Ke Au Okoa, Volume I, Number 25, 9 October 1865 — Page 2
KE AU OKOA.
HONOLULU, OKA TOBA 9, 1865.
UA kapae ia ae ka manao papa a makou i manao ai e hookomo no keia pule, a ke waiho aku nei makou i kekahi hapa o ka palapala a Kauka Hilibarani, i ko kakou Kuhina Kalaiaina, e hoike ana no ka mai pake. O ke kumu no nae o ko makou lawe ana mai ia, no ka mea, ua laulaha, a ke hohola nei ia mai aai iwaena o ka poli o ko kakou nei lahui, a ua kuluma wale kana haiamu ana iwaena o ko kakou mau ohana, a nolaila makou i manao ai e hoaiai ae imua o ko makou poe heluhelu pepa, oiai, o ka wehewehe ana o na mea e pili ana ia mai, mai ke kahua mai no ia ona i hookumu ai, a he mea maikai no hoi ia kakou ka ike ana i kona mau ano, a me na hiohiona o keia mai ino.
Aole oia wale no hoi, aka, o ke ano kahi o ko lakou kapaeia ana aku mai ke ao holookoa aku o ko lakou mau ohana, a me ka launa oluolu ana me ko lakou mau hoa launa, a no ke ino a me ka aai paa o keia mai, nolaila ke Aupuni i manao ai e hookaawale i ka poe i loohia ia mai, mai ke alo aku o ko lakou mau ohana. A penei ka Kauka Hilibarani:
"Ua kukulu ia kekahi hale, elua mile me ka hapa mai na kaiaulu aku o Canetona ma Kina, maluna o kahi kiekiena, a iloko olaila eha a elima haneri poe i loohia ia i ka lepera me ka lakou mau keiki, i hanau ia iloko o ua wahi nei. O ka poe a pau i loohia a ike ia, ua loaa lakou i ka mai pake, ua hoouna ia lakou a pau iloko o keia mau hale, ekolu ko lakou nui mawaho o Canetona. Aole i ae ia kekahi kane, wahine, a keiki paha e ukali aku i kekahi mea i loohia ia i ka mai lepera o ua mau hale nei, aka, ua ae ia lakou e lawe no lakou iho i kekahi wahine a kane paha, o ka poe hoa noho oloko o keia mau hale. O na keiki i hanau ia mai ma keia mare ana, ua noho lakou iloko o keia kauhale. Ua ike nui au i keia mau keiki mai ka wa pokeo wale a hiki i na makahiki he iwakaluakumamalima, ua lehulehu wale lakou e like me ka nui o na hoa noho ma keia wahi. O ka rula mau, he huna lakou i ke ano o ko lakou hanau ia ana mai, mai na makua mai i loaa ai i ka lepera.
"Ua hoopuni ia keia kulanakauhale i kekahi pa uwinihepa, kiekie, he umikumamalua, kaupai a me kekahi puka nui i hoopaa mau ia i kela po keia po, a he alanui nui he umikumamaha kapuai kona akea, ua holo pololei aku ia mai ka ipuka nui aku a hiki i ke heiau, mai keia alanui aku, ma-na aku kekahi mau alanui ololi, he ekolu a me ka hapalua kapuai akea, a ma kae o keia mau alanui, he iwakaluakumamaha mau lumi ololi, a iloko o keia mau lumi e hoopaaia ai lakou i kela po keia po. I ke ao, ua hookuu ia lakou e hele makilo ma na alanui o Canetona. Ua haawi mau mai no hoi ke aupuni i kela la keia la i kekahi mau makana, a ua loaa ia lakou kekahi ma ka lakou hana lima kaula ana. E komo mau mai no hoi ko lakou mau hoa'loha e ike ia lakou. I ka la mamua ae o ko makou hele ana aku e ike ia lakou, ua hoouna aku makou i kekahi mau elele e hai aku ana, e hele aku ana makou e haawi i kekahi mau makana manawalea ia lakou. No keia mea, ua noho iho ka hapanui o lakou ma kauhale ia la, a ua ike au i ka hapanui o na ano mai a pau e pili ana i ka lepera."
Na mea hou o ke Alo Alii.
Ua ku mai ka Moi maluna o ka mokuahi Kilauea, i ka Poakahi iho nei. O ka poe ukali i ka Moi o ka Mea Hanohano P. Nahaolelua K. C. K. Kiaaina o Maui. Ka Mea Hanohano Gov. J. O. Dominis K. C. K. ke Kiaaina o Oahu a me ka Mea Hanohano L. Kamakaeha Dominis ke Alii Wahine o ka aahu alii o ka Moi.
I ka Poalua iho nei ua holo aku ka Moi e ike i ka mai o ka Mea Hanohano R. C. Wyllie pela me ke awakea o ka Poakolu.
Ma ke awakea o ka hora 12 Poaono. Ua haawi aku ka Moi i hoike alii uuku i ke H. H. M's Commisiona Farani Mon. Desnoyer. Ua lawe mai oia i makana Hoailona Hoohanohano Alii o ka "Papa Hanohano o Guadallupe" mai ka H. H. M's Emepera mai o Mekiko.
Mamua aku o ka wa i hiki mai ai, ua hoouna ia aku ka Mea Hanohano D. Kalakaua K. C. K. ka Haku Puuku, e lawe mai maluna o ke kaa o ka Moi i ke Komisina o Farani. Ua holo mai lakou a hiki ma ka Hale Alii.
Ua hoike aku ka Haku Puuku i ka Moi i ke Komisina, a ua hai ae ke Komisina i kana mau olelo imua o ka Moi.
A mahope pane mai la ka Moi i kana mau olelo.
Ua wehe ia ua makana Hoailona nei. He kahei poni, e lei ai mai ka poohiwi akau a hiki i ka hema. He puapua pohaka a elike me ka hoku kea haha, ua hoopaa ia mai mahope o ua puapua pohaka la.
O ka Hoailona Hoku he kea pea eha, ke kino o ua Kea Hoku la, he keokeo o waena i paukuia e ka pohaku omaomao, a ulaula haekaeka ma hai. He lei lau gula e pai ana a paa na manamana o ke kea. O ke kii maloko, o ka Virigini Hemolele, me na ol-e e hoopuni ana ia kii, "ka Papa o Guadalupe." O keia hoailona ma ka umauma Hema e kau ai. Aia ka lua oia hoailona ma ka puapua o ke kahei e lawelawe pu ana me ka pohaku.
Ka poe i hiki mai ma Iolani Hale Alii, o ka Moi ke Alii ka Luna Nui Kiekie Loa, o ka Oihana Hoohanohano o Kamehameha, ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa, K. G. K., o ka Oihana o Kamehameha, ka Mea Kiekie E. H. Allen K. G. K., ka Mea Hanohano Dr. Hutchison K. G. K., o ka papa alua. Na Mea Hanohano P. Nahaolelua, C. Kapaakea, D. Kalakaua, J. O. Dominis, C. C. Harris, L. Anaru, Mon. de Varigny (Kuhina Waiwai) he Poo K. C. K. no ka papa ekolu o ia oihana hoohanohano, o na ahaiolelo i ukali mai i ka Moi, o ka Mea Hanohano C. Kapaakea, Col. W. C. Lunalilo, a me Col. Penikalaka.
I ka pau ana o ka haawiia ana o ka makana a hiki i ka hora 12½, ua hoihoi hou aku ka Haku Puuku i ke Komisina e like me ka hele ana mai.
O na puali koa i akoakoa iloko o ka Hale Alii no keia hoohanohano ana o ka puali koa alii, Kapena alii koa Kahoohuli, ka puali koa Hulumanu, Kapena alii koa J. Kamakini Kapena, o ka puali kaualio C. H. Judd ke kapena. Ua hoi aku no ka Moi ia ahiahi ma Waikiki.
He maikai ke ola o ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa, K. C. K., a ma Iolani Halealii ma ka Poaono.
He maikai ke ola o ka Mea Kiekie P rincess Kamamalu, aia no oia ma Kahalauaola kahi i noho ai.
Ua oluolu maikai loa ka mai o ka Moi Wahine kanemake o H. Kalama, aia no ia ma Haimoeipo.
Ua mau no ka mai nawaliwali ana o ka Mea Hanohano R. C. Wyllie.
INA KAPENA MOKU.—Ua kono ia makou i keia mau la e kunewa nei, no ka ike ana iho ke lele wikiwiki nei na wa, a aole no paha e liuliu hoea mai ka makahiki hou, alaila, pau ka noho kapena ana o na kapena kanaka maoli maluna o na kuna, koe nae ka poe i ao ia ma ka holomoku. Ina o ka poe e makemake ana e mau ko lakou mau kulana ma ke ano kapena, aia ke kula ao holomoku, ua wehe ae o J. Dudoit i kekahi kula, a ke ao ia nei kekahi poe, a ua lono mai makou, ua kamahele iki lakou ma ia ike. Aohe no paha e loihi ke ao ia ana o ka poe i noho kapena moku mua, oiai, ua maa lakou i na ihu a me na mea a pau e pono ai o ka moku.
AOKAHALOA A ME KA PAIULA.—E ike ia no ma ko makou mau kolamu o na Olelo Hoolaha, ka olelo hoolaha a ka Luna Kudala, e hai ana e kuai kudala ia ana kekahi mau kuina kapa aokahaloa a me ke paiula ma ka Poaha ae nei. Oiai ke aneane mai nei ka wa anu a
"Puneenee mai anei ka ua a ka hooilo,
O nee mai auanei, huihui ka hiolani ana,
Puanuanu ka pilina me ka hoa he hoa—e"
E pono no e naue aku malaila, i ka Poaha o pau e auanei, anuanu kahi moe!
ULIA WALE MAI.—I keia pule i hala iho nei, ua ulia wale ia mai kekahi mau mea i ka poino ma ka hale hana hao ma Ulakoheo, ma ka pepe ana o ko laua mau manamana i ka hao. He haole o Peter McValna, hookahi ona manamana i okiia, a o Harry C. Sheldon keiki a H. L. Sheldon, ua iniha luna o na manamana nui elua kai moku. A hoomanao ae la makou i ka olelo, "Mai hoopa aku, o eha auanei."
KE JURE WAE.—I keia pule iho nei, i ka wa e noho ana ke Kau Jure o keia hapaha, ua lawe ia ae kekahi mau mea ekolu, no ka aihuea a me ka wawahi hale. Ua hoopai ia kekahi mau mea a hookahi o lakou i koe. Ua hoole ia na Jure ku mau, a ua koi mai ke kokua o ka mea pale e wae i poe Jure hou e hookolokolo ai i ke kolu o lakou. Ua hoopa ia nae oia, e ua poe Jure wae nei.
PILIKIA.—I ka Poalima iho nei ua hiki makapo mai kekahi o ko kakou mau makapo kaulana o Hawaii nei, o Ami, me kekahi palapala loihi e hai ana no na popilikia i loaa ia ia, a me kekahi mau hoa makapo iho ona, no na lio a me na kaa; ku wale ma kapa alanui. Ua maikai no keia manao ana o na makapo, aka, aole paha hiki ke papa ia aku, oiai, he kuleana no ko kela mea keia mea i ke alanui.
HOAO E MAHUKA.—I keia pule i hala iho nei, ua kepa ia kakahi kanaka e holo i ka aina Lepomanu, a i ka wa e aneane ana ka moku e holo, hoao iho la ua wahi kanaka nei e mahuka. He manao mahuka no ka hoi, lawe i ke kala a ka haole a pau, a he apiki iho ka ka hope. He wahi puolo iki paha ko hope nei ke hoopupu la!
KILAUEA A ME ANNIE LAURIE.—Ke mau nei no ka hana hou ia ana o Kilauea, aole i maopopo loa ka wa e hana ai ia i kana hana mau o ka eku i na ale o Pailolo a me Alenuihaha. O ka Annie Laurie hoi ua ku ia mai oia me kekahi popilikia, a ua wehe loa ia ae kona mau pono mahu, a e hoi hou ana oia i kona ano mau he kuna.
PUKIKI KA MAKANI.—I ka Poaha a me ka Poakolu o keia pule iho nei, ua pa pukiki mai ka makani, mai ka hikina akau mai, a ua kuehu i na huna lepo maluna o na lihilihi o ke kaona alii nei, a ina o ka pepa ka inika a me ka inika, aia la iluna olaila ka oukou hana, o oukou kahi e hoonaukiuki, elike me makou.
Makemake e loaa ona Palapala kahuna lapaau Hawaii.
E KE AU OKOA E ;—Aloha Kaua:
O kekahi kanaka no ka malu ulu o Lele, H. M. no Puehuehu i Lahaina nei, he kanaka kahuna lapaau no ia, a o kana hana no ia mai kona wa ui, a hiki i keia wa, a o kona mau makahiki e ola nei 68, o kana ai, a me kana ia, a me ka waiwai, noloko mai o ka oihana lapaau, a ua kaulana ia ma ia oihana a o kona mea ia i punahele ai i kekahi o na alii i ka wa kahiko, a o ka poe i maa, a i ike ia H. M. kii no lakou ia ia i kahuna ke loohia lakou i ka pilikia mai, a no ko H. M. lohe ana he kanawai e waiho nei, aole e hiki ke lapaau wale, me ka loaa ole o ka palapala e ae ana e lapaau, nolaila, ua pono ole ko H. M. manao, a he lapaau malu wale no kana, a nolaila mai ka loaa iki mai o kona wahi ola. Aka, i ko'u halawai ana me ia, a ninau mai ia i a'u, he oiaio anei, ua papa ia ka lapaau wale i keia manawa, aia ka a loaa ka palapala lapaau; ae aku la au, ae, pane mai kela, e noonoo mai hoi ha oe i mea e pono ai ka'u hana, a e kokua aku no au ia oe ke loaa kuu palapala lapaau, a ina e loohia oe i ka nawaliwali, a o kou poe paha, e pili ana ma ka'u oihana, alaila, e kokua aku no au, me kuu koi ole aku i ka uku; alaila, pane aku la au, he mea maikai kau e olelo mai nei ia'u, aka, ina owau ka luna nana e haawi na palapala ina kahuna lapaau, e like me oe nei, alaila ua hoolawa koke au i kou makemake ke ike io nae kou akamai maoli ma ka oihana lapaau, nolaila eia ka pono ia oe, e holo oe i Honolulu, a loaa ia oe na luna i waiho ia ai ia hana, a na laua e hoike mai kou akamai i ka oihana lapaau, a ina ua ku io i ka ike hohonu, a i ke akamai oihana lapaau, a i like kou akamai ia oe, a ina ua noonoo laua ua ku i ka pono a me ka pololei kau hana ana, alaila, e loaa koke mai no ko mea au e makemake nei. Auhea oe e H. M. he pono paha e hoike mai oe ia'u i ka pono o kau mau mea oihana lapaau, i hiki ia'u ke kakau i na kumu o kau oihana ike i hiki i kekahi poe ke kakau mai malalo o ua palapala nonoi la, i ole oe e luhi hewa i ka holo i Oahu. Hai mai la o H. M. penei:
O ka ike kilokilo . I ka wa ahiahi paha ; a i ole ia, o ka wa kakahiakanui, o ka wa ia a ke ao e pili paa loa ana i ke kumu o ka Lani, ia wa oe e ike ai i ke ano, o kela ao, a o keia ao, a ina ua paapu ka Lani i ke ao, a he wahi puka uuku iwaena a o ke ano oia puka, ina ua hoohihia ia paha oe i ke karaima, a kivila paha, a e hookolokolo ia ana oe ia la alaila, e puka no oe, a i na he lua kalai iluna o ka la, a me ka mahina, a he hiu ia iloko, alaila, he alii make, a ina he mau opua i ka lewa, ua huli ke alo o kekahi i ka Hikina a o kekahi i ka Hema, alaila, he noho ohumu ana, ina he kanaka iloko o ke ao, a he wahi ma kona lima, alaila, he malihini puka, he opeope ma ka lima, a pela aku.
No ka ike i ka moe uhane . I ka wa e moe ai i ka po, a loaa ia oe he bipi, a he lia a holoholona e ae paha, he moe dabolo ia, he mai ka hope, a ina ua auau ka uhane i ke kai, he moe kakio ia, e pono e auau i ka wai i ke kakahiaka nui, a ina ua moe oe i ka po, a loaa ia oe, he puaa ehu, a he kumu lehua a he moku aweoweo, a moku puakala paha, alaila he mai nui ke hiki mai, a ina e lele kowali ka uhane, a lele pinao paha, e ala i ke kakahiaka, e huli i ka puaa, pukoa, i ka moa ualehu, a i ka ia ula, alaila, e pau ia pilikia, a pela aku.
No ka ike lapaau . O ka'u oihana lapaau e noho nei, i pono i ke kokua mai o ka'u keiki, aia la i ke ao ililani kahi i noho ai, ina e hoi mai, a noho iluna o ka'u wahine a ina he mai, ua lolo, ua oopa, ua kuli, ua opu ohao, ua piliaiku, a hokii paha, a mai e ae, e ola koke no; ke kauoha mai kuu keiki, ina laau ana i manao ai e ola, a o ka'u mau lau ia e hanai aku ai i ka mai. Nolaila kaulana ai au i ka lapaau, a lilo i kahuna Hawaii.
EIA KA INOA O NA LAAU A ME NA MAI.
Mai Laau.
He luai ka mai, He iniki ma ka pepeiao ka laau.
Hai ka lima, Haunoa kowali ka laau.
He hano ka mai, Awa, paka, ka laau.
He nui na laau, a me ke ano o na mai, aia a mahope wehewehe aku au i ke ano o kela, a me keia.
Nolaila, e o'u makamaka o KE AU OKOA na hoa lolii o na po loloa, hoa hookele o ka la makani, kahi a ka ihu e honi aku ai i na mea aala o ka welau makani i lawe loa ia mai ka Hikina loa mai, a loaa ka mea a loko e olelo iho ai, he kai nui, he kaikoo, he kai piha, he kai emi, he kai make, he kai lana malie, he kai ku, he kai oni, he kai okilo hee, he kai malolo, he kaikoeke, he kaikuaana, he kaikuahine, a he kaikuano, he kai paeaea, a pela aku.
Ke hooki nei au i ke kakau ana ke wehe mai nei ka welau makani o Lahaina nei he maaa, ke holo mai nei ka oluolu a loaa au malalo o ke kumukukui o Puehuehu nei.
SEBENA W. NAILIILI.
Puehuehu, Lahaina, Sept. 14, 1865.
E HAALELE MAI ANA.—Ua ulono mai io makou nei, e hoolewa ia ana ke kino kupapau o Lusia M. Moehonua, ma ka la 15 o Okatoba, oia hoi ka la pule e hiki mai ana, a e waiho mai ana i kona hoa e kuwili hookahi i ka nani o Haleaniani, me ka waimaka.
Aia a kela pule aku, alaila, e hai maopopo aku i ka moolelo o ka loaa ana o keia oihana hoohanohano o Guadalupe i haawi ia iho nei i ka Moi.
Kanalua i ka Moolelo Hawaii.
E KE AU OKOA ;—Aloha oe:
Iloko o ka Helu 35 a me ka Helu 36, Buke IV., i newa aku nei, a no ko'u waiho ana i ka nupepa Kuokoa i keia makahiki, nolaila, aole au i ike koke i kekahi mau mea a S. M. Kamakau, e pili ana no ka mookuauhau o na 'Lii o Oahu, Molokai, Lanai, a me na Kaula, a me na kanaka kaulana.
Ua oleloia maloko o ia kakau manao ana a S. M. Kamakau, "O Lupekapuikeahomakalii he kane, na Kalanimanuia, a ua hanau na laua na keiki, o Kuamanuia ka mua, o Kaihikapuamanuia ka lua, o Hao ke kolu, a o Kekela ka ha." Oia na mea i haiia maloko o ka Helu 35, Buke IV.
Aia maloko o ka Helu 36, ua kapa hou o S. M. Kamakau, "No Kalaipahoa, no Lai, ho Mopua, no Kamakea, a no Kamaikeeku, he mau Alii no Molokai, a o Kuimeheua, o Uluehu, o Kanaluihoae, he mau Alii no Lanai, a o Kaulahea, o Lonomakaihonua, na 'Lii o Maui, o Keakealani, ko Hawaii Alii, o Kualii ko Oahu, o Lono ko Kauai."
Ua olelo hou o S. M. Kamakau, no Kalaipahoa, ua oleloia e ia, "He hou loa o Kalaipahoa, o Kaneiakama ka mea i loaa ai." A o Lanikaula, o Keopuka a waiho aku o Lanikaula i olelo wanana imua o Kamalalawalu, ke 'Lii o Maui, i kona hoomakaukau ana e holo i Hawaii, e kaua aku me Lonoikamakahiki, a wahi hoi a S. M. Kamakau, eia malalo iho kana wanana.
"He kiu makani Kauaula Paupau,
Wa iho la ilalo Malukai,
Holo i uka o Pauwela,
O Lele ia la—e,—e—Lono—e,
Kiai a Wahinekapu,
I ka wai Kapaulu,
Wela na ka Lani o Makalii,
I ka la e Lono—e,
E ka Lani—e—e—noho,
Mai holo i Hawaii, o make."
Ua hoopuka no hoi o S. M. Kamakau, ma ke kapa ana aku ia Davida Malo , i kona hoopuka ana i mookuauhau kupuna, i kona hemahema i ka hoopuka ana i ka mookuauhau kupuna, i haiia maloko o ka Buke Moolelo Hawaii a Pogue i kakau ai.
A wahi no hoi a S. M. Kamakau, ua loaa ka ia ia ka Moolelo Hawaii, mai Hawaii a Kauai, a o ka nui aku paha, koe ka mea i ao ole ia e ia. Ua hoopuka hou no o S. M. Kamakau; me kona olelo ana, "No ka pau ana o Kahiko mai Hawaii a Kauai, aole no he poe ihe i koe, he pehi ulu aaiole wale no, he pupuaulama ahi no Mahuie. O kekahi poe hoi, he mau Aunaahe, he Akikeehiale, he Koae au pupualoloa, he Kioea ai pua-i-i no Hilia, he Oo leo palale, kiki-ko, kiki-ko, kiki-ke, a he mau hulu melemele ko lakou."
Ke olelo nei o S. M. Kamakau, "He Moolelo oiaio ko Kepakailiula, no Hawaii, a me Maui, mamua aku o Haho."
Ke ninau aku nei au ia oe e S. M. Kamakau, o Lupekapuikeahomakalii io no anei ke kane hoao a Kalaimanuia? Ua hanau io no anei na laua na keiki eha, oia hoi o Kuamanuia ka mua, o Kaihikapuamanuia ka lua, o Hao ke kolu, a o Kekela ka ha, he wahine ia wahi au? Ua kapa io ia no anei he inoa Kekela, i ka wa o Lupekapuikeahomakalii? Aole paha?
He hou io no anei o Kalaipahoa? I ka wa owai? I ke au o ka aina ia wai? A owai ke 'Lii aimoku? No ka hanauna hea La i? A no ke kuamoo hea? A nohea hoi o Mopua, o Kamakea, a me Kamaikeeku?
He mau Alii io no anei no Lanai, o Kuimeheuea, o Uluehu, a me Kanaluihoae? Ua ewe anei lakou ilaila? Ua.waiho io aku no anei o Lanikaula i kela olelo wanana ia Kauaula, ka makani?
Kauaula, Paupau, &c., &c., &c.?
O kana wanana io no anei ia? Ua hemahema io no anei o Davida Malo, i ka mookuauhau ana i hoopuka ai ma ka buke a Pogue? Aole anei o kau ka hemahema loa? Ua ao maoli ia anei oe i ke kuauhau? Aole paha ea? No ka buke no hoi paha a Kaunuohua, ka wahine a Kalauwalu laua o W. L. Moehonua, kau wahi kuauhau ea?
E loaa io ana no anei he kuamoo no Kepakailiula, mamua aku o Haho?
Ua malihini ko'u maka, a he nui ka haohao, aole paha owau wale ka haohao, o na moopuna ae no paha kahi a Kaululaau, e ku ae la i ka moku.
Ua haohao ia na kumu au i hookomo ai ma keia mau Helu. E hai hou iho oe, i hemolele, a i pau ai hoi ko'u kanalua, a e hoakaka hoi a pololei.
Owau no me ka mahalo,
J. K. UNAUNA OPIO.
Waihee, Maui, Okatoba 6, 1865.
I kekahi ahiahi, hoi mai la kekahi wahi kaikamahine mai ka halepule mai, ua upepehu na maka i ka uwe, a ninau aku la ka makuakane, "Heaha kou mea i uwe ai?" Hai mai la ke kaikamahine, "No ka hai ana mai nei a ke kahunapule, e pono kakou a pau e hanau houia i komo ai i ke aupuni o ka lani, nolaila, aole o'u makemake e hanau ia i ke keiki kane."
UA PAPA IA.—Ua papaia na hale kuai rama ma ko lakou mau palapala ae, aole e ae aku i na wahine kanaka maoli, e haiamu ma na hale kuai rama i ka po. Ma keia hana ana a ke Kuhina Kalaiaina, ua hoohamau loa ia na wawa a me na walaau e lohe mau ia nei, ma ua mau rumi hookipa la a ke alii olalo.
E heluhelu ana kekahi wahi keiki a me kona wahi kaikuahine i na pohaku hoomanao iloko o kekahi pa kupapau, a ninau mai la kahi kaikuahine, "E Kimo, aia la mahea kahi i kanu ia ai o Kanakaino?"
Mai auwana oe.
Ua maopopo no paha i o'u mau hoa e noho auana mai nei, ke ano a me ka waiwai e loaa mai ana mai nei mea he auana ana, aka, hoi e pono au e hahai ae i o'u mau hoa e noho auana ole mai nei, i ke ino oia mea. Malia o ike mai lakou, alaila, aohe e auana.
Aole no oe e kapa ia he keiki auana ina aole oe e haalele i kou mau makua, aka, ina oe e haalele i ou mau makua a noho aku oe ma kou lealea me kekahi poe e aku, alaila he keiki auana oe.
Hookahi wale no mea nana e hapai ae i ka auana ana oia hoi ka puni lealea ; a hanau mai ka auana, e puka mai auanei na ino he nui, a e loohia mai no hoi na pilikia. O ka hopena no ia o na hana ino o keia ao.
Ia oe e haalele ai i ou mau makua a noho aku la oe ma kou hale hoopili wale; e ike aku ana oe i ka hewa oia haalele makua ana ou. Ina wa a pau a oukou e paina ai aole oe e maona pono ana. Hoohilahila kau paina ana, aohe oe e miki nui ae i kau ai, o olelo ia mai auanei oe he keiki miki nui. Aohe e nele ka olelo ia pela, e o'u mau hoa, oiai ua maa o Hawaii nei i ka hana rula ole.
Ina oe e hele a pololi, hoi mai oe i ua hele auana la ou, aohe ou mana e wehe aku ai i ka umeke a me ka ipukai. Kakali kou pololi a paina pu me ka poe nona ka hale.
O ke komo aku ka paha o kahi miki poi, kanaho iki ae; aka, nalulu mai la ke poo. Aole oe pela i kou wa me na makua. Hele oe a pololi hoi mai no he hale, aole oe e kanalua ana i ke komo aku e paina, oiai nou ponoi ia wahi, komo aku la no, a hoouwehe aku i kahi umeke me kahi ipukai noho no paina. A miki, a miki, ku no hele.
I kou hele ana a hoi mai paha oe me ou mau hoa i ua hale hoopili nei ou, aohe ou mana e haawi aku i ka ai ia lakou. O kou manao paha ia o ka haawi aku ia lakou i ka ai aka, hoaa wale iho la no oe, me kou koi aku paha e hele i ka holoholo makai aku nei ma ka Nekina paha ina i Honolulu kou noho hoopili ana. Hele aku la oe me ua mau hoi nei ou a poeleele, a aneane hora eiwa paha hoi mai.
Hoomenemene kou hoi ana mai a komo iloko o ka hale. Wehe malie aela oe i ka ipuka, o nakekeke auanei pane kanaka ia mai "Owai kela." Komo aku la oe e nihi malie ai, a pani malie mai la i ka puka.
He pololi paha kou la; aka, o ko lakou la moe ana hoi, hoomanawa nui ka pololi a kela la ae, haule aku la no oe moe.
Pono loa ina he wahi kihei kou; pumehana ka moe ana. He wahi kihei io no paha kou; aka i kou hele ana a po hoi mai, ua waiho ia aku ua wahi kihei nei ou ma kahi e aku. O ka pouli hoi oloko no ke kukui ole, ike ole ia aku, o imi aku hoi auanei oe, o nakeke aku kuhi ia mai e aihue obscured aku no moe. Pupuu mai na wahi kuli e oni ai, o ke ao ae ka paha. Hoomanao ae la oe i na Bama moe opala o Kaleponi; ae he oiaio, he like loa io no oe pela.
Ma kekahi kauhale elua wale no paina ana, o ka la, aohe paina i kakahiaka; ei ae a awakea, aneane hora 11 alaila, paina. O ka paina ana no ia ahiahi, paina hou haule moe. Ina o kou hale ia e noho auana ai, aohe e hala ekolu pule o ke keke mai no ia o ka iwi papalina, hakahaka mai na maka, puu hoi kahi kikala.
O ka lilo mai la no ia o ke kino ui i mea pupuka a nou ka olelo ana malalo iho nei,
"He lio wiwi oe,
Hoopau ai o ke kula."
Malia he makemake kou e heluhelu buke, a hoopaa haawina paha i ka po; aka, aohe ou mana e hana ai pela. Mamuli huhu ia mai oe i ka ho- a i ke kukui, o pau ka aila.
Aole oe pela i kou wa me ou makua. He hiki ia oe ke ho-a i ke kukui, a ao ka po; ina oe e heluhelu buke ana a ao ka po. Ala aku no oe a molowa, lalau ae no oe i ko ohe, a kodiana, a pilakuolo paha, noho no hookani a pau ka molowa; hana aku i kau hana, aohe paha au mea kani, aka, ku ae no oe iluna a hulahula, ina he mau kamaa ma kou mau wawae, a he hale laau hoi kou ea, nakeke lua kela, pau ka molowa.
Ina oe ma kou hale hoopili e hookani ai i kau mea kani o kou huhu ia mai no ia; no ke kulikuli o ko lakou la hiamoe. Keu loa aku ko huhu ia mai ina oe e hulahula iho, pane ia mai oe, "kahaha! mahaoi lua hoi keia keiki." O kau hana iho la ia a naha ae ka papahele o kuu hale laau. I ka hana hale ana paha.
He pela paha kou, me ko kapa pulu, a paupau paha, pumehana no kou moe ana, ma kou hale ponoi. Aohe hoi elike me ka moe ana o ka hale auana, ka oni wale iho e pupue ai, me he wahi ilio la.
Ke hooki nei au maanei, aka, ia oukou aku ka waihona o ke aloha, me kahi kauoha, "Mai auana oe."
I kekahi la, olelo aku la ke kauka i kekahi wahi kanaka Irish, e hamo i kona mau wawae me ka barani, olelo mai la ua kanaka nei, "Aohe hoi ha maikai o kau, o ka'u no ka maikai o ka inu o ka barani maloko, a o ka omole ka mea mawaho, ma kahi o ka eha."
HE AHAAINA LUAU.—Ua hiki mai io makou nei ka lono, e haawi ana ke keiki lalawai Pelekane o Kapena Hanamu i kekahi ahaaina ma ka Poaono ae nei e hiki mai ana, i kekahi ahaaina luau ma Moanalua, ma kahi o Kalailuhiole.
Heaha kou mea e makemake ai e paina no ka hakahaka?
Oluolu ko kakou Moi, a akahi hoi
Ma ke ahiahi poeleele o ka Poalua obscured Sepatema ba i hala iho nei, ua hiki mai i Wailuku nei, ko kakou Moi Ilihia, Kamehameha V., mai kona kahua lawai-a mai la i kunewa ae nei, ua hele wale obscured henohea, i ka pi mau ia paha e na ehu obscured ka moana.
KONA NOHO ANA.
Ua noho oia ma Wailuku nei, elua la me na po ekolu, a ma ka Poalima, la 29, hoi aku la ia i kona Kapikala, (Honolulu Kaona) Aka hoi, i kona noho ana ma Wailuku nei, aole no i auhee aku ka malu o ka Hekuawa o keia aina, mai ko kakou Moi aku; i ole ai e hoomalumalu mai ia ia, aole loa! Aka i ka wa pono, hohola ae la ka malu o ka Hekuawa e alalai ana i na kukuna wela o ka la, i ole ai e pa iho ia Kapuaiwa. E ola ka Moi i ke Akua.
HUAKAI IKE ALII.
Ma ka auina la o ka Poakolu, la 27, ike ia aku la kekahi huakai kamalii, a me na wahine pu hoi, e hele ana e ike i ka Moi. Oia huakai, o na haumana kula a P. Kaluna, a me ka E. E. Wahinehuhu mau haumana, a me na wahine humuhumu a Keanu. Ua lawe pu mai no hoi lakou he makana na ka Moi, e like me ka mea a lakou i makemake ai iloko o ko lakou naau.
Aka, iloko o keia mau makaainana kamalii liilii, i hele aku e ike i ka Moi, aole no kela i hoowahawaha mai ia lakou a me ka lakou wahi makana, aole loa no! Aole no hoi i hooleo nui mai imua o kona mau makaainana liilii, he ole loa no, aka hoi, kiola mai la oia i kona aloha iluna o lakou, me ka leo nahenahe a oluolu hoi; a nana mai la hoi me na maka nohea a palupalu hoi. No ia mea wau i olelo a ma ke poo o keia mau wahi kauna manao, "Oluolu ko kakou Moi a akahi hoi." No ka mea, o ia mau makaainana liilii a'u i ike ai aole no he kupono e hele aku a hookokoke imua o ka mea Ilihia; aka nae, no ka oluolu a me ke akahai o ua Lani Aloha la, ua hiki aku no ua poe makaainana liilii la imua ona, a ua halawai aloha pu, he alo no he alo, a he maka no he maka, aloha aku aloha mai. E ke Akua, e kokua mai i ka Moi oluolu o makou a e hoomau aku i kona noho Alii ana.
KA HUAKAI IKE ALII MA KA LUA O KA LA.
Ma ke ahiahi o ka Poaha, la 28, ua hele mai ka Hui Hoomanao o Wailuku ponoi, e ike i ke Alii, me ka lawe pu mai no hoi i ka lakou makana, ma ka hele ana ae a ia Hui e ike i ka Moi: ua maikai no, no ka mea, elua mau Hae Hawaii e welo ana, a he wahi pahu hoi ke nunulu ana malalo o ua mau Hae la. Ma na mea ai ke kokua ana; e like me obscured a ko lakou aloha Alii, pela no lakou i kokua ai me ka oluolu.
Mahope iho o ka pau ana o ka hookupu makana ana a ua Hui Hoomanao la, ike hou aku la obscured E. K. Wahinehuhu, e hele hou obscured a aole nae he nui o lakou. Ua eleu no ke aloha ana i ka Moi, a o ka lakou wahi makana, ua houluulu ia ma ka lima o ka mea hookahi, a hookahi mea nana i haawi aku. Mamua nae o ko lakou haawi ana i ka lakou makana, ua hoolea ae lakou i wahi Himeni, a penei no ia:
1 Huakai kamalii,
Kekahi hapa ou makaainana,
Me na wahi mea iki,
E makana ia Kapuaiwa,
E ola ka Moi i ke Akua!
Hoomau aku ka noho ana.
2 Huakai kamalii,
Mai kela kapa mai,
I hele mai e aloha,
Ia Kalani ka Moi,
E ola ka Moi i ke Akua!
A mau aku kou noho ana.
3 E aloha ia ka Moi,
Ke Alii o makou,
Kou noho ana, hele ana,
Ma na wahi no a pau,
Ma ka aina, ma ke kai,
Ma ke ao, ma ka po,
Kiai mai ko luna Lani,
I ko maou Moi.
A pau ka Himeni ana, kokua aku la a aloha aku la i ka Moi, ma ke kunou ana, a pela no hoi, ua Moi Ilihia la, i kiola mai ai i kona aloha hope loa iluna o ua poe makaainana liilii lepo la. O ia mau haumana nae a'u i ike aku ai, aole no i maemae pono ko lakou mau kino; aka nae, aole lakou i pee aku, ua hele mai no e aloha aku i ko lakou Moi lokomaikai. Ia lakou i hoi ai, emi kua aku la, a hiki ma ka puka pa, a hoi aku la.
HE WAHI MANAO KAMAU.
E ka hanauna hou o ke Aupuni o Kapuaiwa, e hoomanao ae i ko kakou Moi oluolu, a e noi aku i ke 'Lii o na 'Lii, e hoomau aku i ka noho Moi ana o ko kakou Alii, i pomaikai ka hanauna hou o ke koena o kona Lahui. E ola ka Moi i ke Akua, e hoomau loa i kona noho Alii ana.
HE WAHI LONO.
Iloko o na la i noho ai ka Moi ma Wailuku nei, ua lohe ia mai, kona mahalo ia Wailuku nei, no ka oluolu, a no ke ano hou ana o keia aina i keia wa. Pela io no, he aina oluolu o Wailuku nei, i keia wa, ua ano e, aole nae i like me ko ka wa i hala, no ka mea, i keia wa, ua pakeu aku oia, no ka uliuli mau o ka aina i ke ko, a he aina hoi i mahuahua na hale wili ko, a he hanohano ka nanaina.
Oia iho la ko Wailuku nei mau wahi mea hou o keia mau la. Me ke aloha no, ke hoi nei ko na wai eha keiki makaikai Alii.
P. PINANA.
Wailuku, Maui, Sept. 29, 1865.