Ke Au Okoa, Volume I, Number 16, 7 ʻAukake 1865 — Page 2

kupono ole; nolaila, e lohe oukou, ua haawi aku au i ke ola o ka aina! Aka, ke mau la no ko'u noho alii ana maluna o oukou, ko'u makaainana, a ke malu la no hoi ko oukou mau pono, no ka mea, ke manaolana nei no au e hoihoi ia mai ana ke ola o ka aina, ke ike ia mai ka'u hana he pono."

He pokole nae, aka, he kaumaha ia olelo a ka Moi i kona poe kanaka, ua hoike mai no hoi ia olelo ana, i ke ake nui iloko o kona manao. Aia he mau waimaka o ke kaumaha ia la. Pouli a poluluhi io no ia mau la, nani ke kumakena ana a ka lahui ia mau mahina i hoao ia mai, e manao ia ana, ua lilo aku ke aupuni iloko o na lima o kekahi mana e. Iloko o na mahina liuliu elima, ua mau no na mea ma ia ano, aohe i loli ae, a  hiki i ka la 31 o Iulai, oia hoi ka la e kulaia ia nei, ike aku la makou i ke kuuia ana iho o ka hae, "nana i alo i ke kaua a me ka makani," e ka lima o kekahi o na keiki o Enelani.

E like me ke Kauka Kulika i olelo oiaio ai, "o ke kuokoa ana o Amerika, aole ia he mea ulia wale, aole hoi he mea milimili, ma ka naue ana o ka manawa. He mea keia e hana mau ana i na keneturia he nui wale, a e aloha ia no auanei i na wa e hiki mai ana." Pela no hoi na mea e pili ana i ka hoihoi ia ana mai o ko kakou hae, aole ia he mea ulia wale, aole he ulia wale ka Adimarala Kamaki i hele mai ai ia nei, a ike iho ai ia i na mea i hanaia ia wa, lohe iho la ia i na mea i hana ia mawaena o keia aupuni a me kona lalo iho, kekahi mea kup ma kona kulana oihana; ua noonoo akahai oia, me ka nana pono i na mea a pau mamua o kona hele ana mai ia nei, a hoihoi mai i ka aina i kona Moi ponoi. Nani ka noonoo, a me ka malama, o ka poe nana e malama ana i ke aupuni ia manawa, o hoopuka aku auanei lakou i kekahi mau huaolelo kupono ole, a me kekahi mau hana, alaila, e lilo ia i mea e hoouluku ai i ko lakou mau enemi i ka huhu. He mea maopopo lea, iloko o ka wa kupikipikio, aole e manao ia e pakele na waiwai; o na buke, a me na palapala ano nui, ua laweia mai mai na hale mai, mai na hale oihana mai, a iloko o kahi malu, ua lawe ia aku iloko o ka ilina alii, ilaila e waiho ia me na hoanoho o ua wahi eehia la. He mau la, a he mau po ka hana ia ana o na oihana malaila, ao ka pahu kupapau o Kaahumanu, ua hoolilo ia i papa kakau.

Aka, mahope, wehe mai la ke alaula o ka la molaelae; o KAUIKEAOULI, ka maikai a me ka naau oluolu, (aole no paha oukou e poina i kana wahi olelo pokole i kona makaainana, i ka wa i haawi ia aku keia aina ia Beritania Nui, a me kona manaolana ina e hoapono ia mai kana hana, e hoihoi ia mai no kona aupuni e like me mamua,) ua hookoia kona manaolana. A ano, he lahui kuokoa a naauao kakou, ua ike ia mai kakou ma ia ano, aka, akahi no kakou a hoomaka ae ka puka ana mai ka pouli ae a i ka malama; a ke nee aku nei ko kakou kulana imua.

He mau hana no ka kela lahui, keia lahui o ka honua nei e kaena ae ai. Ua kaena ae o Enelani i kona aumoku nui, a me kona panalaau a puni ka honua, (a ua olelo ia) aole e napoo ka la maluna o kona mau aina. Ua kaena ae o Farani no kona Boenpati, a ua haalulu me ka weliweli o Europa holookoa a pau, i ka wa i noho ae ai ua koa la o na kahua kaua he hookahi haneri, maluna o ka nohoalii o Farani; ua kaena ae ke aupuni o Roma no kona ikaika a me kona waiwai; ua kaena ae no hoi o Amerika Huipuia, i ka wa ona i kaua ai no kona lanakila, ua loaa ia ia kona kuokoa ana; a i keia mau makahiki i hala iho nei, ua hehi ia ke kipi ilalo, a ua pau ka hookauwa ana. He mea anei kekahi a kakou e kaena ai? Ke hai ae nei au, ae: no na wahi makahiki kakaikahi wale, mai ka wa i hiki mai ai ka malamalama o ka Euanelio i ko kakou nei mau kapakai. Ua kanu ia ka laau o ka naauao a me ka noiau, ua mole iho kona aa , ua hohola ae kona mau lala, a ke hoouna aku nei kakou i na hua i kanu ia mawaena o na lahui e noho mai la iloko o ka naaupo o keia moana nui nei o ka Pakipika; ua mahuahua mau ko kakou malamalama i kela la keia la, a ua haaheo au i ka olelo ae, ke ku nei kakou mawaena o na lahui akamai a naauao o ka honua nei. O keia ka'u e olelo nei ka nani io keia o Hawaii nei!

Ma ka pau ana , e olelo aku wau, e pono kakou, e haawi aku i ka hoomaikai ana IA IA, ke Alii Nui o na mea a pau loa, no kona ahonui pau ole ia kakou, iloko o ko kakou mauhora o ka popilikia a me ka pomaikai.

E ola ka Moi, iloko o ke ahonui pau ole o ke AKUA!

Ua kamailio mua ia keia haiolelo maluna ae, ma ka olelo haole a pau ma ka olelo Hawaii, aka, ua oi aku nae ko makou mahalo i ka haiolelo ana ma ka olelo haole, mamua o ka haiolelo ana ma ka olelo Hawaii, no ke ano pahemahema iki paha ma ka olelo makuahine, aka, i kona ku ana mai,

"Me he pali mania la Keawe i Kaukaloa,

I anana a puehu ka lana i ke kapu,

Kapu no Keaka poo mai he lani,

O Keaka Kuailani Mamao."

Mahope iho o ka pau ana o ka haiolelo a Lunalilo, ua kahea ia aku ke kokua alua o ka Aha Kiekie e haawi mai i olelo pane no ke kiaha inu aloha, o ke Keena kau Kanawai, a ua haawi mai oia i kana olelo pane ma ka olelo Hawaii a me ka olelo haole, a aohe no i hoole ae ko makou naau i ka mahalo ana i ka haiolelo e pili ana no ia oihana.

I ka mao ana o ka hulo a me ka olioli ana o ke anaina i ka R. G. Davis haiolelo, ua hai

mai o Kauka (G. P. Ju dd) i ka olelo pane no "Ka Mahiai," a e loaa no i ko makou poe heluhelu kana haiolelo ana malalo nei:

NO KA MAHALO I KA MAHIAI:—

I ka wa kahiko, he aina mahiai keia Pae aina. Aole i noho na kanaka me ka molowa e like me ko Nuuhiwa, Tahiti, a me ko Maikonisia, e ohi wale ana i na hua niu, ka ulu, a me ka hala, aole e like me na Ilikini o Amerika, e alualu ana i na holoholona hihiu i mea ai na lakou.

Aole, e like me Adamu, ua ai ko oukou poe kupuna ma ka hou o ka lae, a e like me na Nekero, ua mahiai ma ka paipaiia ka eha o ke kino, aka, ua mahiai no. O ke kalo, a me ka uala, oia ka nui o ka ai a na kanaka Hawaii mai ka po mai. He ai hoi ia na ka puaa, ka ilio, a me na moa, oia ka ia e ai ai o na kanaka mahiai, oia hoi ka mea e hookupu ai no na haku aina.

Me ka Oo no e mahiai ai, he laau oolea, he kauwila , he mamane , he laau e ae i kuniia ka welau i ke ahi e oolea ai. Oia ka shovel and the hoe o ka wa kahiko. Me keia mea lapuwale lakou i wauwau ai i ke kua o ko kakou makuahine, oia ka honua lepo. Ia manawa, ua nui na pilikia o ka mahinai.

Ua maheleia ko Hawaii nei i 2 mahele nui, o na 'Lii a me na makaainana, na Haku a me na kauwa. No na 'Lii ka aina, na na makaainana ka hana a me ka luhi, a i hewa ka hana ana, o ka hemo no ia, a hele pela me ka nele. No na haku aina ka nui o ka loaa, koe uuku no na kauwa.

Na ka lima ikaika e hoakoakoa i na kanaka a lehulehu ma ka loi hookahi, a ma ka mala hookahi paha, aole i mahi kela a me keia i kona iho.

Eia ka hemahema nui oia manawa, aole kanawai, o ka noho Mamalahoa ka noho ana. Aole e hiki ia'u ke hoakaka i ka nui o na pilikia o ka mahiai i ka wa kahiko, no ka pokole o ka manawa, aka, ua nui ka lakou hana. E alawa ae a e nana i na loi i eliia, a me na lalani pohaku i ohiia, na auwai loihi, na loko a me na hana e ae o ka poe kahiko. Mahalo i ka poe mahiai o ka wa kahiko.

I keia manawa, ua pomaikai loa ka poe mahiai, o ka hana ole hoi ka hewa. Ua kuleanaia ka aina, ua alodio, ua loaa hoi ma ka hoolimalima kahi e mahiai ai. Ua loaa nui mai ka Oopalau , i ke Kopala , i ka Oopalaha , i na Bipi a me na mea lako e ae he lehulehu e pomaikai ai.

O na mea a kona lima i kanu ma kona aina, aole mea nana e mahele , a ohi a haowale . Ua malu ke kanaka i kona kino a me kona waiwai. Mahalo i ka poe i lawe mai i ka Shovel & the hoe!

O KA MAHIKO.

Oia ka mea nui o ka mahiai i keia wa, he 22 makahiki i hala aku nei, he uuku ka manaoio ma ka mahi ko, he nui ma ka hanai holoholona. Pomaikai ka loaa i ka lio, e holo ai a i ka bipi a me ke kao e kuai, hoolahaia na holoholona a piha ka Pae Aina. Pau na halepili i ka bipi, pau na mea knau i na holoholona! Oia ka uwe o na mea mahiai, oia kekahi kumu o ka molowa, a haalele hoi i ka mahiai. Ua ike no wau i kekahi aina, ua lilo i ka hanai holoholona no na makahiki he nui, a puka mai ka loaa, he $12,000 i ka makahiki, aka, i keia manawa, ua lilo kela aina i aina mahi ko, a puka mai ka loaa he $150,000.

Aole manawa e kamailio ai no ke Ko , Laiki , Kofe , Pulupulu , a me ka puali mahiai he lehulehu. O ka mahalo i ka mahiai, oia ka'u i keia la.

Ina wau e kaapuni ana a puni o Oahu, a loaa ke kanaka e palau ana me na paa bipi, kupu mai ka mahalo iloko o'u, a e kulou ilalo imua o kona alo, a e olelo aku, "E ka Mea Hanohano ka Mahiai." Owau no me ka mahalo.  Kau Kauwa Hoolohe,

G. P. JUDD.

Ua hoopiha ia ke anaina i ka hauoli, no kana haiolelo, i hai ia ma ka olelo Hawaii, aole paha no ia wale no, aka, no ka ike ana aku paha hoi kahi o ka aha holookoa, oia kekahi o na hoa kuekaa o na la poluluhi o na kau inea i au wale ka la, ana i alo ai no keia mau makaalae o kakou nei.

A hamau iho la na leo kupinai i ka olioli i kana olelo, pane mai la na leo, e ake ana e lohe i ka olelo pane no ka inu kiaha ana, no ke "Keena Kinaiahi," a ku mai la o Hon. W. P. Kamakau, a haawi mai la i ka olelo pane. Ma ka makou hoolohe ana aku, ua kuhohonu loa kana mau olelo ana no na mea e pili ana ia oihana, a ua kaumaha makou i ka hai ae maanei, aohe i loaa mai ia makou kana haiolelo.

I ka pau ana o ka uwa ana i kana, ua inu kiaha ia ke ola o na "Puali Koa Pualu o Honolulu, o ka naau koa o na koa Makaainana, oia no ka palekaua ikaika o na kanawai a me ka maluhia." Ua hai ia keia olelo pane e Kapena J. H. Hassinger o ka Puali Koa Pualu Haole o Honolulu. I ko makou hoolohe ana aku i kana olelo, me he mea la ua ka ia kona puuwai e ka paea a me ke kila o ke aloha aina; a ma kana olelo ana mai e lulumi ae no kela koa keia koa ma ke kumu o ka "Hae o Hawaii nei," hoomanao ae makou i kekahi mele a ka wa i au wale ka la, a penei noia:

"Lulumi malua i ke ala o ka Umuloa,

Kuikui hilo i ke kai a halepua,

I na aku no la i Pukoa—e."

O kana haiolelo ma ka haiolelo haole wale no, aka, ua mahele mai makou ia mea no ko makou manao e hiaai no paha ko makou poe puni nupepa no ka ike ana iho:

E NA HOA'LOHA:—

Ua hanohano au, aka, me he la i ka'u ike,

aohe au i kupono i ke ku ana maanei a e hooko aku i ka hana a oukou i kahea mai nei, ma ko kakou la olioli lahui ; he hoa haahaa au no ko kakou mau Makaainana Koa, Ka Puali Koa Pualu.

Ma ko kakou Home Mokupuni, aohe kaua a me ka hookahe koko, koe nae ke o ana mai o na ulono kaua maluna mai o ka hohonu. Ia kakou i hoonoho ia ai maluna o na wai uliuli o ka Pakifika, nona hoi na ale e hoaloi mau nei maluna o ko kakou mau kapakai, a me he mea la e mele mau mai ana i na leo mele o ka maluhia, a mai ko kakou mau kula paako aleale mai hoi, aohe mea e ae a na makani hawanawana e pane mai ai, aka, o ka nui o ko kakou pomaikai ame ka hiamoe kaukeha. Aka, eia maanei he mau kaua i hoouka ia, a ua eo nui na kahuakaua, a ke hoao nei ka puali koa ikaika, i hoolei ia me na lei alii o na lanakila he nui wale, e kukulu ae i Aupuni i loaa mai ma ka lanakila. O keia lanakila, aole ka lanakila a ke ahi a me ka pahikaua, o keia hauwalaau mamao a kakou e lohe nei, aole ia o ke kani ana mai o na mea kaua, a o ke ka-i ana mai o na kanaka, i hiaai wale i ka hookahe koko; aka, o ka hoomahuahua ana ae ia, o ka hamumu o na wili ko, e hoala ia ae ana ma ka aoao o kela puu keia puu; ka uwa ana o na ahi o ke kapuahi amara, ke koele ana a ka hamare, a me ka owe ana a ka pahiolo, oiai e hele ana imua na pualikoa o ka "Mikiala." Ke kaua aku nei ka pomaikai a me ka lako i ka naaupo a me ka ilihune. Ua kanu ia ko laua hae maluna o ka puukaua o ka enemi, a he mea oiaio, e eo ana ia laua ka la kaua. O! he mau makaainana olioli kakou, no ka mea, o ka ike ole ana i ke kaua a me ka hookahe koko, he olioli io no ia!

A e ninau mai paha auanei oukou, ina ua noho alii ka malu maluna o ka aina holookoa, heaha la auanei ka pono o keia mau Puali Koa Pualu ma ka aina? Ina pela, heaha la auanei ka pono o ka Oihana Kinai Ahi me na Kaa Wai, na ili wai, a me na hoa? O ka lakou olelo hoi, "E hoola!" He oiaio, ua lanakila mau kakou, mai na a pinepine ia'na o ko kakou mau kauhale, a o na kanaka, ua moe iho lakou me ka ike ole ia, a ua hoopuni ia hoi e ke ao owaho, a hiki wale i ka pii ana ae o ka ula o ke ahi a me ke kani ana o ka hele aumoe, alaila, puka mai la lakou "i ke kokua," a o ko lakou inoa, ka "Legiona.'' Pela hoi ko kakou mau ''Puali Koa Pualu," mawaena o na mea mau o kela la keia la, ma ka noho maluhia ana, ua moe iho lakou me ka huna ia mai ka maka aku o kanaka; aka, ina e hiki mai ka manawa, (a ke Akua wale no i ike ai,) e makemake ia ai ko lakou kokua e malama i ko lakou mau home, mai na enemi kuwaho a kuloko paha; alaila, e puka mai auanei lakou mai na hale hana, a mai na wili ko mai; mai na kapuahi ku-i hao, a mai na papakauaku mai, a mai kela mau kula e haale ia mai la e ke ko, e hele mai no auanei ka poe e like me na "kanaka minute" o ka wa kahiko, ua haalele aku lakou i na mahina palau, a me na pakika ma ke kula, a lalau aku la i ka pu a kau i ka poohiwi, me ka pahikaua ma ka puhaka, a houluulu ae la ma ke kumu o ka "Hae o Hawaii nei." O keia ko kakou mau koa makaainana. O keia ko kakou mau "Puali Koa Pualu," a o keia ko lakou haaheo a me ko lakou nani. Oiai eia no ma na mea maluhia, e kokua ana lakou i ke kukulu ana ae i ka aina, maluna o ke kahua paa no ka waiwai a me ka pomaikai o ka wa e hiki mai ana. He lima akau ikaika no hoi lakou, a he palekai ikaika no hoi i ke pale aku, a maluna no hoi o lakou e hilinai ai ia i na kau o ka nele. O keia no hoi kekahi o ko lakou haaheo a me ko lakou nani, o ka hae a lakou e houluulu haaheo ae ai ma kona kumu, oia no kela hae nani, a maluna olaila i kau ia ai keia mau huaolelo,

UA MAU KE EA O KA AINA I KA PONO.

Mahope iho o ka pau ana o keia, ku mai la o W. L. Green i kana olelo pane, "No ka poe kalepa o Honolulu, o ka oihana kalepa oia no ka wahine lawelawe, a me ka poe Mahiai."

Pau kana, ku mai o Rev. S. C. Damon o ka Halepule o Polelewa i kana olelo, no "Na Ahahui o keia Aupuni. Ua oi ka pomaikai o ka haawi aku mamua o ka loaa mai." I ka pau ana o ka uluaoa a na leo no keia haiolelo, ua ku ae kela mea keia mea e hai i ko lakou manao, a mawaena o ua poe haiolelo la, ua lawe mai makou i ka haiolelo a Maakuia, a penei no kana mau olelo:

UA MAU KE EA O KA AINA I KA PONO:—

E Hawaii, ua maopopo ia oe, o ka la 31 o Iulai, M. H. 1843, oia ka la i hoihoiia mai ai ke ea ou e Hawaii, no ka mea, iloko o ka makahiki i oleloia maluna, ua loaa oe i ka mai, a ua poniuniu oe, a ua hina oe ilalo, a ua hukiia ae ka Hae Beritania iluna, a no kou hewa ole, ua ala mai oe ua ku hou iluna e like me mamua, a pela oe e ku nei a hiki i keia la. Eia ka ninau, no ke aha la i haule ai o Beritania nui kaulana ilalo, ma ka la 31 o Iulai, M. H. 1843, no ka pono ou e Hawaii, ua ike ka Hemolele o na Hemolele a pau i kou pono e Hawaii.

No ka mea, ua hoopea wale ia oe a ua powa ia hoi, a ke ku nei oe me kou hanohano a hiki i keia wa, a ma ka la 31 o Iulai, M. H. 1865, ua hoohalike ia oe me Beritania nui, ua like kou anapuni me ia, ka loa a me ka laula, ka manoanoa a me ke kiekie, no ka mea, he mau mokupuni oia iwaena o ka moana Atelanika, he wahi hoomaha no na moku e holo ana i ka Hema a i ka Akau.

A pela hoi o Hawaii, he mau mokupuni iwaena o ka moana Pakipika, he wahi hoomaha no na moku e holo ana i ke Komohana a i ka Hikina, a ma o Beritania nui la hoi i hoouna aku ai oia i ka ike a me ka naauao, a me ka hemolele i na aupuni pouli o ka honua. A nolaila, ua kapa mai lakou ia ia o ke aupuni i hoomaemaeia.

A pela auanei oe e Hawaii ma keia hope aku, a ma ou nei e hoouna aku ai i ka lokomaikai i na mokupuni a pau iloko o keia moana nui, e noho ana lakou i ka mana o ko lakou mau kii laau, i alaiia e ko lakou kuhihewa, a haalele aku i ka naaupo, a hiki ae lakou i ke awakea ana, alaila, e kapa mai auanei lakou ia oe, o ke aupuni i hoomaemaeia. Oia ka olelo hoohalike a kekahi makamaka o kakou, he kanaka oia no Beritania.

E Hawaii, e malama i ka pono kuokoa, i ke Kumukanawai, i ka inoa kaulana o ka poe i make, a me ka hanohano o ka poe e ola nei. Ua noiia aku ka lokomaikai, ua pai mai ia ma na kapakahakai o Hawaii, ua paa ma ka lima o ke kane a me ka wahine, na keiki kupa o ke one hanau, ka ohana hoi nona ke kahua, na lakou i hoohanau iho i mau keiki hookama maluna o na huaolelo ano nui. O Hawaii o Keawe, Maui o Kama, Oahu o Kuihewa, Kauai o Mano. Nolaila, ua noho oluolu iho kakou i ke kau o ka lanakila, no ke kalepa ana; ma ka mea hiki i ke kuai lilo aku a me ke kuai lilo mai. I ka malama i ka pono kuokoa, o ke ano haipule, ua lalani like kakou a ua lawa ma ia mea hookahi.

Nawai la auanei kakou e hookanalua mai he maikai ka puka ana o ka la maluna o Hawaii,. he oluolu no na hua ai. O na mea i loaa iloko o ko kakou mau kuleana aina, a he hiki hoi ia kakou ke lawe ae i ka hanohano oia mea, a hookaulana ae no ka lokomaikai, no ka mea, ua lawa like kakou i ka pomaikai, e pau auanei na hana a pau i ka hookoia, e lawe ana i ka hanohano a pau o ka la i manao nui ia, e like me ka mea hiki i kela a me keia mea.

O ke aupuni, aole ia he mea hookahi, he ano lehulehu kona, o na Haku a me na Kauwa, a o ka lehulehu a pau, aia maluna o lakou i kukuluia ai ka helu ana o ke'lii, a malaila hoi ke ana akea loa o ka hooko ana, alaila, lilo ka hana a pau i ka mea hookahi.

Ia kakou e noho nei iloko o keia moana nui akea loa, ua kaulana ia i ko kakou mau pepeiao. Ua hiki mai ka lohe io kakou nei, a ke malamaia nei na mookuauhau, me ka hoomakaulii i mea e ike ai, he hana i hoomakaukau mua ia, ma ke kumu o na manao nui i ninau ia a niele ia paha no ka pono.

Eia ka ninau, o ka pono hea keia, o ka pono anei o ka mea hookahi, a o ka ohana hookahi paha. Eia, o ka pono o ka lehulehu, nawai la i alakai a kuhikuhi i keia mau ninau ia kakou e nana pono aku i ka hikina kahi i puka mai ai ka la, malaila i puka mai ai ka olelo. Penei, "Mai manao ino aku o manao ino ia mai oukou," pela ka Iesu. I ka la i haule ai ka Hae Hawaii ilalao, ma ka la 25 o Feberuari, M. H. 1843. Oia ka iwakaluakumamakolu o ko kakou mau makahiki, i haalele ai i ka malamalama, elima malama i haule ai ka Hae Hawaii ilalo, aka, o ke Alii ka Moi Kamehameha III., ua haalele oia i kona kulana iloko o ke aupuni, a ua haawi aku ma ka lima o hai, i mea e oluolu ia mai ai, aole me kona manao ua lilo maoli, ua haalele ae oia i ka aina maluna o kakou ma kana Olelo Kauoha, e pule na mea a pau i ke Akua, i loaa mai kona lokomaikai. Nolaila, e nana ae kakou i ka olelo, "Pomaikai ka poe akahai, no ka mea, e lilo no lakou ka honua."

A e lilo keia la i la e hoomanao ai na mea a pau e noho ana iloko o keia aupuni, aia lakou malalo o ka Hae Hawaii, e like me ka pili ana o ke Kumukanawai a me na kanawai a ka Ahaolelo e kau nei i keia wa, a i ka wa mahope aku paha. Nolaila, ke hooki nei au i kuu olelo ana maanei, me ka mahalo ia oukou.  Owau K. MAAKUIA.

Aia hoi, mahope iho o keia mau mea, ua lawe ia ka manao o ke anaina holookoa, i ka ike ana i ka hapanui e lulumi ana i ke kahua oo-ihe. I ko makou hiki ana aku i ke kahua, e lalau ana kela mea keia mea i ka ihe a hou i ke koa o ka la, oia hoi kekahi o na komite, J. Kilinahe; a e olelo mai ana i ka poe nana e hoouka ana ia ia, "Houa i kuu piko—a." Aohe no ia i ku iki, no ka mahele ole no paha o ka poe nana e pahu ana; aka, i ka nana aku, me he mea la e i mai ana ia, e like me ka Kawelo, "He wai auau no'u ka maka o ka ine—a—." I ke kokoke ana o ka oo-ihe e pau, aia hoi, holo mai la ka heihei waapa, a mahope hoi ka heihei waa. Ma ka heihei ana o na waa, ua puka mua mai ka waa a Kamaukoli, a hoomanao ae la makou i na mapuna hoe a Kawelo laua me Makuakeke, ia laua e lawaia ana i Kaena, i na wa i hala e aku!

I ka pau ana o na lealea o ka la, ua hoi aku la ka lehulehu, me ka piha oloko i ka uwalua a ka hauoli; a e hoopiha ana hoi i na huikau a me na pipa alanui. Ua hele a piha na kuamoo i na poe hooholo lio a me na poe koele wawae, e hauoli ana no ka la i kuokoa ai ko lakou aina hanau. He nui wale na ahaaina ia la, he ahaaina ka ka kakou Kama Lei Alii ma Kahalauaola, a kekahi ahaaina ma Kamakela, ma kahi o W. Stephen Pahukula, a ua lono mai makou, o Kapohaku ka haiolelo oia lanai ahaaina, aohe i loaa mai ia makou kana haiolelo.

KA RUMI HULA HAOLE.

I ka nalo ana aku o ka la i ka ilikai, e iho aku ana hoi i ka mole o Lehua, a i na wa hoi a na hoku imoimo, e uwiuwiki, mai ana i ka palemaka o ka lewa lani, a e hoomaamaama ia mai ana hoi e na kukuna maimai powehiwehi o ka mahina kolopulepule, ho-a ia mai la na ipukukui o ka rumi hula, ma ka halepohaku o Kimo, a ike ia aku la hoi, ka poe i poloai ia e lulumi ae ana ilaila, "no ka wili ana me ke hoa, hoi me ka io." Ia makou i komo aku ai a alawa ae ma na paia o ka rumi, ua mahalo hou ae no makou, i ka hana akamai a na kaikamahine opio wale, ua pauku wale ia ka maile, ka awapuhi i pulu i ka ua noe, ka ieie hihi i ke kuemaka o ka pali, na lehua kahi ua kinohinohi ia, me he momi la, ka pu-a pu-a mai o ka ula o na pua lehua; a hoomanao ae la makou i ka hale lehua o Kauakahialii.

"I lia ia e ka manu o Pihanakalani."

I ka hora 8, hoomaka mai la ka hula ana, ma ka hula haole, Ma ia luana ana, ua lawe ia aku ko makou mau puuwai e ka olioli no ka ike ana aku i na hiona o ka hauoli i kahakaha ia maluna o na papalina o ka poe palupalu, a me na kane. Ua naue ae no malaila na maka hanohano a pau o ke kaona nei, a i ka hora umikumamakahi, ua kahea mai la ke kuene nui, ua makaukau ka papaaina, a naue aku la kela, keia, e ai a inu olioli, a ka hora ekahi, hoi aku kela mea keia mea me ka hauoli nui.

 

Pono ole ka oihana Aupuni.

E KA LUNA HOOPONOPONO; ALoha oe:

No kela mau hua e kau ae la maluna; pono ole ka oihana aupuni.

Akahi. No na kumu kula; Aole e pono, e koho ia kekahi i kumu kula, ina he kanaka moloa i ke ao ina keiki; ao ole ia ina he wahine manuahi paha kana.

Alua. No ka maikai; aole e pono e kaho ia kekahi kanaka i maikai, ina hekanaka hiamoe oia, i ka makaala ana i na hihia, a i ole ia he wahine manuahi paha kana e noho pu ana.

Akolu. No na Hope Makai, aole e pono e koho ia kekahi kanaka, i hope makai, i na he kanaka palaka oia ma kona apana; a i ole ia he hope makai makee paha ia, i ke dala a na makai, aole hana e like me ke kanawai.

Eha. No na Lunakanawai Apana, aole e pono e hoolilo ia kekahi kanaka, i Lunakanawai Apana, ina aole i makaukau pono ina kanawai, e hiki ai ke hookolokolo ina hihia.

Alima. No na Lunahelu, aole e pono e kohoia kekahi kanaka i Lunahelu, ina he kanaka hawawa i ke kakau ana i ka buke, a i ole ia he kanaka akamai paha i ke kolohe.

Aono. No na Luna Ohi, aole e pono e koho ia kekahi kanaka i Luna Ohi, ina he kanaka kalohe a hana ole e like me ke kanawai.

Oia ae la no e ka poe o kahi alii ke hoi nei ko Waihi keiki, e hooko i kuu poo iloko o ka paiki palaoa.  J. K. Keahiawela.

[Ina paha ua ike o Keahiwela i kekahi luna o ke aupuni i like kona ano me ka mea i hai ia maluna, no keaha la anei i hoopii ole ia ai imua o na Luna Nui o ke Aupuni?—L. Hooponopono o Ke Au Okoa.]

 

Aala, Honolulu,

Au gate 5, 1865.

E Ke Au Okoa e;—Aloha oe:

"Kupanaha!" "Heaha ia mea kupanaha?" wahi mai paha au. Heaha mai hoi kau, noho iho paha kaua ilalo e paina ai, ua ono kuu wahi ipukai palu, he ono kahi kukui me ka akimona, kahi amaama o Kaihuopalai me Kaanae, alaila, hai aku au ia oe.

I keia mau la i kaahope ae nei, aia kekahi wahi kaikamahine uuku e hele mau ana i ke Kula Sabati ma Kawaiahao; a he mea mau i na la pule a pau a lakou e hele ai i ke Kula Sabati, e loaa mau mai ana ia lakou he pepa olenalena, a ulaula paha, i mea na lakou e malama ai, a hala ka makahiki, alaila, loaa mai kekahi makana maikai a ke kumu e haawi mai ai, no ka hele mau i ke kula.

I kekahi la pule, ninau aku ke kumu i ua wahi kaikamahine nei, "Auhea ka'u mau pepa i haawi ia aku ai ia oe?" Kulou iho la na maka o ua wahi kaikamahine nei ilalo, a haloiloi mai la na waimaka, olelo mai la ka haumana, "Ua pau i ka haehae ia." Olelo aku ke kumu, "Nawai i haehae?" "Na kuu mau makua," wahi a ka haumana. Ua olelo mai kuu mau makua, "He mea ino keia mau pepa, aohe pomaikai, malama wale iho no, aohe pala, no ka mea, aohe maona o ka opu."

Pela io auanei kau olelo ana aku e ka makua i kau wahi kaikamahine uuku akamai? E hoao ana auanei oe e uhuki ae i ka laau e hoomoamoa ia ana, a e hooulu ia ana, i loaa mai ai ka hua maikai, a e kanu aku auanei oe i na laau kuku maluna o na mahinaai palupalu o kona puuwai? E ae aku no auanei oe e ka makua, e pa mau na kikio makani a ka naaupo, maluna o kau kaikamahine, aole oe e kakoo mai? Ina pela kau hana e ka maku, aohe he aloha keiki iloko ou e ka makua, oiai ke haehae ole ina mea nana e alakai aku i kau kaikamahine i na ala moowini maikai o ka pono a me ka pololi.

Ma ka loaa mau ana o keia mau pepa i ka haumana i na la sabati a pau, a hiki i ka wa e pau ai ka makahiki, alaila, e loaa mai kekahi makana maikai, a o keia makana maikai ka mea nana e hookomo i ka hauoli iloko o ka naau o kela keiki keia keiki; a he mea no hoi ia e komo aku ai i ka naau o kekahi poe keiki e ae e auwana wale ana ma na la sabati e hele ilaila, a he mea no hoi ia e hakihaki ai i ka naau o ke keiki, oiai o ka wa kupono iho la no ia.

Ia oe e ka makua, i kou wa e ike ai i keia e oluolu oe e noi aku i ke kala ia mai o kou hala e kau kaikamahine. Me ka mahalo!

Mamiona Waikoloa.

KE AU OKOA.

HONOLULU, AUGATE 7, 1865.

OIAI i kela Poakahi i hala aku nei, ka hauoli ana a ka lahui nei, no ko lakou kuokoa ana mai ka noho panalaau ana o ko lakou aina makuahine, malalo o na mana o ke Aupuni e, ua hauoli ae no lakou, me ka olioli hiki ia lakou ke puunaue ae, no ka mea, aole no paha he lahui ma ka ili o ka honua, koe paha na aina pegana, i olioli ole no ko lakou mau la nui. Aohe no paha he lahui e like me ka lahui Amerika, i oi aku ka nui a me ka mau o ko lakou malama ana i ko lakou la i kuokoa ai, a he kumu kupono paha ko lakou ma ia hauoli ana, e like me ko na aina e ae.

Ma ko makou nana ana i na mea i hana ia, aohe mau mea ino ma na hana lealea i halawai aku me na maka o na lahui, me ka hoapono ole mai a lakou. O kekahi poe haole i ike ole i na hana lealea o ko kakou nei aina, a ua ake ka hapanui o na haole e ike i ke ano o ua mau hana lealea la, a ua hooholo ae no hoi i ko lakou manao, aohe he mau mea ino i ike ia ma ia mau hana lealea. O kekahi poe opiopio no hoi o Hawaii nei, ua lohe wale no lakou no ka ikaika a me ke akamai o ko lakou mau kupuna i ka o ano i na ihe, a i ka la kulaia iho nei, a akahi no a ike ia na mea kaua, a me na hana lealea o na au i kaahope ae, a ua olelo no hoi kekahi poe o ka hapanui, aole ka ia mau mea e hana ia nei, he haumia, a he ino, oiai he hooikaika wale no ka hana nui a ia mau hana lealea, i na lala nawaliwali o ke kino, e like me kela hale e wehe ia nei no ka hooikaika ana i na kino.

Aohe no o makou kanalua ina e hoala hou ia na hana lealea, (koe nae ka hula,) aohe no paha e nele ka hapa nui o na kanaka i ka apo koke mai ia mau mea, oiai, ua manao makou, ma ka hoala hou ana ia mau hana lealea he mea no paha ia e lawe ai hoi i ka manao o kekahi poe e manao ana e hele i na hana lapuwale. Aka, i keia mau la, no kahi e hiki ole ai ke lawe ia ma na hana lealea kupono, ka manao o na kanaka, ua hele mau lakou ma kela hana ino keia hana ino, no ka mea, aohe mau mea e ae a lakou e hoopau ai i ko lakou mau manao poluluhi a molowa.

Nolaila, heaha la ke kumu i huna eleele ia ai keia mau hana lealea malalo o na eka uliuli a nalowale loa, o ka hoopoina ia a me ka hookapu loa ia, no ka mea,  aolhe mau mea haumia e hana ia maloko o ka oo ihe, ka maika, ka heeholua, a me ka heiehi waa, ina he haumia io paha, aole nae makou i ike ma na mea i hana ia ma ko kakou la kulaia. Aohe no makou e owili pu mai ana ma keia kamailio ana i ka hula, no ka mea, he mau wahi mea ino no ka iloko oia mea.

 

Aia i ka Aina e, i Hawaii nei ke Aloha.—He hauoli nui ko makou i ka lohe ana ma ka ahaaina nui ma Huehue, e hoomaoia'na ke ola maikai o ko kakou Moiwahine aloha Emma; mahope iho o ka pau ana o ka hoomanao aloha ana i na manao inu aloha i hoomakaukauia no i o la honua no ka ahaaina, aia hoi ku mai la ka Haku Lunakanawai Nui E. H. Allen, a hoopuka mai la i ka manao inu aloha no ke Aliiwahine Emma. I ka loheia ana, me he mea la he anapu uwila ka hikiwawe o ka hoike mai o ka lehulehu holookoa e ku ana, i ko lakou aloha no ko lakou Moiwahine i ka wa hookahi ma ka hulo nui ana, me ke kupinai launa ole. He hoailona ia no ke aloha mauia o ka Moiwahine e kona mau alii a me kona mau makaainana—ke au la ia i ke kai loa, ke haiamu nei no ke aloha o kona poe kanaka nona—he mau tausani na mile iwaena ona a me kona one hanau nei; aka, o ke aloha ka mea nana i kauo mai ia ia, a me he mea la eia pu no ia ke n oho nei me na kanaka ona; a he mea maopopo no hoi, ma na wahi a pau ana e hele ai, a e noho ai, o ka pule pu no kekahi a kona poe makaainana e ukali leo ole ana mamuli ona; a e nonoi mau ana lakou i ka mea nona mai na haawina maikai a pau, e hoohiolo mai i ka pomaikai mau iluna o ka lakou Lani, ka Moiwahine Emma, a pela e hoomau ai, a hiki i ka wa o kona mau kapuai alii e hehi hou ai i ke one o kona home Ailana i ka piko o ka Pakipika. Ke hooho nei kona poe kanaka me na leo nui "E ke Akua e hoola i ko makou Moiwahine Emma."

 

Apiki no hoi.—Ma ka Poaha iho nei, ua hou iho kekahi kanaka ma Kikihale, i kona lima i ka pahi, aole nae i poino. Ua kepa ia ua kanaka nei e holo i Hilo i ke kumakahiki. Ua hoomaunauna i ke dala a ka mea nana i kepa ia ai a pau i ka bia i ka Poakahi iho nei, a i ka wa i kii ia aku ai, e holo i Hilo e hana ai, hoomaimai kela, i ke kii ia ana o ke Kauka e hele mai e nana, ua hou kela i ko ia la lima i ka pahi, aohe paha he mai io, he wahi puolo paha mahope!

 

Make i ka lio.—Ua luuluu mau no ko makou mau naau i ka hai mau ana aku no ka make, aka, oiai ua lilo makou i mau ahailono no kela mea keia mea, i loohia i neia mea he make. Ma ka la pule i hala aku nei, ua haule o Kuanui i ka lio a make loa, ma Kalihi. Ua waiho iho ia i kona puali mahope me ka mokumokuahua o ka naau, "Ka make me he aihue la i ka po."