Ke Au Okoa, Volume I, Number 16, 7 August 1865 — Page 1

KE AU OKOA.

BUKE I--HELU 16}  HONOLULU, MONEDE, AUGATE 7, 1865.  {$2.00 NO KA MAK.

 

"KE AU OKOA,"

E HOOPUKA MAU IA'NA I

KELA POAKAHI KEIA POAKAHI,

MA KA

HO RA EWALU O KAKAHIAKA.

ELUA DALA NO KA MAKAHIKI hookahi, he kanalimakumamalua nupepa ia. E uku e ia ke DALA HOOKAHI no ka hapalua makahiki mua, iloko o na mahina mua eono; a pela hoi ka lua o ke dala, e uku e ia iloko o ka hapa hope o ka makahiki.

 

"KE AU OKOA."

KA UKU O NA

OLELO HOOLAHA.

NA OLELO HOOLAHA—No na lalani he 10, oia hoi 1 iniha, no ka hoopuka hookahi ana, $1 00; alua hoopuka ana, $1 50; ekolu, $1 75; hookahi mahina, $2 00.

Aia no ke keena o "KE AU OKOA" ma ka Hale Paipalapala Aupuni, maluna ae o ka Hale Pai.

 

Ka La Hoihoi Ea.

I KELA Poakahi i hala aku nei, ka la i hoihoi ia mai ai ka EA o ko kakou nei Aupuni, a iloko o na hora poniponi o ke kakahiakanui o ua la la, ua hoala-ku ia ae ke kulanakauhale holookoa, e na leo wawalo o na pu, a ne i aku la ia ma o a maanei, me he mea la e kalahea ana kona mau nakolo ana,me ka i ana, "E Hwaii e! E hooala ae i kau mau keiki, a e olioli hoi lakou, no ka hoihoi ia ana mai o ka EA o ko lakou makuahine!" I ka la e naue ae ana, a mahope iho o ka hora umi, ua ikea aku ka lehulehu e oili mai ana, mai na wahi a pau o keia kulanakauhale, oia hoi mai ka poe opiopio a me ka ui; ka pupu a me ka luahine, na pua makee o na aoao palupalu a pau loa, i uhi ia lakou me na holoku o na wai hooluu a pau loa I ke komo ana aku i ka Ahaaina, aia hoi, halawai mai la ke anaina, me na

Komi te Hoonani,

o keia poe Komite, o lakou no na opuu nohenohea o ke kaona Alii nei; ua kahikoia lakou me na aahu keokeo, me ka hae o ko lakou one hanau, a me he mea la, ke nana ae i ka lanai ahaaina, i hoonani lua ole ia e ko lakou mau lima palupa u, ua huki okoa ia mai ka waonahele me kona ala a pau loa. Ua hookipa oluolu aku lakou i ke anaina, me na leo waipahe wale ; a ke nana aku no hoi ia lakou, ua hele wale—a,

"Ua upalu i ke ona o ke Kupukupu,

Pepe ka maka o ka Ahihi o ka nahele o Malaila—e—"

KA PERESIDENA O KA LA.

I ka pau ana o ku hoonohonoho ia ana o ke anaina e na Komite wahine, kani mai la ka leo hone o ka pila, a aole i liuliu, pa-e mai la ka leo mai na Komite, e olelo mai ana, "E ku iluna." A komo mai la ko kakou makua kahiko i koe, ka Peresidena hoi o ka la, i ukali ia mai e kona mau ilamuku. I ka nana aku i kona mau helehelena, me he mea la, aohe i haalele mai kona mau la ui ia ia ; ua elemakule la a kakou, i hoomanawanui iho nei i keia mau la kikiki, ma ka hoomakaukau ana i ka Lanai Ahaaina. I kona komo ana mai, ua hele wale kona hiohiona—a

"Opulepule ke aka ilalo, kilokilo i na aka,

Paapu i na aka, e like me Lahainaluna i ka po mahina,

No ka paa i na lala Ulu a me na lau o ka Maia,

A me ka wauke mahine opulepule o Lele."

NA KOMITE KANE.

Ua haulehia mai ka hanohano o ka Lanai Ahaaina, ma ka noiau a me ke akamai o ka lawelawe ana a na Komite. Ua kahikoia lakou me ke kuka paina, puliki keokeo, a me ka lole wawae keokeo. I ka nana aku i ka lakou mau mea i hoomakakau ai, aole no e hiki ka puuwai o kela mea keia mea, ke mahalo ole aku i ko lakou luhi.

KA PULE ANA.

Mahope iho o ke komo ana mai o ka Pe residena, ua haawi ia ae ke kanaenae ana aku i ka Makua Nui, no kona lokomaikai hiwahiwa, e Rev. H. H. Pareka. I ka pau ana o ka hoomaikai ana, ua haawi ia mai ka Himeni Lahui,

"E OLA KA MOI I KE AKUA."

E ola ka Moi,

Ko makou nei Alii,

Makua no.

Hoola maikai mai,

Malama,hilinai,

Ke'kua mana mau,

E ola e.

Me kou aloha no;

Ke Alii ka Moi

E ola ai!

Maluna ona no,

Kou lima mana e,

Hoonui, pomaikai,

A, ola mau.

Nau e kiai mai,

Ka ohana Alii—

Ka lahui—

Aupuni Hawaii,

E ola oia mau,

Ko kakou nei Moi

Hiilani e.

Ka Haiolelo.

I ka pau ana o keia Himeni, ku mai la ka Puuku, Major. W. L. Moehonua, a haawi mai la ia ia D. Kalakaua, K. C. K.; ka Mea Haiolelo o ka la, i ke akea. Ku mai la ia, a haawi mai la i kana Haiolelo ma ka olelo Hawaii a me ka olelo Beritania:

E NA MAKAAINANA A ME NA HOA'LOHA:

Ua loaa ia'u ka olioli nui, no ko oukou hooili ana mai maluna o'u, e hai aku imua o oukou i ka olelo no na mea e pili ana no keia la; a he mea hiki ia'u ke manao iho, aole no ke ano o ko'u kulana ke kumu o ka haawi ia ana mai o keia hana hanohano nui, aka, no ko'u lilo ana he mamo no ka hanauna a me ka papa a oukou e manao nei e hoohanohano ma o'u la.

Ma keia mea ke hoomaikai olioli aku nei wau ia oukou, a ke kaohi iki aku nei ia oukou no ka wa pokole, mai na hana lealea a me na hana olioli o keia la e kali mai nei ia oukou.

Ia kakou e noonoo ana i ko kakou kulana o keia wa, a hoohalike ae me ke au i hala, me ka manaolana e lawe mai kakou mai ka wa i hala a me ke au e naue malie nei, i mau kumu nana e kono mai ia kakou no ka wa e hiki mai ana, i mea na kakou e hooikaika ai i na hana e pili ana ia kakou iho a me na hanauna e ukali mai ana ia kakou.

Ua ninau pinepine ia, no ke aha la kakou e hauoli nei i keia la? A o ka malihini e hele mai ana iwaena o kakou, ua olelo iho, he mea kupaianaha i ka lahuikana ka malama ana i ka la o ka hoihoiia ana mai o ka Hae i lawe hewa ia, a i hoihoi ia mai, me ka hoomakaukau ole i na lako kaua, ka hoike ana i ka ikaika koa, ka imi ana i ke akamai e hee ai ka enemi, a me ka hoomanawanui i ka noho ana inea o ka pilikia.

Anoai paha e o'u mau hoa'loha, ke auhee nei na kumu no ka malama ana no keia la, a o keia paha kekahi o na la hope loa o kona malama lahui ia ana. Aka, he la kupono keia no kakou e hauoli nui ai; a ma ko'u ano kanaka makua i keia wa, a he wahi keiki uuku hoi i ka la i hoihoi ia mai ai ka ea o ko kakou aina, he mea poina ole, a he mea hiki ia'u ke hoomanao ae, i ka ike ana ae i na ouli kaumaha i kau ia maluna o na naau haiwale o ko'u mau pilikana a me ko'u mau hoa'loha.

Ua ha-i pu iho ka naau o ko kakou Alii Kauikeaouli, a o ka Mea Kiekie ko kakou Peresidena o keia la, a me na'Lii e ola ana ia manawa, i ko lakou wa i ike ai i ka malihini e lawe ana no lakou iho i keia aina ; a manao iho la lakou e lilo ana ka aina i noho alii ai ko lakou mau kupuna ia hai, a e noho makaainana lakou malalo o ka mana o ko na aina e.

Ua hoohui ia mai ko lakou kaumaha e ka manao ana, ua hoonele ia ke Alii ma kona noho Moi ana me kona hala ole, a me ka hala ole o kona mau alii, a he mea hiki ole no hoi ke pale ae i ka ikaika o na manuwa o kekahi aupuni a kakou i mahalo mau ai me ke aloha.

He nui kakou o keia anaina e noho mai nei, i ike i ke kaumaha kuhohonu o ka naau o ko kakou Moi Kamehameha III., ka mea i hoeha ia e ka ino ku honua i ili iho maluna ona. A maluna hoi ona ka ehaeha kupilikii i kau iho ai, i ka ike ana iho e lawe ia aku ana mai ona aku a me kona ohana no ka wa pau ole, ka Lei Alii i eo ai i kona mau kupuna, ma ke koa ana a me ka noiau. A he mea hiki ia kakou ke ike, o ke kanaka i hoopoino ia iloko o keia hewa nui, aole e komo iloko ona ka manao ana e hoehaeha aku ai i kekahi.

Ua ike iho la lakou e lilo ana ko lakou aina i panalaau no kekahi aupuni e, ka aina hoi a lakou i manao ai e mau no ka noho kuokoa ana o ko lakou lahui a me ko lakou aupuni, me ka hiki ia lakou ke oni aku imua, iloko o ke ala i hoohamama ia no ko lakou pomaikai. A iloko o keia manawa, ua hiki ia kakou ke noonoo me ka lawe mai i na mea i hana ia ia wa, i aka ku no kakou iho, ke lohe kakou he mea kupono ke hoomaunauna ia ke kuokoa a kakou a haakei nei. A ua ike iho hoi kakou he mea pono no kakou pomaikai ka ike ana aku ua hoopomaikai pu ia me na aupuni a pau e hana ana i ka oihana kalepa.

Aka! no ka wa pokole, ua loli keia mau mea! Ua ku mai ka Luna Nui o ko Beritania mau manuwa e holoholo ana ma keia moana. Ua kuhihewa kakou e hoomau hou ia aku ana ko kakou pilikia, aka, ua kuia mai kakou e na manawa o ka hauoli nui. Aole oia i hele mai me ka manao e lawe i ka pomaikai i loaa mailoko mai o keia haawina hewa ana ; aole oia i hele mai me ka manao e hoopaa i ka hana kaulike ole i hana ai; aka, ua hele mai oia e hoole aku, ma ka aoao o ke aupuni Beritania, i ka hana a kona lalo iho , a e kau hou i ka Hae i kuu ia ilalo.

Ia wa kakou i manao iho ai, aole kakou i hilinai makehewa i ka noonoo ana no ke kaulike i loaa mai, mai ke aupuni i aloha ia e kakou. A ina ua nana aku kakou ia ia me he aupuni hookaumaha la, i keia wa, e like me ka wa i hala ae nei, e nana aku kakou ia ia me he hoa aloha io la no kakou.

Ia wa kakou i ike aku ai i ka hiona o ko kakou mau Alii e maloeloe mai ana. Ia wa i ea ae ai na maka o ko kakou Moi i aloha nui ia, a nana ae la maluna o kona lahuikanaka, a hiki ia ia ke kapa iho, nona no ua lahuikanaka la. Ia wa i hiki ai ia kakou iho ke hana i ko kakou mau kanawai me ka hilinai ole i ka makemake a me ka manao o ka poe i malihini i ko kakou one hanau.

Ua piha a hu mawaho ka hauoli o ka lahuikanaka, no ka mea, ua nui ko lakou aloha i ko lakou mau Alii. A ua manao mau no lakou, a e hoomau ia'ku no ka manao nui ana i na Alii i mau makua no lakou, a pela hoi e nana ai na Alii i ka lahuikanaka, a e hoolilo aku ia lakou i mau keiki milimili no na kau a kau.

Hala ae la ka la pouli o ka noho'na kupikipiki-o, a manao iho lakou, me ka ike no ka wa e hiki mai ana, o na hana i hana ia ai no ka manawa e hoopau loa ia ai ko lakou noho aupuni ana, ano la, malalo o ka malu a me ke alakai ana a ke Akua Mana Loa e hoopaa me ka hoomau aku i ke kuokoa o ke Aupuni.

I keia wa, ke haliu mai nei ka maka o na aina naauao ia kakou. I keia wa, ua hoolauna maikai ia mai kakou e ke kaulike o kekahi Apuni nui, i hiki ole ai ia kakou ke maka'u ae ma nei hope aku, no ke kaili ia o ko kakou aupuni me ke kuleana ole. A ua hooiaio ia mai kakou no keia mea e na makahiki he 22 i hala ae nei.

Ua hoomau ia no i kela makahiki keia makahiki, ka malama ana i ka la i hoihoi ia mai ai ka ea o ko kakou aina, i ka la 31 o Iulai, M. H. 1843. Aole no ka hoomaopopo ana o kakou i kekahi mea nui o ia makahiki, a no ka lanakila ana paha o kakou no kekahi kumu manao nui, aka, no ka hoomanao ana ae o kakou i ka lilo ana o ka ea o ko kakou aina, a ia wa ua hauoli. Ua kulou iho kakou malalo o ka hoopoino ia, aia la, ua hoopomaikai ia kakou. O ka mea i lawe ia'ku mai o kakou aku, ua hoihoi hou ia mai ; a he mea olioli no kakou ke hoomanao ae ia mea. Aka, oiai ke emi nei ka lahui nana i malama i ka hauoli nui ana ma ia la, e like me ka'u i olelo ae nei mamua, no ka lilo ole o keia la i la e hoomaopopo ana i kekahi kumu manao nui, he mea manao wale ia aku e pokole ana ka manawa o ka malama mau ia ana o keia la, e like me ka kakou mau hana e hana nei me ka hauoli.

Aka, e o'u mau hoa'loha. Heaha ka kakou mau hana no na makahiki he 22 i hala ae nei. Ke manao nei au he mea kupono no kakou e kamailo iki ma ia mea, no ke kulana o ko kakou noho ana me na aupuni e, ko kakou kulana me ko kakou aupuni iho, a no ka pili i ko kakou oni ana aku imua a me ko kakou noho ana mawaena o kakou iho.

No ko kakou noho ana ma na aupuni o ko na aina e; ua kokua nui ia mai kakou e ke Akua, ma ka haawi ana mai i mau hoa'loha maikai no kakou, a ua hookele pono ia kahi waa iki o kakou mailoko ae o na kau o ka ino a me ka inea o na ala pilikia, a no kekahi mau makahiki i hala ae nei, ua holo kakou maluna o ke kai i hoomalino ia no ko kakou pomaikai. E hana ana i ka kakou mau hana me ka pololei ma ke kahua akea o ka honua, no ko kakou pono iho a me ka haawi ana'ku i ka noho ana kaulike i na aupuni a pau. Nolaila, he mea ia na kakou e manao ai, aole he manao e ae o kekahi lahuikanaka a aupuni hoi ; aka, e hoopaa me ke kokua mau ana i ke kuokoa o keia Pae Aina.

Ua lilo keia Pae Aina i puuhonua no ke kanaka kamahela, e auwana ana ma na wahi a pau o ka honua. I keia Pae Aina, ua loaa ia ia na hana a me ka noho ana o na aina naauao. Ua kokua aku ko kakou mau Ahahookolokolo ia ia, me ka hoomaluhia ia o kona waiwai, a he mea hiki ia kakou ke kaena oiaio ae, ua haawi like ia ke kaulike mawaena o na malihini a me na kanaka hanau kupa o keia aina.

He kumu io keia na kakou e hauoli ai, aole paha kekahi iwaena o kakou i makemake e ili iho ka poino maluna o ko kakou wahi aupuni. Aole paha kekahi iwaena o kakou e hauoli pu ole me kakou i keia la, a aole paha e nonoi ole aku i ke Akua e hoouna mai i mau makani maikai no ko kakou wahi. A aole hoi iwaena o kakou e kahea ole ae ai, "E ola ka Moi Komehameha V., i ke Akua." A e malama i ke aupuni iloko o kona mau lima a me kona mau Hope.

Ano la, ke ike nei kakou i keia wa, ua pono ko kakou noho ana me na aupuni e. Ano la, ke ike nei kakou, aole he mea i minamina na ka loaa ana o ke kuokoa ia kakou a i hoihoi ia mai ai hoi i keia la. Aka, he mea hiki ia kakou ke manao, he kumu kupono ko kela mea keia mea e hauoli pu ai me kakou, i ka ike ana iho, ke noho nei no kakou me ka lanakila a me ke kuokoa.

E alawa iki ae kakou i ko kakou kulana o ka noho ana me ko kakou aupuni iho, oia hoi ka noho ana o ka lahuikanaka mawaena o ka Moi, "E ola i ke Akua" a me ke aupuni.

Ua lawelawe ia ka hooponopono ana o ke aupuni ma ke ano o na kumu akea loa. A auhea kahi a me ne aupuni e ae, e maluhia ai ka waiwai a me ke ola. Ua noho like na mea a pau malalo o ka maluhia o na kanawai. Ua like ka hoolohe ia ana o na hihia mawaena o ka mea waiwai a me ke kanaka ilikune. Ua haawi ia mai ke kamailio akea ana, me ke keakea ole ia. Ua nui ka pomaikai i loaa i na haole, a ua hooi ia aku ko lakou pomaikai ma ka hiki ana ia lakou ke kuai i na waiwai paa me ka hoohiki ole i kupa Hawaii, a no ia mea i alakai ia mai ai na kupa o na aina e, e noho pu me kakoa, a e lawe pu ana i ko kakou ike ko lakou manao huna a me ko lakou dala pu hoi kekahi.

Ina paha ua hoopuka ae kekahi o na haole i ko lakou hoohalahala, ina he mea hoohalahala kekahi, he mea olioli no kakou ka ike ana he uuku loa lakou. E nana aku kakou i kekahi o ia poe i hoohalahala, ina kekahi poe o lakou ilaila, a mahalo aku i ko lakou akamai a me ko lakou maalea, i ko lakou manao ana, ua hewa ko kakou hooponopono aupuni ana. No ka mea, aole kekahi aupuni malalo o ka la i loaa ai i na kanaka ka noho ana akea e like me ko kakou, aole no hoi ma ko lakou wahi i hanau ai. A e kupono ai i ko kakou

Moi ke olelo aku, ua hoohalike ia na kanaka kupa o keia Pae Aina, me he mea la no ko na aina e.

"Aole au i ike i ka oi ana ae o ka poe Loeo gina mamua o ka poe Liriona." Ua noho like na kanaka me na haole me ka maluhia a me ke akahai ; a ua loaa ia laua na kulana kaulike iloko o na Ahahookolokolo, me ka ike o ke kanaka Hawaii, ua like ka pono o na haole me kona pono iho.

E ninau ae au, pela io no anei kakou iloko o na makahiki he 22 i hala ae nei? Ua hilinai anei ko kakou ola i na aupuni e? O ke aha ka hope o na lahuikanaka e ae, (i like ko lakou ano,) e noho malalo o ke aupuni hookaumaha? E akahele au ma ke kamailio ana ae no keia mea, aka, aole anei he mea mau ke pio ana o kekahi lahui malalo o kekahi lahui e? He mea mau ke kaua mawaena o nei mau lahui a elua. No ka manao anunu o kekahi, a o ka lili noonoo ole o kekahi, a i kekahi wa, no ia mau kumu a elua.

Oiai ua loaa ia kakou ka noho pu ana me ka oluolu, aole me ka maluhia wale, aka, me ke aloha a me ka manao lokahi ; a o ke kumu nui i loaa ai ia kakou o keia mau mea, no ka loaa ana ia kakou ke kuokoa a me ka lanakila. A no keia mea a alawa ae ai kakou i hope a nana ae iloko o na makahiki he 32 i hala ae nei, a e hauoli iho me ka lealea. E hoomaikai ana i ke Akua no keia mau lokomaikai nui ana i haawi mai ai, ma ke noi mau ana Ia Ia, e kiai mai maluna o kakou, a e malama mau mai ia kakoa ma ke ano aupuni kuokoa.

I ko kakou noonoo ana i na hana a ke aupuni ma kona kulana me kakou, e manao iho kakou, ua holo iki no kakou imua, a ma ke ano lahuikanaka, he oi ko kakou malama ana i na kanawai mamua ae o kekahi mau lahuikanaka e ae.

He nui ka poe i ike i ka heluhelu me ke kakaulima. Ua hamama ka puka no na kula maikai e loaa ai ia kakou ka naauao, a o ke aha hou aku ka kou e ake nui ai? Ina ua hiki ole ia kakou ke hoomahuahua aku i ko kakou pono iho, a waiho ole aku i ka poe opiopio iloko o ka ike, nowai la ia hewa? O ka imi ka hana a ke aupuni maikai, i mea e holo pono ai na hana a pau e pono ai ka lahui holookoa.

No ko kakou holo ana imua, ua nui nae na pomaikai, a e kamailio au me ka haahaa no'u iho a me o'u kini, "o Hawaii, o Keawe." He oiaio, ua nui ko waiwai i loaa ia kakou ma na oihana kalepa me ko na aina e, a ua hiki ka nui o na loaa i ka $280,892.62 no ka ¼ o ka M. H. 1865. He hoike nui keia no ka maikai o ko kakou aupuni, a he hoike nui no hoi no ka'u mau olelo i hai ae nei, o ke kuokoa i loaa ia kakou i ka la 31 o Iulai, M. H. 1843, a i hoopaa ia me na kuikahi me na aupuni ikaika o na aina e, he pomaikai nui io no no kakou.

E hoomanao ae kakou, he wahi pono iki no kai loaa i kekahi o kakou, a i kekahi, he nele loa. Ua nui na hana hooikaika e lawelawe ia ana ma na wahi a pau. I kekahi wa, ua ake hana kakou, a i kekahi wa, ua manaka kakou; aka, ma ke ano nui, ua hiki ia'u ke olelo iho me ka maopopo lea, ua pono ko kakou noho ana, a ua holo io kakou imua. O ka waiwai a'u i olelo ae nei, ua hooulu ia e ka lima kanaka, a i keia wa, ua nui ka manao hana o ka lahui mai o a o.

Aole o hiki ia kakou ke umi i ka mea i ikemaka ia ma na wahi a pau o ko kakou Pae Aina, a i oi ae hoi ma keia kulanakauhale a me na kulanakauhale o Maui. O hea kahi e hoohalike ae ai me Wailuku a me Lahaina, o keia makahiki i aui ae nei? Nui ka hooikaika a me ka hoomanawanui o kolaila poe no ke kukulu ana a me ka hoomaemae ana i ko lakou mau hale. Ke kuai ana i lole maikai no lakou a me ko lakou ohana. E manaolana kakou e hoomau a e hoonui ia aku keia hana ana, i mea e paa ai kela mea keia mea i ko lakou wahi mahinaai iho. A e manao nui auanei ke kanaka i ke kukulu ana a me ka hoolako ana i kona hale iho; a o ka wahine i kokua i kana kane me kona mau lima ponoi a me ka hooikaika i ke ao ana i ka laua mau keiki, aole oia e haalele wale i ka luhi a me na pomaikai ana i luhi ai no kona mau poino iho.

Nolaila, e hiipoi kakou i ka kakou kuokoa , a e hooikaika ma na mea a pau, i hiki ai ia kakou ke manao ke manao iho, he ohana kakou iwaena o na aupuni nui o ka honua! A e hooholo iho kakou e kokua i ko kakou Moi a me kona aupuni, ma na mea a pau e hana ia ana no ko kakou i ke Akua, e malama mau aku i ko kakou Moi Lokomaikai Nui, Kamehameha V., a i kona Kalaunu a me kona Noho Alii.

Ka Papa Himeni.

Mahope o iho o ka Haiolelo, lohe hou ia aku la ka Papa Himeni, e himeni mai ana i ka leo mele,

"Ka Aina Maluhia."

Eia ka la

Eia ka la,

Eia ka la i hoi mai ai,

Ka Hae o ko kakou aina,

Nolaila e—na pokii,

Na keiki Kamaaina nei.

E olioli pu kakou,

E olioli pu kakou.

( Chorus.)

Ua hoihoi mai ke Ea, o ka Aina,

Ua kau hou ka Hae Hawaii,

Malu,

Malu,

Ua malu e, ua malu kakou nei.

Nolaila e,

Nolaila e,

Nolaila e, e imi mau,

I loaa ka pono ka Aina,

I noho malu like pu,

Na 'lii a me na Makaainana nei,

E olioli pu kakou,

E olioli pu kakou,

( Chorus.)

Aloha e,

Aloha e,

Aloha e, ko Europa,

Ua pilikia ia mau aina,

Ua auhee nui na 'lii,

A me ko Amerika poe,

Ua maluhia kakou nei,

Ua maluhia kakou nei.

( Chorus.)

Ua paa ko kakou nei aina,

Ua kau hou ka Hae Hawaii.

Maanei, aole no makou e hoopoina ana i ka haawi ana ana aku i ka mahalo nui, i ka Papa Himeni o ua la la, oiai he mau kaikamahine a me na keikikane opiopio Hawaii, a he kanaka Hawaii maoli no hoi ka mea nana i ulele iho i ka Piana, a pa-e mai la ko lakou mau leo, me he mea la,

"E halukuluku ana iluna o Hilo,

A ne-i aku la iuka o Makaakalo,

Me he mea la he wai o ke poo ua o Akaka,

E lawe malie ia ana ka hunawai e ka makani,

Kili-ka iho la iluna o ka Palai—e."

Ka Papa Aina.

Meha iho la ka leo o ka poe e himeni ana, a lohe ia aku la ka owe ana o na o a me na pahi, ka nakeke ana hoi o na pa me na bola, a o ka hoomaka iho la no ia o ka paina ana. Ia makou i nana aku ai i ka lanai holookoa, me he mea la ekolu a eha paha tausani kanaka i noho mai ma ka papaaina, ua hele wale no lakou a "puia na maka i ka olioli;" a o na mea ai hoi i hoomakaukau ia, ua oi aku ka ono mamua o na mea i makemake ia e ka pololi o ke kanaka. Ka nui o na mea ai i hana ia—ekolu bipi—kanakolu puaa—a he mau haneri paha palahu, kaka, moa, o ka ia he mau tausani paha; nolaila, o na mea no a  ke kanaka e makemake ai a pau loa, ua ulu ia ae a ku ilaila.

Na Inu Aloha ana.

Aka hoi, mahope iho o ka hoomaliolio ia ana oloko o ke kanaka, ua lohe ia aku hoi ka pahupahu ana mai a na huewai momona, me he kipu ia ana o ka auna kolea ka pohapoha mai, a hoopiha like ia ae la ke kiaha o kela mea keia mea, e hoomakaukau ana ia lakou iho no ka inu kiaha ana; a ano ke haawi aku nei makou i ke ano o na haiolelo ana no ka inu kiaha aloha ana. Ku ae la kekahi iluna a olelo mai la, "E inu ia ke Ola o ka Moi, a e hooloihi ia kona ola." A mahope ua pane ia mai ko kakou Lunakanawai Kiekie no keia inu kiaha ana, a penei kana:

E ka Peresidena:—

Ua hoohanohano ia mai au e oe e ka Peresidena o ka la, ma kau noi ana mai e pane aku, i ka manao o ka makemake maikai o ka Moi, i inu ia ae nei me ka hauoli nui. Kona ola, a no ka lawelawe maikai ana ana, i na mea e pili ana i ka lehulehu, ua mamao loa aku ia mai na mea hiki ke hai ia, o na mea e pili ana i kona makaainana, a ua kupono i ka poe a pau e pili ana i keia Aupuni. Ua ike lea au, ua ikaika loa ke aloha o kela mea keia mea i ka manao i hai ia ae nei.

O ka Moi, he mamo oiaio ia na Kamehameha, i hanau ia me na mea kupono i kona kulana Alii. Ua olelo ia, o Kamehameha I., "he Napoliona ia no Pakifika." Ma na mea a pau, he kupono ka hui ana o na mana nui a pau, na mea pili kino ma ka hooko ana, ka eleu, a me ke akamai, i hiki ai ia ia ke malama i ke Aupuni o Hawaii nei, iloko o kona lima, ka maluhia a me ka pomaikai o na kanaka o keia mau Mokupuni, i hui ia malalo o ka ohana Alii hookahi. O ke kipi ana ma keia mau Mokupuni, a pela no hoi ma na aina a pau, aole wale hoi e hoomalule ana i ka ikaika o ke Aupuni, aka, e hoopilikia mai no hoi ia i kona mau hana maikai.

Ua ili mai maluna o'u ka pomaikai, o ka noho paaua ana malalo o Kamehameha III., nona ka noho Alii pookela ana, no na pomaikai ana i paila aku ai maluna o na kanaka. O kana haawina oi kelakela, ma kona hoolilo ana i na kanaka i poe kaokoa, ua kupono ia i kumu hoohalike no na Moi o na Aupuni i o aku ka mana. He mea mau, e pono e kuni paa ia kona hoomanao ia ana maluna o ka puuwai o na kanaka, a e pono ia lakou e hoomanao ia ia me ke aloha kuhohonu. Aole hooalii wale iho kana mau hana lokomaikai maluna o ke aloha o kana mau hana lokomaikai, aka, maluna no hoi o na haole kekahi.

Ke makamaka nei no ka hoomanao ia ana o Kamehameha IV., maluna o ka poe a pau i lohe ia ia. He mea kaumaha no ka make koke ana o kekahi mea i nui ka hoolako ia ana mai o ka ike e like me ia. Ua pinepine ka'u hoolohe ana ma na Aha, i kona mau manao kuhohonu, a me kona wehewehe noiau ana. O kana olelo, ua like ia me ka ka poe i aoia ma na aina kahiko. E like me na koko e ae a pau, ua hoonui ia kona mau manao, a he lokomaikai ma kana mau hana. Aohe ano kupilikii iloko ona, ma kona mau manao Aupuni. Ua hoolilo ia i kona ola, no ka pomaikai o kona mau kanaka, a me ka ikaika o kona Aupuni. I kona launa ana me na haole he oluolu, a ua lawe aku no hoi ia i ka mahalo o na haole. Ua iho iho no hoi kona holoku maluna o ko kakou Moi i keia wa, a ua kupono no hoi ka loaa ana ia ia. Ua pomaikai no hoi kakou i ka like ana o kona ukali, me ka mea i hala. Ka ike i loaa i ka Moi, ia ia e noho ana ma na hana Aupuni, mamua ae o kona noho Moi ana, ke kumu nui i hiki ai ia ia ke lawelawe i ka oihana i waiho ia aku ai ia ia. Ma kona hana ana i na oihana Kuhina Kalaiaina, ua ike lea ia i na kulana kuloko o kona Aupuni, a ma na mea e makemake ai, a e kupono ai no kona lahuikanaka. Ma kona lilo ana hoi i Hoa no ka Papa Hoonaauao, a ma ia mea no hoi ia i haawi nui ai i kekahi hapa o kona manawa, ua hoolaulea nui ia oia i na mea a pau loa e pili ana ia mea. Kona noho mau ana ma na Ahaolelo, a pela no hoi ma ka Ahakukamalu, kahi hoi e noonoo maikai ia ai na mea a pau loa e pili ana i ke Aupuni, oia hoi ka mea nana i hookamaaina ai ia ia ma na mea a pau e pili ana i ka pomaikai, a me ka holomua ana o kona Aupuni. Ma ke kokua mai o ke Akua, he mea no hoi ia a kakou e ake aku ai, e oluolu a e maikai kona noho Alii ana, e like me ka holo maikai ana o keia wa. O kona ike i ke kau Kanawai, a me ka hana mau ana ma ke Kumukanawai, ka mea nana i kono aku ia ia, e hooponopono hou ae, me ka hoololi ana, oiai o na kumu nui o ke Kumukanawai, ua waiho ia iho no me ia mau, a na ka manawa a me na hana, ka mea nana e hooponopono hou. O keia, na mea i ikea ma na Aupuni Kumukanawai.

Ua ikea mau ia na kumu nui o na Kumukanawai alii, aka, o kona hooko pono ia ana maanei, he mea ia e hoike mai ana, aohe i ike ia ma na moolelo. Na Moi o ke aupuni, ua manao lakou he naauao ka hoohui ana mai, i na ike o kekahi mau aupuni e ae aku ai lakou e hui launa aku ai. Aia kekahi mea nui iloko o keia aupuni i oi aku mamua o ka lahui a me na wahi e loaa mai ai ka pomaikai. Ke kulana o keia mau mokupuni o ka Pakipika, he mau awa ku moku maikai, a he mea no hoi e ume mai ai i na oihana aupuni a me na oihana kalepa. He mea no hoi ia e manao ia ai, he puu hoomaha keia no ka poe mai na kapakai gula mai o Amerika, a me ka poe miliona o ka Hikina. No ka hapa keneturia ua lilo keia mau mokupuni i wahi na na haipule Karistiano e muimuia ai, a i pohaku owaho no ka hoonaauao Karistiano. Nani wale ka manao, a e manaolana ia no hoi he wahi e hoouna aku ai, i na kauoha oihana Karistiano, a me na kumu nui maikai o ka noho'na aupuni. Ka huaolelo sila i kakau ia no Hawaii nei, UA MAU KE EA O KA AINA I KA PONO. E mau no hoi kona kupaa ana!

I ka pau ana o ka haiolelo a ka Lunakanawai Kiekie, ua kahea ia aku kekahi o ko kakou mau pua alii i koe, oia hoi ka Mea Hanohano W. C. Lunalilo. I kona pii ana a hiki iluna o kahi haiolelo, a ua hai mai oia me ka olioli nui o na haole, a he nui wale hoi na hulo i haawiia no ka maikai o kona kukulu manao ana, aka, ke waiho aku nei no makou na oukou no e nana no oukou iho i ka maikai o kona haiolelo ana, a penei no kana:

E NA LEDE A ME NA KEONIMANA:—

I keia la, i hoihoi ia mai ai ka Hae Hawaii e Adimarala Kamaki. He iwakaluakumamalua makahiki i hala ae mai ka wa i hiki mai ai kela alii moku i keia mau kapakai nei, e hoihoi mai ana i ka hae o ko kakou Moi, a me ka lahui. Nani wale ka hoopiha ia ana mai o ko kakou mau puuwai i ka olioli, a he nui wale hoi na waimaka i hookahe ia, aole he waimaka no ke kaumaha, aka, no ka olioli; he mea kaokoa no hoi ia, mai na mea i hanaia mai ka la 25 o Feberuari i kaahope ae. Ke hoomanao nei no au, ia'u e ku ana iloko o na paia o ka papu, me ka Moi e ola nei, a me kona mau kaikaina i hala e aku, ua ike makou i ke kuuia ana o ka hae ilalo. Ma ia la i haawiia aku ai keia mau Mokupuni i ke Kalaunu o Beretania Nui, a ia la no hoi i ko welo haaheo ae ai ka hae o Alabiona (Pelekane) maluna o keia pae moku. He nui wale paha o keia anaina e noho mai nei, i lohe i kekahi olelo pokole a ka Moi Kamehameha III i hai ai no ua mea la:

"Auhea oukou, e na 'lii, na kanaka, a me na makaainana mai o'u mau kupuna mai, a me na kanaka o na aina e mai! E hoolohe mai oukou! Ke hoike aku nei au ia oukou, ua loohia ia au e ka popilikia no kekahi mau