Ke Au Okoa, Volume I, Number 22, 18 September 1865 — Page 2

KE AU OKOA.

HONOLULU, SEPATEMA BA 18, 1865.

 

MA KE KAUOHA.

I mea e kulike ai me ka Pauku 1253 o ke Kanawai Kivila, nolaila, ke hookohu nei au ia W. K. Snodgrass o Ulupalakua, mokupuni o Maui, i Hope no keia Keena, e hooiaio i ke kakau inoa ana o na palapala hoolilo.

THOMAS BROWN.

Luna Kakau Kope.

Ua aponoia,

FRED. W. HUTCHISON,

Kuhina Kalaiaina.

S epa temaba 4, 1865.

 

OIAI i keia mau la e kunewa nei, ke hookomo maoli nei ke Aupuni i kona mau hokua, ma ka hookaawale ana i kela a me keia mea i loohia i ka poino a ka Mai Pake. Ua ike ia he ilihune ko kakou nei wahi Aupuni, aka, aole ia i manao ia mea, ua nana nui ia i ke ola o na wahi kauna o kana mau keiki; a no ia mea ke hookaawale nei ia, i ka poe i loohia kukonukonu a me ka poe i loaa mama, mailoko aku o ka noho'na ohana. Ua manao ia, ma keia hana ana a ke Aupuni, he mea paha ia e kanehai mai ai, ka laulaha ana a keia mai ino, i ole ai e mailo ka lahui.

Ua ike iho makou i ka manao a me na hoakaka ana a Kauka Ben. Hobson, kekahi kauka i noho loihi ma Kina. Ma kana hoakaka ana, no ka ee ana mai o ua mai nei, ua maopopo ia makou, ua kulike loa keia me kana mea i wehewehe ai, no ka Mai Pake ma Kina. O keia mai ma Kina, aohe no he mea e hoopokole ai i ke ola ana o ke kanaka, aka, ina e loihi loa ka loohia ana o kekahi, ua like  kona  mau helehelena, me he mea la mai ka luapa-u mai, o ke kumu paha oia, no ka launa nui ole me kanaka. Ma Kina, o ka poe i loohia i keia mai, ua ai lakou i na laau make, a he pinepine loa hoi ko lakou kanu ola ia, no ka mea, ua olelo lakou, "O ka make ana, oia ka mea e maemae ai."

Ua olelo ia, aole ma ke kino wale no e hana ai keia mai, aka, ua hoomalule pu mai i ka manao a me na noonoo kanaka a pau loa. He mea kuihe ole no paha i ka manao, ina e loohia na makua i keia mai, ua komo pu aku no ia iloko o ka puhaka o ka lakou mau pulapula, aka, aohe ka i ike mau ia ka loohia ana o kekahi, nona na makua i loohia i ka lepera, e loaa ana i ua mai la. Ua manaoio na Pake he mai komo iloko o ka ohana ia wa, a ia wa aku, aole nae e ike ia aku mawaho, aia nae iloko o ke koko a me ka iwi kahi i haiamu ai, a ua manaoio no hoi lakou e akakuu mai no ia i ka hanauna akolu, a i ka ha o ka hanauna, alaila, nalowale loa.

O na Pake e noho ana malalo o na puloulou o keia mau manaoio, aole lakou e ae aku e mare ia ka lakou mau keiki, me na ouo a ka poe i loohia i ka lepera; a ina e ike ia ua loohia kekahi o na mea i hoopalauia ua loaa i ka lepera, alaila, e hoopau kokeia ia hoopalau ana, aia wale no o ka poe i loaa i ka lepera, o lakou wale no ka poe i aeia e mare me lakou iho.

Ina e loaa kela mea keia mea i ka lepera, he mea ia e hookaawaleia ai oia mai ka noho oluolu ana me ka ohana, a me ka loauna maikai ana me ka lehulehu, a kipaku loa ia aku ia mai ka maka aku o na kanaka. Aole ia e noho ma na punawai o kanaka ola e inuwai a e hoona ai i kona makewai, aole hoi ia e hele ma ka aoao makani, o ka mea i loohia ole i ka lepera. No keia mau mea i manao ai ke Aupuni Hawaii e hookaawale loa i ka poe oia ano, ma kahi hiki ole ia lakou ke launa aku me kanaka, a he mea no hoi paha ia e keakea ai i kona laulaha ana ae ma o a maanei o ko kakou one hanau!

 

NA MOKU KAHIKO.—Ia makou i kiei aku ai i ke keena o ka Luna Dute Nui, ua ike iho makou i kekahi o na moku kahiko o kakou nei, oia hoi o ke Kauluohi a me ka Warwick . Ua ae ia laua e holo pili aina, o Warwick i i ka M. H. 1850 la 24 o Iulai, o ke Kauluohi, M. H. 1852 Feb 17. Ua hookele mau ia keia mau moku e na Kapena kanaka, aole no hoi i loaa ka poino. I ka wa nae i lilo ai o Kauluohi i ke Kapena haole, ua ili ia ma Kauai. Ma keia mea, aole no na kanaka Hawaii i haule loa ilalo ma ka malama ana i na moku, a me ka hookele maikai ana ia lakou, a oiai ke hoomaka nei ke kula holomoku, e pono paha e ao ia na Kapena Hawaii i ka ike holo moku, i mau ai ko lakou hookele ana i na kuna, a i paio mau aku hoi me na ale o ko kakou mau kaiaulu.

 

KE SELA A ME KA MARINA.—I ka manuwa Saranac e ku nei i ke awa, ua ake nui loa na sela e hookuu ia mai lakou e hele lealea ma kula nei. I kekahi po, ua hoao kekahi sela e holo malu, aka, ike mai la ke koa kiai a kahea mai la oia i ke sela holo malu, holo ino aku la ua wahi sela nei a hopu i ka pu a ke koa, a hakoko iho la laua, huki ae la ke sela i ka pahi e hou i ke koa. Ho-a loa ia mai la ka inaina o ke koa, a hou aku la ia i obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured

 

Na mea hou o ke Alo Alii.

He maikai no ke ola o ka Moi, a i keia la paha aia oia ma Lahaina. Ke manao ia nei e hiki mai ana oia i keia pule ma Honolulu nei.

He maikai ka Mea Kiekie Princess Kamamalu e noho la ma Kahalauaola. Ua holo mai oia i ka pule i ka la Sabati i hala ae nei, a ua noho ma ke kaona nei e ike i ka mai o ka Moiwahine kane make. Ua hoi hou ia ma Nuuanu.

He maikai ke ola o ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa, aia no oia ma Papakanene kahi i noho ai.

Me ka mai luuluu ka Moiwahine kane make i moe iho nei i na la i hala ae nei, aka, ua oluolu iki oia i keia mau la.

 

No ka Moi Wahine Emma.

Ua ike iho makou maloko o kekahi Nupepa Farani, "Courier de Pacifigue," i pai ia ma Kapalakiko i ka hiki ana aku o ko kakou Moiwahine aloha a me kona mau hoahele i Ladana. Ua oluolu maikai ko lakou mau ola. Me he mea la paha ua hiki aku lakou ilaila, i ka la 13 a 14 o Iulai, aka, aole nae i maopopo loa ka wa i hiki aku ai, aia a hiki mai ka moku lawe leea, alaila, lohe pono loa ia mai ka hiki ana aku ilaila.

 

ULUHUA I KEIA OLA ANA—I ka Poakolu o keia pule i hala iho nei, ua laweia mai kekahi haole i ka Halewai, no ka hoao ana e ai i ka Opiuma. He haole ia aole i kamaaina loa i ke Kaona nei, no ka mea, he mau wahi la pokole wale iho nei no kona hiki ana mai maluna mai o ka moku Onwa rd . Ua hai ia mai makou, aohe no ia he haole maikai loa ma kana mau hana, oiai i kona hiki ana mai ia nei, ua holo aku ka ia i Lahaina, malaila kahi i pili waiwai ai a pau loa kana dala, a i kona hiki ana mai i Honolulu nei, he hapawalu wale no koe, a me ia hapawalu ia i kuai ai i ka Opiuma. Ua lawe mai makou i kekapalapala i loaa iloko o kona pakeke, penei ia:

"HONOLULU, PAEAINA O HAWAII,

Sepa temaba 6, 1865.

N. B—E na hoa'loha, a me na hoa makaainana, ua polukuluku mau ia au e ke poho o ka manaolana, no kekahi manawa loihi loa. Aole i loaa ia'u ka olioli o ke ola loihi loa ana, nolaila, e aloha auanei oe.

Alepa Ome ga (Ka mua a me ka hope,)

JAMES WELSH."

O keia mau olelo, ua kakauia ma ke kua o ka palapala hookuu mai ka Hale Dute mai, aole nae ia i m ke i kona inu ana i ua Opiuma nei, no ka mea, aole paha i kukonukonu loa aku ka hana ana o ka Opiuma iloko ona.

 

PAKELE MAI PAU I KE AHI.—Ma ke kakahiaka o ka Poalima o ka pule i hala iho nei, ua pakele mai pau i ke ahi kekahi mau hale ma Kikihale, i kekahi wahi keiki opiopio nona na makahiki ekolu a oi ae. No ke ahi lepo pele ma kona lima, no ka malama ole nae o na makua keia hewa. E pono ia oukou e na makua mea keiki, e malama loa i ka oukou mau ahi lepo pele, mai waiho wale ma ke paia o ka hale, o loaa auanei i na keiki, a puhi naaupo aku i na hale, me kona ike ole hoi i kana mea e hana aku ai, alaila, e ili mai no ka poino maluna o ka lehulehu.

 

UA HOOKUUIA—I keia pule i hala iho nei, komo mai la kekahi kanaka i ka rumi o ka Luna Helu, me ka olelo mai, "I hele mai nei au ia oe." Ninau mai la ka Luna Helu, "I ke aha?" Olelo aku la ua wahi kanaka nei, "Kainoa i na auhau o kuu wahi kaikaina." "E aha kona auhau?" Wahi a ka Luna Helu. Pane mai la ua wahi kanaka nei, "Kainoa hoi e hookuu ia mai kona mau auhau, no ka mea, ua make ia." I aku la ka Luna Helu, "Ina pela, aohe o'u mana i koe maluna ona, no ka mea, ua make ia iloko o keia Aupuni, aia aku la iloko o ke Aupuni o KE ALII O NA ALII, A ME KA HAKU O NA HAKU."

 

UA LIU KA "POLUNESIA.—I ka hoi ana mai nei o ka Polunesia, kekahi o ko kakou mau moku lawe leta, elua paha ona la i koona wa i haalele aku ai i na kapakai o Kapalakiko, ua hemo ae la kekahi papa, a komo makawalu mai la ka liu. Ia wa, hoomakaukau ae la o Kapena Greena i kekahi waapa; a ua hookau ia li-ia o kela a me keia, aka, aohe paha lakou i manao ae, aia he Makua Nui, e kiai mau ana ia lakou i kela wa keia wa, a pae wale mai lakou i ka aina nei, me ka pilikia ole o ko lakou mau ola.

 

KA NAKA HIAMOE OLE.—O kekahi kanaka o C. D. LANADA, (Landers kona inoa, he lala oia no ka puali koa hele wawae, helu umikumamakolu o Vereginia Komohana, a eia hoi oia ke noho nei ma kekahi hale maluna o kekahi mokupuni. Oia kekahi mea kupanaha loa o keia wa, no ka mea, aole oia i hiamoe iki no na makahiki he umikumamaha. O ka hoomaka ana o keia makaala a me ka hiamoe ole, mai ka malama mai o Augate, M. H. 1851, mai ia manawa mai, aole oia i ike iho i kona poluluhi hiamoe, a aohe no hoi i pili iho kona mau maka. Ua hai mai oia, ua oluolu kupono no kona ola, a ua maikai no hoi kona kino, a aole nae oia i ike i ke kumu o keia makaala loa a me ka hiamoe ole. I kekahi manawa, ua noho oia ma kekahi hale mai iloko o Piladelepia, a he mea hoi i manao nui ia e ke Kauka o ia wahi. I kekahi la, ua kiai ke Kauka i ua kanaka nei no kekahi mau la, aka, aole nae oia i ike i ua kanaka la e hiamoe ana. Eia ke pai ia mai nei ka moolelo o kona ala ana ma ke kulanakauhale o Piladelepia. He keu aku no paha keia kanaka, aohe no kona he maka, he hoku maoli no. Ke manao nei nae makou, ina oia hiamoe, o ka obscured kua a Kane ka palena, no ka mea, akahi obscured like i kona hiamoe.

 

Ka Hoailonahelu a me ka Moleanahonua.

E KE AU OKOA E :—Aloha oe:

O na huaolelo maluna iho, ka mea a'u i manao nui ai, a no ia mea no, ke hooili aku nei au ia oe, a nau ia e hookomo iho ma kahi kaawale o kou mau kolamu, ke oluolu pono oe. A malaila, e ike auanei ka lehulehu holookoa mai o a o, ke nana iho lakou ia.

Oia hoi keia, ka Hoailonahelu a me ka Moleanahonua. O ka Hoailonahelu, he buke ia i ao nui ia ma kekahi o na Kula Apana, a ma kekahi, aole i aoia. No ka mea hoi, ma kekahi kula a'u i ike ai, ua aoia ia buke, eia ke kumu, ua nele nae ka papa akahi i ka buke hou ole aku, ua huli ka Huinahelu, a no ia mea, ua pono ke aoia ka Hoailonahelu. Aka, ina aole i huli ka Huinahelu, aole pono ke aoia ma ka Hoailonahelu, oiai aole i pau pono ka Huinahelu.

A ma kekahi mau kula, aole i huli ka Huinahelu, ao e no i ka Hoailonahelu. Pela no i mau ai ke aoia ana, e like me ka mea i oleloia maluna ae, i na makahiki i hala aku nei.

Aka hoi, iloko o ka malama o Iune i hala ae nei, o keia makahiki, ua lohe pono loa au i kekahi kumu kula naauao, e olelo ana, penei, "Aole ka e ao hou ia ka Hoailonahelu iloko o na kula apana, aia no ma Lahainaluna e aoia ai."

Ina paha e hookoia na mea a'u i hai aku ai maluna ae, e like me ka'u mea i lohe ai, nolaila, ke olelo nei au, aole i waiho ia me ke kumu i hoakaka ia.

I kekahi kumu hoi, olelo mai oia, na ke Kahukula Nui i kauoha mai pela. Ke olelo nei hoi au me ke kanalua ole, malia paha, o komo auanei iloko o ka naau o kekahi, ka manao ana e kue mai ia'u mamuli o ka'u mea e olelo nei, penei "He mea pono maoli no ke aoia ka Hoailonahelu ma na kula apana.

No ka mea hoi, pela no e loaa ai i ka haumana ka makaukau, ke komo aku oia iloko o ke Kulanui o Lahainaluna. Ua maopopo loa keia, aneane hiki maopopo ole i ka haumana ke wehe me ka maopopo ole i na ninau o ka Hoailonahelu, oiai oia e noho ana me ke Kulanui. No ka mea, iloko o kela papa ekolu a me keia, he kakaikahi loa na keiki hiki ke wehewehe me ka maopopo i kekahi o na ninau, e like me ka mea i aoia, oiai oia ua aoia ma kekahi o na kula apana.

Oia like no, ina e ninau aku oukou i kekahi o na Kumu o ke Kulanui, nana e ao i ka Hoailonahelu, i ke keiki, a i na keiki makaukau ia buke Hoailonahelu, alaila, e olelo mai auanei ia ia oukou, o ka mea i aoia ma ke kula apana, oia ka mea makaukau, aole anei?

Pela no auanei kakou ke nana aku ma ke Kulanui, i keia manawa paha, a i ka manawa paha i hala, a e ninau aku i ke Kumu, a i ole ia, i kekahi paha o na haumana, i ke keiki makaukau ma ia buke Huinahelu, e hai ia mai auanei ia oukou, o ka mea no i aoia ma na kula apana.

Eia hoi, he kakaikahi loa, a he nele loa no ka loaa ana mai o kahi makaukau i ka mea hawawa ma ke ke kula apana, ina e komo aku oia ma ke Kulanui o Lahainaluna, no ka mea, e like me ka hawawa o ka haumana ma ke kula apana, pela no i kekahi manawa ma ke Kulanui.

A mai manao kuhihewa e o'u mau hoa o ka wa opiopio, e loaa ana ia oukou ka ike pookela  ma na buke, ke komo ma ke Kulanui, ke ole oukou e aoia ma ke kula apana, e like me ka'u i olelo ae nei maluna, ua lawa ia. Eia koe, o ka Moleanahonua.

Aole au i ike pono i na kumu e ao ana ia buke ma ko lakou mau kula, aka, ua lohe wale mai au, ua aoia no kekahi kulawae, ina nae he oiaio ko'u lohe.

Eia paha ke kumu o ke ao ole ia ana o ia buke ma na kula apana, no ka ae ole ia paha e ke Kahukula. A eia paha kekahi, ma ke Kulanui nui wale no e aeia ai ke ao ana ma ia buke.

Ke ninau aku nei au ia oukou, aole anei e pono ke aoia ma na kula apana, ka Moleanahonua? Ma keia ninau i haawi ia, aneane elua manao nui o na kanaka, o kekahi poe, ua manao lakou aole pono; a o kekahi poe hoi, manao no lakou he pono. Aka ea, aole no i like pu ko'u manao me ka poe e olelo ana, aole pono ke ao, ke olelo nei au, he pono no ke aoia ia buke ma na kula apana, "i aha ai?" wahi a ka mea e ninau mai ana, ke olelo aku nei au, i loaa ai i ka haumana ka makaukau kupono, ke manao mai oia e komo ma ia Kulanui, a e noho iho a hiki i ka manawa kupono e aoia ai ma ia buke. No ka mea, i kekahi manawa ma ke Kulanui, ua oi aku ke ao ana o na buke ma ke kula apana. Ma ke kula apana, ua wehewehe maopopo ia ko ka haumana pohihihi. A ma ke Kulanui, ua kauo ia ae e ka mea makaukau, no ka mea, nou iho no kou hawawa.

Aole nae i na wa a pau, i kekahi wa, ua wehewehe ia kou pohihihi. Aka hoi ea, aole paha pela ka manao o na haumana i komo mai ma ke Kulanui, manao mai paha lakou, e pau ae ko lakou ano hawawa, a e loaa ia lakou i ana akamai, aka, auhea la ia ano a lakou i manao nui ai e loaa? Eia ka! aole, koe wale no ka mea i aoia a makaukau ma na kula apana.

Aka, ea, ke hoomaopopo iho nei au iloko iho o'u, o olelo mai paha auanei kekahi ia'u me neia mau huaolelo' "Aole anei ou lohe, ua waiho ia ia buke ma ke Kulanui wale no e aoia ai? Ae, o kau no ia, aka, eia hoi ka'u, ua oi loa aku no ka pono ina e waiho ia ana mawaho, e laa me ka Huinahelu, Aokiko, Hoikehonua no ka poepoe aina, a me kekahi mau buke e aku, aole pono ke aoia ma ke Kulanui o Lahainaluna.

Eia hou hoi, he mea pono no hoi i ke Kahukula Nui, ke manao i ka luhi o na kumu, ke manao mai lakou e ao ia buke, a e uku aku e like me ka luhi oia oia hoi, e like me ka nui o ka uku o ke kumu, pela no ka makaukau a na haumana, no ka mea, he oihana luhi loa no ke ao kula ana.

Aole no hoi o ke kumu i ke ao ana, a nele i ke akamai o na haumana, oia no kekahi, e like me ka makaukau, pela no ka uku, aole pela?

Nolaila hoi, e like me ka'u i hai ae nei maluna ae, he mea ia e loaa mai ai ka makaukau kupono i ka haumana, ina e aoia i ka Moleanahonua, iloko o na kula apana, mamua o kona komo ana iloko o ke Kulanui.

Nolaila, e wiki kaua e KE AU OKOA, e hai aku i keia mau mea maluna iho, a ina hoi ua hewa au ma keia, alaila, ke nonoi haahaa aku nei au, e kala mai no.

Owau no me ka mahalo,

J. K. KAHUILA.

Sep t. 16, 1865.

 

B. Luakaha.

E KE AU OKOA;—Aloha oe:

Ua ku ia mai ka maka i ka ike ana iho ina olelo ku i ka hoino a B. Luakaha no ka I Kaimiola mau wehewehe ana i na manao no ka olelo pane a ka Bihopa o Honolulu no ka buke a Anesona. Mai puka ole keia mau olelo pane a ka Bihopa ina ua kakau wale no o Anesona ina mea i pili i kana oihana i holo mai ai, ka pono oia hana ana a me ka ole, na hemahema, a me na mea e hana ia aku ai, a ilaila la pau, aka, aole. Aia ma ka hapa hope o kana buke i pai ia iho nei ma na helu o ke Kuokoa i hala ae nei, e like me kona keakea ana i na kumu Bihopa ma Enelani mamua o ko lakou hoomakaukau ana e holo mai ua hoomaka oia e olelo ino aku no lakou. Ua olelo oia aole "kuleana" o ko lakou holo ana mai. Aole nei he mau kahuna ponoi no Pelekane. Aia hoi ma ia hapa hope no o ua buke nei ka henehene ana i ka lakou oihana pule a me ka lakou hoomana ana. Na Anesona no ka lele mua ma ka hoino ana i ka Bihopa, a ua hoopuka ae ka Bihopa i kona manao me ke ano pale i na olelo a Anesona a me kona aoao. A ma kona pale ana ua hoopuka ae ka Bihopa i kekahi mau mea a lakou i makemake ole ai e hoopuka ia, a e ike ia "ke ino a mahune."

Ua lilo ka Bihopa a me kona wahi Ekalesia uuku i mea nui loa imua o kona maka, a oiai ia wa elua ponoi wale no ona mau wahi hoahanau o na kanaka Hawaii i huli aku ua lilo nae ia i pula kaumaka ino e kau ana maluna o ke kii onohi o kona manao, a o ka hope oia hana ana o ke kumakaia ma ka henehene ana i kona mau hoalauna. He hana i kue i ka pono a me ka oiaio.

O ke kumu nae i loaa ai ka hoohalahala i ka manao o B. L. no ka olelo ana a ka B. H. "he maikai ka hoomana Enelani." Aia hoi ma keia mau wahi hua wale no, i hae mai nei kona puu e ale aku ina ae, a e kuha mai i na ino a pau i hiki ai ia ia ke hoopili mai i ka Ekalesia Enelani. Ua wela kona poo a o ka wai malakeke paha ka mea pono ke ninini maluna ona i mea e maalili ai.

Ina ua olelo ka B. H. i ka maikai o kona Ekalesia ma ka hoopaapaa ana, he aha la ka hewa oia? Ua hiki i kela a i keia ke mahalo no kona Ek. iho, owai ka mea hiki ke papa aku? He maikai kou hoomana ia oe e B. L. ia lakou ae nei hoi he ino. A pela no me kela a me keia hoomana ma ke ao nei. Ua maopopo no ia B. L. ua hiki i kela a me keia ke kamailio akea no kona Ek. iho me ke keakea ole ia ma na Aupuni a pau i ae ia ai ka hoolaulaha akea ana i ka manao ma na mea a pau, aka, ma kou Ekalesia aole hiki. Koe wale no na mea e kokua ana no kou Ekalesia, ma keia aupuni a me na aupuni Kristiano a pau ua hiki ke hoolaha akea ia; a ua hauoli au i ka ike ana iho ua hiki ia'u ke olelo no ka Makua Hemolele ma Roma no kona Ek. no kona aupuni, a me kona noho ana he kanaka a he kanaka e like me a'u. Aole he Akua! (e like me ka olelo a kou aoao) a maloko oia olelo ana, aole no hoi e hiki i kona mau lima ke lalau mai ia'u ma keia wahi.

I na aia iloko o ka Ek. a'u e hilinai nei "na mea hilahila he nui wale" e hoopuka mai no. Aole e hilahila ana ke kanaka hewa ole, ke kapili ia mai maluna ona ke akamai, na pahele, na hoopili maalea a pau ka poe naheka Iesuita e baku epa ai a e hoopili aku ai nona. A ke nonoi nei au ina he mau mea hilahila kekahi a he mau hewa ko ia Ek. mai kokua hewa oe ma kou huna hewa ana. E luai mai no i ike ia, he mai alaneo paha a he lenakukahaoa paha aole i hilahila ko Enelani Ek. ke hoike ia kona mau kina a me kona mau hewa a pau no ka mea, aole he mau mea huna ko loko o kona Ek. A nolaila, mai huna oe e B. L. ina ua kina ole oe. Mai hilahila oe i ka hoopuka ae i ka Ek. Enelani ke loaa ole iloko o kou Ek. kekahi mea no hoi e hilahila ai oe.

Ua piha ka moolelo Ek. ina ino a pau a kekahi Ek. i hana aku i kekahi, a o kekahi hoi i kekahi a o ka hana pono anei keia, o ka hue hou ae i na ino i hana ia mamua a i hoopoina ia? O ka hana anei o ko ke Akua Ek. ka luku aku luku mai a me na ino a pau i ike ia ma ka moolelo Ek. i hana ia iloko o na la i hala ae nei? Mai haawi oe i kumu hana na Volleney, na Paine, na Voltaire a me ka nui oia poe i hoole i ko lakou Haku, no ia mau hana o kou Ek. ina la i hala ae nei. Ua nui ka hewa o na kanaka e ike maka ia nei ma keia pae aina, a nui no hoi kau hana e B. L. i ka hoohulihuli ana aku, me ke ao hou ole aka ia lakou i mau hewa hou.

Ua oiaio kau i olelo ai e B. L. na Heneri VIII i kukulu i ka Ekalesia Enelani ma ke ano aha nae? E nana kaua ma ka Makale, Mok. 1, aoao 31, a eia kana olelo. "Ua hoao ae o Heneri VIII e kukulu i Ek. Enelani e ano e ana mai ka Ek. Katolika Roma ma ka noho poo ana (supremacy) a ma ia ano wale no." Aole i hoopaa ia ia hana ana make o H. VIII make pu no me ka manao ona e hoano e ae i ka Ek.

Mahope mai oia i ke au ia Elesabeta ka hooponopono hou ana, a hoihoi hou ia ka Ek. o Enelani i kona ano like me ka Ek. o na Keneturi eha mahope mai o Kristo. Aole maanei au e hooiaio ai ia mea.

Aka he kumu ko Heneri VIII hana ana pela. Aole wale no Ane Bolena e like me ka mea i hoomaopopo ia iloko oia mau buke moolelo, aka, no na hookaumaha me ke kolohe o na kahuna. He lealea o B. L. i ka hoike i ke kalohe o Heneri VIII a ko lakou kalohe iho hoi, he huna ka! A ina ua ino ka Ek. no ke kalohe o H. VIII. Ua ino loa aku ka Ek. Roma ma ka noho Pope ana o kekahi wahine o Ioane. Aole ia ia wale aka, ua kini a mano a lehu ka poe i hoopomaikai i kou aoao e B. L. ka poe i noho iloko o na hewa ino a pau a ke Diabolo i kuni ai maluna o lakou. He au eleele panopano, uliuli ke au i noho Pope ai o Alekanekero Borgia a me ka nui kalohe o lakou.

O keaha la ka B. L. i kuhikuhi mai ai ia'u ma ka Hume Mokuna 12. O na hana anei a keia aupuni o Enelani iloko oia mau la? O ka awili pu anei o na Pope ina hana pili i na mea o keia ao? O ka anunu anei o na Pope a me kona mau hope ma Enelani ia wa? O ka uwe ana anei a Pope Honoriuka i ka ilihune o kona aupuni ma Roma i auhau ia ai na hale pule nui o Enelani a me na Monasete? A no ka huhu ana paha o na kahuna i ka hoopau ia ana e Heneri III ia lakou no ke aha la? Nawai ka ole o ka hihia a me ka poino o na aupuni oiai e komo ana ka uhane anunu o na Pope ma na wahi a pau.

He mea i hoomaopopo ia e na mea kakau moolelo aupuni a pau, o na ino, na kupikipikio, na mokuahana a me na kaua i hana ia iloko oia mau Keneturia, ua kuhikuhi ia no ka anunu, hookiekie, makee, a me ka puni waiwai o na hope o Petero ma Roma. Pela ka Hume olelo, ka Makale, ka Sawte a me Makoma, a me ka nui o ka poe kakau moolelo me ka hoopili mea ai ole. Aka, o ke aha ke kumu i olelo ai o B. L. he oiaio ole ka Ek. E? Eia no. No ka huli ana ka o na wahi kaau kahuna o Pelekane he 24 a oi ae ma ka Ek. Roma! He kupanaha ka noonoo ole o B. L. mai ka pa-ku ana no o ka punana meli o ka hewa o ko Roma Ek. o ke keneturia 15 a hiki i keia la o ka helelei liilii ana no ia o na hua o ka Ek. o Roma a hiki i ka M. H. 1865. He mau miliona ko Geremania i haalele i ke keneturi 15, pela me ko Enelani a me Farani. Ke hai ia aku ka nui o na inoa o na kahuna i haalele he lalani okoa ke piha. Aka, e lawe iki no au ma na mea i loaa koke i ko'u lima i keia wa. Ma ka Uniona Christiene ua hoike ia ma ka hoike ana o Sinoda Hemolele o ka Ek. Rusia i ka M. H. 1861. "Mailoko mai o ka poe i huli iloko o ka Ek. 9 6059." he 1,019 o lakou he poe Katolika Roma. Ma Farani aole e haahaa malalo o ka haneri. E hai i ka oiaio! A mai huna oe i kou mau hoahanau. E hai oe ia lakou, i na hana ma Italia a e ike auanei lakou ua aneane e kapakahi ka la o ka malamalama nui o ka Pope ma Roma. I paa wale no i na elau o na koa o Farani.

He mea make hewa ke manao ae e like me na kumu i hai ia ae nei e B. L. oia ka mea e maopopo ai ka ino a me ka pololei ole oia Ek. E huli ana ko Roma i ko Enelani a o ko Enelani i Roma. E huli ana ko Roma i ke Kalavina a o Kalavina i Roma. E huli ana ko E. Ek. i o Kalavina la a o Kalavina i ko E. Ek. A pela no e hio ai ka manao i o a i anei a hiki i kahi e maalili ai a i ka manao pelu kua o ke kanaka ilaila iho e kupaa ai. Aole i hewa ke Ek. Kalavina ma Hawaii nei no ka hewa ana o Rowela? Hewa anei a poino anei ka Ek. Roma i ka lilo ana o kekahi o na Pope i Monothetite (Honoriusa) kekahi i Ariena a i poe Heretika? Hewa anei ka Ek. E. no ka huli ana o keia mau kahuna he 24 ma ka Ek. Roma? Aole loa! Aole i neeu iki ke kau wahi hapa umi o na pono o ka Ek. E. i ka haalele ana o keia poe kahuna i ka Ek. E. a aole no hoi malaila e maopopo ai ka hoomana oiaio. Hewa anei ka Ek. Roma i ka mohai ana a Pope Mareselinasa i na kii i kalaiia, ka huli ana o Liberiusa i Ariana a me na Pope hana kue iloko o ka E. Roma i na keneturia i hala e aku?

Ua maopopo ua hookomo o B. L. i ka inoa o na kahuna Enelani i mea e puiwa ai a hiki lele ai ka manao o ka poe ike ole i na moolelo. He mea makehewa ka hoike ana ae, oia ka mea i pololei ole ai o kekahi Ek. a me kekahi. Aole pela e ike ia ai ka pono o kekahi Ek. a o ka hewa o kekahi, a malaila i ike ia ai kona oiaio a me kona oiaio ole.

Ua ike ia no ka W. Faber mau buke aka, aole i nele i na kumu e hiki ole ai ke hoopaapaa ia? Pela me ka Fred Oakley, a pela no hoi me ka J. H. Newman i kakau ai. "Apologia Provita sua." Ua ike au he buke i kakau ia me ke akamai a e hoike ana i ka naauao nui o ke kanaka, nana i kakau ia buke, aka, ma kona wehewehe manao ma kekahi mau mea he okoa loa ia me ko'u manao a me ka pololei i ko'u manao ana. Aole o ke pio ana e Kinley ma kona hoopaapaa ana me Newman ka mea e hoopilimeaai wale aku ai mamuli o kona mau kukulu manao ana. Ua lele ku koha aku o Kinley ia Newman me ka noonoo ole i ke kahua kupono e lawelawe aku ai no ke pale ana i ka Newman mau olelo. Nolaila, ka pa i ka ohe aia keiki ua kaa nini ke alo iluna.

Aole he mau mea huna e B. L. na mea i kakau ia e na kahuna o Enelani i huli aku ma kou aoao. O oukou paha ka huna i ko oukou poe i huli mai a me ko lakou manao i huli ai! A e like me kou aloha ia'u no ko'u noho ana iloko o ke kuhihewa, wahi au pela no au e aloha aku nei ia oe no kou kuhihewa o kou Ek. i ko'u manao. Aole i nahili ko'u mau manao ana no na mea a pau i pili i ka manao ana e loaa ai ke ola i ka uhane.

Nolaila, e like me kau ninau ke noi aku nei au e hai mai oe ia'u i na mea a'u i kuhihewa ai, a e pau ai la hoi kou kuhihewa. Ke aloha io aku nei au me ka manao maikai.

IOANE KAIMIOLA.

Ulakoheo, Honolulu, Sep. 1865.

 

HUNAHUNA MEA HOU.

MAKANA NUI KAULANA—Ma ke ahiahi o ka la o ka mare ana o ke kaikamahine Rosakaila, ka Iudaio waiwai o ka honua nei me kona hoa kaana o keia ola ana, ua haawi wale ia mai e kekahi o kona mau makuahine, he makana kumukuai nui, oia hoi, o ke kumukuai o ua makana la, he kanalima kausani dala ($50,000) Aohe no keia he makana nui mai a kana mai. O ka lilo okoa no ia o kekahi mokupuni o ka moana Pakipika.

O ka Lunakanawai o ka Aha Kiekie ma Wasinetona, o Catarona kona inoa, ka mea hoi i make, aole oia i haalele i kana hana no na makahiki he iwakalua kumamahiku.

I kekahi mau makahiki i hala aku nei, o kekahi kanaka o Queteleta (Quetelet) kona inoa, ua hele aku oia ma kela wahi keia wahi e imi ana i mea e kaulana ai, aka, ma na wahi a pau ana i hele ai, ua kaupaona oia i na kanaka e loaa aku ana ia ia. Eia ka mea i loaa ai, ina o ka wahine a me ke kane e pii ae ana ke kino, ua oi pa iwakalua aku kona kaumaha mamua ae o kona kaumaha i kona wa i hanau mai ai. Ma kekahi olelo hoi, ina oe i ike i ka nui o na paona i kou wa i hanau ai, alaila, e hoonui aku oe i ka huina me ka ka iwakalua, a e loaa no kou mau paona kupono i ka wa e ulu ae ai kou kino.

He iwakalua kumamakahi mau hae kaua i kau ia ma ka hale o ka poe Lunamakaainana o Nu Hemasira. Na ia mau hae no i hoohauoli mai i na lala oia aha Lunamakaainana me he mea la, he poe aloha aina lakou a pau loa.

Iloko o kekahi mau kulanakauhale o Geotia, ua ike ia aku na keiki he nui wale e kuai ana i ka lakou mau Nupepa pakahi no ke ekolu huamoa. O ke ola ae ka paha o ka la pololi, hala ia la maka poniuniu.

O Peresidena Linekona ua hai ae ia i kekahi wa, ua heluhelu mai oia i na palapala a kona mau hoalauna e noho ana ma na kapakahakai o ka Pakipika, aka, i kekahi wa, ua loaa aku ia ia he palapala nona na aoao he kanahiku kumamalua. Ia manawa heluhelu ia a manaka, aohe i heluhelu i na palapala e ae a kekahi mau hoa ona. Aohe no keia he palapala he buke maoli no.

I ke kula koa o West Point ke pii ae nei kona kaulana, a me he mea la ua hoopili paa ke kila hooiaio o kona akamai. Ke mahalo loa ia nei no ia kula, oia ke kula ao koa kaulana ma keia honua.

O ka waiwai o kekahi wahine haole o Nu Bebeki, (New Bedford) he elua miliona dala ($2,000,000. O kona inoa o Miss Sylvia Ann Howada (Howard.) Ua make iho ua wahine la i ka la 9, o Iulai; o kona mau makahiki, he kanalima kumamaiwa. O ka uku makahiki o ua wahine la no kona makahiki hope loa iho nei, he akahi haneri kanawalu kumamawalu tausani na dala ($188,000) Aohe no he dala he lua dala maoli no.

O kekahi kanaka Ausetaria, he kahu hipa ia, aka, ua kakau aku oia i kona makuahine penei: "He nui wale na io puaa maikai a me ka momona ma anei. Ua manao wale iho iloko o'u ina he o loihi ka'u ina ua hou iho au i kekahi o ke o iloko o ka io puaa a haawi aku nau," Kupanaha no ka hana a obscured O ka hoomakeaka aku ka ka hana a keiki, ka i noa o ka malama aku.

O kekahi Pake hoomanakii, ua hai ae ia i kona manao e lilo kona ohana i poe Karistiano, a oia, no kona makau i na ilio nui e ku paapu ana mawaho o lakou, nolaila, hai ae la ia i kona manao e noho no ia ma ke ano hoomanakii. E oki no oe i ka Pake, oia no la he lahui manao Akua mai kela. O ka lohe ana no paha oia poe i ka wa o Samesona lohe hou aku i ka po.

 

LUNAKANAWAI KAHI UMIUMI.—O Edewada J. Roe (Roye) i na makahiki he iwakalua i kaa hope ae nei, he kahi umiumi kana hana iloko o kekahi kulanakauhale Terra Haute ma Inia, aka, i keia wa, ua hookohu ia oia he Lunakanawai Kiekie no Liberia e pani i ka hakahaka o ka mea i make ma ia kulana, mai na kulana haahaa loa mai e loaa ai na kanaka hanohano i keia wa a me na poo Aupuni o ka hanohano.

 

KE KULA HOLO MOKU.—I kela la aku nei, ua kiei aku makou iloko o ka rumi kula ao holomoku, a ua ike iho makou i ka hooikaika ana o ke kumu Jules Dudoit i ke ao ana i ka poe e hooikaika ana e loaa ia ike. He kakaikahi wale no lakou, he ehiku ko lakou nui, a ke hilinai nui nei makou mailoko mai o lakou e laha mai ai na ike ma ia oihana no ka mea, mailoko mai o na mapuna wai liilii e kahe mai ai na muliwai nui.