Ke Au Okoa, Volume I, Number 10, 26 Iune 1865 — He Moolelo i aloha nui ia no Kualii, Kekahi Alii kaulana o Oahu nei i ka wa kahiko, no kana hana maikai ia wa a me kona noho ana. [ARTICLE]

He Moolelo i aloha nui ia no Kualii, kekahi Alii kaulana o Oahu nei i ka wa kahiko, no kana hana maikai ia wa a me kona noho ana.

E ke Au Okoa - Aloha oe: He wahi ukana ka'u e hooili aku ia oe e ka Lunahooponopono, a nau hoi ia e hookomo iho ma kahi kaawale iki ae o ke kahua kaua holookoa o ke Aupuni Hawaii, i ike mai ai ka poe maka opiopio o keia "au hou e noho nei," mai ka Hikina a ka la i Hawaii, a hala loa aku i Niihau. "O Kualii kekahi Alii kaulana o Oahu nei i ka wa kahiko," he Alii no hoi keia i oi ka malama ana i kona Lahuikanaka ia wa. Ua oi ka pomaikai o kona noho Aupuni ana me ka maluhia, me ka malama mau i ke kanawai o kona aina, pela oia i waiho loa ia'i kona ola ana i'au. "He Alii oluolu no ia i na makaainana" me ke kue ole aku i kekahi Alii me ka manao ino, he manao aloha kai loko ona me ka haahaa, pela kona hoohaahaa ia ia iho me ka manao aloha, ma ia manao ana ona pela, alaila, ua hooloihi loa ia mai ke ola e ka mea mana ma ka Lani, pela i lilo ai kona lauoho i alua oho, (he eleele a he keokeo) ua nui maikai kona kino i kona wa opiopio a hiki i kona wa i elemakule ai, ua kanikoo a pala lauhala a hau maka iole kona ola, (he mau ia ola o ke Alii hoolohe) I kona wa i huli loa i kona alo ilalo, alaila, olelo aela ia i na makaainana o kona aina nei, E! auhea oukou e o'u mau makaainana, o ko'u aina nei, a me o'u mau kahu hoi, ke hai aku nei au ia oukou i keia la, (oia ka la i o Akua) he la kamahao no ia i ka poe Alii, ke makemake nei au e kaapuni au i kou aina ia Oahu nei a puni, alaila, hana ia iho la ka manene i haku ia me ke koko. (E like hoi me he ahamaka la e moe ia na) pela kona mea i auamo ia'i e na makaainana kanaka o kona au ia wa; A ua kau oia iluna o ka manene me kona kapa Alii (Ahuula,) No Kualii ka mea e olelo ia nei e ka poe kahiko oia au, a pela i ka poe opiopio o keia au hou, (mau ke ola a like me ke Alii o Oahu nei me Kualii, ka hele a ka i ko-ko) "he oiaio noia." Ua noho keia Alii o Kualii ma ka lai wehe lau niu makani o Waikiki i Ulukou, malaila i ku ai kona hale maikai, ua noho ia me ke akahai hanohano ia Ulukou, a me ka oluolu maikai o kona puuwai iau, ua olelo ia e kekahi poe kahiko na ke keiki ka! a Kualii na Peleioholani i kanu ke kou e ulu ai i Waikiki nei, aka, he oiaio paha ia? "Aole paha?" Ia ia i kaapuni ai a puni o Oahu nei, aia hoi, hele aku la ua 'lii nei imua o ke alo o kona poe kahu e olelo no kona wahi e waiho ai kona kino kupapau; ku ka aka i keia 'lii a-a e no i kona wahi e waiho ai, aole paha, peia kekahi Alii i hana pela ka a-a e no i kahi e waiho ai, aka, ua ike e no paha ia i kona la e make ai. Ia hele ana a na e kamailio i na kahu pela, i kona wahi e nalo ai i ka lua huna o kona mau iwi, aia hoi, pane aku la ua 'lii nei i kana olelo penei, "E nalo no anei au ia oukou ke huna, wahi a Kualii, ae mai la ka poe kahu Ae, nalo no: I hea wau e nalo ai? wahi a Kualii. A! alaila, hamama mai'la ka waha

o ka poe kahu, i a nei e nalo ai i ka waha, wahi a ka poe kahu, pau aela keia kamailio ana ua loaa hoi kahi e nalo ai o na iwi o ka waha ai ai. Ia noho ana iho a kokoke e pilikia ua 'lii nei i ka mai nawaliwali, aia hoi, kawele loa 'ku la a hiki i na la o Mahealani, he mau la no ia no na 'lii nui e mana 'i i ka make, no lakou no ia mau la aole no ka poe kaukau alii malalo iho a keei lalo loa, ia make ana iho i ka po o Mahealani, aia hoi, ua makaala mai na kahu o ua Alii nei i ko lakou haawina o na iwi. Ia ao ana ae o ka la ia o Kulua alaila, holehole ia iho la ka nui kino o Kualii a pau ka io, koe o na auhau iwi, kaulai ia i ka la a maloo, kuolo ia a aeae i ka puna e like me ka lupepa inu la e inu ia nei e kakou, mai manao kakou e aole kela he iwi ka lupepa; "he iwi no." I ka wa e kauoha ia mai ai na kahu o ua o Kualii e kakahi poe alii e ae o Oahu nei, e kalua i ai a i puaa, alaila, ua kawili iho ua kahu nei i ka iwi iloko o ka umekepoi, a me ke pa o ka puaa, a na kela poe alii hoi e ai ka iwi o keia 'lii, he keu no ke Alii naauao o ka imi ana i kahi e nalo ai o kona mau iwi, a e makemake ole ai ia e waiho iloko o na ana huna, owai la auanei ke Alii i hana pela? aole loa he Alii i oi aku ka maalea e like me Kualii a me na kahu hoi o kona aina, "mai ka wa kahiko mai ka nalo ana o kona mau wahi i waiho ai a hiki i keia au hou." Aole loa he kahiko i hai mai aia i o ko Kualii wahi i waiho ai? he wahaheaa ia a me ka epa, i keia wa; elike me ka mea i hai ia mai e kekahi kanaka kahiko o Koelo k, kona inoa. Ua hanau oia i ka wa ia Kualii Oahu nei, nolaila "ua nui a oi ae na makahiki o keia elemakule o ke ola ana." A ua haalele mai oia i keia ao nei, ua hoi aku no ia i ka opu o ka honua, i ka aoao mau o ke kino e waiho ai. E like me kana mea i ike ai ia'u, pela no hoi ko oukou wahi hoa i wauwau iki mai ai i kau wahi mamala olelo no Kualii, oiai hoi aole kakou i lihi launa 'ku ka poe hou o nei wa, nolaila, o ka malamalama ka mea nui ia kakou i keia wa. No laila ea, ua pomaikai kakou ke ike i na manao kahiko o ko kakou pae aina nei o kela ano keia ano oia au i hala 'ku, he lana ko'u manao no na mea kahiko o Hawaii nei ke hai ia mai e kekahi kanaka kakau manao. O ka Moolelo o na 'lii, a kaao hoi. Auhea oukou e o'u mau kupunakane a me na kupunawahine, E! E! e ala mai oukou a hai mai i na wahi olelo kahiko o ko kakou aina nei, o na ano Moolelo kahiko, mai huna aku iloko o ka oukou mau ipu kuaaha; "Eia la he au hou keia." He mea no ia e ala mai ai ka hoihoi o ka poe lawe AU OKOA, mai Hawaii a hala loa 'ku i Niihau, Ke hoi nei ko Kekaha keiki. Me ka mahalo. B. L. KOKO. Wailupe, Oahu, June 8, 1865. Honolulu, Mei 8, 1865. E Ke Au Okoa E; - Aloha oe: Ke nonoi aku nei au ma ou la, e wehe ae oe i kekahi mau lalani hemahema o ka Papa Kuhikuhi Makahiki, i hoolaha ia i na pule i hala aku nei. O lilo ia i kumu e alakai ai i ka lahui holookoa; no ka mea, he lahui opiopio wale no i ike ole i ke ano kahiko. Penei ka oiaio: 1792: Ua loaa mai no o Kahekili ia Vanecouva ma Lahaina, i ka pau ana o ke kaua o Kupuwahaulaula, ua haawi mai o Vanecouva he mau lole kane kopa elua, (wahi a Ulumaheihei.) Ia makahiki no i make ai o Kahekili ma Oahu, ua kii mai o Kameeiamoku me Kamanawa, a ua hoihoi ia i Hawaii, aia paha i Kaloko. 1792. Ua noho aupuni o Kalaikupule ma Oahu, I na makahiki eha. Ua mahalo na makaainana ia ia no kona lokomaikai, a ua kapaia o Kumokupaupau. 1794. Kaua o Kalaikupule me ke kaikaina o Kahekili me Kaeo, ma Kalauao, a no ke kokua ikaika o na Kapena haole o Balaunu ma, mahope o Kalaikupule, a ua make o Kaeo ma Kalauao. 1794. Na Kalaikupule, i alakai i na moku i komo mua i ke awa o Kou, me ka manao e kaili. Oia na moku o Jackall a me Prince Leboo, no Amerika. O Kapena Balaunu ma na Kapena. Ua kii i ka paakai i Kaihikapu, a i ka hoi ana mai, ua maloo ke kai. Ua lilo na moku ia Kalaikupule. 1795. No ka lako i ka pu, a me ka makaukau i na moku. Manao iho la o Kalaikupule e holo i Hawaii i ke kaua, aka, ua pau loa na kanaka i ka luai a me me ka hoopailua, a ua pau loa i ke kipaku ia iuka, a ua ahai ia ka moku o ka haole. 1795. Pae mai o Kamehameha e kaua me Kalaikupule, a hae o Kalaikupule ia Kamehameha, a make i ka pepehiia ma Wahiawa. 1795. Manao iho o Kamehameha, e holo i ke kaua i Kauai me Kaumualii. Ua pau lakou i ka make i ka moana o Kaieieiwaho, a hoi hou i Oahu. 1796. Hookahi makahiki me ka hapa o Kamehameha ma Oahu, lohe oia ua kipi kekahi alii o Hawaii, o Namakeha ka inoa. Aole nui o kahi hemahema i koe, he mea liilii wale no. Nou kekahi aloha. S. M. KAMAKAU.