Ke Au Okoa, Volume I, Number 19, 28 ʻAukake 1865 — Page 1

KE AU OKOA.

BUKE I--HELU 19.}  HONOLULU, MONEDE, AUGATE 28, 1865.  {$2.00 NO KA  MAK.

 

"KE AU OKOA,"

E HOOPUKA MAU IA'NA I

KELA POAKAHI KEIA POAKAHI,

MA KA

HO RA EWALU O KAKAHIAKA.

ELUA DALA NO KA MAKAHIKI hookahi, he kanalimakumamalua nupepa ia. E uku e ia ke DALA HOOKAHI no ka hapalua makahiki mua, iloko o na mahina mua eono; a pela hoi ka lua o ke dala, e uku e ia iloko o ka hapa hope o ka makahiki.

 

"KE AU OKOA."

KA UKU O NA

OLELO HOOLAHA.

NA OLELO HOOLAHA—No na lalani he 10, oia hoi 1 iniha, no ka hoopuka hookahi ana, $1 00; alua hoopuka ana, $1 50; ekolu, $1 75; hookahi mahina, $2 00.

Aia no ke keena o "KE AU OKOA" ma ka Hale Paipalapala Aupuni, maluna ae o ka Hale Pai.

 

He mau Mele.

 

No Kamehameha V.

Aloha nui oe e Kananialii,

O ka pua mililani o ke kaona,

I lohi ai ka wai oho o ka niu,

E paihi ai o ke kini alii,

Paila ka wela i na kuahiwi,

O na punohu ula i ke kai,

I ka la kiulai o Kalaninui,

I hoihoi i ka ea o ke aupuni,

Kuokoa ai Hawaii nei,

O ka hae kalaunu i Halealii,

Kani mai na pu me ke aloha,

Me na pahu kani e haa nei,

Na ohe hone lai o ke kaona,

Na kime bala kani kiekie,

Hookani olioli i ke 'lii nui,

I na hanauna kapu a Keawekapu,

Kahiko i ka ahu anuenue,

I ka ahu malu ohai a Ku,

Ke kuini nui o na mokupuni,

Ka hoku loa malamalama,

O ka nani o Ulakalaeloa,

He ala he moani i Mauna rose,

I ka ohu lehua i ka manu,

Mahea ke kuhina kiekie loa,

Ma na eheu o na manu,

Ua laa i ka mea kamahao loa,

Ke hooko iho o Kalohelani,

B ai bala Hemolele a ka mea mana,

Na kula kalaunu o Kamehameha,

Papale daimana i noho ke aka,

Ka hooilina nui o ke aupuni,

I ka welelau o na anuenue,

Pio ana i ke kihi o ka mahina,

Eia ko kino me ka hanohano,

Ke noho nei oe i ka noho alii,

I ka oi paihi i Haleokalani,

I ka nani kiekie o ko ao nei,

Pili kini kakou i ka Haku nui,

Emepera kaulana i noho mai,

Eia ke mele Iubile,

No ka mea hiwahiwa mea laha ole,

Ke kii onohi i ka hikina wela,

I ponia i ka lihilihi o ka la,

I Moi kapu no Hawaii,

Ke poo kela o ka naauao,

Ke Akua mana loa me oe ia,

Me ko hale lai o Mauliola,

Ola o ka Lani i ka pua aneane,

Halelu ia! Halelu ia!! Huro!!!

LEPENA. WAIOLOHIA. HOLANIKU.

Honolulu, Oahu, June 30, 1865.

 

He inoa no "Ke Au Okoa."

Eia au o KE AU OKOA,

Ka punahele o keia aupuni,

Ua lohe paha oukou i ko'u makua,

O na Luna Makaainana o na Apana,

Na lakou i hooholo i ko'u ola,

Kokua ia e ka Ahakukamalu,

Hanau au he keiki opiopio,

Ke hii ia nei e Hawaii nei,

Ua nui nae au a noonoo,

Ke hele nei au e makaikai,

I na palena o na mokupuni Hawaii,

Ua ike au i na alu a me na kahawai,

I na pali me na wahi neoneo,

I na moana ale kai lipolipo,

I na kikiao makani anunau,

He mea ole ia anu i keia kino puipui,

Ke nana nei au me kuu ike iho,

Owau ke kukini mama o Hawaii nei,

I kau iho ai na ukana maluna o'u,

Aole au e pauaho a haalele,

Aule au e luhi a molowa,

Aole au e kuihe a kanalua,

Aole au e hiamoe a hina wale,

Aole au e oopa ke hele ma kahi e,

Aole au i molowa i ka hele i Kaleponi,

Aole hoi ma na waoakua o Keamolewa,

Aole hoi i ke kahu kaua o Amerika,

O oukou no ka hewa o ka ike ole mai ia'u,

Ia'u e komo aku nei i na hale o oukou,

Aole oukou i lalau mai a honi ia'u,

Ekekei aku oukou kau i ka puhala,

Aloha ole oukou i ko'u mau kahu hanai,

I na Luna Hooponopono o ko'u inoa,

A me na keiki nana e ulele na hua pai,

O oukou ko'u mau kupuna o na makaainana,

A e lilo ana paha au i keiki makua ole,

A i ahona paha i ka nui ikaika,

E haliu paha au a nana aku ia Hawaii,

I ka mokupuni nui a kaulana,

Nona na keiki nani kukilakila,

Pehea au i hoa lealea no oukou,

No na makahiki i koe e hoea mai ana,

Eia au e Maui o Kama,

O na keiki o Kula e unahi ana i ka hee,

Pela ko Kahu-a e hoe kuninihi ana,

Aole au e lilo i muhee hololua,

I mea ku wale ma na lae kahakai,

Owau ko oukou papa heenalu,

I lilo ai oukou holo i ka lala,

I ka peke ai holo i ka muku,

Ke holo nei au imua o oukou,

Na wai au i peaha e komo mai,

Minamina wale au i nei kino,

I ka nalinali wale ia e ka elelu,

I ke kapae wale ia ma ka paia,

A lilo kuu kino i mea olani paka,

Pehea oukou e na haole,

E lilo au i hoa hui no oukou,

Na'u e ahai mai na mokupuni,

Na nu hou o ko kakou papa hui,

E hai aku ua holo na hana,

Ala mai na keiki o ka molowa,

Eu mai na hoa o ka palaleha,

Ku mai na iwa o na pali,

Nana i kuu pulelo ma na alanui,

Ua makaukau au e lawe i na ukana,

Ke loaa o oukou kou mau hoa hui,

Lele liilii na pahu ko ma ko'u kua,

He mea ole na eke pulupulu ma ko'u lima,

E hao ana au me he wai kahe la,

E miki ana me he au la no ka moana,

Na kama hoi o ke one hanau o Kuihewa,

O ka okuu mai no ka oukou pela la,

E lalau mai a hookipa aku,

Inu a kena i ka wai piula,

E ala e Kauai o Mano,

Keekeehi kulana i Ainaike,

Haakina oukou a haanou,

Hooho oukou a olelo iho,

Mama maoli KE AU OKOA,

Owau ko oukou Kenela,

Owai ka poe hahai mahope o'u,

I lilo ka hooilina ia lakou,

I ole e aumeume na pili koko,

E ike ia kakou hookanaka,

Pela mai he aloha ko onei.

S. W. NAILIILI.

 

KENE TE.

He Mooolelo no Sekotia.

MOKUNA XLI.

E oluolu paha oe e ka mea heluhelu, e hookuu mai ia makou e hai iki aku i ke ano o na kahuna i ka wa i komo mai ai iloko o ka rumi pouli, kahi i hoopaaia ai o na mana kakauha o ke kanawai. Ka rumi pouli me kona mau mehameha a pau loa, he oiaio no paha, he wahi weliweli loa ia i ane like aku me Gehena i olelo ia, aohe maha, aohe luana ana a ka olioli iloko o na palena o ka rumi pouli. E ka mea heluhelu, ina oe he ipo i hoolauna aku me na inoa o ka rumi pouli; a oe he sela i ike i na popilikia o ka moana ; ina oe he koa i ike i na pilihua o ke kahua kaua; ina he ipo oe na kekahi mea makamae au i aloha ai, a i polukuluku ia e na eha a ke aloha, alaila, e ike auanei oe he mea ole na pilikia, na alai ana mai a kela mea keia mea.

"O ka peku ana mai a ke aloha,

Ua like me ka inika a ka ipo,

He eha, aka ua makemake ia."

Ina ua aumaka oe e ka mea heluhelu i ka maeele a ke aloha, alaila, ua ike oe i ke koikoi oia mea, a ia oe e ka ouo hou mai hoao ae e auamo i keia, no ka mea, e ike auanei, aole ia oe ka puuwai e hapai ai, oiai, o ke aloha he wahi wale no i hapai ia ae e ka pumehana o ka puuwai, a nalowale aku iloko o ka hekuawa o ka hoopoina ia, no ka mea, o ka nalowale ana o ka hoa, e lanakila auanei ia maluna o ke aloha, aole oia wale no hoi, aka, o kou nalowale ana, ua hoakea ae oe i ke kahua no ke aloha no kekahi mea e ae.

Ea! ina ua kuhihewa makou ma keia mea, alaila, e kala mai no. A ano e hoi ae kakou i ka kakou moolelo no ka hiwahiwa o Sekotia. Ua uhiia na helehelena o ka poe moneka e ka uhimaka, aohe nae o Kenete i ike pono aku i ko lakou mau helehelena, ua manao wale aku no ia o Iganatio ka mea e lawe ana i ka ipukukui, nona na kukuna e hoomalamalama ana i ka poluluhi o ka rumi pouli, a o kekahi mau moneka e iho, o laua na mea nana e hookani ana i na bele, no laua na leo e hoolaukanaka ana i ka neoneo aumoe o ua pakaua eehia la o Alanadela. I ko lakou komo ana mai iloko o ka rumi pouli o Kenete, haawi aku la o Iganatio i kekahi hoailona, i mea e haawi aku ai oia i ka manao maikai, ua makemake ia oia e hele koke iloko o ka rumi pouli, a huli koke ae la lakou a alakai aku la ia Kenete iloko o ka rumi pouli, a mahope mai hoi na koa kiai. Ma keia ano i alakai ia aku ai o Kenete iloko o ka rumi pouli.

I ko lakou hiki ana aku i ka rumi pouli, e hamama mai ana na ipuka a i elua, eha mau ipukukui e a powehiwehi ana iluna o ke kuahu, aka, iloko o ka malu a me ka hekuawa o ka rumi pule, ike ia aku la ka hulali ana mai o ka maka o na koi a me ka poe koa o ke kilo, a ua ike pu ia aku no hoi na helehelena o na ohua o ka pakaua iloko oia omamalu nui. Ina paha aia ilaila ka Marquis, aole nae ia i hoomaopopo lea loa, no ka mea, ua powehiwehi loa ka a ana a na ipukukui iluna o ke kuahu. Ia lakou i hiki aku ai i ka rumi pule, ua lawe ia aku ko Kenete mau manao a pau ma keia ao, i kona lohe ana aku e himeniia mai ana ke mele o ka make, i ka wa i hui ae ai na moneka a pau eono e himeni.

Aohe mea eehia e ae a na ike kanaka e nana aku ai e like me na mea i hanaia ia manawa. Ua uhiia ke kuahu me ka lole eleele, na kukui ihoiho e ku ana he olenalena; a maluna iho o kahi eehi e kau mai ana he kea. Naanuu mamua ponoi iho o ke kuahu, ua uhiia i ka moena kanikau, a maluna hoi o laila kahi i kukuli ai o Kenete me na moneka elua ma kona mau aoao—me he mea la na keia mau moneka e kakoo ana i kona kino i hele wale a pulupe i ka nawaliwali. Kekahi mau moneka iho eha ma na aoao o ke kuahu, me ka hoomau ana i ka himeni. Ua kuni paa ia maluna o Kenete ka eehia ma ia hora, oiai nae aole oia no ka hoomana Katolika Roma, aka, hoo ku aku ia i kona uhane i na hoomana ana a pau loa o keia ao, i kona ike ana ae o Iganatio ka mea e kukuli pu ana me ia ma kona aoao.

Ma kahi powehiwehi loa o ka hoolei ana aku a na ula o ka ipukukui, kahi i ku ai o William Wishart ke kilo me kona  mau koa, a mahope aku o keia poe, me na lima i kakia ia ae ma kona umauma, kahi i ku ai ka Marquis o Alanadela, a hookahi wale no hoi wahi a kona maka e haka mai ana, nolaila, ma ke ano o kona helehelena, aole i ike pono lea ia aku na mea a loko ona e hana ana.

Aole i hiki ae o Galenakaila ilaila, no ka mea, ke waiho la no ia maluna o kona wahi moe, aole oia i pohala ae mai ka poniuniu ae i haulehia ai oia; a o Angus Winetona, ua mau no kona waiho omaimai ana, mai kona hoi ana mai mai ka pakaua o Makalapina mai, a o ka hapanui hoi o na kauwa, ua pau ae lakou a pau loa iloko o ka rumi pule. Ua nui ke aloha i kau ia maluna o na puuwai o ka hapanui o na kauwa i hiki mai iloko o ka rumi puli, i ko lakou wa i ike aku ai ia Kenete e kukuli ana imua o ke kuahu me ka naau haahaa, mea paha e ake aku ana i ko ka lani ahohui e hoopale ae i ke kiaha o ka manaonao a me ka eehia e kau mai ana maluna ona. O ka poe a pau i launa nui mai me ia, aole lakou i hoonele ia i ke aloha ana ia ia me ka paumako, a o ka poe hoi i ike uuku ia ia, aohe no hoi e nele ko lakou manao aku he mau haawina maikai kai loko ona. O ka poe koa i ukali mai i ka poe kilo o lakou pu no hoi kekahi i komohia e na kulu wai hune a ke aloha, ia lakou i ike aku ai i ke kanaka opiopio e kukuli ana, o lakou pu no hoi kekahi i komohia e ka manao aole i hewa o Kenete, no ka mea, ua hai mai kona mau helehelena aole ia i hewa. Ma ka nana aku i na helehelena o kela mea keia mea, ua huli ko lakou mau manao a pau loa mahope o Kenete, koe nae ka Marquis o Alanadela.

I ka manawa i pau ai ka himeni ana i ka ''Sequence," (oia hoi ka himeni no ka make,) haawi mai kekahi kahuna i ka pule i kupono loa no ka poe e make ana. O kekahi o na kahuna, heluhelu aku la ia i kekahi mau pule, a ma ia wa koke no, he mau himeni hoolealea kai mele ia ae, a mahope loa pii aku la Makua Iganatio mamua pono iho o ke kuahu, a hai mai la i kekahi haiolelo, me ka nana pono mai ia Kenete, a me he mea la ua hoohihia hewa wale ia no ko Kenete hewa, a ua kuhihewa hoi ka hoopai ana i ke karaima e kue ana ia ia, no ka mea, ua manaoio ke kanaka hemolele, aohe i hewa o Kenete.

Aka, i ka wa e aneana ana e pau keia haiolelo, aia hoi, pa-e mai la kekahi leo ano e i ka lanai o na pepeiao o ka poe e haiamu ana iloko o ua rumi eehia la. Hoopau koke iho la o Iganatio i kana haiolelo ana, a leha ae la na maka a pau loa me ka eehia i ka puka komo o ua wahi hoano la, no ka mea, he mea mau ka waiho hamama ana i ka ipuka i ka wa e haiia ai na mea no ka poe make. A iloko o ke kupikipikio o kela a me keia e noho ana ia wa, ike ia aku la ke komo ana mai o kekahi hanaka me kahi lole, me he mea la, mai kahi hiamoe mai i kiolaia ae ai ma kekahi haka o kona kino kohana, a komo hopuhopualulu mai la iloko o ka rumi pule.

"E hele!—e hele ma kahi e, a e hoopau i ka uhai ana mai ia'u," wahi a ka mea i komo mai, ia ia i komo mai ai me kona mau wawae kohana e hehi ana maluna o na alapii pohaku, a kukuli iho la oia imua o ke kuahu, a honi iho la ia i ka papahele, a kuemi aku la hoi i hope na moneka me ka weliweli nui, a me ka haalulu.

Aka, ua ike mai la no o Kenete o Angus Winetona, a ua puana like ae la kela a me keia oloko o ka rumi pule i ka inea o ke kuene, maloko o lakou wale iho no, me ka puka ole ae o na leo iwaho. Hookahi nae leo i lohe loa ia aku ka puana ana mai, a oia hoi ka leo o ka Marquis, a ua manao no hoi e hoopuka auanei ia i kekahi mau huaolelo e kolekole ai ka laua noa i huna a i a nalowale, oiai ua hele mai ke kuene ilaila me ka hiamoe o kona mau maka, a me he mea la no hoi i alako ia mai oia ilaila e ka ino o kona lunaikehala—a mea paha ua uhai ia mai kona moeuhane ana e kekahi mau manao ino diabolo, a i holo mai ia e kiola iho ia ia imua o ka paepaewawae o ke kuahu, me ka manao paha aia kona maha ilaila, e like me ka makou mau mea i hai aku ai mamua ma kela mau mokuna i hala aku nei! A ia wa, e like me ka poahala ana mai a ka anapu uila i ka po pouli nui a hoomalamalama mai, pela no hoi ia i manao ae ai i kona ike ana aku i ke kanaka ana i uhai ai iloko o ka rumi pule a mailaila aku iloko o ka ululaau, aole no he kanaka e ae, aka, o Winetona no ia e hele ana iloko o kona hiamoe ana! A lilo ae la ka rumi holookoa iloko o ke kuee ana, a ina e komo ka manao iloko o Kenete e holo oia, ina ua nalowale no ia. Aka, aole ia i manao iki e holo malu mai ka make i hoounaia ai oia e hooaikane me ka make, ua kipaku loa aku ia ia manao mai na papalina aku o kona puuwai!

A ia wa, hapai ae la o Iganatio i ke kea iluna, a hele mai la ia a ku ma kahi a Angus Winetona e waiho ana, a kamailio aku la oia ia ia me ka leo nui, "Owai oe e ke kanaka i hoopioloke ia e na hewa o kou lunaikehala i hele mai nei ia nei, e imi ana i ke ahonui o ka Virigine Hemolele." A i ka wa o keia mau olelo e ku ike ana, hele mai la ka Marquis, a hopu iho la i ke kuene ma ka poohiwi me ka hooluliluli ana ia ia, me ka i iho, "Heaha la kou ano e ke kanaka kahiko ma kau hana? E ala! e ala! ke hiamoe nei no oe—ua auwana oe iloko o kou wa e hiamoe ana!" I ka Marquis e hooluliluli ana ia ia, puoho ino mai la ia mai kona hiamoe mai, a hooho ae la me ka leo nui, a nana ae la oia ma o a maanei o ka [rumi pule—a lele ae la ia mai ka papahele ae, e like me ka puiwa ana o na ia oloko o ka muliwai, a lele ino, pela no o Angus Winetona i lele ae ai—a haule iho la ilalo maluna o na anuu o ke alapii o ke kuahu. Kahea mai la ka Marquis,

"E lawe aku ia ia! e lawe aku ia ia iloko o kona rumi moe." Ua pane ae ka Marquis i keia mau olelo me ka leo nui, me ka noonoo ole oia rumi he wahi eehia, a o ke anaina no hoi e noho mai ana he anaina eehia, a aohe kupono loa o kona hooho ana e like me ia ano, aka, no kona manao no paha, o ka pakaua holookoa a pau nona wale no ia, a nolaila no paha kela i hoolanilani ai.

"I kiekie ai ka noho'na i ka luna Alanadela,

I hoomamaluia'e na ao kaalelewa o Sekotia."

Holo kiki mai la kekahi poe kanaka eha, e hooko i ke kauoha a ko lakou haku, a hapai ae la i ke kino o ke kuene mai ka anuu ae o ke alapii o ke kuahu, a lawe aku la ia ia mai loko aku o ka rumi pule, a paa ano e wale mai la no ka puka, aohe mea e ae nana i pani mai. "E pule kakou," wahi a Iganatio, a o ka poe a pau oloko o ka rumi, ua nana aku kahi i kahi me ka makau a me ke kahaha nui, no ka mea, i ka wa i paa e aku ai ka puka, uhi mai la kekahi malamalama ano e, a hoopowehiwehi mai la i ka malamalama o na ipukukui e a ana iluna o ke kuahu, me he mau kukui la i ho-aia i ka la molaelae.

Ua haawi mai la no hoi kekahi poe kahuna iho i na mele a me na himeni i kupono no ia kanaenae, aka, aohe i holo lea loa ka himeni ana i ka pauku mua loa, ikaika loa mai la ka pu-a ana mai a ka malamalama, a iwaenakonu hoi o ka rumi, ikea aku la ke aka o ka Marquis i make me kana wahine, e hoomaka mai ana mai ka lahilahi a hiki i ko laua wa, me he mea la, o ko laua mau kino okoa no mailuna a lalo. I ka wa i ike aku ai ka Marquis e ola ana i ke komo ana mai o keia mau aka iwaenakonu o ka rumi pule, aia hoi, ua uhi holookoa mai la ka makau a me ka weliweli nui maluna o ke kalaoa holookoa o kona kino, a kunewa aku la ia i hope i kakoo ia mai e kekahi o na kia nui o ka rumi pule, a haka pono aku la kona mau maka i ke aka o ka Marquis a me kana wahine i make! Ia wa koke no hoi, kulou haahaa loa iho la o Kenete ilalo, a hoopau koke ae la ka himeni ana a ka poe kahuna i ka himeni. A! e ka mea heluhelu, aole auanei e paakuku kou aa koko ina o oe kekahi iloko o ua rumi eehia la, a pela la ka hiki ana mai a keia mau uhane, me he mea la paha he mau mea ka laua e hai mai ai ia kakou nei o keia ao?

Me ka neeu ole aku o laua mai ko laua wahi i ike muaia aku ai, wehe malie ae la na aka i na palulu e huna ana i ko laua mau helehelena—o ke kane hoi ma ka wehe ana ae i kona papale kila, a o ka wahine ma ka wehe ana ae i kona uhi maka, a ike ia mai la e ke anaina holookoa ko laua mau helehelena, a ua hai mai no hoi ko laua mau hiohiona, aohe luna he mau unu i ko laua mau la opio wale. Haele mai la laua a ma kahi a Kenete e kukuli ana, ku iho la laua, a hoala ae la laua i ko laua mau lima akau, a kuhikuhi ae la i ka lani. Aole e hiki ia makou ke hai aku i ke kumu o ko laua kuhikuhi ana ae i ka lani, mea paha i kuhikuhi ae laua, i waiho aku i ka manao maluna o kela a me keia, aia mai ka lani wale mai no e loaa mai ai ka maha, a me ka hoopakeleia mai mai na poino a me na popilikia nui a pau loa e hiki ana, oiai, ilaila wale no kakou e nana aku ai, ke hiki mai na popilikia, na poino, a me na inea a pau loa, e alako ana ia kakou ilalo i ka hulihia! A ia laua e hoomau ana i ke kuhikuhi ana ae i ko laua mau lima iluna, hoomaka mai la ke ano powehiwehi o ko laua mau aka, a lilo loa aku la laua i ea lahilahi loa, a nalowale ano e loa aku la laua! Aohe hamumu ana a na leo, aohe nehe ana a na wawae, aohe no hoi he leo pane, ua meha loa, oia no oe i ka po mahina aumoe e hoomaha ana maluna o na kaiaulu o ka he-kupapau, i ko laua wa i nalo ano e aku ai. I ko laua nalo ana aku no hoi, ua nana aku kekahi i kekahi, me he mea la e mihi aku ana kekahi i kekahi, a hoomanao ae la makou i kekahi mele e olelo ana, a penei:

"Nani wale loko e mimihi nei,

Ua mihi aku, ua mihi mai,

Ua haakulou wale ka noho ana,

Ua kalele na lima i ka auwae."

Ua opiopi'a ka rumi pule iloko o na minute he umi mahope iho o ko laua nalowale ana aku, me ka eehia ano e, i ike ole ia mamua iloko o ua rumi pule nei. He eehia no kai hoalii iho iloko o ka rumi i na makahiki he iwakalua a keu aku i hala ae, aka, aohe nae he manomano o ke ano a me ka eehia e like me keia i haule iho maluna o na paia o ua rumi hoano la. Olelo mai la o Makua Iganatio, "E pule kakou," a pa-e mai la na leo himeni o na kahuna. Ke mau nei no hoi ko Kenete kukuli ana, a leha ae la kona  mau maka iluna. Puana mai la na lehelehe o ka Marquis i kekahi leo haahaa loa, me he u la o ka maha a me ka pohala, i ka wa i nalowale aku ai na aka, alaila, me he mea la, ua uhola ae maluna o kona helehelena he olelo hooholo diabolo. He oiaio, me he mea la, e hai mai ana ka lani a me Gehena ia ia, he mea hiki ole ia ia ke hooko i kona mau manao ino, aka, aole ia e hooki ana i ka hooko ana i kona mau manao a hiki i ka hopena; ina e komo ana ia a ike i na eha oia wahi, aole no ia e hoopau a e kapae i kona manao, no ka mea, ua kohu loa ia, a aohe waikahe nui nana e holoi ae e pau ai!

Huli ae la ia ia William Wishart, ke kilo e ku haalulu ana, mai ka piko o kona poo a hiki i ka manea o kona mau kapuai wawae, a olelo aku la, "Ua hiki mai ka hora e hele aku ai i ka amana, e pono e kukulu koke ka huakai a lawe aku i ka paahao i ka ululaau." Pane mai la ke kilo me ka aneane hiki ole ia ia ke hoopuka mai, "E kuu haku." Olelo hou mai la ka Marquis me kona mau maka i ho-aia e na ahi o ka huhu enaena, "Aole anei ou lohe mai ia'u, o ka manawa keia e hele aku ai iloko o ka ululaau, e pono e pau ka himeni ana a keia poe moneka." ''Aole, e kuu haku,'' wahi a ke kilo, "e pono kakou e hookuu aku ia lakou e hoomau i ka lakou hana, he mea ia e hookuu aku ai ia lakou e hooikaika ia mai ko lakou mau manao," a ia ia i huli io ae ai, ua hele kekahi poe ukali a hoike me he mea la, ua ku ia mai lakou e ka make, a e mau ana no hoi ko lakou haalulu ana mailuna a lalo. I ke kilo i hoakoakoa hou mai ai i ko lakou mau manao koa, olelo aku la oia, ''E kuu haku Marquis, heaha la ke ano o ka hiki ana mai o keia mau uhane i keia po?" "Aole au i ike," wahi a ka Marquis, a hopu aku la oia i ka lima o ke kilo, me ka olelo aku, "E nana pono oe, aole e hooloihi i ka hele ana o ka huakai."

I ka wa i pau ai o ka olelo ana aku a ka Marquis i ke kilo, huli ae la ia a haalele mai la i ka rumi pule, a ia ia e kapio ana i kona hele ana i ka rumi o ke kuene, hoomau iho la ia i ka ninau ana iloko iho ona, i ka ninau a ke kilo i ninau mai ai ia ia, "Heaha la ke ano o ka hiki ana mai o keia mau uhane i keia po?" I kona komo ana aku iloko o ka rumi o ke kuene, ua hoi lea mai kona noonoo kanaka i ona la. Olelo aku la ia i na kauwa e kiai ana i ke kuene, e hele aku mawaho o ka rumi, hookokoke aku la keia i kahi moe o ke kuenea a i ka wa hoi i pani ia aku ai ka ipuka, olelo aku la ia i ke kuene, "E Angus e, o keia hana ana au he mea ia e alako aku ai ia kaua, i ko kaua hoohiolo ia." "A e kuu haku," wahi a ke kuene, "mai hoalaku mai oe i kuu manao, ua ino a ua pilihua hoi au i keia wa, no ka mea, mai ka wa o'u i halawai ai me na maka o Macoma i ka po nei iloko o ka rumi pouli o Makalapina, aohe i hoomao ia ae ko'u weliweli i ka hopena o ka mea a kaua e manao nei e ko," a ia wa no hoi i haule aku ai ke kuene, a hikaka aku la iluna o kona wahi moe, a ua ike no paha oe e ka mea heluhelu i ke kumu nui oia mea, oiai, ina e uluhia ke kanaka i na manao ino, alaila, e hoopoluluhi mau ia auanei kona kino holookoa e na manao ino, a aohe mea e ae a kona mau manao e loku e ae ai, o na mea ino wale no, a me ka hopena oia mau mea.

''Aka, e pono e hooikaika ae ia oe iho,'' wahi a ka Marquis, "no ka mea, ke hoomaka mai nei ka hana a na uhane a me na aka, iloko nei o na kaiaulu o Alanadela! A o kekahi o na moneka i hiki mai ai i ka pakaua nei i ka auina la iho nei, ua halawai mai nei ia me ka uhane o kana aikane aloha o Eustace." "Ua oki—ua oki," wahi a ke kuene, a pioloke ae la kona mau helehelena a me kona mau manao, a lele hou ae la ia iluna a ilalo o kona wahi moe. Pane aku la ka Marquis, "E oluolu oe e noho malie iho, a e hai aku au i na hana ana a na uhane i keia po, no ka mea, aole au i ike i ka eehia a me ka weliweli i na la kaahope ae, e like me na mea i hanaia i keia po." "Heaha ia mau mea e kuu haku," wahi a ke kuene, "e hai mai." Hai aku la ka Marquis, "O ka uhane mua i ikeia i keia po, oia no ka uhane o ka moneka a'u i hai mua aku nei, (Eustace.") "O e kuu haku, oia no ka uhane ino e uhai mau nei ia'u i na wa a pau a'u e haule iho ai e moe, a na ia uhane no hoi e kono mau nei ia'u e auwana hele iloko o ko'u hiamoe ana, aka, aohe a'u mea i hoopuka ai iloko o ka rumi pule." "Aole," wahi a ka Marqus, "aka, o ko'u lalelale wikiwiki ana e lawe mai ia oe mailoko mai o ka rumi pule, a ma ia hana ana a'u, ua noonoo hou ae au, e ike wale ia mai ana paha ka kaua mau hana, i manao ai kaua e hooko ia ana." "A ninau mai la ke kuene, "Heaha kekahi mea e ae i ike ia?" Olelo aku la ka Marquis, "Na uhane o kuu kaikuaana a me kana wahine. I ko laua komo ana mai, ua kau iho laua i ko laua hoomaikai ana maluna o Kenete, me ke kuhikuhi ae o ko laua mau lima i ka lani. Heaha la auanei ka hana a keia mau uhane i keia keiki makua ole?"

Ia wa, hemo mai la ka ipuka, a komo mai la na kauwa elua, ua hele wale laua a hoaahu ia e na holoku eehia o ka makau a me ka weliweli, a olelo mai la, "E ko maua haku, he mea kupanaha!" Ninau mai la ka Marquis, "Heaha ia mea kupanaha?" "O na kapa kila e kau ana iloko o ka rumi o na kauwa, ua haule ano e mai ilalo!" Pane mai la ka Marquis, "Ua haule lakou ilalo, aole auanei oukou e haule mai no ia mau kapa kila, ina he make ke kokoke mai ana i kekahi o ka poe o ka pakaua nei—." Aole i pau lea loa ka olelo ana a ka Marquis, hemo hou mai la ka puka, a komo mai la kekahi kauwa a Galenakaila, me ka olelo mai,

''Ua makemake kuu haku e ike ia oe. Ua hoihoi hou ia mai hoi na manao o kuu haku ma ka auwaha, aka, i ka haule hou ana mai nei o kekahi kapa kila hou." Olelo mai la na wahi kauwa a ka Marquis, "Ua haule hou mai la no kekahi kapa kila hou!" "Heaha aku ka mea i koe?" wahi a ka Marquis. Olelo mai la ua wahi kanaka nei. I ka wa i lohe aku ai i ka haule ana mai o ke kapa kila iloko o ka rumi e pili ana i kona rumi  moe, lele ae la ia iluna me ke ano pupule, a holo hele ae la ia ma o a maanei, me ka olelo ae, "Ke kapa kila! ke kapa kila! he hoailona keia o ka make, e na lani, ina he mea oiaio keia o kou make ana e Kenete, aohe i pono, ehia mea aloha, o ko'u lima kahi i kokua aku i ka hoouna ana ia oe e make iluna o ka amana."

(Aole i pau.)

 

Ka lawai-a ana iloko o ka Hale Kula.

Ma kekahi Hale Kula o Amerika Huiia, i ka manawa a kekahi kumu kula e haawi ana i ka naauao a me ka ike i na kamalii, ike aku la oia i kekahi o kana poe haumana, e hoolewalewa ana i ka lopi kuaina a me ka makau i mauna ia i ka waiu bata paa, iloko o kekahi puka maloko o ka hale kula. Nana ae la ko ke kumu mau maka ma o a maanei o ka hale kula, aole nae oia i ike i kekahi keiki ua lalau na maka, aka, o ke keiki nona ka inoa o Kimo, aole ia i hoolohe pono i na rula o ke kula.

Ninau koke aku la ke kumu ia Kimo, penei : ''E aha ana oe e Kimo?" Pane mai la kela, "E lawa-ia ana au." Olelo hou aku la ke kumu, "Aohe hoi he wai maanei e hiki ai ia oe ke lawai-a?" Pane hou aku la o Kimo, "E lawai-a Iole ana au." I aku la ke kumu, "Ae, ina aole e loaa ka Iole ia oe, alaila, e hoopai ia oe, no ka hoohaunaele a me ka hoolohe ole i na rula o ke kula."

Manao iho la o Kimo iloko ona, o kana hana, aole no ia i ku i ka mahalo ia mai, nolaila, i mea nona e pakele ai mai kela hoopai ia, hoomau no kela i ka waiho ana i kana aho kuaina, me ka makau a me ka maunu ma ua wahi puka nei. No ka malu loa o ka hale kula mai o a o, a no ke kamumu ole no hoi o na wawae o na keiki, nolaila, puka malie mai ana he wahi Iole, mailoko mai o kona lua a hoea mai la ma ka puka ana e hoolewalewa nei.

Ike aku la ua o Kimo nei i ka puka ana ae o kekahi wahi Iole i waho loa, nolaila, huki ae la kela i ua aho kuaina nei ana a kua i ke ka-e o ka lua. I ua wahi Iole nei e holoholo ana i o a ianei, a iini nui loa iho la ua o Kimo nei, o ke kiko iho no i ka ia nei waiu bata a me ka makau, aka, i ka wa a kona mau maka e haka pono ana i ua wahi Iole nei, o ka hele mai la no ia o ua wahi Iole nei a alapoho aku la i ka waiu bata paa i huna ia ai ka makau. O ke kahea ae la no ia o ua wahi Kimo nei me ka leo nui launa pono ole, e kulaka ana, "Ua loaa ia'u hookahi Iole! Ua loaa ia'u hookahi Iole!!"

Ia wa koke no, pioloke ae la ka hale kula holookoa, aka, o ua wahi Kimo nei, ke hookikiwi la no kela, e like me ka hookikiwi ana o ka i-a ke apo ae i ka makau. No ka loaa ana o ka Iole, a me ka hooko ia ana o kana hana paani, nolaila, aole i kau ia mai ka hoopai a ke kumu maluna ona.

Ua manao na keiki a pau, e hoopai ia ana o Kimo, no ka nui maalea a me ke akamai o Kimo ma ka lawai-a ana i ka Iole, nolaila, ua haawi ae na keiki he mau akaaka aheahe nona.

Ke ike ae la no kakou i ka hana a keia eueu, aka, aole nae makou i lawe mai i mea na ko makou mau hoa kula opiopio e hoomahui ai, aka, e malama no oukou e like me ko oukou ike i ko oukou pono iho. O ka hana a keia keiki, aole no oia i malama, a hoolohe, i na rula o ke kula; aka hoi, ua hana no oia mamuli o kona manao he pono ia hana hookiekie ana maluna o ka mea nana e haawai mai ana ia ia i ka naauao a me ka noiau. "O ka makau ia Iehoa, oia no ka mole o ka naauao."

 

HE MAU KII MAIKAI OLE—O kekahi keiki a Geo. W. Clark, he koa hoi ia no ka puali kaua lio, helu eha o Micikana, he keiki hoi i kokua no ka hopu ia ana mai nei o Jeff. Davis, ka Peresidena o ka poe kipi, ua hai mai ia i ke ano a me ka helehelena o ka Peresidena kipi Jeff. Davis a me kana wahine. I kona wa i ike ai, ua komo o Jeff. Davis i ka paa lole ahinahina mai luna a hala ilalo, ua kapaia ua lole la, "he casimia ahinahina." Ua komo no hoi i ke kamaa buti loloa, he wahi papale lahilahi, palule lilina ume naau a me ka paa mikina lima keokeo ano ili buke. Ina e ike aku, me he mea la he kanaka nona na makahiki he kanaono a keu, he kolopupu a hapauea no hoi. He mau umiumi hina kona a me ka lauoho, ua kau ia iho e na hulu keokeo mamua o ka pelehu. He kamailio uuku loa ia, aole kamailio nui, no ka makau paha. O ke kii hoi o ka wahine, he kino nui kona, he helehelena hakumakuma, waha nui a me na niho i haalele i ka pili. He lauoho eleele a me na maka i like ke ano me ia, aka, o ka nana ana aku, aole e loaa o "Halaki," ka mea nona ke mele kaulana o keia mau la,

"Ke holo mai nei o Halaki,

Ha-i e na pua o ke kula."