Ke Au Okoa, Volume I, Number 14, 24 July 1865 — Page 3

Page PDF (1.39 MB)

MA KE KAUOHA.

Na Kula Beritania ma Honolulu.


            E hoomaka hou ana na Kula Beritania ma Honolulu, i ka Poakahi, la 14 o Augate, M. H. 1865. No na keikikane ke Kula ma Kahehuna, a no na kaikamahine ke Kula ma Mililani.
                        KEENA HOONAAUAO, Iulai 20, 1865.


            Ua loaa mai na palapala i ka Papa Hoopae Luina Hana mai ia Hon. W. Hilibarani mai Kina mai; ua kakauia ua mau palapala la ma Hongkong i ka la 14 o Iune, 1865. Ua hai mai o Kauka Hilibarani i ka holo pono o kana hana e pili ana i ka hoouna ana mai o na Coolies, (Pake Limahana,) i Hawaii nei, a ua manaolana ia e hiki ana ia ia ke hoouna mai i 500 Pake Limahana, he iwakalua a he kanakolu paha wahine iloko o ka haneri hookahi, iloko o ka wa pokole, a me ka haahaa no paha o ka uku, malalo iho o ka mea i manao wale ia. Oiai he inoa ino a he inaina ia ka poe e pili ana i ke kuai Pake Limahana ana, ina na kekahi poe kaokoa e lawelawe, aka, ina na ke Aupuni, aohe e hoopoho ko lakou manao, i ke kaa ana iloko o kona lima a malalo o kona mana. Ua olelo hou mai no hoi o Kauka Hilibarani, aohe poe e ae, o ka poe wale no i akamai i ka mahiai, o na Okana o Canatona ke hoounaia mai.
                Ke kahea aku nei ka Papa Hoopae Lima Hana, i ka poe e makemake ana i mau Limahana Pake, no ka mahi ko, kanaka hana, a kauwa lawelawe paha, e hookaawaleia no no lakou, ma ke noi ana mai i ka Papa, a me ka hookaa e ana mai no hoi i na dala he umi mamua, no kela Kauwa keia Kauwa Pake kane a wahine paha.
                                D. KALAKAUA, Kakauolelo o ka Papa Hoopae Lima Hana.
                Honolulu, Iulai 20, 1865.


            Ua manao ka Papa Ola i keia wa, ua kupono ke hoolaha ia na rula malalo nei, i malama pono ia ke ola o ke kulanakauhale nei, a e hooko pono loa ia ana ia mau rula, i ku like ai me na mea i hooholo ia ma ke Kanawai Kivila e hooponopono ana no ke ola o ka lehulehu:

Na Rula o ka Papa Ola.

                1. E hele no ka Papa Ola, a i ole ia kona Luna paha, e nana i na wahi kuai ia, mea kanu, na Makeke kuai io, a me na wahi e ae kahi e kuai ia ai ia mau mea, i kela wa i kea wa, i manao ia ai he pono, a e kauoha aku e hoomaemae ia ia mau wahi, a e lawe aku hoi i na mea e kue ana i ke ola o ka lehulehu.
            2. Aole e ae ia na hale pepehi holoholona iloko o na palena o ke kulanakauhale, aole hoi maluna o kekahi alanui e hele aku ai i ua kulanakauhale la, a me na kae muliwai, a kahawai paha, i manaoia he kupono ka wai no ke ola o ka lehulehu; aole no hoi ma na wahi e ae, ke ole e ae mua ia e ka Papa Ola.
            3. Aole no e ae ia e kaulai a hoomaloo paha i na ili i kapi paakai ia, iloko o na palena o ke kulanakauhale, aole no hoi ma na wahi e ae e kokoke ana a mauka iho paha o ke kulanakauhale, a me na wahi e ae no hoi i ae ole ia mamua e ka Papa Ola.
                4. Na lua hana lepo, na wahi aina moka, na auwai a me na hawai lepo, na kiowai a me na wahi e ae a pau, i nohoia e na wai opilopilo, a me na mea ino e ae paha; ina i kupono ole ia i ka pono o ka lehulehu, alaila, na ka Papa a i ole ia na kona luna paha e hoomaemae, a e auhau ia ka mea nona ia wahi no na lilo oia hoomaemae ana eia;—nae e hai e aku no ka Papa i ka mea nona ia wahi i eono la mamua ae o ka hoomaemae ia ana. Eia hoi ka rula no ke kukulu ana i na hale hana lepo, ma keia hope aku, aole e emi malalo o ka eiwa kapuai ka hohonu o ka lua, a eha kapuai ka huina ha, a e kukulu papa ia a puni ka lua i eli ia, a e pani pono ia.
            5. Na ka Papa Ola, a i ole ia kona luna e hele kino aku i na hale kupilikii a pau a manaoia, ua lawe pono ole i ke ea e ola maikai ai na hoanoho oloko, ina paha no ka nele i ka puka makani ole, a no ka haiamu paha o kanaka, a no kekahi kumu e ae paha, i pono ole ai ke ea, alaila, e kauoha ia e hana puka makani ia ua hale nei, a e hana hoi i na mea e ae, i mea e pau ai ia hemahema.
            6. O ka ia a me ka io o kela ano keia ano i kapi pono ole ia, a ua pilikia ke ola o ka lehulehu no ka pilau, e lawe koke ia no ma kahi e, a e auhau ia ka mea nona ia wahi, no na lilo, a e hai mua ia nae e ka Papa a e kona luna paha i ka mea nona ia wahi.
            7. Aole no e ae ia e malama ia kekahi puaa iloko o na palena o ke kulanakauhale o Honolulu.
            8. Ua papa ia ka hoolei ana i na holoholona make ma na alanui.
            9. Ua papaia ke kanu ana i kekahi kupapau iloko o kekahi hale, a me kahi e kokoke mai ana i kekahi hale noho o kanaka, a ma kekahi kahua paha i hoolilo ole ia mamua i ilina kupapau, ke ole nae i loaa ka palapala ae a ka Papa Ola; aole hoi e emi mai ka hohonu o kekahi lua kupapau malalo mai o na kapuai eono.
                10. Eia na wahi i hookaawaleia i waihona opala a me na mea ino, i laweia mailoko aku o Honolulu;ka loko i kapaia o Poki, ma ka palena hema o ke Alanui Moi Wahine, a me ke kahua e waiho wale ana ma Kaholaloa, e waiho wale ana makai iho o ka Halepaahao.
            11. Ma keia, ua papaia na mea a pau i ka waiho ana i ka opala a me na mea ino paha, ma kekahi alanui, ala liilii, uapo, a kahua e waiho wale ana paha iloko o na palena o ke kulanakauhale o Honolulu.
            12. O ka mea e uhaki i kekahi o na rula i haiia maluna, e hiki no ke hoopai ia, aole e oi aku i ka haneri dala, e like me ka Pauku 285 o ke Kanawai Kivila.
            Aponoia e ka Papa Ola i keia la 14 o Iune, M. H. 1865. T. C. HEUCK, Kakauolelo.
Keena o ka Papa Ola, Iune 15, 1865.


            Mamuli o ka Pauku 8 o ke Kanawai e Hooponopono ana i ka lawe ana i na ee moku mawaena o keia mau Mokupuni, nolaila, ma keia, ke hookohu nei au ia S. KAILI, oia ka mea nana e lawe i na palapala ae holo o na ee moku mai ka lima ae o ke Kapena a Kukako o kela moku keia moku i aeia e lawe i na ohua, mahope iho o ke ku ana mai o na moku. JNO. O. DOMINIS, Kiaaina o Oahu.
                Keena Kiaaina, Honolulu, Iune 16, 1865.

 

Na Paio Ekalesia.

                                HANAIAKAMALAMA, Iulai 21, 1865.
E KA LUNA HOOPONOPONO; Aloha oe:
            Ma ke Kuokoa o ka Poaono iho nei, i pai ia ma ke ahiahi o ka Poalima, ua halawai mai au me ia ma ia ano-ahiahi no, a i ka alawa ana iho ma kona mau kolamu, ike iho la au i kekahi kumumanao nona ke poo, "Heaha la ia?" Ke hai aku nei au, "He uleu paha!" Ua olelo mai kekahi mea kukulu manao, ua hiamoe ka wau a ala ae, aohe ka i pau ka pohihihi o na maka i ka hiamoe i ko'u ala ana ae, a o ka wa ka ia a'u i kakau ai i kela kumumanao, iloko o ka pepa o ka la 10 o Iulai, a nona hoi ke poo, "He Pukuni ahi."
            Ua ninau mai no hoi ia, "Mawaho hea?" "Kainoa hoi mawaho o ke Sanacatuari o ka Ahahui Euanelio o Hawaii nei." Ina pela, e aho iki au mamua ou, iloko paha oe o na keena i aaki ia e ka pouli o Makalapina, kahi au i kakau ai kou manao, no ka mea, ua kakau oe me ka olelo ae, "No ka mea, i keia mau la, aohe mea i oleloia pela, e kue ana ka Ahahui Euanelio o Kawaiahao, i ka Ekalesia Enelani." Iloko no ka paha oe o ka rumi pouli me kahi wahine kilokilo a me Macoma, kahi i noho paahao ai, i ike ole ai oe i ke Kuokoa o ka la 22 o Iune, a malaila e ike ai ko mau maka i uhiia i ka poaeae o ka pouli o Makalapina i na Olelo Hooholo a ka Ahahui Euanelio o Hawaii, e hoopale ana i ka launa ana aku ma ke ano Ekalesia, me ka Ekalesia Enelani; a heaha la ka hewa ke hoopale mai, o halu anei ka Ekalesia Enelani i ke kapae ia mawaho ae o na pale o ko lakou mau puloulou kapu?
            Ua kauoha kilakila mai ole e ekemu koke aku au i kau ninau me ka hikiwawe; ina paha he waea teregarapa ka'u ina ua hikiwawe loa i ka pane ana aku ia oe, eia hoi ka hewa, aole i ike ia kou wahi i noho ai, waiho aku no nae paha i ke keena pai o ke Kuokoa ea? Ua hai mai hoi oe, aohe wahi mea iki i oleloia no ka Ekalesia Enelani i ka hui ana o ka Ahahui, a no ka Buke ka a Anesona, aia hoi paha kou wahahee loa la, a me kou noho iloko o ka pouli la me kou ike ole i na olelo hooholo a ka Ahahui i hoolahaia e ke Kakauolelo e S. E. Bihopa, o Hana, Maui. Ae, e like nae paha me ka olelo a ka poe kahiko, "Uhiuhilaumamane, i ka lau o ka Papala," a pela ea, a pela io no. Ina pela ea, o ke Kuokoa o Pouli Aferika kau i heluhelu ai, a wikiwiki ko waha i ka olelo ae, "aole nae i oleloia pela," he oiaio paha kau, aole i oleloia, ua paiia i kou ike ana. E nana ana kaua, hiki anei kekahi mea a kekahi Ahahui i noonoo ai ke hoolahaia ma ka nupepa ke ole e kamailio, e hoopaapaa ia, a hooholo ia, a haawi aku hoi ma ka lima o ke Kakauolelo, e hoouna aku ma na nupepa e paiia ai, i ike mai ai ka lehulehu i na mea i kuka ia, a i hooholoia hoi e ua Ahahui la? He paiia anei mamua, a aohe he "oleloia?" Ina pela ea, i ka oukou nupepa wale aku la no o lalo o ka Palilua ma.
            Ke hai ae nei au ia oe ma na kolamu o KE AU OKOA, he mau mea kai oleloia iloko o ua Ahahui la, ua noonoo hohonu lakou, a ua halo aku paha lakou iloko o na moolelo o na hoomana a pau, a ua loaa paha ia lakou, aole i ku i ka Baibala na ao ana a ka Ekalesia Enelani, a nolaila i manao ai lakou he haumia paha ka launa ana aku me ua Ekalesia la e hookae ia nei, a manao paha lakou o kapalaia mai auanei kekahi kihi o ko lakou holoku olinolino e na kulu koko kohu o ka haumia, a me ka pelapela loa. Manao paha lakou, o ka huipu ana aku me lakou he mea ia e hookaeia mai ai e na ahonui o ka lani ahonui, nona ka leo oluolu aloha e kahea mau nei, "E hele mai e ka poe luhi, a na'u no e hooluolu aku ia oukou." Ma ka lakou oki haalele ana aku i na maawe o ke kaula gula o ka launa Ekalesia oluolu ana me ka Ekalesia Enelani, manao anei oe he mau hipa hulu aiai lakou, no lakou kahi i hoanaia ma ka lima o ka Lunakanawai eehia o ka la hope e hiki mai ana, a o ka Ekalesia a lakou e hookae loa nei, no ka pu-a hipa eleele ia, a no lakou hoi kahi i hoana e ia ma ka lima hema o ka noho hookolokolo; kainoa e hoomanao ae ana lakou i ka olelo kaulana a kekahi o lakou e olelo ana, "Wae a ka opala i ka lani, haule mai ilalo ka Laiana, paa aku iluna ka ke Akua." Ilalo nei no ka, pau e no ka opala i ka wae! Ua lohe au o na poo o ua Ekalesia la e hookae ia nei, he poe lakou i aoia no kekahi mau makahiki he nui wale, i na mea akamai o ka Baibala, a me na ike kuhohonu e ae mai ka wa opiopio mai; aole hoi e like me ko lakou, he hana aila niu wale no ka hana, kau ana i kaupaku o ka ekalesia, he hookele moku kuna wale no ka hana, kau ana i ke aki o ke anaina haipule, kiola ae i kahi palaka kepau, a kau iho i ka puapuamoa ku kahuna. He hikiwawe loa ke kukulu ana ae i ka hale lau-i o ka uka, aohe nae e nui na paka ua, pau e i ka hiolo.
            Ua pai ia no hoi maloko o ua mau olelo hooholo la ke kumu o ka launa ekalesia ole o ua Ahahui Euanalio nei, no ke ku ole i ka Baibala o ka lakou ao ana. Ina pela io e kuu hoa, (aohe hoi i loaa ia'u ko inoa, e oli aku ai la hoi au) e pono paha kaua e ninau owai la o keia mau ekalesia ka i wehewehe nui no ka Baibala o ke Kalavina paha o ka Bihopa paha? Ua olelo ia o na kahuna o ka ekalesia Enelani ka i kakau nui i na buke e wehewehe ana no ka Buke Hemolele, i oi ae mamua o na kahuna Kalavina. "Ma kekahi pauku o ka olelo manaoio oia ekalesia ua oleloia, aia iloko o ka Palapala Hemolele, na mea a pau e lawa ai ke ola mau, a o ka Baibala, oia ko lakou rula nui e hooponopono ai ia lakou iho." Ina ua kue ke ao ana a keia ekalesia i ka Baibala he wahahee ka ua Ahahui la i hooholo ai, ua ku ole i ka Baibala ka lakou ao ana. Ua palapala ia ma ke Kauoha Hou e olelo ana, "o ka poe e manaoio mai ia'u e loaa no ia lakou ke ola mau loa;" a ina ua manaoio loa kela ekalesia, aia iloko o ka Palapala Hemolele na mea a pau e lawa ai ke ola mau; aole anei i ku i ka Baibala ka lakou ao ana, a e nele anei lakou i kela pomaikai pau ole i haawi lokomaikai ia mai ai e ke "ALII O NA ALII A ME KA HAKU O NA HAKU," oiai, ua manaoio loa lakou ma ka Baibala e lawa ai ke ola mau? Nawai ka Baibala? Aole anei na ke Akua, i kakauia e na Kaula o ka wa kahiko? Aole anei i oleloia o ka poe e manaoio ana i ka Baibala, ua manaoio, a ua paulele pu i ke Akua kahikolu? Ke waiho aku nei no au, nau no e pane i ka haina nau wale iho no e "Aole i pau" aole no hai ae, no ka mea, ua ike no lakou la i ka haina.
            Ke kuhi nei au e like me ka ka Haku i olelo mai ai, "Owau ke kumu waina, a o oukou na lala," a o na lala hua ole a noho ole iloko ona, e oki ia, a maloo, a kiola aku i ka lua ahi pio ole, oia ka na ka lala no, e oki aku i kahi lala. Kupanaha! I kau mahi waina wale no! Ma kahi wahi o ke Kauoha Hou, ua palapala ia, "Owau no ka ipuka," a ma ona la e hiki ai kela kanaka keia kanaka ke komo iloko a puka iwaho. Ua hai ia anei e kela ekalesia ma kekahi pauku o ko lakou manaoio, aia iloko o ka Buke Moremona na mea e lawa ai ke ola mau, a i ole ma ka Buke Mahometa paha, i hiki ole ai ia lakou ke alakai ia lakou iho, i ka ipuka i olelo ia? A he kumu kupono loa la hoi ia ke olelo ae, aole i ku i ka Baibala ka lakou hana. O ke Akua a ke Kalavina e hoomana nei la, o kona Akua no ia. O ke kalahala a ke Kalavina e noi nei, o kona kalahala no ia; a o ka Baibala au e manao io nei o kana no ia!
            Ua mau iho la paha keia, ke nou mai nei ka makani i kahi pupupu hale, ke alaa ia mai nei ke pili o kaupaku, elua wahi kukui i koe o kahi koli, no ko'u hoomakaukau ana paha ia e moe. A ke noi hou aku nei au ia oe, ua mau paha ia, "o ka hiki ka paha i ka la luuloli ou e ke Alii," o manao anei oe ua kiola ia kau kauoha i ka lepo, a kuawa hoi na wahi paipu i ke ala!

 

Ka La Hoohoi Ea o ke Aupuni Hawaii.

                O ka la 31 o Iulai, o keia makahiki, oia hoi ka Poakahi hope o keia malama. He la ahaaina ia no na keiki kupa o ka Moi o ko Hawaii nei Pae Aina, mai ka Moi, a ka poe o na kulana kiekie, ka poe e noho ana ma na Oihana Aupuni, a i na lopa puakea, ka poe waiwai a me ka poe ilihune. He ahaaina nui i kauoha ia e hele malaila e olioli pu ai, koe nae ka poe i loaa ole ka hoailona mai na Komite ohi dala uku.
            Nolaila, ke kahea nei keia olelo kahiko i nalowale iloko o na makahiki he 45 a keu, a ke pakui nei au he olelo hou mahope.
            Kapu—e ala! Kapu—e ala!! E ala e Hawaii, ke AU ia KAMEHAMEHA V., e haawi i kou dala ma ka lima o na Luna ohi dala, a na ke Komite o na mea kuai ai, e hoolilo aku i mea ai na kakou e paina like ai ma Huehue, Honolulu. Hookahi wale no la e hui ai kakou ma kahi hookahi, iloko o ka makahiki, a ua koe 364 la e paina mau ai oe me kou ohana ma kou hale iho, a pela no hoi makou. A ma keia ahaaina hoi, e hele like mai kakou a pau, e lokahi ka manao, e ahaaina pu. Aole no kakou e lohe malaila i kekahi huaolelo ano kahiko, ano weliweli, ano anoano, ano ihiihi, a he kohu make maoli no i ka nana aku, penei no ia. "Kapu—e moe, kapu—e moe," a o ka moe no ia i kahi e, oiaio e ai ana na 'lii, na milimili a kakou, nolaila, ua hala ia wa hookaumaha wale, ua puka kakou i ke ao malamalama, "Ua mau ka ea o ka aina i ka pono." Mai manao kakou e ka poe e hana ana i wahi ahaaina kuloko na kakou, (koe nae ka ai mau ana,) e lawa na mea ai i ka hapaha, hapalua. Aole, aole loa no.
            Eia wale no kau hana ia la, o ka lawe mai i kou mau wahi aahu a hooili maluna iho o kou kino holookoa, a ke ioioena la, a ke kulu la ke oe, o ka hoonanai wale no ia a hiki ma kahi o ke ahaaina, a haawi i ka balota ma ka lima o ke Komite nana ia hana. A o ka poe hoomaloka, e kapaia no lakou ma keia mau inoa, ka poe makilo, kekahi poe i ku koke mai ma na moku mai na aina pegana mai. Aole nae i papa ia ma keia kamailio ana kekahi kanaka a ohana hale paha, e hana ana i wahi ahaaina kupono na lakou, maloko o keia Aupuni, no ka la i hoihoi ia mai ai ka ea o ka aina, i ua la 31 la o Iulai, o keia makahiki.
            Eia wale no ka mea kaumaha ma keia kamailio ana, o ke kokua like ole o na kanaka a pau ma keia hana maikai, o kekahi poe, ke hapai like pu nei me na'lii, me ke kokua mai i na mea e holopono ai ka ahaaina, a e kokua mai ana hoi na leo hoonakolo o na pu, a me ka hulali ana o na pahi a na poe kaua lio, a me ka hoonakeke ana a na pahu, a me ka hoouene hoohoene ana a na pila a me na leo himeni, a he mau hana kupono no ia ke hana ia ma ia la. A he mau ahaaina e ae no kekahi a makou e lohe nei, a ke hoohuli ia nei kekahi poe kanaka malaila, he hapalua, a he hapaha no ka balota, a ua haaleleia ka makou balota, no ka pii loa o ka uku, hookahi dala, a ke lilo nui nei lakou ma ka balota emi.
                E ka poe heluhelu, mai makau i ke dala hookahi, a haalele, a hele ma ka mea e ae, ina pela, e aho no hoi ha kou noho ana ma kou hale iho, e like me ka wa mamua, o kapa ia mai anei oe e ka mea puni wale, e lakou nei ae, he poe ohua no Kaleioku kahi hanai a Umi, a he poe paha no Jeff Davis. I na ua hewa wau ma na hewa hope loa, e kala mai no. Owau no ko oukou hoa o ke kulanakauhale o Honolulu.
J. H. KANEPUU. Kekahi Komite.
                Maunakilohana, Palolo, Oahu, Iulai 19, 1865.


            AOHE E HOI MAI.—I ke ku ana mai nei o kekahi ,oku kalepa, he kanakolukumamalua la mai Kina mai, ua hiki mai ka lono, "Ua hele i ke ala hoi ole mai," o Akiu, kela Pake nui, i noho hoa kuai iho nei me Ahunako ma, a hoa kuekaa no hoi o na olelo hookaau, no na kanaka o na pipa alanui o ke kaona nei. Ua haalele iho ia i ke one o Hawaii nei, ma ka la 31 o Ianuari, i hala aku nei, a ua hui me kona ohana, iloko o ka mahina hookahi me ka hapa, a kii mai la ka lani i kana, o ka uhane; a kii mai la hoi ka honua i kana, o ke kino. O kona mai i hoi aku nei, a i make ai hoi, o ka opu-ohao, me ka manao ilaila e lapaau ia ai a ola. Oia kekahi o na Pake i aloha ia e na'Lii, a me na makamaka i launa pu me ia. Ua mahalo ia oia no kana mau hana oluolu, a o makou no hoi kekahi ana i hookipa oluolu ai, me he keiki papa la no ka aina. I kamau aku nei no ka paha ke aho a ike i ke Kai Olenalena, a hehi i ke one hanau, a kuu aku kona kino i ka poli o kona ohana! "O kou makemake no e ka Makua ke hooko ia!"


KA HOKU AO.—I ka Poakahi i hala aku nei, ua holo aku ka moku Hoku Ao, i na Pae Aina o Maikonisia, me na lako a pau no na makamaka o kakou malaila, a ua holo pu aku me Rev. J. S. Emesona, o Waialua, Oahu, oia ka Elele i hele aku nei ilaila. Ia Poakahi no, ua hookahuna ia o R. Maka, ma ka Halepule o Kawaiahao, a ma ia ahiahi no, ua haalele mai i ka aina hanau, a hele aku la ia ma ke ano paaua no ka Haku o ka Lani, e lawe ana i na ihoiho kukui o ka malamalama, a hookau ae ia mea ma keikeina o ia pae moku, i hoolaulaha aku ai i kona malamalama mawaena o na kanaka o ia mau Pae Aina. Na ke Akua e ukali i kona hopena i ka pomaikai.


            NA KULA BERITANIA.—Ua olioli makou i ka ike ana iho i na olelo a ka Papa Hoonaauao, i paiia ma ka pepa o keia pule, ma ke kolamu o na mea "Ma ke Kauoha," e hai ana e wehe houia ana ke kukulu ana i na Kula Beritania ma Honolulu nei. Ua hookaawale ia kahi o na keikikane ma Kahehuna, a o na kaikamahine hoi ma Mililani; akahi no a ikeia keia hana o ka hookaawale ana i na keikikane a me na kaikamahine, aole i na wa i au wale ka la i kaahope ae nei; a ke manao lana nei makou e holo pono ana ke ao ana ma na hana hoonioniolo, a pela hoi ma na mea e ao ia ai, aka, e nana aku paha kakou imua i ka wa e hiki mai ana no ka holo pono ana o ka hookaawale ana.


            EHA I KA POHAKU.—I ke kakahiaka o ka Poalima i hala iho nei, ua eha ia o Mi. Keegan, kela haole hana hale pohaku, oiaio oia a me kona poe paahana e hoopahupahu ana i ka papaakea o kela wahi e hana ia nei no ka hale kuai hou o Bainapa. Ua eha ia ma kona papakole a hele iluna o kona poohiwi, a ua nana ia e ke Kauka, a ua hai mai oia, aole i nui ka poino i loaa ia ia.


            KA ELELE HOOPAE LIMA HANA.—I ke ku ana mai nei o ka moku kalepa Komohana Gula, he kanakolukumamakolu la mai Hongkong mai, ua lohe ia mai ko Kauka Hili- kona hiki ana aku ilaila, ma ka la 12 o Iune iho nei. Ua hai mai ia ma kana palapala, i ka holopono o ka na hana, a aole no paha e liuliua e hiki ia ia ke hoouna mai 500 mau Lima Hana.


            HALA KAHI POKE KAHIKO.—I ka Poaha o keia pule iho nei, ua make ma Leleo, o KEKUKAANAPU, he luahine kahiko loa; ua olelo ia, ua naauao ia i ka wa i pae mai ai o Kapena Kuke. Ina ua naauao iki ia i na la o Lono i hiki mai ai, alaila, ua hiki kona mau makahiki i ka haneri, i kona wa i make aku la. "Liuliu wale ka noho'na i ka la o Hauola, a holoholo ana hoi i ke ona o Alio!"


            O na hale pule nui loa ma Amerika Huipuia, o Sana Paulo a me Sana Petero. Aia ma ka mokuaina o Peresalavenia. Ke kumukuai o ke kukuluia'na he $500,000, a o ka nui o na makahiki i kukuluia he ewalu; a o ka nui o na kanaka ke noho me ka oluolu kupono, he 8,000 ka nui.


            KUAI AINA.—I ka hora 12 o ke awakea, e kuai kudala ia ana na Apana aina o L. Haalelea, ma ka Mokupuni o Hawaii, aia ma ka Hale Hookolokolo kahi e kuai kudala ia ai.

 

Ka Paio Mi sionari.

Helu 8.

                E KA LUNA HOOPONOPONO—Aloha oe:—
            Ke mau nei no ko'u hooopaa ana aku i kau Nupepa, ma ka lawe hou ana mai i kekahi hapa o ka ka Bihopa o Honolulu olelo pane, e pai ia ma kahi kolamu kaawale o kau pepa, a penei:
            "Oiai ua ike pono o Kauka Anasona he nui o na hoa e hoouna ia ana ma ke kau Ahaolelo, he mau waha olelo lakou no na misionari, a ua ike iho no hoi lakou, aole ka lakou i ike io i na mea e pili ana i ka lahui iho, nolaila, ua kono mau ia ua poe hoa nei e noho ana iloko o ka Ahaolelo e ninau mau, a e alakai ia hoi e na kahuna e ao ana ia lakou no ko lakou mau pono uhane, a he mea kamahao no hoi ka ike ana aku i ua Kauka nei e hai ana maloko o kana Buke Moolelo ma ka aoao 310, "Ua lilo ka hooponopono pu ana o ke aupuni i na misionari i kekahi o na wa i kunewa ae, aohe nae o lakou mana." Heaha la ka mana o ke Aupuni, ke ole e loaa ia ia ka mana o ka hoomalu ana i ka aha kau kanawai o ka aina, ma ka hoouna ana aku i ka poe hana kanawai? Ma keia mea, ua hoomaopopo ia keia kumu manao kahiko, oia hoi ke kupono ole o na kahuna pule o na aoao hoomana i ka lawelawe ana i na oihana aupuni, a oihana kau kanawai paha. I ka puka ana mai o kela "Kanawai e hooemi ana i ka laha ana o na mai ino," ua halawai aku ia me ke kue nui ia. A o kekahi kanawai, e papa ana i ka houna ana mai o na makua i ka lakou mau kaikamahine i Honolulu nei, ua kue nui ia keia kanawai, me ka olelo ua keakea ia mea i ka pono o na makaainana. A o ka Halemai Moi Wahine, no hoi kahi i manao ia e kue mai, no ka mea, ua hookipa ia malaila ka poe i loaa i na mai ino, oia mau mai ino ka i loohia ai lakou he uku kupono no ia no ka lakou mau hana, a o ka hoouna ia ana i ua Halemai la, e lapaau ia ai a ola, he kumu ka ia e kono hou aku i ua poe la i loohia i na mai ino la e hana hou i ka hewa.
            "Aole no paha he mea hoohuoi ia e kela a me keia, i ka wa i hiki ae ai ka MOI i ka noho alii ua hooholo ia aole ia e hoohiki ia malalo o ke Kumukanawai e haawi ana i ka pomaikai no kekahi hapa o ka lahui, a hookupilikii ia hoi kekahi hapa, o ka lahui Hawaii i na i ku like ole ma ka lakou mea i manao ai. I ke kukulu ana o ka MOI i ka Aha Elele, a kahea aku ia i kona mau alii a me na Elele o kona mau makaainana, e noonoo pu me ia no ka hoololi ana i kekahi mau hemahema iloko o ke Kumukanawai kahiko, ua ike ia aku ke kue ana o na misionari, a kapae ae lakou i na "rula gula" a na Komite Hooko o Bosetona, e olelo ana, e kapae loa ae ia lakou iho mai ka owili pu ana, a hoohaukae ana ia lakou iho, mai na mea pili aupuni, a me na mea e ae hoi e pili ana i ke aupuni.
            O ka makemake o ka MOI, o ke kahea aku i kona makaainana, e kamailio pu me lakou, me ka okomokomo ole ia mai, o lakou e na manao kue o hai. Ma keia manao o ka MOI, ua kue ia mai ia mea e na misionari, a ua hoolaha ae lakou i kekahi mau mea i kulike ole me ka ka MOI mea i manao ai. Ua kakau kekahi misionari maloko o kekahi nupepa haole i kapaia ka Elele Misionari i ka M. H. 1835, a penei ka mea i kakau ia, "O na kanaka o Hawaii nei he poe manao io wale i kela mea keia mea, e hai ia aku ai aohe o makou ninau ia mai e lakou no ka makou mea e hai aku ai ia lakou." Me he mea la o ka poe nana i ahai aku i na lono a kue ana i ka manao ana o ka MOI e hooponopono hou i ke Kumukanawai, ua manao lakou o ka lakou hoonaauao ana i na makahiki he kanakolu i hala hope ae, aohe ia he wa kupono e noonoo ai keia lahui, ke hoomanao ae i ka lakou mea i olelo ai "he lahui manaoio wale keia lahui i kela mea keia mea e hai ia aku ai ia lakou," a manao lakou e ike ia ka holo pono ana o ka lakou mea i manao ai, nolaila, lakou i hoao ai ma ke kau Ahaolelo o ka M. H. 1864, me ka hoohuli ikaika ae ma ko lakou manao.
IOANE KAIMIOLA.
            Ulakoheo, Iulai 21, 1865.


            O ke mele kanikau a D. Kuhaupio, i hoolahaia ma ka aoao 4 o ka Nupepa Kuokoa, o Iulai 6, 1865, aohe o'u manaolana he mele kupono ia no keia lahui, he mele ia e hooweliweli ana i keia lahui.
            Ma ko'u manao oiaio, e hoihoi aku no ia mele kanikau maluna o D. Kuhaupio, a me kona ohana e hookoe mai no ia'u a me ka lahui holookoa, aia no a ka wa a ke akua, e manao ai e lawe aku, oia iho la no, he mea maopopo no ko kakou ike i keia wa ke emi nei no, nolaila, ke kahea nei keia olelo ia oe e Hawaii, e ku mai no oe a hele aku imua me ka lanakila, a e hooho i keia huaolelo. E ola mau ka lahui Hawaii! e ola mau ka lahui Hawaii!! a hiki a kau, a kau a kau, a mau loa aku no.
J. H. KANEPUU.

 

OLELO HOOLAHA.

MA KA WAIWAI O NAHINU (k.) E ike auanei na kanaka a pau, na mea waiwai maloko o ka waiwai o Nahinu (k,) no Honolulu, i make aku nei, o ka poe i aieia, o ka poe pili kino, a pili paha ma kekahi ano e ae, na lakou e hele mai a e hoike mai ia lakou iho, imua o ka Mea Hanohano R. G. Davis, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie, ma ka Hale Hookolokolo i ke kulanakauhale o Honolulu, i ka Poaono, oia ka la 5 o Augate, e hiki mai ana, i ka hora 10 o kakahiaka. Ia manawa e hooponopono ia ka moo waiwai a Hinaai (w,) ka luna hooponopono waiwai a ka mea i make, a e hoike mai i kauwahi kumu, ina paha he kumu oiaio kona, i ole e hookoia ua moo waiwai la, a e hoopauia ka oihana a ua mea hooponopono waiwai la. WM. HUMPHREYS, Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie. Honolulu, Iulali 20, 1865. 14-2t

OLELO HOOLAHA.

KE HAI E AKU NEI AU, AOLE LOA AU E hookaa ana i na aie i kauoha ole ia ma ka palapala ma ko'u inoa. HALE S. SWINTON. Honolulu, Iulai 22, 1865. 14-3t

KA MOKUMAHU "KILAUEA!"

E HOLO ANA IA MAI HONOLULU aku ma ka POAKAHI, IULAI 24, no LAHAINA, MAALAEA, KALEPOLEPO, ULUPALAKUA, HONOIPU, KAWAIHAE, KAILUA a me KEALAKEKUA. Ma ia hope aku, eia na la holo o KILAUEA, POAKAHI, 24 o IULAI, a ma ka Poalua, la 1 o Augate, Poakahi, la 7 o Augate, a hoomaha ia pule, a mahope aku, e holo hou ma ka la 21, a me 28 o Augate, a ma Sepatemaba, 4, 11, 18, a me 25. JANION, GREEN & Co, Agena o Kilauea. 1-tf.

OLELO HOOLAHA.

E KUAI KUDALA IA ANA 7 LIO, MA KA Pa Aupuni ma Pauoa, ke hiki aku i ka Poalua, la 23 o Iulai, i ka hora 12 o ke awakea. He mau Lio hou mai kekahi. Na Lio Kudala. Lio kane ulaula maikai, ua ike ia no, hao NH hema. " " " " kua puka, hao J5U akau. " " " " " no Papaiki, hao AN akau, TK hema. Lio wahine hulupala, maikai, ua ike ia no, hao ano e. " " eleele maikai, kuapuka, ua ike ia no, he mau hao manamana ano e. " " eleele wimi, ua ike ia no, hao ano e. " " keokeo, ua ike ia no, hao N&. Na Lio Hou Mai. Lio kane ulaula, hao UDL akau. " " lokia, hao KUH akau. " wahine ulaula, hao H akau. " " puakea, he mau hao manamana ano e. " " ulaula wiwi, ua ike ia no, N5H akau. " " kalakoa, ua ike ia no, hao e. P. KAAIAHUA, Luna Pa Aupuni. Pauoa, Iulai 21, 1865. 14-1t*

OLELO HOOLAHA.

E IKE AUANEI NA MEA A PAU A HOOMANAWANUI w., i aie aku ai, ina he mau NOTE kona e waiho ana ma ko oukou mau lima, e pono oukou e hoike mai imua o maua maloko o na la he kanakolu mai keia la aku. A me ka poe hoi i aie mai ia HOOMANAWANUI, he pono lakou e hoike mai i ko lakou mau aie. HIKIAU, Hooilina. JOHN L. NAILIILI, Luna Hooko Kauoha. Haleola, Honolulu, Oahu, Iulai 4, 1865. 14-1m*

J. D. HALAI.
MEA KAKAU PALAPALA!
—NO—
NA ANO HANA A PAU LOA!

UA HIKI I KA MEA NONA KA INOA MALUNA ae, ke hana i ko oukou mau palapala ma ka olelo Beritania a me ka olelo Hawaii, oia hoi na Palapala Hooilina, Palapala Kuai, Palapala Moraki, Palapala Hoolimalima, Palapala Hoolilo Hope, Palapala Hoopaa, a me na palapala o na ano a pau. Aia kona Keena Oihana ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu, ma ke Keena mua, mauka iho o ka puka komo, e loaa no ia, mai ka hora eiwa o ke kakahiaka, a hiki i ka hora eha o ke ahiahi. Honolulu, Iulai 15, 1865. 13-3m

HALE PAI KII.

AIA KO'U HALE PAI MA KA HALE E PILI ana me ka Hale Leta, maluna'e o ke Keena Pai o ka "NUPEPA KUOKOA." Ua emi loa na kii. Elua Dala no ka Pepa Kii Ekolu. A hookahi wale no dala no ke kii aniani. H. L. CHASE (Keiki) 6-tf

OLELO HOOLAHA.

E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU MA keia Hoolaha a'u, aole kanaka, a mau kanaka paha, e hele a lawaia wale ma Nuukole, ko'u kai lawaia ma Maalaea, Maui, a o ka mea kue i keia, e hoopiiia no oia e like me ke Kanawai. KAPU LOUZADA. (13-1m*)

OLELO HOOLAHA.

NO KA MEA, UA NONOIIA MAI KA MEA nona ka inoa malalo, e J. B. Hubbelly, e koho ia i Luna Hooponopono Waiwai no Halo Hubbelly, o Lahaina, Maui, i make aku nei me ke kauoha ole: Nolaila, ua hoikeia i na mea a pau, ke pili, o ka Poakolu, oia ka la 2 o Augate, o ka hora 10 o ke kakahiaka, oia ka la a me ka hora e hoolohe ai i ka oiaio o keia nonoi ana, a me na mea kue i hoikeia, aia ma Lahaina, kahi e hana ai. A. M. KAHALEWAI, Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua. Lahaina, Iulai 14, 1865. 13-3t

OLELO HOOLAHA.

NO KA MEA, UA NONOI IA MAI KA MEA nona ka inoa malalo, e Kauwe, e kohoia i Luna Hooponopono no Kanalu, o Lahaina, Maui, i make aku nei me ke kauoha ole: Nolaila, ua hoikeia i na mea a pau, ke pili, o ka Poakolu, oia ka la 2 Augate, o ka hora 10 o ke kakahiaka, oia ka la a me ka hora e hoolohe ai i ka oiaio o keia nonoi ana, a me na mea kue i hoikeia mai, aia ma Lahaina, kahi e hana ai. A. M. KAHALEWAI, Lunakanawai Kaapuni Apana elua. Lahaina, Iulai 14, 1865. 13-3t

OLELO HOOLAHA.

NO KA MEA, UA NONOIIA MAI KA MEA NONA ka inoa malalo, e Makanoenoe Sniffin, e hooponopono ia ka waiwai o B. H. Sniffin, o Kaonouli, Kula, Maui, i make iho nei me ke kauoha ole, a e hookohu ia o George Miner, a me T. W. Everett, i mau Luna Hooponopono Waiwai: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau, ke pili, o ka Poaono, oia ka la 5 o Augate e hiki mai ana, ma ka hora 10 o ke kakahiaka, ia wa e hoolohe ia ai keia nonoi ana, a me na mea kue ke hoike ia mai, aia ma Wailuku, Maui, kahi e hana'i. A. M. KAHALEWAI, Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua. Lahaina, Iulai 14, 1865.

OLELO HOOLAHA.

NO KA MEA, UA NONOIIA MAI KA MEA nona ka inoa malalo, e Maunahina w, e koho ia ia i Luna Hooponopono waiwai no George Shaw, o Lahaina, Maui, i make aku nei ma ka la 22 o Iune. Nolaila, ua hoikeia i na mea a pau, o ka Poakolu, oia ka la 2 o Augate e hiki mai ana, oia ka manawa e hooloheia i ka oiaio o ia nonoi ana, a me na mea kue i hoikeia mai, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Lahaina, Maui, kahi e hana ai. A. M. KAHALEWAI, Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua. Lahaina, Iune 30, 1865. 13-3t

OLELO HOOLAHA.

UA HOOPAU IA KA HUI I IKE IA MA KA inoa Lewis & Norton, i keia la, ma ka ae like ana o na mea hai. E lawelawe ia no ka hana kupa pahu ana e J. L. Lewis ma kela hope aku. Ua hiki no i kekahi o ka hui, e hooponopono i na mea a ka hui i aie aku ai, a aie mai, o ka wa i hala. JAMES L. LEWIS, GEORGE W. NORTON. Honolulu, Iune 30, 1865. 12-3t

OLELO HOOLAHA.

MA KA WAIWAI O KOA (K.) HOOHEI (K.) a me Koa Opio, (k.) No ka mea, ua noiia mai ka Mea Hanohano E. H. Allen, ka Lunakanawai Nui o ka Aha Kiekie, e Kaena (k,) no ka hookohu ia ia i Luna Hooponopono waiwai o Koa (k,) Hoohei (k,) a me Koa Opio (k,) no Waialua, Oahu, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poalua, oia ka la 1 o Augate, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia noi ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu. WM. HUMPHREYS, Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie. Honolulu, Iulai 11, 1865. 13-2t