Ke Au Okoa, Volume I, Number 14, 24 July 1865 — Page 2
KE AU OKOA.
HONOLULU, IULAI 24, 1865.
IA MAKOU i hele aku ai i ke Keena o ka Aha Hoomalu, i kekahi la o ka pule i hala iho nei, ua ike makou i kekahi kanaka (i powa ia kekahi o kona mau lala kino i na makahiki he nui i hala aku nei e ka pu,) o Kaheana kona inoa, e hookolokolo ia ana ia, no ka uhaki ana i ka Pauku 219 o ke Kanawai Kivila, a penei ka heluhelu ana o ia Kanawai:
"PAUKU 219. O na luna i oleloia ma ka pauku maluna ae nei, oia hoi ka MOI, kona mau Kuhina, na Kiaaina, na Lunakanawai Kiekie a me na Aha Kaapuni, na Hoa o ka Ahaolelo, na Luna o ka Papa Hoonaauao, na Luna Nui me na Kanikela o na Aupuni e, o lakou wale no ka poe komo maloko o kekahi halepaahao a e kamailio pu a e hai aku a hai mai paha ma ka palapala, me na lawehala, ke ae ole mamua ka Luna Makai Kiekie, a o ka luna halepaahao paha; aole hoi e hiki i kekahi mea makaikai, e haawi mai i kekahi lawehala, a e lawe aku mai kekahi lawehala aku, i ka palapala a i ka olelo hai paha, a e kokua paha ma ka haawi ana i kekahi mea e ae, me ka ae ole o ka Luna Makai Kiekie, a o ka luna hale paahao paha, me ka hoike ole aku ia ia mamua, o hoopaiia ua mea makaikai nei ma ka uku hoopai, aole emi malalo o na dala elima, aole hoi oi aku i na dala elua haneri."
Ma ka Pauku 5 o ke Kanawai i hooholo ia no ke kukulu ana i ke Kula Ao Hana Lima me ka Hoopololei a penei ka heluhelu ana o ua Kanawai la:
"PAUKU 5. Ma na palapala hoopaa a pau, e kakau ia na ka Papa Hoonaauao, a no kona poe hope paha, a maluna o lakou ka hoopaa ana a me ka malama ana i na keiki a pau i hoonohoia ma ke kula, a na lakou no e hooko i na kauoha a me na palapala kena a pau o na ahaohookolokolo e pili ana i ua poo keiki nei, a e loaa ia lakou ka mana malalo o na palapala kauoha a me na palapala kena o na aha e like me ka mana i loaa i ka Makai Nui ma na palapala o ia ano."
Malalo o keia pauku i hoopiiia ai o Kaheana, no ka hele ana a komo iloko o ka pa Kula Ao Hana Lima a me ka Hoopololei a kamailio pu me kana keiki hana hewa i hoopaa ia ilaila, e kue ana hoi ia kamailio pu ana i na Rula o ke Kula, me ka ae ole o ke Kumu, a ma ia hope mai, ua komo iloko o kekahi mau keiki elua, ka manao e haalele i ke kula, ma kona kanamailio ana me laua, a loaa aku i ka Makai ma ka hale noho o Kaheana, ka mea i hoopiiia. Mahope iho o kona hele ana aku i ua Hale Kula la, ua hoolaha aku ia maloko o ke Kuokoa o ka la 29 o Iune, no ua hele ana nei ana ilaila; a o ka Olelo Hoolaha no hoi ia a makou i olelo ai ma na pule i hala aku nei, a penei ua Olelo Hoolaha la:
"OLELO HOOLAHA—E ike auanei na kanaka a pau, owau o ka mea nona ka inoa malalo, ke hai aku nei au ia oukou, o ka'u keiki o KAMAKEKE, ua pilikia oia ma kekahi hewa ku i ke Kanawai; aka, ua pono no ia. Eia ka hewa o ka lilo o kuu keiki i ka BIHOPA, aole hoi i KAWA, i ka hana a ke Kanawai. Nolaila, ia'u i hele aku ai a ike i kuu keiki, a ike mai la kela ia'u i ka makua, hele mai la kela e lulu lima maua. Aka, kii mai la ka Bihopa a kau-o aku la me he puaa la, a ku-i ia, a pepehi ia hoi, nolaila, pilikia loa mai au i ke aloha i kuu keiki. He nui ka poe i ike, ina he makemake e ninau, e ninau no.
I SAIA KAHEANA."
He mea kupanaha no paha ia Kaheana ke kuhihewa, o ka Bihopa o Honolulu, oia ke kumu o ke Kula Hoopololei ma Keoneula, a o keia kuhihewa o Kaheana i hoolahaia, he mea akaka ia no paha ia mawaena o kanaka maoli, aole nae ia he mea lealea, oiai o keia hana ana, aole ia he mea e hoeha wale aku ana i ka Bihopa ana i hoolaha kuhihewa ai, aka, e komo pu ana iloko o ka hoino ia ke kula akahi a akahi kona omo ana i ka u, o ke kula a makou i manaoio ai e pono i kela hoaaloha keia hoaaloha e haawi aku i ko lakou mau ake nui, e holo imua. He mea kupanaha no hoi, aole i lawe mua ia aku ua Olelo Hoolaha nei imua o kekahi poe ike, i poe nana e wehewehe mai i ka pono ole a me ka wahahee o ia Olelo Hoolaha, mamua o ka hoolaha ana ae imua o ko kakou lahui maoli—he lahui kakou e manao ana he oiaio no keia mau mea i hoolaha ia ma ka nupepa. A maanei la, e olelo ae no makou i ko makou poe nana e hoolaha nei i ka nupepa i pai ia ai ua Olelo Hoolaha la, o kekahi hana hoi ia a lakou o ke ao aku, ke kuhikuhi aku, a me ka hai aku i na kanaka i na mea kupono a me ke kupono ole ke hookomo la ma ke ano Olelo Hoolaha, e kapae ae i na mea i ike ia he mau olelo ku i ke ano laipila, a ma ia mea e pakele ai ka lehulehu naaupo e manao ana e hoolaha i na mea oiaio ole ma ka nupepa.
Ua hai aku ua Kaheana nei imua o ka Aha, na kekahi mea e i kakau, a aohe ia i ike iki i na mea oloko, a ka puka ana mai i ke Kuokoa akahi no ia a ike; ua hai no hoi ia, aole ia i ike i ka Bihopa malaila; aole no hoi i hana ino ia kana keiki; a o ka olelo Hoolaha, oiai, o kona inoa, aole ia o kona manao, he wahahee loa, a ua hilahila loa ia no ia mea. A no na keiki hoi i loaa ai ma kona hale, ua hoi mai ia, aole ia i ike i ko lakou hele ana mai; ua olioli ia i ke kii ana mai a ka makai a lawe aku.
Ua hookuu ia oia, me ke ao pu aku o ka Lunakanawai, aole e hele hou ma ua pa kula la, a kue i na rula kula, me ka ae ole o ke Kumu; a ao pu ia aku no hoi ia, aohe e hopuhopualulu i ke kau ana i kona inoa, a ae aku paha ia e kau ia kona inoa, ma kekahi olelo Hoolaha ano laipila, e like me ia ana i hookomo ai. I kona hemo ana aku mawaho o ka hale hookolokolo, ua hoomaamaama hou ia ae olelo ana.
Na mea hou o ke Alo Alii.
Aia no ka Moi ma Kaunakakai Molokai me ka maikai no o ke ola a me na mea a pau me ia. I keia mau la ae paha e holo aku ai oia a noho ma ka lae o Kalaau.
He wahi ano o maimai ike ko ka Mea Kiekie Kekuanaoa i keia mau la i hala ae nei, aka, ua ola loa, a ma ke ahiahi poalima ua hele aku oia e hooponopono no ka Lanai Ahaaina ma Huehue me na Komite hana ahaaina o ka la 31 e hiki mai ana. Ma ke kakahiaka Poaono iho nei, ua hele i ka holo kaa me ke Kama Alii ana.
Nui a nohea ke ola o ka Mea Kiekie Prin cess V. Kamamalu. Aia no oia ma Haimoeipo kahi e nanea ai i ka olu aheahe makani o ua kaona nei. I ka la poaha ua loaa iki ia ia ke o nawaliwali naluwa nipoa no ka nui o ka wela i keia mau la. A ke manao nei oia e hooluolu aku ma kahi e oluolu ai ma Nuuanu.
Ua haalele aku ka mea Hanohano ke Kuhina Kalaiaina a me ka Mea Hanohano ke Kiaaina o Oahu i ka Moi i ka Poakahi o kela pule i hala ae nei, a aia ke Kiaaina ma Hawaiii a holo loa aku i Hilo.
KA ILI ANA O KE GOLDEN RULE.—I ke ku ana mai o ka moku War Hawk, ua hiki mai ka lono o ka ili ana o ka moku Golden Rule, o Capt. Dennis ka inoa o ke kapena, ia ia e holo ana mai Greyton a i Aspinwale, no ka hiki ole ia ia ke hoopae i na ohua ma Greytown. I ke kakahiaka o ka la 20 o Mei, kona ili ana ma Rorcador Bank, e kokoke ana i ka mokupuni o Ula Providence iloko o ke kai Caribiena. Ua ona ka ke Kapena, oia ke kumu o ka ili ana. Ua ola no na ohua no ka hiki ana mai o kekahi mau mokuahi elua, aohe mea i make. Mawaena o ka papa inoa o E. S. Doane a me kana wahine, ka misionari o Maikonisia.
Na Inoa o na Ilamuku no ka La 31 o Iulai.
Ua koho aku au i na poe nona na inoa malalo iho nei, i poe Kokua Ilamuku no'u no ka La 31 o Iulai: John Meek, J. W. Makalena, E. Kanihina, J. Kahai, W. Buckle, J. W. Noa, Halulu, 1, W. P. R. Bila, J. Komoikehuehu, J. D. Halai, W. Pinehasa Wood, Peter Kaleikini, J. Kuhio, J. H. Brown, S. W. Mahelona, J. M. Kapena, J Moanauli, E. H. Boyd, W. N. Pualewa, H. S. Howland, W. P. Kamakau, J. W. Keawehunahala, J. Maluaikoo, John Cummings, Ukuula, Halulu, 2.
M. KEKUANAOA. Peresi dena o ka la.
Oihana Hookolokolo.
AHA KIEKIE MA KE KEENA.
Iulai 10. Waiwai o Kanakaolelo; hookohuia o Kealiiwahanaku i Lunahooponopono.
Iulai 12. Waiwai o Aihulu k., no Kualoa, Oahu, ua hookohuia o Opunui w., i Lunahooponopono, a oia no ka hooilina.
Iulai 15. Waiwai o Kaiaili k., ua hookohuia ka wahine o Waikamailani i Luna Hooponopono.
Iulai 15. Wainee w., kue ia Muli k. hoopii oki mare, ua hoopauia keia hoopii no ka makaukau ole.
Iulai 17. Waiwai o Aberahama Kahai; ua kohoia o J. Kahai i Luna Hooponopono, me kona haawi i palapala hoopaa no na dala $500.
Iulai 20. Waiwai o Kalauli, ua hookohuia he poe Komi sina nana e mahele i keia waiwai iwaena o na hooilina.
Iulai 20. Waiwai o Hoomanawanui, ua hooiaioia ka palapala kauoha a ua hookohuia o Hikiau ka Luna Hooko.
AHA HOOMALU O HONOLULU.
Iulai 10. Kaulu, ona, $4; J. Barker, ona, $6.00.
Iulai 11. H. A. Cooper, ona, $6; Napoleona Nihi, $17.25.
Iulai 14. Kuahau, ona, $3; J Mo rrison, ona, $5.
Iulai 15 William Hughes, kuai wai ona i na kanaka maoli, hoopaiia $103.
Iulai 17. T. Rogers, holo nui, $2; Marceles, holo nui, $2; Antonio, holo nui, $2.00. Hookolokolo, ona, $6; Kakela, ona, $3; Kaunamana, ona, $6; T. Thompson, ona, $6.00. J. Allen, walaau i ka po, hoopaiia, $5; H. Cantrell, walaau i ka po, $5.
Iulai 19. P. W arington, ona, $5; J. Williams, ona, $5; J. Antone, ona, $5.
Iulai 21. J. Dawson, kuai rama ma ka la Sabati, hoopaiia, $102; G. Bridle, ona, $6.
KE ALANUI NUUANU.—Ua hauoli makou i ka ike ana aku i ka eleu a me ka mikiala o ka Luna Alanui o G. H. Luce, i ka halii hou ana i ke alanui me ka papaakea, a e pau ana paha hoi "ka pakika hakulele ana i ka nahele o Waokele—e." Ina e paa pono i ka halii ia i ka papaakea, o ka hoa like paha ia o ke alanui o Kapalama. Pau ka menemene ana e lepo ana na wahi kamaa o ke kakahiaka la Sabati ua; o ke kikihi wale no ia me ka maikai a hiki i ka halepule, a me ia maikai no hoi a hiki i kona hale noho.
HANALEALEA NO KA LA 31.
Ke kauohaia 'ku nei ka poe ike i ka ooihe, ike i ka lua, mokomoko, uma, hakoko, owala laau, a me ka poe ike i na ano kahiko a pau. Eia ka puu dala no ka la Hauoli 31 o Iulai. A hele ae ma ka hale o ke Komite o na hana lealea. D. KALAKAUA.
I kekahi manawa, ua palaka ka poe hoolimalima hale, a ua kolohe paha, a nolaila, ua hoonele ia ka mea hale i kona uku. A ua hooholoia keia kanawai i mea e kokua ai ka poe mea hale i ka ohi ana i ko lakou mau uku hoolimalima.
HE KANAWAI
E KOKUA AI I KA OHI ANA I NA UKU HOOLIMALIMA.
E HOOHOLOIA e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina, i akoakoa iloko o ka Ahaolelo kau Kanawai o ke Aupuni:
Pauku 1. I na manawa a pau, ina o kekahi mea nana i hoolimalima i kekahi aina a hale paha, a o ka mea paha e noho ana malalo ona, mamuli o ka palapala hoolimalima, a ua hoolimalima waha paha, no kekahi manawa a me ka uku i ae like ia, a ua hookaa ole ia ke dala hoolimalima a waihoia ma ke ano aie, alaila, e hiki no i ka hakuaina, a i ka mea paha nona ke kuleana e komo aku iluna o ua wahi la i hoolimalimaia, me ka hoopii ole mamua i ke kanawai, a malaila e hoomalu ai a lawe aku ma kahi e malama ponoia'i na waiwai a me na kahiko hale o ka mea aie, i mea e hookaa ai i ka uku hoolimalima; a ina aole e hookaaia mai ia aie a me na lilo pu kekahi o ka hoomalu ana a me ka lawe ana'ku i na waiwai i oleloia iloko o ua la he umikumamalima ma ia hope iho, alaila, e hiki no i ka mea aina a hale paha, a o ka mea paha nana e hoomalu mahope o ka hoolaha ana i umikumamalima la, e kuai aku ia mau waiwai ma ke kudala, a o na loaa a pau ma ia kuai ana e hoolilo ia ma ka hookaa ana i ka aie hoolimalima a hiki i ka la i kuai kudalaia'i, a me na lilo hoi o ka hoomalu ana, lawe ana aku, malama ana, a me ke kuai ana, a e haawi aku i ua mea hoolimalima la i na dala i koe, ina no nae he dala no e koe ana.
Pauku 2. Aole no e hiki i kekahi mea e ke hoomalu kanawai ia na waiwai a me na kahiko hale o kekahi mea hoolimalima aina a hale paha malalo o ka aelike, e like me ka mea i hoikeia ma ka pauku mua, ke ole e haawi mai ka mea nona ia hoomalu ana, mamua o ka lawe ana i na waiwai ma ke ano hoomalu, i na dala hoolimalima a pau o ia wahi e koe ana a i hookaa ole ia, aole nae e oi aku ka uku hoolimalima e ukuia pela i ka makahiki hookahi, ina ma ka makahiki ka hoolimalima ana, a ina hoi ma ka hebedoma a malama paha ka hoolimalima ana, alaila, aole mana o ka mea aina a hale paha, maluna o ia mau waiwai i oleloia no na aie, a hala na hebedoma eha a o na malama eha paha.
Ua aponoia i keia la 10 o Ianuari, M. H. 1865. KAMEHAMEHA R.
No ka puni o kanaka i ka inu rama, aole lakou i hoomanao a makau paha i ka aie, a mahope ua loaa i ka pilikia a me ka pilihua no ke kaumaha i ka aie no ka rama a lakou i inu uhauha ai, nolaila, ua kau ia keia kanawai, i mea e kaohi ai i kela ino.
HE KANAWAI
E PAPA ANA I NA HOOPII NO NA AIE WAIONA MA NA HALE KUAI LIILII.
E HOOHOLOIA e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo kau Kanawai o ke Aupuni:
Pauku 1. Mai ka la aku e hooholoia'i keia kanawai, aole no e hiki ke hoopii iloko o na ahahookolokolo o keia Aupuni no kekahi aie no ka waiona e haawiia a e kuaiia paha e kekahi mea nona ka palapala ae kuai liilii i na waiona, mahope o ia hoolaha ana.
Pauku 2. E lilo keia i kanawai mai ka la aku i hoolahaia'i.
Ua aponoia i keia la 10 o Ianua ri, M. H. 1865. KAMEHAMEHA R.
Iloko o na makahiki i hala aku la, aohe kanawai e hoakaka lea ana no ka hookama keiki; eia iho he kanawai no ia mea.
HE KANAWAI
E PILI ANA I KA HOOLILO ANA I NA KEIKI.
E HOOHOLOIA e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo kau Kanawai o ke Aupuni:
Pauku 1. Ua haawiia ka mana i na Lunakanawai Kaapuni a pau, e hooiaio a e hoapono i ka hoolilo ana i na keiki, e like me ka mana o na Lunakanawai o ka Aha Hookolokolo Kiekie.
Pauku 2. E kauia keia a e lilo i kanawai mai ka la aku o kona hooholoia ana.
Ua aponoia i keia la 30 o Dekemaba, M. H. 1864. KAMEHAMEHA R.
He kanawai keia e hooponopono ana i kekahi mau hemahema e pili ana i ka Poe Hui Hooloholo Moku Mahu.
HE KANAWAI
E HOOMAU ANA I NA PONO I HAAWIIA I KEKAHI POE ONA MA KEKAHI KANAWAI I KAPAIA "HE KANAWAI E KOKUA AI I KA HOLO AKU HOLO MAI MAWAENA O KEIA MAU MOKUPUNI," I HOOHOLO IA I KA LA 25 O IULAI, M. H. 1862.
NO KA MEA, ma ke Kanawai i kapaia "He Kanawai e kokua ai ka holo aku, holo mai mawaena o keia mau Mokupuni," i aponoia i ka la 25 o Iulai, 1862, ua oleloia ma ka Pauku 7 o ia Kanawai, penei: "I mea e loaa i ua poe hui nei na pomaikai i haawi ia ma na pauku mamua ae, e hooholo mau lakou ma na kai o keia pae aina, i hookahi moku mahu paa a maikai no hoi, aole e emi kona mau tona malalo o ka eha haneri, iloko o na mahina he umikumamalima mai ka hooholoia ana o keia Kanawai, e hoomaka ai ka holo ana e ua moku la," a ma ka Pauku 4, ua oleloia, "Aka hoi, aole no e loaa i ua poe Hui Holoholo Moku Mahu, a me ka pili aina o ko Hawaii Pae Aina, i na pono a me na pomaikai i oleloia ma keia Kanawai, aole hoi e lilo keia i Kanawai, aia a haaleleia e ka poe Hui Moku Mahu i ko lakou Palapala Ae, a e hoihoiia i ke Kuhina Kalaiaina;" a no ka mea hoi, ua hoomaopopoia i ka ike o ka Hale Ahaolelo, ua makaukau ka poe Hui i oleloia ma ia Kanawai e hooko i na olelo o ka Pauku 7, ma ka pau ana o na malama he umikumamalima i oleloia, a pela no hoi a hiki wale i keia manawa, aka, ua hooko ole ia na olelo o ka Pauku 4, no ke kuhihewa a no ka noonoo ole ia paha: Nolaila,
E HOOHOLOIA e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Ana i akoakoa iloko o ka Ahaolelo kau Kanawai o ke Aupuni:
Ina i hookoia no na mea a pau i koiia maloko o kekahi Kanawai i kapaia, "He Kanawai e kokua ai ka holo aku, a holo mai, mawaena o keia mau Mokupuni," i hooholoia ma ka la 25 o Iulai, M. H. 1862, e ka poe Hui i aeia maloko o ia Kanawai, mamua ae o ka la 1 o Feberuari, 1865, alaila, e pili no ia lakou na pono a pau i haawiia ma ia Kanawai, i ka "Poe Hui Holoholo Moku Mahu, a me ka pili aina o ko Hawaii Pae Aina," a e lilo ia i Kanawai, me he mea la ua hookoia na olelo a pau o ua Kanawai nei iloko o na malama he umikumamalima, mai ka la i hooholoia'i, e like hoi me ka Pauku 7 o ia Kanawai.
Ua aponoia i keia la 10 o Ianuari, M. H. 1865. KAMEHAMEHA R.
Ua pili keia kanawai i ka laikini no ka hoolimalima ana i na lio.
HE KANAWAI
I PILI I KA POE HOOLIMALIMA LIO.
E HOOHOLOIA e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo kau Kanawai o ke Aupuni:
Pauku 1. E hoololiia, a ma keia ua hoololiia no ka Pauku 110 o ke Kanawai Kivila, ma ka hookomo ana i na hua olelo "e kauia e ka mea hooholo, a e kauo kaa paha," mahope iho o na hua olelo "no ka hoolimalima ana i na Lio" ma ka lalani eha a e heluhelu ia ka Pauku 110 o ke Kanawai Kivila penei:
"Pauku 110. E hiki no i ke Kuhina Kalaiaina ke haawi aku i na palapala ae i kela mea keia mea, no ka hoolimalima ana i na Lio e kauia e ka mea hooholo, a e kauo kaa paha, no ka makahiki hookahi no Honolulu a me Lahaina, ke loaa mai i ke Kuhina i elima dala no kela Lio keia Lio o ka mea makemake i ka palapala ai e manao ae e hoolimalima; a e hoakakaia ka nui o na Lio hoolimalima maloko o ka palapala ae."
Pauku 2. E lilo keia i Kanawai mai kona la i hoolahaia'i.
Ua aponoia i keia la 10 o Ianuari, M. H. 1865. KAMEHAMEHA R.
Ma keia kanawai, ua hoomaluia a ua kau rula ia ka oihana puhi rama ma ke kulanakauhale o Honolulu.
HE KANAWAI
E HIKI AI I KE KUHINA KALAIAINA E HAAWI AKU I PALAPALA AE A MAU PALAPALA AE PAHA, E PUHI I NA WAIONA MA KE KULANAKAUHALE O HONOLULU.
E HOOHOLOIA e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo kau Kanawai o ke Aupuni:
Pauku 1. Ma keia, ua aeia ke Kuhina Kalaiaina e hoopuka i na Palapala Ae Puhi Waiona ma Houolulu, aole nae e oi aku i elua o na palapala ae o ia ano, malalo hoi o na rula i haiia maloko o keia Kanawai.
Pauku 2. O na Waiona a pau i hanaia mamuli o ka Palapala Ae a mau Palapala ae paha i oleloia maluna, e hoihoiia mai na ipuhao puhi waiona a iloko o kekahi Hale Papaa, e waihoia ka malama ana na ka Luna Dute Nui, a mamuli wale no o kona ae ana e lawe aku ai ua waiona la.
Pauku 3. Maluna o na waiona a pau, koe nae ka Alecohola i hanaia e like me ka mea i olelo mua ia, e kauia ke dute i ka wa i laweia mai i mea e inu ai, a e kuai aku ai paha maloko o keia Aupuni, e like me ka nui o ke dute e kauia nei, a e kauia ana paha ma keia hope maluna o na waiona o na aina e mai, i like me ia ka ikaika o ka Alecohola iloko; a maluna o ka Alecohola a pau i hanaia pela, a i laweia mai e kuai aku ai iloko o keia Aupuni, e like me ka Pauku 517 o ke Kanawai Kivila, e kauia ke dute maluna o ke kumu lilo ma ka hana ana i kanalima hapahaneri. A ina ua laweia mai ua waiona nei i mea e hooili aku ai i na aina e, alaila, e malamaia a e kiaiia e like me na rula e kau nei, a e kauia ana ma keia hope aku paha maluna o na waiona o na aina e mai e hooili hou ia aku ana.
Pauku 4. Na ka mea nana ka Palapala Ae Puhi Waiona e uku i na lilo a pau no ka waiho ana i kona waiona ma ka Hale Papaa.
Pauku 5. Na ka mea nona ka Palapala Ae Puhi Waiona e malama iloko o ka buke no ka nui o ka malakeke a me ka nui o na waiona i loaa mai, a e hoike aku no ia mea ke kauohaia pela, imua o ke Kuhina Kalaiaina ma ka pau ana o kela me keia ekolu malama mai ka la aku i hoopukaia'i ka Palapala Ae.
Pauku 6. Ina e laweia mai e kekahi ka waiona i puhiia ma keia kanawai i mea e inu ai a e kuai aku ai paha maloko o keia Pae Aina, me ka uku ole i ke dute mamua, alaila, e pili ia ia na hoopai a me na poino e like me ke Kanawai no ka hoopae malu ana i na waiona o na aina e mai, a ina o ka mea e hana pela, he ona, a he paahana ma ka Hale Puhi Waiona, kahi i laweia mai ai me ka uku ole i ke dute, alaila, e hoopauia ka Palapala Ae o ua Hale la, a e hiki no ke hoomaluia na hale ma na mea hana o na wahi puhi waiona, a e kuaiia'ku no ka pono o ka Waihona Dala o ke Aupuni.
Pauku 7. E mau no ka pono o na Palapala Ae i oleloia no na makahiki elima, a mamua o ka hoopukaia ana, e haawi ai ka mea e noi ana, iloko o ka lima o ke Kuhina Kalaiaina i kanalima dala ($50.00) no ka Waihona Dala o ke Aupuni, a ma ka pau ana o ka makahiki hookahi mai ka la i hoopukaia'i ka Palapala Ae, i kanalima dala hou, a pela no i ka pau ana o kela me keia makahiki, a hiki i ka pau ana o ka manawa i olelo ia ma ka Palapala Ae; aka hoi, ua hiki no i ke Kuhina Kalaiaina ke kuai aku i ua Palapala Ae la, a mau Palapala Ae paha, ke manaoia he pono, ma ke kuai kudala, ma ke kumukuai aole e emi malalo o ke kanalima dala pakahi, no ka makahiki hookahi.
Pauku 8. Na ka mea e noi mai ana i ka Palapala Ae malalo o keia Kanawai, e waiho aku me ke Kuhina Kalaiaina i palapala hoopaa no na dala elua tausani me na hope i aponoia i elua, e hoopaa ana oia e hana a e hooko e like me na olelo o keia Kanawai, a me na Kanawai e ae o keia Aupuni e pili ana i na waiona.
Pauku 9. E lilo keia i Kanawai mai kona la i hooholoia'i.
Ua aponoia i keia la 30 o Dekemaba, M. H. 1864. KAMEHAMEHA R.
LONO WALE MAI NO.—Ua hai aku makou ma ka pepa o keia pule iho nei, no ka make ano e ana o B. H. Sniffin, (Lipine) o Kula, Maui. I keia pule iho nei, ua loaa ke komo lima o ka mea i make ano e ai, maluna o ka lima o kahi mea, a ua komohia ka manao iloko o kekahi poe, aole ia i make me ka pepehi ole ia e kahi mea. Ua hoopaa ia kekahi mau mea, me ka manao ia o laua ka i komo iloko o ka pepehi ana ia Lipine. Aole makou e pai ana i ka inoa o ua mau mea 'la a akaka io na laua i pepehi.
KA MOI.—Ua loaa mai ia makou kekahi palapala i kakau ia i ka Poaha o keia pule iho nei, mai Molokai mai, e olelo ana aia no ka MOI a me kona mau hoahele, ma Kaunakakai. Ua oluolu maikai no ko lakou ola a pau.
Ke Kula Holomoku.
E like me ke kaheaia ana o na hoa o keia Ahahui ma kei nupepa, ua halawai ae kekahi hapa o lakou ma Kaumakapili, a heluhelu ia mai ka Palapala a ke Kumu i ua Ahahui nei. a eia iho no ia malalo nei:
I ka Ahahui Kula Holomoku o Honolulu.
Aloha oukou: Ua hala he mau mahina, mai ka halawai a me ka noonoo ana i na mea e pono ai, no ke kukulu a me ke ao ana i na oihana moku, oia no hoi kekahi lala nui o ka naauao. A owau ka mea i kau nuiia i makua a i kumu no keia Ahahui, ua haule au i ka hiki ana aku i na halawai a oukou i kaahope ae nei, a ua hoomanawanui no hoi au i ke kali ana no ka oukou olelo pane ia'u, no ko oukou makaukau i ke ao ana, a no ke kokoke mai o ka manawa e hookoia'i ke kanawai a oukou i ike ai, ke kanawai i pili i ka hana hanohano a oukou e hapai nei, nolaila, ma ko'u manao maikai ana, o ka wa kupono paha keia no ka hoomaka ana i ua hana la, a ma ko'u manao lana, e lilo ana no paha kekahi mau hoa o keia Ahahui i mau mea nana e alakai na ohua a me na waiwai mai keia awa aku maluna o na kai, a me na moana uliuli ma na awa maloko a mawaho o keia Aupuni, ua ike no au i ke kumu o ka loihi ana o ka manawa, a ua noonoo loihi no hoi au me ke akahele, a ua maopopo, ua olelo mai oukou ia'u no ka nui loa o ka uku, he oiaio no ia, aka, ina paha oukou e oluolu ana i ka maliu mai. Ua hoolilo loa au i kou mau maka a me ko'u lolo i ka noonoo ana i na hana pokole e pili ana no keia oihana, a ua manao lana au me ka paulele nui e loaa ana no ia oukou e na hoa o ka Ahahui ka ike ma na mea e pili ana i ka hookele ana i na moku, a ua hilinai nui no hoi au, o ka lilo a oukou i uku ai no ka imi ana i keia oihana, e hoihoi ia mai ana no ia a oi wale aku. Ke hooko ponoia ka'u mau kauoha mamua o ko'u haawi ana aku i ko oukou mau Palapala Hookuu, me ke kau pu o ko'u inoa a me ko Daniel Smith kuu hoa i koho puia i mau kumu nana e ninaninau i na kanaka kupono no ka hookele ana i na moku i mea e hooiaio aku ai i ke akamai maoli, a malaila au i manao ai, e loaa ana no kekahi pomaikai, aole wale oia, aka, o ka noho ana i na kulana kiekie loa kekahi, i na oukou e nana i na moolelo, e ike no auanei oukou, o na kanaka akamai i ka hookele ana i na moku, aole ko lakou mau inoa e hoopoina ia, a eia no hoi kekahi, e hai aku no au ia oukou i ke kumu nui o ko'u noonoo a hapai ana i keia oihana, he kanaka au i kamaaina i keia Aupuni, ua hoohiki au e malama i ke Kumukanawai a me na kanawai o keia Aupuni, a ua hookupa au ia'u iho e lilo i kanaka Hawaii, owau pu me ko'u ohana, a nolaila, i mea e ike ia'i ko'u manaoio. Nolaila, e hoonaauao no au i ka Lahui Hawaii e like me ka hiki ia'u ke hoonaauao i na kanaka ponoi o ko'u one hanau. A nolaila, ke hai aku nei au ia oukou, e hoomaka i hana mamua o ka pau ana o keia mahina, a he hiki no hoi ia'u ke hoemi i ka uku ke nui na haumana.
Eia kekahi mea hai aku, aole au e hiki aku ana i ka halawai, no ka mea, ua ku ia wau e kekahi pilikia no ka'u oihana ma keia la, a i na oukou e oluolu, e hookuu mai ia'u, ua hui iho nei au me kekahi o na komite i keia la, a ua kauoha mai oia e halawai pu au me oukou, aka, no kuu pilikia i hai ae la maluna, aole au e hiki aku, i na oukou e manao ana e hoopanee a ke ahiahi o ka la apopo, alaila, e hiki paha wau ke loaa ole kekahi pilikia ma ka'u oihana e like me keia, a ua koho aku au i ka mea nana e lawe aku keia mau olelo, oia hoi kekah komite a oukou i koho ai, i mea nana e hoike aku, a i waha olelo no'u, a ke manaolana nei au e lilo keia i halawai hope na oukou, a e hoomka koke ka hana ana. E pomaikai mau oukou i ke Akua. Ka oukou Kauwa Haahaa,
J. DUDOIT.
I ka pau o ka heluheluia ana o ka palapala a ke Kumu, ua hooholo ae ka hale e kohoia i ekolu komite na lakou e haawi aku i ka olelo pane ia J. Dudoit ke kumu; ua kohoia o J. M. Kapena, G. B. Kalaaukane, a me A. W. Mahelona i mau komite na lakou e haawi aku i ka olelo pane; a eia iho malalo nei ka lakou olelo pane:
Honolulu, Oahu, Iulai, 22, 1865.
J. Dudoit, Aloha oe.
Ua hoohanohano ia mai makou ma ka lilo ana i mau Komi te i kohoia e ka Ahahui au i palapala aku ai; a na ia Ahahui hoi i koho mai ia makou, i poe nana e haawi aku i ka olelo pane, no kau palapala i ua Ahahui 'la o ka la i nehinei.
Ua heluheluhe makou i kau palapala me ka noonoo nui i na mea a pau i hoike ia ae iloko, ma na mea a pau e pili ana i ka hoonaauao ana ma ka oihana Hooholomoku, a o ua Oihana ala au e hilinai nei, e hoonaauao i ka Lahui Hawaii, he lahui hoi au i hoohoahanau ai; a ua komo iloko ou ke ake nui, e haawi i kau wahi o kou ike ma ua oihana 'la, me kou manao nui: e holomua na pomaikai e loaa ai i ka Papa Hooholo Moku o Honolulu, Oahu, o ko Hawaii Pae Aina.
Nolaila, ke haawi aku nei makou i ka mahalo o ka Ahahui, no kou kakali ahonui ana, me ka waiho pu mai no hoi ia makou i ka noonoo ana i ka wa e hoomaka ai ka oihana ao kula holomoku A ke manao lana nei makou, e holo pono ana no na hana, e like me kau.
Ua kauoha ia mai makou e ua papa ala, i na he mea oluolu io ia oe ka halawai ana aku me lakou ma ka Halekula ma Kaumakapili i ka hora 4 o keia ahiahi.
Kau mau Kauwa Haaha. Me ka mahalo.
John, W. KAPENA.
George, B. KALAAUKANE.
S. B. MAHELONA.
Ua hui hou ka Ahahui ma ke ahiahi o ka Poalua, a ua hooholo ae lakou e koho i mau komi te i elima i poe nana e kuka pu me ke Kumu no kekahi mau kumu a lakou i manao ai; ua kohoia o J. M. Kapena, J. Komoikehuehu, G. B. Kalaaukane, J. D. Halai a me A. W. Mahelona. I ke ahiahi o ka Poaha, ua halawai hou ka Papa, a weheweheia na kumu i hoounaia ai na komite elima, o J. M. Kapena, ka Luna Hoomalu o na komite, a ua hooholoia a pau. Ua hooholo hou ka aha i poe nana e kakau i olelo aelike mawaena o ke Kumu a me ka Papa; ua koho alua ia na komite mau. Hoopanee ka hana, a ke ahiahi o ka Poalua. G. B KALAAUKANE, Kakauolelo.
Na ionoa o na Makani o Niihau.
E KE AU OKOA;—Aloha oe:
Eia malalo nei na inoa o na makani o Niihau, ka Mokupuni o ka haole, e hoike no au i ka hana a kela a me keia makani, e hoomaka ana kona helu ana ma ka Akau.
O ka Naulu. He makani malie maikai, aia no keia makani ma ke alo mai o Niihau, o ka waiwai hoi a keia makani, he hiki ia ia ke lawe aku i ka waa e holo ana mai Niihau aku a Waimea, Kauai, me ke anuanu nui ole, ua like keia makani me ka Eka o Kona, ma Hawaii, o ka Makalii ka wa hiki nui mai a keia makani.
O ka Lehua. Aia no keia makani makai pono mai o ka Mokupuni o Lehua, ua ane like no kona pa ana me ka Naulu, hoeueu iki mai nae hoi keia makani, kele lua keia makani mai Niihau aku a Waimea, he makani paina poi no makou ma Niihau, no ka poi ole, hookahi no pai poi, lawe na hale elima o kahi hookahi.
O ke Kiulehua. He makani anuanu nui loa keia, no ka awili pu ana o ka Lehua me ke Kiu, oia ka mea i nui ai ke anu, aia keia makani ma ka Akau Hikina, hookahi no waiwai a keia makani, he anu, pupuu na hua i ke anu a ke Kuilehua.
O ke Koolau. He makani lewe mai keia i ke ahi me ka pulupulu, ua like keia makani me ka Ilio hae la ka hele a hanupanupa ka moana, i ka hele huhu a keiki o na pali Koolau.
O ke Kiu. He makani anu loa keia, ma Kauai mai a noho i Niihau nei, ua ike pu no kakou i kana hana, oia hoi e loku ana ka io i ke anu a ke Kiu.
O ke Kulepe. He makani pili aina ole mai keia, i ka moana wale iho no ia e lauwili ai, o kana hana, o ke kulepe i na waa holo mai Niihau aku, a pela no hoi mai Kauai mai.
O ka Aoa. He makani ikaika no keia, he makani kaulana keia mai Hanapepe, Kauai mai, he makani waiwai no makou o Niihau nei, mai ko'u hiki malihini ana mai a hiki i keia wa, he makani waapa nui no na keiki o Kapahee, he makani haehae lole no Lonopapa a me Kamalino, dala no hoi, aila no hoi, a uhi wahi lole no hoi.
O ka Aoalaenihi. He makani ua keia, ma Nihi mai, oia ka mea i kapaia ai e ka poe kahiko, he Aoalaenihi, no kona hele nihi ana mai.
O ka Papaainuwai. He makani malie keia, he hiki ke holo i Waimea, a me Hanalei, Kauai, a pela no hoi ko Kauai mai, he hiki no ke holo mai i Niihau nei. Elua no ano o keia makani, i kekahi wa, he Papaainuwai, a he ua kehau ke ano, a o kekahi hoi me he makani la, nolaila i kapaia ai he Papaala, he la i oi aku mamua o Kuakaha, i Hana, Kauai Hikina.
O ka Unulau. He maaani u a keia no Niihau, ola ka wi nui o keia Mokupuni ke hiki mai ka ua, heaha la ia mea i ke keiki Unulau a Hina? Ke hooua mai, he ola, pa i Niihau, o na makani kaulana keia o Niihau nei, a i hakuia hoi ma ke Mele a na haku Alii o kakou, penei:
"Ea mai ka Unulau malalo o Halalii,
I awe ke Koolau i ka hoa la lilo,
Hao ka Mikioi i ke kai o Lehua,
Pu-a wale ia no na hoa la—e."
O ka Mikioi. He makani pahele hala keia no Lehua, aole nui kona pa ana mai, i ke kakahiaka no a mahana ae, pau no.
O ke Kona. He makani keia i papalua ia kona ano ma Niihau nei, he Kona, a he Konaelua, he makani ikaika keia mai ke Komohana Hema mai, ua kamaaina kakou i kona ano, hele mai ka ua me ka makani, kelekele na alanui, holomoku na wai kahe, ku ke oka wahie aia i kai, kau ke alapii a ka Oopu, aia iloko o ka mawae o na pohaku a me na kipona lepo, a pela aku.
Oia na inoa o na makani o ka Mokupuni holookoa o Niihau nei. Ua pau, a ke hoi nei ko Niihau keiki, ua kau iho la ka olu i ka ulu hala o Halewela. Me ke aloha no. P. R. HOLI.
Halewela, Niihau, Iulai 6, 1865.
KUHIHEWA.—I ka Poakahi o kela pule i hala aku nei, ua laweia mai ka lono i ke Keena Kalaiaina, ua loaa o Kailianu a me kekahi mau keiki liilii eha, i ka mai puupuuu liilii, (Hepela,) ma Kailua, Koolaupoko, Oahu. Ua hoouna koke aku ke Aupuni ia Kauka Makibina, e hele e nana i ua poe la, ina he Hepela io; a ua hoi mai ia me ka hai mai, aohe ia he Hepela, ua kuhihewa kolaila poe. Ua hoouna aku ka Papa Ola i kekahi mau laau hoohuihui, i ka Pali Koolau, i mea e loaa ai ke makemake ia.