Ke Au Okoa, Volume I, Number 23, 25 Kepakemapa 1865 — KUMUKANAWAI [ARTICLE]

KUMUKANAWAI

l H4/.WIU X KA JiOI<KAMEHAHEHĀ V,, ifA KA LOKOMMiUI 0 KE„AKt|A, KE AI.U O KO PAE AINA, MA KA'W 20'o AU- . . a,tTB, m. H. 1864. \

[Koena ke Kun>uksn»w»l o k®!a pa!e.] ' Pauku 42.« Eia na hua kuka o ka Aha Kuhina u Js* Moi : o ke Kuliina no ko ua Aina e, o ke Kuhina Kalaiaina, o ke Kuliiua Waiwai, » me ka Loio Ku6ina o ke Aupuai; a o uob«j lakōii i ir)au"tem noa ka AiiakukaknkaiHalu oka Moi. Ka ke Alii e koho a e hookoh» ia lakou, a e ooho lakou ma ka oibana oiai ko ka Moi makemake; e hiki no hae ke hoopiiia iiiina o na 'Lii. Aole e paa kekahi haua a ka Moi ke ole i. kakauiaoaia e kekahi Kuhina, a ma ia kakau ana a"ke Kuhina, ua ili ka hihiu maluna oua. Pauku 43. E hoonohoia ko lakou inau Keeau Oihana rna kahi e noho ai ke Aupuni; a maluna o lak(ju pakahi ka hewu o ka hana ako lakiiu mau hope nie na kakauolelo E • uoho uo hikou maniuh o ka lakou oihana ma ; ka Hale Ahaolelo, mawaena o na 'Lii. Pauku 44. E hoike aku ke Kuliina Waiwui imiia ii ka Hale Ahaolelo, pia ka inoa o ke Aiipuni, ma ka li* uiua o ka ana o ka Aiianielo kau Kanawai, i ka palapala hoike o na loaa me ua lilu o ka Waihona Dala, iiiu kaolelo Hawaii me kaoleloEnelnni. Paukn 45. oka niana kau kanawai ona apaua ekolu o keia Aupuni, aia no i ka Moi ft īiie ka Uale Aliaolelo. Aia no. iloko oia AMi<ifeln na 'Lri i hoohohoia e'ki Moi, a me kn Poeikuhoia ena i»akaainai>" ) e iioho pu ana. , , . Paukn 46 E akoakoa ka Ahaolelo kau Kanawai i kela alua keia alua niakahiki ma ka matama o Aperila, a i ka maiiawa e ae o liko me ka muuao ana o ka Moi he poin», « imi iua mea e pouo ai ke Aupuui. E kapaia keia aha, o ka Ahaolelo kau Kanawai o ke

Aapuni Hawaii. Paukn 47. E hoohiki pakuhi ke?ahoa keia hoa o ka Hale Aliaolelo, pem«i : Ke hoohiki nei au imua o ke Ak.ua Maua Loa, e kukua au r»ainuti o ke Kunmkaiiawai o ke Aiipuui Hawaii, a e hana polulei nie ka ewaewa ole i ka'u hana iloko o keia Hale Ahaolelo. Pauku 48. Na ka Abaofelo kau Kaoawai ka mana e hoololi i e like me ka olelo mahope ae nei, *a e kan 1 kela manawa keia manawa i na kanawai knpono m pau, ke /ue ole nae i keia Kumukaiiawai. Pauku 49. E hoike aku ka Moi i k<>na a<; ana i kekahi hila a olelo honholo paha i hoohtHoia e ka Hale Ahaolelo, rha ke kaii ana i kona inoa, inamua o ka hoopauee loa'ana o ka Ahaolelo. Aka, iua ua pmm ole ua bila nei i kona inanao, e lioihoi aku 110 oia i ua bi!a la i ka Hale Ahaolelo; a e kakauia ia hoihoi iina mai iloko o ka bnke mooolelo o ua iinle nei, ulnila, aole e hana huu ia ua bila la ina ia akoakoa ana. Paukn 50. Na ka Hule Ahaolelo e liooponopono i ka noho aoa o kona poe ponoi; a na k» hapanui e hoohoio i ua hana a pan ; aka, e hiki nō i ka hapa uuka fee lt)opanee i ka hal»wai i kela la i keia a e kyi aku uo hoi ī tta mea i hiki ole mal e akoakoa pu me lateou, mamuli o ka hana a me ka hoopai i| hfK>hobia e ua Hale ia. i'auku 51. Na ka Hale Ahaolelo e koho i kona mau Luna, a e kau i na kanawai e holo ai kana hana.

Pauku 52, - Na ka Hale Ahaolelo e hoopai nia ka halepaahao no na la aole oi aku mamna o ke kanakolu, i kela i keia kanaka, aole oia no lakou, ke hoomaewaewa «ia i na bale nei tna ka hana hoohauhaele, a | hoawahawaha paha Hoko ona, a ke hoolaha | oig||4;ēkahi mooolelo wahahee no ka hana o u he oleio hoinoino paha, a ke paha oia i kekahi o ua Hak- nei j ma lta fiSna nio i koiia kino, a i kana waiwai I pahit no kekahi mea ana i liana ai, a i oleio ai paha il<>ko « Hale nei; a ke lele ino paha oia i kekahi #a poe la no ua mau mea nei, a ke lole ino a hopu p .h» oia j kek.ahi holke, a i kekahi kmnikii e ae paha i kanohaia e ka Haie i kona hele aiia ilaila, a hoi ana paha, a ke hmipakele paha oia i.kekahi kanaka i hopaia maiiiuli o ke kaiioha a ua Hale nei. ' J Paukii 53. Na ka Hale Ahaolelo $ hoopai i kona pi>e ponoi uo na hana hyfjhau.uaele. Pauku 54. E rrialat):iilfe Ahaolelo i buke moiHilelo n<) kana 'maW fiana; a ina e makemake ka hapalima hmikiihi o ka poe e j noho ana i kir haīe, alaila, e kakauia iloko o ua buke nei, bs* inoa o ka poe ae a me ka poe j h'Kile g k« Hale i kela haim keia hana. j Pauk« 55. Aolo loa e h»puia kekahi o ka poe Ahaolelo, «iai e hoho ana oiī» inamuli o ia Ai»a, a e hete ana ilaila, a e Roi aku ana palūi, koe na« ke kipi, ka feloni, a me ka īioohaunaele; aole e hookolokoloia kekahi o iakou iniua o kekahi Ahahookolokolo e, a i kanwahi e paha, no kekahi olelo, a olelu paio paha ma ka Hale Ahaolelo. Pauku 56. E uku ia ka Poeikohoia e na makaainana, nn'ka lakou hana e like ine ka mea i oleloia ma ke kanawai, noluko ae o ka Waihoua Dala Aupuni; aole no nae e hoouniia keia uku i ka makahiki i hooholoia ai ka ulelo e hiiomii i ka uku; ao!e hol e kaulia kekahi kauawai e aua i k'a uku o ua poe la, mainua o ua dalu hookahi h»neri me kfaiij»Hnia iio kela haīaw'ai ana ktla halawai atia o ka Ahaolelo. >. Pauku 57. Na ka Moi no e Mio i na Alii, 'a e aiolio lakou uia ia Oihana a pau ko Ikkou ola, e lfjte nae rae ka Pa'uku 53; aole nae e oi akn 6ōtakou nui manma o ka iwakalua. Pauku s&r Aole e kohoia kekalii he Alii : ke hiki ole mau makahiki he iwakaiuaknmarns*kahf A hoi oia i nohg i : na makahiki etiaja m» : Pauku 59. E oobo na Alii kol«j no lakoa wa!e 110 ka pa.*» ? h(K)lohe a e hoopou'opona i Qa a pau i hoopiiia'i e ka poeikohoia ky ano Aha Ninauinau ??«i o ke Aupuui/ i kekahi Luna Nui, a mau Luna Nui paha, ho ka iakou Oihana; maaiua aku 0 k» liookotoM)1o. ana i kela hoopii nui keia hoopii nni e hoohīki pakahi na Alii e hookotokt)Io pono tne ka ewaewa ole i ka mea'i hoopiiia 1. mamna 0 na hoike a me ke kanawai. Aole nae e 01 I aku ka lakou olel<i hoahewa i ka hoopau ana | 1 kona noho luua an's, a ine ka hoole 1 kona J noho hou ana ma kekahi oihana e hanohano ai a e waiwai at jsaba, tnatftlo iho 0 keia Aupuni. Aka, e hikl 'no i ka-mea i honhewaia pela ke hoopii hou a e houkolokolo hou ia, a e hoahewa huu. a e hoopai hoii ia mahope, mamuli 0 kc kanawai 0 ka aina. Aole e noho feekaht KuhimVt 3lTii ma ka hooi ho<ipii l«na | f 60. E likeia ka Pōeikohoia j e na Makaainana, a e liooponoponoia e ka Ahaolekukao Kanawai mannili o ka nui 0 na kauaka, e i keīa keia maoawa"'ma ui '<-.e Aupuni helu ana, Aole e emi mai ka m . -« ka PoWpihoia malalp 0 i ka iwakāluakumaoiaha, oi aku maluna 0 ke kanah»; a e koho ia lakou i ke!a makahilH a!ua, keia makahiki alua. !

1 Pauku 61. , Ao!e no e ki;bfiia kekuhi Lunamakaauiauii ina he pnpule a he hupō' paka, a ke ofe ia, he kanaka r>atfcto p ka Mui, a k? hiki o!e akn oia i na mafeaf|]kj he iwakaluakumainakahi, a ke ifee ole hōi 5 ka , heluhelu a me ke kakHulima' alee 1 maopopo olelioi ia ia ka helu waiwai, a ke ole hoi oi|f ! i~īiyho ma keia Aiipuui ī ekolu makahiki, a o/'ka makahiki hope maniua 4 ibo o kona kohoia a»ft; a ke ole hoi ona waiwai paa hihia ole iloko o keia Aupuni elike me elima haueri data, a i ole ia, o kona loaa'naē i k£la makahiki keia makahiki, i emi malaio o iia dala he eina haneri me loaa noloko mai o kekahi waiwai, a o kekahi hana kupono ma ke kānawai paHa. Pauku 62. 0; kela kauaka keia kanaka malaio o ka Moi, iua ua hookaaia kona auhau, a ina ua hiki aku oiai na makahiki he iwakalua, a ina ua noho paa ma keia Aupuni i hookahi makahiki uiamaa iho o ka la koho, a ina he waiwai paa hi|iia ple kopa iloko o keia Aupuni e iike me hookahi haueri me kanalima dala, a i ole ia he aina hoolimalima k(ina, a o ka uka hoolim&Hma he iwaka!uakumainaliiua dtila o ka niakuhiiu, » ' ole ia, 0 koiia loua inakalnki, oule i emi malalo o na dala he kauahikukuiiiama]imft i loaa, noloko, niai <> kekalii waiwai, a o kekahi haha kupo ny ma ke kanuwai puha; a ua ike oia i ka heluhela Me i hanauia /nalinpe uiai o ka m«kahiki ljip; a ua hookomo oia i kona iuo'a ma ka papa inoa .o ka, poe koho o konu apana, e like nie ke kana wai, e hiki uo ia ia ke koho i kekahi kanaka a inaii kanaka paha o ka P<sikohoia no ia Apana; «ka hoi, aole e lnki i kekahi kanaka pupule a hs|H> paha ke a<»le hoi i kekahi kuiiak» i hiliia i ke'k.ataiiiia nui ina ka li(«*k<4tikoltt. au» 4jos keia Aupuni, ke ole i kala e ia koua h*nfcs,£ ka Jloj, a ke o!e huū i li>aa ia ia na,pouo a pau o ke kauaka kupa ina ia kala aua. Pauku 63v E hiki no ke hoonuiia ma te, kauawai ke ana waiwai o ka Poeikohoia e ua ilakaainiina, a ine k*i na.kaii<<ka koh.o. Paukii64. £ pili ka maua a ka Oihaua Hookolokolo iloko o ka Ahahookolokolo K-ie-kie honkahi, a ma na Ahahiiokolokolo niaialo iho, iTho<«i»hiiia i kela keiinuauiiiwa. e ka Ahaoieio kau KakawaiPauku 65. Maka Ahalioukolokole; e hoouohoia Luuakaiiawai Kiekie a iue na Lunakanawui hoa, aole emi malalo <i* elua, a e hiki i Mkahi p, lakou e e hoiipoiiopoup i kekuhi halaw)ii o ua Alia uei., E paa ua'Lunakauawai o ka Ahahookolukulo Kiekie i ka lakou Oihana, «>iai e pono ka lakou hau» ana, e pili nae ia lakou ka hoopiiia iniuao ua Alii; a e lo#a ia lakuu i kit iu maopopo, ke kuuwahi ukuJio ka jakou huna ana; a oiai lakou i paa i keia Oihaua, aole e hooemiia ua uku uei; aka hoi, e hiki ke !)<><.>- pauia kekahi Lunakaiiuwai o ka.Aiid Kiekio, a o kekahi Aiiakakau paha, uia ka olelo ae like i hooholoia e ua hapakolu elua iluko o ka Hale ke kumu kupono i ka mauao o ka E lohe mua no nae ka Lunakanawai i Ipai)oopji »i>ua y ka Ahaolelo,. a e lilo ia ia ke kope o na kumu hoopii, lie umi la niamiia o ka hanaanaimua o ka Hale Ahaolelo. E hooloheia. nne ka LiunHkanawai 1 imua o ka Hale Ahoolelo. ,PaufcMg. E inaheleia fca mana o ka Oihana Ii»n*olokulo iwaeua o ka Ahahookolokolo Kiekie, a me na Ahahookolūkolo e ae'o Anpumi inalalo iho, e like n>e ke kuhikuhi aua o ka Ahaoleh» i keU inanawa keia munawa. A o ka loih! o ka, nuho aua nia k* Oihana o ua Lunakanawai o Aha malal" iho j 0 ka Aha Kiekie, o jioakakaia ma ua kauawai « pili ana ia lakou. Pauku 67. E pili ka mana o ka Oiuauii | IIookulok.»jlo i na haoa a pau ma ke kanawai £ me ke kaulike, inalalo iho o ,ko Kum.uka nawai, a o kekahi Kanawai o- keia Aupuni, a me na kuikahi i hunaia, a e hauuia'na paha maialo iho o ko (akoq,ig)p;w; a i na haua a pau e pili ana i na , Elelo Aupuui » na Kanikela, a i na liana hoi e pili ana i ka oiliaua hookolokolo moku, a ine ka hoomalu uioana. . , ' . Pauku 68. E noho uo, ka Lunakanawai Kiekie i Luaakaoawai Kaulike o ke Aupuni, a'e nbho Pefesidetia oia o nii'lii oiai e hookolokoloia ana kekuhi hoopn imua o iakou, ke ule o a ka inea i hoopiiw; a īa la ka muaa e. hana ina kg kaulike a e„£e, e like me ka haawi ana o ke Kanawai i%ja; aka, e iiiioa houia na mea ī huoholoia e la ® mi Lu«akuaawai o -Knekie, k% hoopii hou i* iialla. lua j hoopiua kn. Luua-; kauawai Kiekie imua p na'lii» ai&il i, e v«»ho 1 kekahi.kauaka i hook<j£iuia e ka Moi, i Peieeideua nia ia hookolokolo aua. Panku 69. E pua loa mahina o na aimoa pau, na olelo i hooholuia ii}a ka Aluihook-ilo-koU> Kiekie, e ka nui o «a Lunakanawai o ia Ahaj aole hoopii houaku. Pauku 70. E hiki uo i ka Moi, i kona Aha Kuliina, a ine ka Haie Ahaolelo, ke kauohui na LuHakauawai o ka Ahahookolokolo Kiekie, e hoike i ko lakou inauao uo ljp hana uui ma ke kanawai, a oie na wa pilikia a hauohaiio nui. Pauku 71. Na ka Moie hookohn i na Lunakauawai o ka Kiekie, a n*e ,oa Luuakanawai e ae 0.114 a e ho pohopouoia ma ke kanawai ko lukou ukn. 72. A(»Ie no e noho a in>. kolokolu kekahi Lunakauawai oia wale uo, i Uikahi hihia i hoopii a i kekuhi hihia e hookulokolo hou ia a«k ana i hoohoh» ai mauiua. • Pauku 73. Ina «a hoahewaia kekahi inauiuli o ke Kanāwai, uo ka aihue, uku kipe, .howhiki w*kpfo.c, apuka, huna waiwai i haawiia ia ia, e uialama, a uie oa īiewa nui e ae, aole loa oia e iioho ma kekahi oihaua e hanoiiauo ai, a e waiwui ai p»lm, maluly iho o ke Aupuui o ko Hawaii l'ae Aiua, ke ole i kala j e ia kouu hala e ka Moi ma ka aua'ku I 1 koua uiau puiu» Kivila, a ma ia kala ana, \ jia lv>omaupopoia ua liiki uo ia ia e noho ma | Oihnna e hunohaao ai, a e waiwai ai j i>ft%«£liiio.o ke Anpuiii. , v. loa e noho kekahi Luna: o keja Afttiuiu jaa kekahi Oiuana o ke Aupu- j ni kwe i ka uku aiakahiki o ke- j kahi Aupaui ei^L _Tau#u 55. hooholo i ka < ll»4wip«.UQ niahope < 0 ka noouoo poao' a kii Kuhina Waiwai e hoike iwua o lakou, e j hoakaka aaa i ka luaa n)at a iuo ka lilo aku : uo ua inaknliiki elua eue na mukaliil>'« elua q hiki , | Pauku i§. o uooholoia'i na Bila a | me oa Kanuwai apaa,' ' J E iwolioioia e ka Moi i a uiō ka Hale Ahaoleio o ko Hawwi l'ae Aiua,! 1 &koaJkoa iloku a ka, ,£|M>Udo Iwu, o ke Aupuui," . , j Paukū 77. I mea e īiihia 010 ai, HQ ka hui | o u& iuea ano okoa iioko o ke kaoawM hoo-] kahi, e hookaawnleia ke kuiuu hook%hypa ke, kanawai hookahi, a e hoakaki}'& ke poo. >. s l Panku 7S. E oiau »«■> na me ka mana mau a hiki i ko l.ilti>i]i{ ia aua, a \

kau*Kai>4WftL kuekanawui ltu<: i K-ii " E "qfc*loa'na kanawai kwa ua kauawai e kau aei % mj£pa inahope. uei„ ■ P»a keia mai kaia iwakaīua o Angate, miikaMki hookahi, teusani ewaīiiliaueri rne kanaup|fepmaiiiahft;' alea, i ole e īiemahema na hana lioopoaopouo, a hitita pahi' ke Aapuni uo ka hoololi do* : lajla, o na Luna o keia Aupuni, i ka wa ejgaa i poup ai keia Kunmkauawai, e lakou, a e hana hui me na mana a pau. wiiK a kohoia kekuhi p'oe e aku pa ha £"'patii fko lakou hakahnka, E hiki uo ke i kehoololi hou, a i inan huu pahai i keia Kumukanawai iluku.o ku H«ife Ahaslelu, a ina e aeia ku juq& a gi£u hou i}ei,'pat)a i o ka Hale, alaila, e I&kaiūa u£jp£a īa iloko o ka buk,e mooolelo oka pa inoa o poe ae me ka poe hoole;' a eTu>opaneeia i ia.,mea, n.o ka akoakua hpu ana, .ae w ka Ah^4^lo. % _ |3 hookaulanaia ua.me» hou ijei i mamua ae q ka lā e koho ai ka PoeĪKuKūia p, na Mttkaaini|na; a ina ma ia ty>u, ana, e aeia ga inau hoololi hou eei palia. i, elua hapak<ilu o'na hoa a p£u o ka olelo, a e houia ia eka Moi, nlaila^e uJo u kQĪA, inea hoololi hou iluko o ke p keia Aupuui. KAMEiIAMEUA R.