ua olioli no makou i ka Wini hana ana i keia mea, oiai, he mea ia e hoolalelale ai i ka poe kanu pulupulu.
PAU AHI.—I ka la Karistmasa, ua pau i ke ahi kekahi hale pili ma Makiki, i pau he ahi koe na kamalii. He luahine ka mea nona ka hale, a aole hoi o ka hale wale no kai lilo aku, ua lilo pu aku he $25,00 iloko o ka ula o ke ahi.
KA LA KARISTIMASA.—Ua malamaia keia la e na Hoomana Katolika a i elua, ma ka haawi ana ae i mau halawai pule i ke kuluaumoe. I ka hiki ana no hoi i ka hora 12 oia po ua kipu mai ka papu kona hao Puowina.
NO KA MOKUAHI "KILAUEA."—Ua hai ia mai makou, i keia holo ana a Kilauea a hoi mai, alaila, e hoomaha ana ia i hookahi pule a kela Poakahi loa aku, la 22 o Ianuari, alaila, hoomaka hou oia i kana hana.
Ua hooholo ia kekahi bila kanawai ma ka ahaolelo o Misisippi, e ae ana i ka hoike ana o na negero imua o na aha, koe nae ma na hihia e komo pu ana me ka ili keokeo.
O na Halepaahao i hoopaa ino ia mai nei na koa o Amerika, oia hoi ka Libby Prison a me ka Castle Thunder, ua hoolilo ia i mau hale waiho ukana.
O ka manawa he opala ia i ka poe palaualelo a molowa, aka, i ke kanaka mikiala he hua waiwai nui ia nona.
Ua hoopukaia kekahi olelo kauoha e hooneo i na puali koa nika, ma ke kapakai.
E KE AU OAOA :—Ua kupono paha ia oe ke ao aku ia S. M. Kamakau, no kona mau manao maloko o kou Helu 37, no ka mea, ua hele loa o S. M. Kamakau, ma ke ano kuamuamu pili kino, a o ka puka mai no koe o ka olelo, "a ai i na mea ino," i kona hoa hoopaapaa, ia J. Koii.
Ua makemake ia ke ano o ka laua hoopaapaa ana, ina i ku i ka hoonaauao ana i na kanaka, a i ole ia, i ka hoonaauao ana i ka poe heluhelu nupepa.
No ke kaulana loa o S. M. Kamakau ma keia mea, oia hoi no ka hoopapaa ino, oia ke kumu i loaa ai ia'u o ke kamailio ana aku ia oe, e ao aku, e akahele ma kana mau kamailio ana. Ke hana hou nei no oia e like me he ilio la, a e like la hoi me ka mea a W. P. Kamakau i olelo ai nona. Ua lawa i ko makou manao ke ano o na mea a laua i hoopaapaa iho nei me J. Koii, a haawi mai ia makou i ka poe heluhelu ka noho luna waha olelo no ka laua hoopaapaa, aka, aole pela ko S. M. Kamakau manao. Ua haalele oia i na kanawai o ka paio pepa, ka paio ana me ke ki-ke manao, i mea e makemake ia ai e ka lehulehu naaupo.
Ua minamina no hoi au e KE AU OKOA, no kou hoopuka ana i keia mau olelo pane hope ana me na olelo kuamuamu pili kino, i ano ku no hoi i ka lai bila, a i kaa loa hoi mawaho o ka rula a ka poe naauao e hana ai. He kanaka naauao o S. M. Kamakau, ua ike ia e na mea a pau, ua noho Lunamakaainana iloko o ke kau Ahaolelo o keia Aupuni, aka, ma kou hoopuka ana i kana mau olelo, ua hoike ia kona ano maoli. He kanaka naaupo, he anunu, a he makee, a he ike ole i na rula o ka poe maikai, (Keonimana,) a me ka paio ana i ka "paio maikai."
He oiaio, he lealea ka maka o ka poe heluhelu i ka ike ana iho i na olelo ki-ke hooio akamai, aka, he henehene ia e ka poe naaua,o a me ka poe maikai.
Ina e mahele ia keia mau olelo hoopaapaa a hoolaha ia ma na nupepa haole, a ike mai ka poe naauao nana i haawi mai kahi naauao uuku a kakou e hoopakaki nei, alaila, e akaaka ia mai no kakou, me ka hoopaa iho o ko lakou manao, aole kakou i naauao, aka, ke noho pegana nei no, e like la me ko Kina a me ko Iapana poe.
Aloha ino kakou i ke alakai hewa ia e ko kakou manao iho, me ka manao ua naauao a ua akamai kakou.
A. KAMAI.
Kilohana, Ian. 2, 1866.
Haina o na ninau Baibala a J. H. S. Kapule.
E KA LUNA HOOPONOPONO:—Aloha oe:
E oluolu oe e hookomo iho ma kahi kaawale o ko kakou Nupepa, i na haina o na ninau Baibala a J. H. S. Kapule, i hoopuka ia ma KE AU OKOA, o ka la 13 o Novemaba, a penei no ia:
Ninau 1. O wai ke kanaka ikaika, aohe hoa kaua e aa aku ia ia?
Haina. O ka Make.
NInau 2. Owai ke kanaka aohe makuakane, aohe makuahine?
Haina. O Melekisedeka, Heb. 7: 3.
Ninau 3. I ka wa hea i pili pu ai ka lani a me ka honua?
Haina. i ka wa i hanau ai o Iesu Kristo ma ka honua nei.
Ninau 4. Heaha ka mea nui iloko o ka Palapala Hemolele?
Haina. O ka moolelo o Iesu Kristo.
5. Owai ke kanaka i hanau ole ia, ua make nae, ua popo na iwi?
Haina. O Adamu no ia kanaka.
Oia iho la na haina o ka ninau Baibala a J. H. S. Kapule, i ko'u manao ana.
P. M. LIMA.
Wailuku, Maui, Dec. 18, 1865.
Ke koena o ka hele kaapuni ana a ke Kahukula Nui.
Ma ka la 2, hoike na kula ma Waimea ; 68 ka nui o na haumana, ma Waimea-kai ua hui na keiki kane me na kaikamahine, ua 50 a keu ka poe ma ka heluhelu buke, (a ma ka nana aku, oia ka oi o na kula a pau ma ka mokupuni o Kauai) a pau ia hoike ke kula haole 5 ka nui o na haumana, a malaila aku ma ke kula o Waimea-uka o Puulima, ma kahi i hui ai na awawa elua o Waimea a me Makaweli 50 ka nui o na haumana, ua hui no na keiki kane me na kaikamahine, hookahi kaikamahine akamai loa ma ia kula, ua oi ae oia maluna o na keiki kane.
Ma ka la 3, hoike ke kula ma Pokii 30 ka nui o na haumana; aole i holo pono loa na haumana oia kula, a malaila aku a hiki ma Kolo 23 na haumana, ua like loa no me ke kula i hai ia aela maluna a o ka pau no ia o ka hana ma ia la; hele aku la ma ia wahi aku a hiki ma Polihale, aohe hiki ke hele hou aku ma ia wahi, he pali, he ino, ma ka waa ka hiki pono; ma ia wahi aku, malaila na pali kiekie loa ua haku ia ma ke mele na pali o laila.
Ma ka la 4 , hoikeia na kumu o laila, eia ko lakou mau inoa : Maliekai no Hanapepe-uka, Papiohuli no Hanapepe-kai, Aukai no Waimea-kai, Nawai no Waimea-uka, Peleile no Pokii, Nuikino no Kolo, Kahale kumu no Kamoamoa ma Niihau; a he mau mea e ae kekahi i hoike pu ia eia na inoa: Naoiwi, Keawenaia, Naumu, Hipa.
Ma ia hoike ana 4 wale no mea i haawi'a na palapala hookohu kumu, 3 mea i kapae iki ia a o na mea e ae hookahi mea i aponoia a o ke koena ua kapae loa ia, a pela i pau ai ka hana ma ia la.
Ma ka la 5, he Sabati ia, ma ka la 6, oia ka Poakahi, huli hoi hope mai la ka huakai kaapuni a ke Kahukula Nui; e hoike ana ma Hanapepe kai, he 22 haumana, a me Hanapepe uka, he 13, haumana, a malaila aku ka hoi ana a moe ma Lihue; a ma ka la 7, hoike ke kula ma Kuhiau i Nawiliwili, he 16 haumana, ua makaukau no ia halekula, a o ka huli hoi aku la no ia a moe ma Kealia; a ma ka la 8, oia ka la i hiki loa ai ma Hanalei, a ma ka la 9 ma ke ahiahi oia la, ee aku la maluna o ka moku o Wale, a hoi mai la i Honolulu, ma ka la 13 ku aku la i ke awa, a lele aku la iuka, a hoi aku i ka home.
Ma keia hele ana a ke Kahukula Nui, ua nui kona ikaika a me ka hoomanawanui, me ke ake nui o kona manao e loaa ka naauao i ka lahui opiopio, a me ka ulu ana o keia lahui mailoko mai o ka hanauna hou, pela kona manao, ke malama ponoia nae na olelo ana i waiho aku ai, a penei no ia: "1. Ka hoolohe pono, 2, ka olelo oiaio wale no, 3, ka hoomaemae, 4, ka imi hana," a penei na wehewehe ana: Akahi, ka hoolohe pono i na makua, na kumuao, a me na luna maluna ae o lakou; alua, ka olelo ma ka oiaio wale no imua o kona hoa a makua, kumuao, a luna, a imua hoi o ke Akua; akolu, ka hoomaemae ana i ke kino, i ko loko o ka hale, a ina mea aahu, a pela aku; aha, ka imi hana i na wa kaawale, aole ma ke noho palaualelo, a hoomililani, oia kekahi palupalu o na kino, ina e loaa i ka mai, make koke no, a pela aku.
Ua ao aku no hoi oia i na kumukula penei: E hoomaka ke kula ana i ka hora 8 a i ka hora 9 paha, pela mau i na la kula 5 maloko o ka hebedoma, aole ma ke nee wale i ka hora 10, a i kekahi la hora 12, a pela wale aku, aole no hoi e haalele wale i kekahi la kula a mau la kula paha me kona hele mua ole e hai aku i ka Lunakula o kona apana, e aahu no hoi oia i ke kapa maemae, i ike mai ai kana mau haumana a hoohalike mai pela; e malama loa ke kumu ia ia iho e pono ai, e hoohana i na haumana maloko o ka pa kula, a ma na wahi e ae hoi.
Ua paipai aku no hoi oia i na makua penei: "E malama pono oukou i an keiki ma ko oukou wahi, no ka mea, o ka wa uuku wale no me na kumuao, a o ka nui o ka manawa me oukou no, nolaila, ina aole ao pono oukou ma ko oukou wahi, alaila, heaha ka pno o ke ao ana a na kumuao ma na halekula maloko oia manawa uuku, a nui ka manawa e hoonalowale mai ai i na mea i ao ia? A o ka hope oia, he makehewa wale ana no."
Eia hoi kekahi. Ina i hele ka makua ma o a maanei i kela hana keia hana, aole pono e hoonoho i ke keiki ma ka hale, e pono no e hele pu. Pehea la oe e ike mai ai i kona noho pono a me ka ole ina ua kaawale olua? E haawi aku i ka hana i ke keiki e like ana ke ano o ka hana me ke kupono i ka nui o ke kino o ke keiki e hiki ai ke lawelawe, aole pono ke noho wale, o lilo oia i kanaka palaualelo, o ka mea hana, oia ka mea mahaloia, a nana na waiwai he nui, ke kuonoono, ka hookipa ana me ka maikai i na makamaka, a pela aku.
A he nui aku no kana mau olelo ao, ma ka nana aku, ua kupono ka hana a ke aupuni i keia wa, ua apo mai oia a paa ma kona lima, he Au Okoa keia, a he hana okoa, ua ku kaawale aohe hoopilimeaai, aole hina ma o a maanei, ke apo nei oia, me he mea makuahine la e apo ana i kona mau eheu i kana ohana liilii malalo o kona malumalu. A o ka pau keia o ka'u hoike ana i na mea a pau mai ka mua a hiki i ka hope o ka huakai kaapuni a ke Kahukula Nui, e hoomaka ana ma Oahu o Kakuhihewa, a e pau ana ma Kauai o Manokalanipo. Me kuu aloha no.
G. W. POEPOE.
Honolulu, Dek. 12, 1865.
O na la olioli loa o ke ola ana o ke kanaka, o ke kakahiaka o kona mau la.