Ke Au Okoa, Volume I, Number 24, 2 October 1865 — Page 3
APANA O WAIALAE, OAHU,
Sept. 15, 1865.
I na hoa Hanohano o ka Nupepa "KE AU OKOA."—Aloha oukou:
Wehewehe iki. He ninau hooio keia na ka hawawa mai, a he ninau hoohoka hoi, me he mau kamalii la kaua i ka nana ia mai, oiai ua ike no oe i ka mea ku i ka oiaio, a no ke aha la ka ninau kolohe ana? I mea anei e i ia mai ai oe, he kanaka naaupo loa, a he kanaka ike ole hoi i kau ninau iho?
E ke hoa e, "E hele naauao oukou mamua o ka poe mawaho, e malama pono ana hoi i ka manawa." Wahi a Paulo i ko Tesalonike, Tes. 4: 5. Nana ia.
Ninau hou . He wahine anei o Kaahumanu na Kamehameha no ka wa ilihune?
Haina. Ae, aohe.
Wehewehe ana . O Kaahumanu kaulana, he kaikamahine ia na Keeaumoku, a o Namahana no kona luaui makuahine, o Hoapili wahine hoi kona pokii, ka pokii Alii o Kaahumanu kaulana, wahine hoi a Kamehameha Nui, ka Hookalakupua hoi, wahi a ka olelo, ka mea nana ka hele ana mai ka lanakila a i ka lanakila, iloko o na hoouka kaua ana he nui, me na 'Lii aimoku o kona Aupuni.
A mai kuhi mai hoi e ke kaikuaana, aole o Kaahumanu he wahine na Kamehameha no kona wa waiwai, aole hoi he wahine no kona wa iloko o ka ilihune wale no, he lalau ia manao ana; aka hoi, mailaila mai no nae ko laua noho pu ana, mailoko ae hoi o ke kau o ka ilihune, a hiki i ke kau o kona waiwai loa ana, kona manawa hoi i ku ai i ka moku mai Hawaii a Kauai, a, manuahi wale mai hoi o Niihau, no ka ihu nuku lua o kona moku, i kapaia, "Ka Peleleu." Nolaila hoi, ke manao iho nei au, ua pololei loa kuu pane ana, Ae, aohe o Kaahumanu he wahine na Kamehameha I., no kona wa iloko o ka ilihune wale no, a aole hoi no kona waiwai ana mai wale no.
Aka hoi, o ka wahine o ko Kamehameha wa ilihune, oia no o Kaneikapolei, a i ole ia ea, o Kalola paha hoi, ke kaikamahine a Kumukoa, aka, he manao koho wale nae ia. Wahi a ka Hoakaka 21, o ka Buke I, o ka Moleanahonua. Nolaila hoi, ma ko'u manao wale ana, o laua a elua paha na wahine a Kamehameha i kona ilihune, a ina aole pela, alaila, o Kalola, ke kaikamahine a Kumukoa, ka wahine a Kamehameha i kona wa ilihune, wahi a'u.
Aole no ko'u ike loa i ka mookuauhau o na'lii keia wehewehe akahele malie ana, aole hoi no ka buke kuhikuhi manawa mai a ko'u mau wahi kupuna, i hooili iho nau,i ike ai au i ka manawa i mare ia ai o Kamehameha I,. me ka Mea Kiekie kaulana, Elisabeta Kaahumanu mua, e like la hoi me ka papa kuhikuhi makahiki o na mea kaulana o Hawaii nei a kou mau kupuna i waiho mai ai nau, na kahi keiki, aole loa, aka hoi, mamuli wale iho no o ka pono imi aku i kahi e loaa ai kou makemake ko ke kanaka kahiko o kaua, oiai hoi, ua nonoi ponoi mai oe ia'u i ka opio; e wehewehe aku, a e hoike aku hoi i ka mea loaa ole ia oe, i ka mea kaulana i mahalo ia, S. M. Kamakau, no kou manao ana hoi, ina na'u wale iho no keia papa kuhikuhi manawa i hana, mamuli o ko'u ike, a me kuu wahi noonoo paha, a mamuli paha hoi o ka ike lohe mai ia hai, alaila, he kumu kupono ka ia na'u e wehewehe aku ai i ko'u mea pohihihi e ke kaikuaana.
Ke pane iki aku nei au—Aole na'u wale iho no keia papa kuhikuhi manawa, aka hoi, nau no, a me oe pu kahi e S. M. Kamakau.
Ninau hou . "I ka M. H. 1795, kaua ma Nuuanu, a make o Kalanikupule i olelo ia e oe," A ia makahiki no hoi, make iho la o Kahekili ke Alii o Maui, i olelo ia, a i hoike ia hoi e a'u ma ke Kuokoa Helu 33, alaila, mahea iho la hoi o Kahekili ma kahi i noho pio ai? Wahi au,. "E haule uku ana anei i wahi koalaala no kakahiaka?" "Mahea mai nei keia haole hou?" "Ma Kikipua mai nei ea, ka aina o ka poe Kaleaka ea?" Wahi no au e S. M. Kamakau.
Haina maikai . Aohe loaa ia kaua.
Wehewehe ana . Ina ua ae mai oe e S. M. Kamakau, ua make io no o Kalanikupule, a me Kahekili i ka M. H. 1795, i olelo pu ia e kaua, alaila, ke i nei au, ua kue oe i kou lima iho, nana i kakau kau palapala o ka la 29 o Iulai, Nupepa Kuokoa, Helu 30, a ua hoopale hoi kaua a i elua i ka KE AU OKOA, Helu 5, o ka la 22 aku nei o ka malama o Mei, a ina pela, alaila, mahea la hoi ka hiki pono ana ke olelo, e haule uku ana o Kahekili ma i wahi koalaala no kakahiaka. I mea anei aohe loaa ia kaua pu ka pane ana o kau mau ninau? I ka nana'ku, pela io no, oiai, ua ike no hoi oe i ka mea ku i ka oiaio, ua make o Kahekili a me Kalanikupule i ka manawa i olelo pono ia, a ninau hoohilahila mai oe e na kanaka, ma ke ano hookolohe, i kumu no ka hele ana aku i ke alanui loihi o ka hakukole ana, ke hoea aku na kui e holu nape ai ko iwi aoao.
Heaha la ka waiwai o keia mau ninau o KE AU OKOA i ahai hele ai, ma kela kihi keia kihi o ka aina?
"E haale uku ana anei o Kahekili ma, i wahi koalaala."
"Mahea mai nei hoi keia haole hou?" "Mai Kikipua mai nei paha, ka aina o ka poe Kelekea?" "Kupaianaha! Kupaianaha!!" "Eia ae no hoi ka hoepaepa mai la ua pauk aku na keiki a ka poe i make i Kahaukomo." Wahi a ke kakau moolelo nui a S. M. Kamakau.
Eia hoi ka mea i koe, alaila pau kuu palapala. Ua kauoha mai oe ia'u e ninau aku ia Kuhia, no ka mea hoi, he kanaka ike no ia," wahi au.
A i nehinei iho nei Sepatemaba la 14, holo aku la au i ka apana o Maunalua, i ka halawai Poaha, no ka mea hoi, aia malaila ko makou pule hoomau, halawai pu iho la au me ua Kuhia nei, mamua aku o ka hana ana o ka'u hana i hiki ai i Maunalua, a ninau aku la au penei:
"E Kuhia!" "E o." Mahea la o Hoapili wahine, i ka manawa i hoao ai o Kamehameha me Kaahumanu? Wahi ana. "Ka, mahea la? Anoai, e noho pu ana no paha me Kamehameha."
A ninau hou aku no au. A, he wahine anei o Kaahumanu na Kamehameha no kona wa ilihune?
I mai kela ia'u, a me ko'u mau hoa hoi e noho pu ana iloko o ka halehalawai, "Kahaha! O ka i mai ka hoi kau e ke Kumu e, a, he maopopo iki ia'u na mau mea au e hana mai nei, aohe loaa ia'u o na mea.
Ka, he kahiko hoi oe, ua hele ko poo a poohina. Wahi aku a'u.
"O ke kahiko wale iho no paha aohe maopopo."
A o ko'u hooki loa ae la no hoi ia i ko maua kamailio pu ana, oiai, ua hoike pau mai la kela i ka mea aohe iloko o kona naau. A nalu iho la au iloko iho o'u me ka olelo ana. Kahaha, kainoa paha he wahi kanaka ike io keia a S. M. Kamakau o ka i ana mai eia ka hoi he ole loa. Nolaila, e ke kaikuaana e, e aho paha ka ninau mua ana mahope loa iho o ke kena ana aku, a i ole pela, alaila, o ka hoka ka hope o ka haku nana ke kauwa i hoounauna ia.
Nolaila hoi, e na makamaka aloha o'u, ua haku iho au i keia mau olelo a pau loa a'u mamuli wale iho no o ko'u manao, a mamuli hoi o ka noonoo akahele malie ana, a me ka pono naku ana aku i kahi e loaa ai kou makemake. A ina hoi, ua haule keia mau mea a pau loa malalo iho o ka mea ku i ka oiaio, alaila, nani haule ana ia he opiopio au, a nau no ka make na ke oo. A ke manao nei au, oia paha ke kumu o ka hakalia loa ana o ka'u palapala, aole hoi i lehei koke aku e kikoni i ko lae, mahope iho o ka hiki ana mai o kau mau olelo hooponopono, ku i ke ano hooio ole. Ua oki au maanei la. A i eha oe ea, nani eha ana no ia, aohe o'u ikaika. Owau no kou pokii.
Z. POLI.
Kumumanao.
"Ua aie anei keia Lahui Hawaii i ka Baibara, aole paha?"
E KE AU OKOA E; Aloha oe:—
Eia ka manawa kupono e hoouna aku ai i keia Kumumanao maluna ae, a nau ia e waiho ae ma na kolamu kaawale o kou nui kino. I ike mai ai ka lehulehu o kou mau kini, a malia paha, o lono mahui mai ka poe elemakule e hiamoe ana ma na kapa kahakai o Kanehunamoku, e aneane aku ana i ke kae o ka make mau, a na lakou e olelo i keia mau hua olelo, "Auwe! Auwe!! Ua hala ka nui o ka make, a, aneane e loaa i ka Lahui Hawaii ko lakou pomaikai." Alaila hoi, ua pono ke olelo ia, o ka Lahui Hawaii ka oi a ka pomaikai iloko o keia hapa aina moana.
A e like me ka nui o ko lakou pomaikai, a pela no ka nui o ko lakou aie ana, i ka mea nona ka hoike ana mai i ko lakou mau pomaikai, &c.
Aka, eia mai keia, "Ua aie anei keia Lahui Hawaii i ka Baibara, aole paha?" Ke hoike nei ka mea nona keia kukulu manao ana, me ka hai aku i mau hua olelo nolunolu, palupalu elua, ua aie maoli no.
A maanei, e hai iho no au i wahi mea e akaka ai, ua aie io no keia Lahui Hawaii i ka Baibara.
1. Ua hai mai ka Baibara i ke Akua hookahi pono ke hoomana ia.
E nana aku kakou i ke au mamua iho o ka hiki ana mai o ka Baibara; oiai na kupuna o kakou e noho ana iloko o ka pouli a me ka eleele o ka make, pehea la, ua loaa anei ia lakou ke Akua oiaio hookahi, ke pono hoi ke hoomana ia? Eia ka! Aole. No ka mea, ua loaa i kela mea keia mea kona akua iho. Ina paha he Pueo, ina paha o Lono, ina paha o Pele, &c., he lehulehu wale o lakou. Eia hoi, aole kuikahi pu keia mau akua. He nui na inoa i hana ia e lakou, e like me ke ano o ke akua a lakou e hoomana ai, pela no na kahu o lakou. Eia hoi, oiai na kupuna o kakou e hoomana ana i na akua lehulehu, aole hoi i papa ia ko ke kanaka hana ana i na ino he nui, he mea e make ai ka uhane a me ke kino, a he mea hoi ia e hookokoke aku ai ia ia ilaila.
Pela pu no, ua ae mai no ke Akua i kona kahu iho e aihue, a e moekolohe, e pepehi kanaka, a e hana ae i na hewa he nui e poino ai o hai. Pela mau no ka ulu ana o ia mau mea, a hiki wale mai no i ko ka Baibara hiki ana mai.
Oiai e au mai ana ka Baibara ma ka moana hohonu o ka Pakifika, ua hoohui e ke Akua i na Mokupuni o Hawaii nei, malalo iho o ke Alii hookahi. I ka hiki ana mai o ka Baibara, e mau ana no ko Hawaii Lahui i ka hoomana i na akua lehulehu, e like me ka lealea o ka naau.
Aka, i ko ka Baibara noho ana ma Hawaii nei, aole i paa a mumule kona waha, aka, ua kuhikuhi mai la oia i na kanaka i ke Akua oiaio hookahi wale no, hiki pono ke hoomana ia.
Aka, ea, mea e ka nui o ke kuhihewa o na kanaka ia mea, a manao mai lakou e hoohalike me na akua lalau wale o Hawaii nei.
Aole liuliu mahope iho, ua huli mai kekahi poe, a ua komo iloko o kona Ekalesia. A no keia mau mea, ua kanahai iki iho ka hana lapuwale o na kanaka. Pela no, ina lilo ko Hawaii nei i poe naauao loa, e like me kekahi o ko Beritania a me ko Amerika, ina no aole lakou e ike i ke Akua oiaio maoli, e like me ka ike ole o ko Beritania.
No ka mea hoi, he poe naauao ko Beritania poe kupuna, aka ea, aole lakou i hai mai i ke Akua oiaio hookahi, hiki pono hoi ke hoomana ia.
Pela pu no, ke manao aku kakou a puni ke ao nei, alaila, e ike auanei kakou malaila, aole i ike na kanaka naauao like, e like me ka nui o ko lakou naauao ana. Aka, ea, owai la ka mea nana i hai mai i ko Hawaii owai la ka mea nana i hai mai i ko Hawaii nei Lahui naaupo i ke Akua oiaio maoli, he pono hoi ke hoomana aku ia ia ke makemake oia, ke ole ka Baibara? Oiai no hoi, mamua ae o ko ka Baibara hiki ana mai i Hawaii nei, ua launa mai no paha kekahi poe haole, a malia paha hoi, he poe ike no hoi lakou, eia nae, aole lakou i kuhikuhi mai i ke Akua oiaio.
Aka, i ka hiki ana mai o ka Baibara, nana maoli no i kuhikuhi mai i ko Hawaii nei poe i ke Akua mana oiaio hookahi. Malia paha o i mai kekahi poe, "Ka! aole na ka Baibara i kuhikuhi mai, aka, na na Misionari no i pae mua mai i Hawaii nei."
Ae, he oiaio no ia, aka, eia hoi ka ninau, "Na wai la i hoike mai ia mea ia lakou? Noloko ae anei o ko lakou noonoo kanaka wale iho no?" Aole pela, he nui a lehulehu na kanaka naauao, e oi loa ana imua o na Misionari, ma na mea e pili ana i na mea o keia ao, a me na mea o kela ao mau loa. Aka, aole i hoike mai lakou ia mea, e like me ka noonoo o ko lakou poo iho. Na ka Baibara no i hoike mai.
Eia iho ka lua o na mea e noonoo ai kakou, ua aie io keia Lahui Hawaii i ka Baibara.
2. O ka poino e loaa ana i ke kanaka hewa ma keia ao, a ma kela ao. E makaikai mua kakou i na kanaka inu rama, o ka mea nona ka kuupau ana i kona manao a me kona dala, i mea e loaa ai ia ia i wahi kulu wai uuku o ka mea ana i iini ai, ua ike iho kakou, ina he uuku ka mea i loaa ia ia ma ka mua, alaila, aole e ino kona ano ma ia hope iho o kona inu ana. Ina e inu nui oia, alaila, e ona auanei oia, a e hoohewahewa hoi. Ina hoi e maa loa oia ma ka inu ana, alaila, e lilo io auanei ia i wai auau nona, e like me ka lilo ana o ka rama i wai auau no Liholiho, oia hoi o Kamehameha II., alaila, e loaa auanei ia ia ka poino ma ke kino. Holo oia maluna o ka lio me ke ano ona rama, haule ino paha oia, a ku ia kona poo i ka pohaku oioi, a eha loa. I ole pela, o ka hai paha o kona lima a eha io oia.
Ina paha aole me keia mau mea, alaila, e moe iho no ia iloko o na kio wai lepolepo pilopilo, a moe iho me he mea ano make la, he poino io no.
Eia hoi, malia paha o haule iho oia iloko o na lua ano ino, a eha kona kino, a i ke ola ana ae, (pau ana) o ka ona rama, ike iho la oia ua eha. Eia ka mea i olelo ia e ke kanaka pookela loa o ka naauao, oia o Solomona, penei: "Ia wai la ka uwe ana, &c." Ua maopopo maoli keia, i ka mea ona no, i ka mea hoi e imi ana i mea e ona iho ai.
Nolaila, ua maopopo maoli no ka poino o ka mea ona ma keia ao. Pela pu no ke makaikai ae kakou i ka poe moekolohe. Ua loaa no ia lakou ka poino ma keia ao, he mai kaokao, he mai pala, he mai hilahila, he hoowahawaha ia, he make maoli no ka hope, &c.
Pela iho la no, ua loaa i ka poe mokolohe ka poino ma keia ao. Pela no ka loaa ana o ka poino i ka mea pepehi kanaka, a me kekahi mau hewa e ae ana e hana ai. Nolaila, ua maopopo no ka poino o ke kanaka inu rama ma keia ao, a me ke kanaka moekolohe, pepehikanaka, &c., ina aole ka Baibara, pehea la, maopopo anei?
Aka, hookahi wale iho no mea nui loa e poino loa ai ke kanaka, o ka hoopai ia o kona hewe ma ka lani, (kela ao.) E nana aku ma Hoikeana, 21: 8. I Kor. 6: 10.
Ina e loaa ole i ke kanaka ke aupuni o ke Akua, alaila, e komo ana oia iloko o ka hoopai ia; i ka lua ahi hoi e a-a mau ana i ka luaipele, ilo ola loa, make ole. Auwe! Ka poino o ke kanaka hewa ma kela ao!
Aka, ke ninau aku nei au ia oe e ka mea heluhelu, na wai la e hoike mai i keia poino e ili mai ana maluna ou e ka mea hewa, na ka poe naauao anei a keia ao? Eia ka, aole, na ka Baibara no. Nolaila, ua aie oe e ka lahui Hawaii i ka Baibara.
Eia ke kolu o na mea e akaka ai, ua aie keia lahui Hawaii i ka Baibara.
3. O ka hoike ana mai i keia lahui i na mea e hiki mai ana. E nana mua aku kakou ma Mataio 24: 2. Ua ike ia ma ia pauku, ko Iesu hoike ana mai i wahi mea e hiki mai ana maluna o Ierusalema, ke kulanakauhale laa, a me ka poino ana o na Iudaio, a me ka hoohiolo ia ana o ka luakini, a koe ole kekahi pohaku maluna o kekahi.
No keia mea a Iesu i hai ai imua o kana mau haumana, nolaila, ua ninau aku lakou ia ia i ke ano o ia mea, a me kona hiki ana mai. Hai mai la o Iesu, "Aole e pau keia hanauna, a hiki mai no ua mea la."
Aole liuliu mahope iho o ko Iesu make ana, ua hele e na haumana ma na aina e, e haalele ana ia Ierusalema, i mea e pakele ai lakou i ka poino, e like me kana wanana.
He 36 makahiki mai ko Iesu make ana, a hiki mai ka luku ia ana o Ierusalema e Tito, ka luna koa o ko Roma, ke keiki hoi a ke Alii nui, oia ka makahiki o ka Haku 70. Oia ke ko ana o ka Iesu wanana no ia mea e hiki mai ana.
Aka, ea, ua make anei kekahi o ka Iesu poe lunaolelo? Aole, no ke aha? No ka mea, ua hai e mai o Iesu ia lakou, nolaila hoi, ua pomaikai loa lakou. Aole nae o lakou wale iho no, o ko na aina e kekahi, no ka mea, ua olelo ia ma ka waha o kekahi o na lunaolelo, e lohe ai ko na aina e i ka olelo a ke Akua, aole paha ea?
Eia keia, o ka la nui hookolokolo, e nana ma Hebera 9: 27. Oihana 17: 11. Matiao 25: 31—46. 2 Torineso 5: 10. Mataio 12: 36. Kekahuna 12 : 14.
Ua ike maopopo lea oukou a pau, e hookolokolo ia ana ke kanaka ma keia ao, no ka hewa o kana mau hana. A ku ia ka hewa, o kona hoopai ia no ia, a pau ia, e hookolokolo hou ia no ia ma kela ao. Aka, oia hookolokolo, no wai i hai mai ia oe e ka Lahui Hawaii? Na Wakea ma anei laua o Papa? Na Solomona anei? Na'u paha? Aole, na ka Baibara wale no.
No keia mea, ua pono i ke kanaka e hana, a e imi, i pakele ai ia la nui weliweli. Ina paha aole ka Baibara e hoike mai, ina ua nui loa ka poino o na kanaka ke hiki aku i kela ao, a o ka make wale no e loaa i ko ke kanaka uhane. (Aole i pau.)
KAHUILA.
He mau olelo kalakalai no Hinedu.
Ua lawe ia mai keia mau olelo malalo nei noloko mai o ka buke a Kauka Snaka (Docter Dcudder) he mau olelo nae e pili ana no ka noho ana o Hinedu, oiai lakou e noho ana iloko o ka pouli elike me kakou i ka wa mamua, a penei ka hoomaka ana:
1. Ua oleloia aohe hana nui e ko, ina ua hanaia ma ka la Sabati.
2. Ina e hamo ana kekahi i ka aila i kona kino iho, a auau paha i ka Poakahi, alaila, e hana aku ana oia i kekahi hewa.
3. Ina e ako kekahi kanaka i kona lauoho i ka Poalua, e ilihune aku ana ia; a o ka hoomana ana hoi i ke Akua ma ka Poakolu, he hewa loa.
4. Ina e inu kekahi kanaka mai i ka laau ma ka Poaha, e nui aku ana kona mai.
5. Ina e haawi wale aku kekahi kanaka i kekahi mea ana ia hai ma ka Poalima, e lilo aku ana kona waiwai.
6. Ina e kuai kekahi kanaka i lole ma ka Poaono, lawe ia mea ma kona hale a malama, he make aku kona hope. Ina hoi oia e make ma keia la; e hahai mai no ka make ana o kona ohana.
7. Ina e hana ia ke kahuna o kekahi hale i ka malama o June; aohe e nele ana ka naha oia hale.
8. Ina e komo kekahi ohana iloko o kekahi hale hou i ka malama o Maraki; e make ana kekahi oia ohana.
9. Ina e maleia kekahi mau mea i ka malama Sepatemaba; aole e liuliu ko laua noho ana loaa aku ke kue mawaena o laua.
10. Ina e haule ka h ua hekili maluna o kekahi hale; e ili mai ana kekahi hewa maluna o ka poe oia hale.
11. Ina e kipai mai ka moa me kona mau eheu, a pa ka lae o kekahi kanaka; e make aku ana kekahi o kona ohana.
12. Ina e hele ana kekahi kanaka, a ike aku oia i ka popoki, a he moo paha e hele ae ana ma kona alanui he hoailona ia no kekahi hewa e ili mai ana maluna ona. Ina hoi i kona hoi ana i ka hale a halawai oia me kekahi kanaka e hele mai ana me ka ipukukui e hakaka aku ana oia me kekahi aku.
13. Ina mahope iho o ka haalele ana o kekahi kanaka i kona home, a halawai aku oia me kekahi wahine i pahi umiumi ia ke poo, a me ke kanaka lolo a makapo paha; ai ole me ke kanaka holoi a kanaka kahi umiumi paha, aole e ko ana ka mea a ua kanaka la i hele ai. Ina i kona puka aku e ku kona poo i ka puka, a i ole e ninau ia mai paha, a kihe mai paha kekahi; he mau akeakea keia no kona hele ana; e pono e komo hou aku i loko o ka hale.
14. Ina e hanau ia kekahi keiki i ka wa mahina hou o Aperila; e lilo ana oia i kanaka aihue.
15. Ina e hanau ia kekahi kanaka malalo o Satuna, e nui aku ana kona pilikia. Aole e paa kona waiwai; o kana wahine me ke keiki, e pepehi ia. Ina hoi e hanau ia malalo o Mars; e noho aku ana oia i ka paahao, a e hoino ia hoi.
16. Ina iloko o ka moe-uhane a ike aku oe i ke keko e nahu mai ana ia oe; he eono malama mai ia wa aku, a make aku oe.
17. Ina e moe-uhane oe no kou ike ana aku he puulu moo, a naonao paha me ka elelu, e kolo ana ma kou kino e nahu mai; he ewalu la mai ia wa aku a make aku oe.
18. Ina he moe-uhane no ka ike ana aku i ke nahu mai o ka ilio; he ekolu makahiki a make aku oe. Ina hoi e ku mai kekahi kino make a kamailio mai ia oe; aole emo make.
19. Ina he uuku ke poo o kekahi kanaka; e lilo aku ana oia he kanaka waiwai. A ina hoi he nui ke poo; e lilo aku ana i kanaka ilihune.
20. Ina he palahalaha ka lae o kekahi kanaka; e ola oia he haneri makahiki.
21. Ina he wiwi ka a-i o kekahi kanaka; e lilo ana oia i kanaka powa. Ina hoi e loihi ka manamana elua o ka wawae; e lilo aku ana oia he kanaka hewa.
22. Ina he lauoho apiipii ko kekahi wahine; aole oia e noho kuapaa. Ina hoi he ihu loihi; e loaa ia ia ka noho'na maikai.
23. Ina he akea ka pepeiao o kekahi wahine, he hoopunipuni kana mau olelo. Ina hoi he ila ma kona ihu; ua hanau ia oia i wahine huhu. Ina ma kona lehelehe ka ilu, he wahine naauao, a ina hoi ma ke kuemaka he wahine maalea.
Ka lai o ka Aina.
Ua paipai ia mai au e ka makani Kauaula, o ua aina hiwahiwa nei a ke aloha i noho ai, me ka i mai, ina kaua, no keia mea wale no a'u i hai ae nei maluna, oia hoi keia, "Ka lai o ka aina."
Ua lai ka aina i keia mau la, ke kumu o ka lai ana, eia no, ua mahinui na kanaka maoli a me na haole i ke ko, i ka naLa aku, me he mau bipi kau-o la e palau ana i ka aina, ka ua mea o ka ikaika o na kanaka maoli a me na haole o Lahaina nei, nui ke ko, a paa pono no hoi ka aina, nolaila, ke olelo nei au, kohu pono keia hua olelo, "Ka lai o ka aina."
Aole no hoi malaila wale no, eia kekahi, ma keia kaona wale no paha kahi i ku ai elua wili mahu. Ua hoomaka kekahi wili ko, ma ka la 15 o Augate i hala iho nei, aia ma ia wili mahu, na poe o ka aoao oolea a me ka aoao palupalu, i ka nana aku no, ua eleu maoli no ka hana a na hao, oia hoi ke kue, ka nome, ke o-i, nolaila, hoomanao ae la au i kekahi wahi mele, penei:
"I ke kue i ke o-i oi ala la,
E aho ka hoi ke keena la la."
Pela ke ano i ka nana aku, ua maikai maoli no, nolaila, manao mai au, he kohu pono keia hua olelo a'u e kapa nei, "Ka lai o ka aina."
Nolaila, imua o oukou e na makamaka e noho ana ma na palena o keia mau mokupuni o ka moana Pakifika, e ku a e hana e like me ko ke kaona o Lahaina nei, a me na wai eha, a me kekahi mau wahi e ae o Maui nei.
C. H. M. HEWAHEWA.
Kuikuikapu, Maui, Aug. 16, 1865.
OLELO HOOLAHA,
NO KA MEA, UA HOOIAIOIA KA PALApala Kauoha o Keahi (w,) no Waikahalulu, i make aku nei, a ka Hooko o ua Palapala Kauoha la, oia ka mea nona ka inoa malalo iho nei: Nolaila, ke kauoha ia aku nei na mea a pau i aie ia ia, e hookaa koke mai, a o na mea ana i aie aku ai, e hoike koke mai, mamua o ka la 1 o Dekemaba, M. H. 1865.
HAKALAAU,
Luna Hooko Kauoha.
Honolulu, Sept. 27, 1865. 24-3t*
OLELO HOOLAHA.
E KUDALA IA ANA EKOLU LIO, IKA POAha, la 5 o Okatoba, 1 Lio i ka Poakahi, la 9 o Okatoba, i ka hora 12 o ke wakea. He mau Lio hou kekahi.
Poaha—Lio kane ulaula kalako, NO hema; Lio kane ahinahina, $B akau; Lio kane lokia, he mau hao manamana ano e.
Poakahi—Lio wahine ulaula hauliuli, hao ano e.
Na Lio Hou Mai.
Lio kane eleele hou, hao ano e; Lio kane ulaula kua puka H A; Lio wahine ahinahina wiwi pono ole, AL AL akau, PR hema.
P. KAAIAHUA,
Luna Pa Aupuni.
Pauoa, Sept. 30, 1865. 24-1t*
AINA KUAI !
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU, KE nana mai i keia Olelo Hoolaha, ua makemake ka mea nona ka inoa malalo, e kuai i keia mau Apana Aina Kuleana e waiho la ma
KALAHIKI, KONA HEMA, HAWAII,
nona ka Helu 8676, ma ka Palapala Sila Nui, oia hoi ke Kuleana helu 9746, o ANAE, kuu makuakane. I Apana Aina mahiai, mauka, 1 Apana Aina pa hale, makai. O ka poe a pau e makemake ana e kuai i keia mau Apana Aina, e hele mai no lakou e kamailio pu me a'u. JOHN K. ANAE.
Maunakiokie, Honolulu, Sept. 25, 1865. 24-4t
OLELO HOOLAHA.
MA KA WAIWAI O IOSIA KAAUKAI.
No ka mea, ua noiia mai ka Mea Hanohano E. H. Allen, ka Lunakanawai Nui o ka Aha Kiekie, e —————, no ka hooiaio i ka palapala kauoha o Iosia Kaaukai, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poalua, oia ka la 17 o Okatoba, i ka hora 11 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia palapala kauoha, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
L. McCULLY,
Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Sept. 26, 1865. 24-3t
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NONOIIA MAI KA MEA NOna ka inoa malalo, e J. W. H. Kauwahi Esq., e hooiaio ia na palapala kauoha a Thomas Phillps laua me Kahoomaeha, kana wahine, no Lahaina, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau, ke pili, o ka Poakolu, oia ka la 25 o Okatoba, ma ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora e hoolohe ai keia nonoi ana mai, a me na mea kue i hoike ia mai, aia ma Lahaina, kahi e hana'i.
A. M. KAHALEWAI,
Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua.
Lahaina, Muai, Sept. 29, 1865. 24-3t.
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NONOI IA MAI KA MEA nona ka inoa malalo, e Auhea Crowningburg, e hooponopono ia ka waiwai o J. H. Kaiheekai, no Lahaina, i make aku nei me ke kauoha ole, a e hooiaio ia kona pili ana ia ia. Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau, ke pili, o ka Poakolu, oia ka la 25 o Okatoba, ma ka hora 10 o ke kakahiaka, oia ka la a me ka hora e hoolohe ai i ka oiaio o keia nonoi ana mai, a me na mea kue i hoikeia mai, aia ma Lahaina kahi e hana ai.
A. M. KAHALEWAI,
Lunakanawai Kaapuni o ka Apana elua.
Lahaina, Maui, Sept. 29, 1865. 24-3t
OLELO HOOLAHA.
MA KA WAIWAI O KAHOOWELIWELI (K.)
No ka mea, ua noiia mai ka Mea Hanohano R. G. Davis, Lunakanawai o ka Aha Kiekie e Anehe (w,) no ka hookohu ia ia i Luna Hooponopono Waiwai o Kahooweliweli (k,) i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poalima, oia ka la 20 o Okatoba, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia noii ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu. L. McCULLY,
Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Sept. 25, 1865. 24-3t
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NOIIA MAI AU KA mea nona ka malalo, e Mama w., o Hilo, Hawaiii, e haawi aku i la no ka hookohu ana i Luna Hooponopono waiwai o Kauakahi w., i make aku nei me ke kauoha ole, ma Kona, Hawaii. Nolaila, o ka Poalua, oia ka la 31 o Okatoba, 1865, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka manawa i oleloia no ka hoolohe ana i keia mea, me na mea a pau i hoole, ke pili, aia ma kuu keena ma Hilo, kahi e hana ai.
G. S. KENWAY,
Lunakanawai Kaapuni.
Hilo, Hawaii, Sept. 20, 1865. 23-3t
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA MEA A PAU, MAI HAwaii a Niihau, owau o Mele w, ka wahine mare a Matia, e noho ana ma Kalihiwai, Mokupuni o Kauai. Ua haalele kumu ole kela ia'u mawaena o na makahiki eiwa a hiki i keia la. A ke noho nei oia me ka wahine manuahi, ua hanau na laua na keiki moekolohe. A ua haalele mai kela ia'u, aole malama pono ai ko'u ola, nolaila, ke manao nei au, e hoopii ia ia imua o na Lunakanawai Kiekie, e hookaawale ia maua, e like me ke Kanawai. He keu keia o ke kane aloha wahine ole, ma Hawaii nei. Me ke aloha.
M RS. MELE w.
Honolulu, Sept. 19, 1865. 23-2t*
OLELO HOOLAHA.
UA NOI IA MAI AU E V. KNUDSEN, E hoonoho ia ia i Luna Hooponopono waiwai no Kahopuhopula, i make aku nei, nolaila, e ike ia auanei e na kanaka a pau, o ka la umi o Okatoba e hiki mai ana, oia ka la e hana ia ai keia noi, ma Waimea, Kona, Kauai.
DUNCAN McBRYDE,
Lunakanawai Kaapuni Apana 4.
Wahiawa, 10 Sept., 1865. 22-1m
OLELO HOOLAHA!
Ke kauoha ia aku nei na Luna a pau o ka Nupepa "KE AU OKOA," e hooili mai ma ka lima o ka Luna Pai, o J. H. Black, i na dala a pau loa, a ia ia wale no, aole ia hai, oia hoi na dala no ka lawe pepa, na olelo hoolaha, na kanikau, a me na mele ; aole hoi e ae ia kekahi palapala hookaa ke ole i kakauia ma kona inoa mai keia manawa aku, e kapaeia no. MA KE KAUOHA.
KA MOKUMAHU "KILAUEA!"
E HOLO ANA IA MAI HONOLULU aku ma ka POAKAHI, OKATOBA 9,
LAHAINA, MAALAEA,
KALEPOLEPO, ULUPALAKUA,
HONOIPU, KAWAIHAE,
KAILUA a me KEALAKEKUA.
E haalele ana ka Mokuahi "KILAUEA," ia Honolulu nei, a e holo ana ia i
KOLOA, KAUAI,
ma ka hora 4 o ka la 5 o Okatoba, 1865.
E holo ana ka Mokuahi "ANNIE LAURIE," ma ma na awa o Maui a me Hawaii, i na pule e hoomaha ai o KILAUEA.
JANION, GREEN & Co,
1- tf. Agena o Kilauea.
KALAKO HOU!
KALAKO HOU!
KALAKO HOU!
MAKALENA HOU!
MAKALENA HOU!!
MAKALENA HOU!!!
NO KE KUMUKUAI MAKEPONO LOA!
Na wa e kuai ai, mai ke kakahiaka Poakahi, a hiki i ke ahiahi Poalima.
Ma ke kihi o ke Alanui Nuuanu a me ke Alanui Marine; mamua aku o ka Hotele Royala.
(17-1 y) ISAAC REINHART.
KE KULA O MANA!
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU, OWAU o KANUKA, haole o Waiawa. Ke papa aku nei au i na kanaka a pau e hookuu ana i na Bipi, Lio, Hoki, Kekake, ma kuu kula o
MANA.
Ina makemake kekahi poe e hoolimalima i keia kula no kona holoholona, pono e hele mai ia'u mamua o ka la 1 o Ianuari, M. H. 1866, e hookaa.
(22-4 t* VALDEMAR KNUDSEN.
OLELO HOOLAHA.
MA KA WAIWAI O KAUMAKA (W.)
No ka mea, ua noiia mai ka Mea Hanohano E. H. Allen, ka Lunakanawai Nui o ka Aha Kiekie, e Hakahaka (k,) no ka hooiaio i na Palapala Kauoha o Kaumaka w, no Waikiki, Oahu, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poalua, oia ka la 10 o Okatoba, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia Palapala Kauoha, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu. L. McCULLY,
Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Sept. 11, 1865. 22-3t
OLELO HOOLAHA.
KA POE JURE KANAKA MAOLI NO KE KAU Hookolokolo o Okatoba, o ka Aha Kiekie, e hoomaka ana ma ka Poakahi, la 2 o Okatoba e hiki mai ana.
Kaikainahaole, Hailama,
Pauli, Kanamu,
Keolaloa, Jesse Aimoo,
Kale, J. Kaaukai,
G. Kamai, P. Naone,
Daniela Kahananui, E. H. Boyd,
J. Maluaikoo, J. Papa,
Pe ter Kauhema, H. Kahanawai,
Keliikanakaole, S. Kumuhonua,
Poepoe, Kahanu,
Nohea, Pinehasa Wood,
Malaki, Kapahukepau.
L. McCULLY,
Kakauolelo o ka Aha Kiekie,
Hale Hookolokolo, 18, Sepatemaba, 1865. 23-3t
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU MA keia palapala. No ka lilo ana ia'u ka aina i kapaia o Kuakala, ma Waialua, Oahu, aole kuleana o Peter Lakins i koe ma ka aina i olelo ia maluna. Nolaila, ke kauoha aku nei au i na mea a pau, aole e hele wale ma ka aina i olelo ia, me ke noi ole mamua i ka Luna a'u i hookohu ai, a o ka mea e hooko ole ana i keia kauoha, ua ike no lakou i ke Kanawai no ia mea.
JOHN BOOTH (KEONI PU)
Honolulu, Sept. 16, 1865. 22-1m
OLELO HOOLAHA.
MA KA WAIWAI O ACHU, NO HONOLULU. No ka mea, ua noiia mai ka Mea Hanohano R. G. Davis, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie e Young Sheong, no ka hooiaio i na palapala kauoha o Achu, no Honolulu, i make aku nei ma Kina: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poalima, oia ka la 6 o Okatoba, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia palapala kauoha, a me ne mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
L. McCULLY,
Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Sept. 14, 1865. 22-3t
OLELO HOOLAHA.
UA NOI IA MAI AU E V. KNUDSEN, E hoonoho ia ia i Luna Hooponopono waiwai no Pekue, o Makawele i make aku eni, nolaila, e ike ia auanei e na kanaka a pau, o ka la umi o Okatoba e hiki mai ana, oia ka la e hana ia'i keia noi, ma Waimea, Kona, Kauai. DUNCAN McBRYDE.
Lunakanawai Kaapuni Apana 4.
Wahiawa, 10 Sept., 1865. 22-1m
OLELO HOOLAHA.
MA KA WAIWAI O KALIMAONI.
No ka mea, ua noiia mai ka Mea Hanohano R. G. Davis, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie, e S. Kanuha, no ka hooiaio i ka palapala kauoha o Kalimaoni no Kahana, Koolauloa, Oahu, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poalima, oia ka la 13 o Okatoba, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia palapala kauoha, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
L. McCULLY,
Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Sept. 20, 1865. 23-3t
OLELO HOOLAHA.
MA KA WAIWAI O UILANI.
No ka mea, ua noiia mai ka Mea Hanohano R. G. Davis, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie, e A. S. Cleghorn, (Ake,) no ka hooiaio i ka Palapala Kauoha o Uilani, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poalima, oia ka la 13 o Okatoba, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia Palapala Kauoha, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
L. McCULLY,
Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Sept. 22, 1865. 23-3t
OLELO HOOLAHA.
UA NOI IA MAI AU E V. KNUDSEN, E hoonoho ia ia i Luna Hooponopono waiwai no Keai, o Waimea, i make aku nei, nolaila, e ike ia auanei e na kanaka a pau, o ka la umi o Okatoba e hiki mai ana, oia ka la e hana ai keia noi, ma Waimea, Kona, Kauai. DUNCAN McBRYDE,
Lunakanawai Kaapuni Apana 4.
Wahiawa, Kauai, 10 Sept., 1865. 22-1m