Ke Au Okoa, Volume I, Number 10, 26 June 1865 — Page 4

Page PDF (1.34 MB)

KE AU OKOA.
HONOLULU, IUNE 26, 1865.

[Kakauia no Ke AU OKOA.]
No ke Aupuni o Amerika Huipuia.

                E unuhi ae au i kekahi mau olelo mai ka Buke a Trollope, Helu 2, aoao 34. I ko kakou wa e kamailio ai no Amerika a me kona mau oihana, e hoomanao kakou, ua haawi oia i kekahi mau pono a me na pomaikai i ko kakou lahuikanaka, ka mea hiki ole ia kakou ke haawi, a no ko kakou kahiko paha ke kumu e hiki ole ai ia kakou ke haawi. O ka manao nona iho, a me ke kaena kuokoa ana, ka mea hoehaeha mau ia kakou i kekahi manawa, ina e nana pono ia kona mau ano, a ua hoike ia me na hoailona mawaho i na mea maikai, i loaa ai i kekahi Aupuni hou ka haawi ana aku i kona mau kanaka. Aole i hele noi makilo na wahine a me na kane, ma Amerika; aole he hoomaewaewa ia o ko'u mau kanaka i ka ike ana aku i na welu nahaehae maluna o ka poe ilihune, aole noi i ka lani e kokua mai no ka wa wi ai ole; aole o lakou kokolo ilalo no ke keneta hookahi. Ina nae he ilihune, aole no lakou i poino loa iloko o ka ilihune, ua hiki no ia lakou ke heluhelu a ke kakau lima. He hele mau lakou e like me ke ano o ko lakou hana ia ana, he kanaka e like me ke ano o ke Akua. He ike lakou, na kane a me na wahine, no ka mea, manao lakou ia lakou iho, a he hoike hoi no ka honua nei a pau, ua hiki ia lakou ke imi a loaa ke ola o ka noho ana, ma ko lakou hana lima ponoi ana; a oia manao ana iloko o lakou iho, no lakou no ia. Ina pela io keia mau mea, a ina he oiaio ia, pela io ke ano, aole anei ia he hoike hooiaio ana, he hoike oiaio ia no ka holo mua ana o ia Aupuni a me kona mau oihana. Pela iho la ka manao ana o keia kanaka malihini o Beritania, he kanaka i hele kino maoli iwaena o na kanaka o Amerika, mai ka poe kiekie a ka poe haahaa, kona hakilo ana no kela mea keia mea, iwaena o keia lahui nui a kupanaha o ka honua nei. Oiai eia no kakou i ka hope o ke alapii o ka naauao e noho nei. O keia Aupuni hoi, maloko o kekahi o kona mau kulana kahua noho Aupuni ana imua o na Aupuni naauao e ae o ka honua nei, he mea nui loa.
            Ma ka hooponopono ana o kakou i kela mokuna mua o keia kumu manao, o Kane da, oia ka apana a Amerika e manao mua ai o ka apana paha ia e kaua ai, oiai ua loaa mai no ia kakou na nupepa a me na mea hou e hoike ana ke hoomakaukau nui nei o Kaneda ma kona mau palena kai a me na muliwai, aka, aole he maopopo o ke kaua io, no ka mea, ua puka ae moloko o ka poe i kamailo nui maloko o ka Hale Ahaolelo o na makaainana o Beritania, ka manao nui ana e noho like, a e noho aloha. Ua hoomaka o Kaneda e hoomakaukau ia ia iho ma ke ano pale aku, aka, oia hana ana, aole ia he hana makau e kii ia mai ana oia e Amerika Hui e kaua; aka hoi, e like me ka hoomaopopo mau ana o kela Aupuni keia Aupuni nui no kona makaukau iho, aole no ka manao e kaua. Ina he manao ko Amerika e kii aku ia Kaneda ma ke ano kaua, aole hoi me ka manao e hoohui ana, e like me ka mea e wawa wale ia nei o ia ano ma ia wahi; aka hoi, ina he manao ko Amerika e kaua, alaila, o Beritania no ka hoa e kaua ai, no ka mea, oia kekahi o kona mau panalaau, a ina i ka wa e kaua ai o Beritania me Amerika, aole o Kaneda wale ke kahua e kaua ai, aka, ma na wahi a pau o ka honua nei, ma kahi e ku ana na kulanakauhale a apana panalaau paha no Beritania, malaila wale no o Amerika e kaua ai me Beritania. Ua like a like ka ikaika o keia mau Aupuni, ua like a like na waiwai, aka, aia anei ma ka poho o ka lima o ko Amerika poe ka nui o na manuwa e hiki ai ke pani i na awa kalepa moku a pau o Beritania. O ka nui o kahi a na manuwa o Amerika e hele ai i mea e hoopoino aku ai i ke kalepa moana ana o ko Beritania poe, aia no ka palena Hema Komohana okoa o Aferika, Inia Komohana, ma ka moana Atelanika, ma ka moana Iniana a me Pakifika, a puni ka honua. O na palena kai o Amerika, he nui no, a he nui hiki pono i kona mau manuwa e kiai, aole nae he hiki ke hoomalele ae i kona mau moku. Ua ike pono ia iho nei keia i ha wa i kaua mai nei oia me ka Hema, iloko iho no o kona mau palena kai, aole nae i maluhia loa ka maalo ana ae o na wahi moku uuku loa o ka Hema mawaho ae o kona mau palena kai, a o na poino i loohia i ke Aupuni o Amerika, aole e emi mai malalo o ka haneri miliona dala hookahi. Ma ka nana ana i na panalaau o Beritania i keia wa, ua nui ka waiwai ia lakou, a he mea hiki ke pale ae o na kaua a pau e hiki kino aku ia lakou.
            Nolaila, ma ka nana ana, aole he wahi i Amerika e lele e ai no kekahi kumu uuku loa i ke kaua. Aole no hoi i naaupo ke Aupuni o Amerika ma o kona mau lima lawelawe nana e hooponopono i ke Aupuni, i ka nui a me ka ikaika o ko Beritania Aupuni. Aole no hoi e lele e ana ka Aiko o Amerika e ale i kana mea e ai ai, ke ole e loaa kona kokua, aia no hoi a ike kona kokua, oia hoi ka Bea o Rusia, i ke kumu kupono o kona kokua ana, alaila, o laua ke kaua a hoomaemae i ka ikaika a me ka mana o ko Beritania nui noho Aupuni ana. Aka hoi, mai manao kakou o Beritania wale no ke Aupuni e alo ana iloko o keia kaua, e loaa ana no kona kokoolua a me kona mau koo iloko o kona inea. Mai kuhihewa kakou ma ka olelo kukahekahe wale no a na nupepa, e kaua io ana keia mau Aupuni nui, no ka mea, ua ike mau ia ko na nupepa kaena ana me ka lalau o ka olelo ana, e haena ana no kona ikaika iho, me ka noonoo ole he nui na mea liilii e wae ia'i no ka pono a me ka pono ole o ke kaua.
            Mai manao pu no hoi kakou ma ka lilo ana o Ame rika, oia kekahi o na Aupuni ikaika, a mana nui o ka honua nei, aole e loaa ana a e kupu ana ka poino iloko poni iho ona, ke ku ia ke kaua me na Aupuni e ae. No ka mea, aia no iloko o Amerika ka poe e aloha ana ia ia, a e aloha ole ana ia ia iloko o kona mau hora o ka noho kaumaha ana. O ke kumu o ke kaua ana o Amerika me ka aoao Hema, aole ia e like me ke kaua ana me kekahi Aupuni e aku, he koa loa. Ma ke ano o ke kaua ana iho nei me ka Hema, he kaua no ke kinai ana i ke kipi kuloko, a o ke pio koke ka pono, o ka hoomakaukau ana no kona mau pono a pau, he ano e loa, no ka mea, he hana me kona lanakila ma kona mau palena kai Akau a pau, aka, ina e kaua ana oia me na Aupuni e aku o ia mau awa e hamama ana, e paniia ana, a e hilinai wale ana no ia ma kona pono waiwai kuloko iho. Ke waiho wale nei no nae keia mau mea no ka hoaoia, aka, aia ka mea manao mua ia no ka nui o na Aumoku o Beritania e au nei ma na moana a pau o ka honua nei.
            Ina paha e loohia o Amerika i ke kaua me ke Aupuni o Beritania, he kumu ia e poino loa ai ko kakou wahi Aupuni uuku nei, ina paha eono makahiki e kaua ai, a hookahi paha makahiki e pau ai ke kalepa moana ana o keia Aupuni me ke kulanakauhale o Kapalakiko, no ka mea, ke hilinai nui nei kakou ma ona la ko kakou wahi pomaikai nui.
            Maloko o na mea hou o ke kaua ma Amerika, ua ike ia ke kokoke ana mai e pau ke kaua. Ua paipai ia ae na lala o ko ka Hema ikaika, aia ke koena opala o kona ikaika ma kahi e, a imi aku hoi i kumu e loaa mai ai kona kokua ia aku ma o ke Aupuni ia o Mesiko, ke ko ka manao o ka poe Luna o na koa o ka Hema, e manao nei e hoolilo aku i ka mokuaina o Texasa no Mesiko, alaila, he kumu alakai ino paha ia e manao ia ai, e loaa ana ka manao ino mawaena o Mesiko a me Amerika Huipuia. Oiai na ke Aupuni o Farani i kukulu iho nei ia Aupuni noho alii hou, he kumu no hoi ia a kakou e manao ai e kokua ana ia Aupuni i ke Aupuni hou o Mesiko. A i ka wa e hoolauna mai ai ia eu o na Aupuni ikaika o ka honua nei, he mea hiki ole ke noonoo mua ia ka hopena o keia mokuahana. O Farani, oia kekahi o na Aupuni ikaika loa ma ka honua nei, aole paha e ae ana o Maximiliana i ke ano o ka haawi ana aku o na Kenela kipi i ka mokuaina o Texasa, me kona ike e ana mamua, he nui na poino e loohia mai ana ia ia ma kona ae ana'ku. Ua hiki ole no hoi ia Aupuni hou ke ku mai imua o na koa o Amerika Huipuia, ka poe hoi i lako a makaukau no ka oihana kaua, oiai hoi aia no ia i ka hoomaka ana o kona noho Aupuni ana, a oiai hoi aia no iluna kona alo, he mea kupanaha ke ae io aku oia i ka manao pahele o keia mau Kenela kipi. Aka hoi ina e hookikina ia mai oia e ka nui a me ka mana o kona kokua, oia o Farani, alaila, e komo io no o Mesiko iloko o ka nenelu poho o ka poino ana hoi i ike ole ai. Aole wale no hoi ma ia mea kakou e manao ai aole e ae ana ke alii o Mesiko i ka manao o na Kenela kipi, aka hoi, aole no i malu loa kona Aupuni i ke kipi kuloko iho. Nolaila, he hiki ia kakou ke manao kanalua ole aku o ka hopena o ke kipi o Amerika, o na noho maluhia ana ia o ia mau Aupuni a pau, a e hoomaikai hou ana ke Akua o ka maluhia i ko Amerika Huipuia holookoa a pau.
                Mahope iho o keia kaua ana a me keia inea o ka noho ana o ia Aupuni, e opuu ae ai ka noho ana hui like o ka manao o kela a me keia kanaka o Amerika, iloko o ka manao ana e hoomaha, a e kuu ka luhi; aka, e like me ke kanaka manao hana, aole e hooki ana ia Aupuni i ka waiho wale ana i kona naauao me ka hoonaueue ole ia, nolaila, i ka wa e maha ai kona luhi a me ka naluwa o kona ikaika, alaila, e ulu hoi mai na aa a me na lala o ke kino, e lawelawe a hana i kana hana. O na eha a pau o ke kanaka i loohiaia ma kaua, ua ola ia, a e hooikaika hou ana i na wahi a pau o na lala o ke kino holookoa a pau i hoomalule ia eia. A i ka wa e ala hou mai ai oia, alaila, e kau mai no oia iloko o ka alohilohi o ka nani o ke kuokoa, a me ka hana kaulike i na kanaka a pau.
            He oiaio, akahi no Aupuni nana i kaua no ke aloha i ka lahuikanaka a ke Akua i hoonoho mai ai e noho like ma ka honua. Akahi no hoi Aupuni nana i kukulu i ka pewa like o na lahuikanaka a pau, a ma ia hana ana, ua kukulu iho oia i kumu mooolelo kaulana no keia hope aku, i mea e hahai ia ai e na Aupuni i koe aku. Ina nae e hoopau loa ia'na ka hookauwa kuapaa ana, a e lilo hoi ia i au elua, no ka hoomau hou ia o ka lahuikanaka a pau o ka honua iloko o ka manao lokahi, noho like, me ke kuokoa pilihua ole.

Mea hou ma Kahakuloa.

E KE AU OKOA E; Aloha oe:
            Ma ka la 17 o Mei i kaahope ae nei, ma ia la, hanau iho la o Umi w, na Kamalii k, me Wae w, he kaikamahine ano maikai o na helehelena, eia nae ua make koke oia ma ka la 8 o Iune, a he mea pono paha ia'u ma keia kakau manao ana, e hoakaka aku i na mea kupanaha loa o kona make ana, eia no ia:
                Ua loaa mai ia ia ka mai wela a puni koke kona kino i ka eha nui loa, aohe moe iki o ka po, ua ala mau kona mau makua me ka makaala, no ka pilikia a me ka nawiliwali o kona kino. A ma ia hope iho, hoomaka mai la ka pehu ana ma ke poo, he puu nui a napelepele, he keu a ka manaonao ke nana aku.
                Eia nae, ua paa kona poo i ka uhiia me ka lau kalo, aka, ua lanakila no ka mai maluna o kona poo holookoa, nana aku no hoi oe, he keu o ka hoomanawanui o keia kaikamahine uuku i keia pilikia i loaa mai ia ia, oiai kona mau la opiopio a nalo koke aku ma ka aoao mau o ka honua.
            A ma ka auina la o ka Poaono, ua poha koke ka puu o ke poo, a ua puka mai kekahi mea kupanaha loa mailoko mai o ke poo, oia hoi o ka Moo, ua like ke ano me ka Pinao, a ma ka lua o ka puu, puka hou mai he Moo, e ola ana no, a kau iho la ma ka lima o Wae, kona makuahine; a i kona kahili ana i kona lima, haule ka Moo ilalo a holo aku a pili ma ka paia o ka hale, a ia manawa koke no, make loa iho la ua kaikamahine nei, mahope iho o ka ikeia ana o keia mau mea hou ano e.
            Oia kahi mea hou o kekahi apana kuaaina o keia mau mokupuni. Nou ke aloha, ka mea e puka mau mai ana i kela a me keia hebedoma. Me ke aloha no.
L. K. KAUAKEA.
                Alele, Kahakuloa, Maui, Iune 12, 1865.


He mau manao paipai i na makua mea keiki, i hiki ai ia lakou ke ao i ko lakou poe keiki ma ka noho pono ana a me ka noho malie.

E KE AU OKOA E; Aloha oe:
            Ka mea i hanau ia malalo o ke Kanawai hou, a i kukulu paa ia hoi e na Hale Ahaolelo, ka mea i hoopukaia kou kino kukilakila i ka Monede hope o ka hapaha mua o keia makahiki, no ka pono a me ka pomaikai o kou Lahui.
            Ua hoolana ia mai ka puuwai holookoa o kau kauwa nei, e ekemu aku imua o kou alo, no na mea i hai ia maluna, ma ka pane poo o keia kukulu manao ana. A ma ia mau kumu manao elua ka'u e kau leo aku nei i na makua mea keiki ma ko'u apana hale kula, ma Makaaka, Waihee, Maui, i lilo ai ia i mau rula paa e hiki ai ia lakou ke ao aku i na keiki ma ka noho pono a me ka noho malie, i lilo ai lakou i poe maikai a me ka mikioi, ma ka noho ana a hana ana paha, i maa lakou i na hana pono a me ka noho malie.
            1. Ka noho pono. O oe no e ka makua ke kumu hoohalike no kou keiki ma ka noho pono, a ike oia ua pono kau mau hana e ka makua, alaila, e hoopili ke keiki mamuli o kau mau hana, aole nae o na hana e kue ana i ka pono o ka noho ana a me ka hana kau e hana ai, a pela no hoi oe e ka makuahine e hana'i ma keia mau olelo i hai ia ae la maluna, i ku like ai ka pono i aoia i na keiki. Ina okoa ke ao ana a ka makuakane, a okoa ka ka makuahine, aole pono ia, awiliwili ka pono me ka hewa. A he kumu no hoi ia e alakai ana i ke keiki i ke kolohe, a lilo ka pono i aoia ia lakou i mea ole. Aia no a lokahi ke ao ana a ka makuakane me ka makuahine, alaila holopono, a oia ke kumu e nui ai ka pono a mahuahua ae a lilo i mea nui. A pela no hoi ma ka noho ana ou e ka makua, ma ko olua noho kuikahi ana he kane a he wahine, iloko o ke aloha, ka malu, ke akahai, ka maemae, ka oluolu a me ka haahaa o ka naau, ka hookiekie ole o kekahi i kekahi, a o ka hooikaika iloko o ka hana me ka hoomanawanui, a he kumu no ia e hoomahui ai na keiki ma na hana pono, ma ko lakou ike ana ia olua e na makua, na ouli o ko olua ano. A aole hoi malaila wale no e maopopo ai ka maikai o ko olua noho ana, aia no kekahi ma ka olelo ana. Mai hoopuka imua o ka oukou mau keiki i na olelo ino, pelapela, haumia, o maa auanei lakou i ka hoopuka i ua mau olelo la imua o oukou a me ka poe e ae, a kuhi oukou no lakou ka hewa, a hoopai aku; aole pela ka manao o ka mea nana i kakau i keia kumu manao, a pela no hoi i ka manao ana o ka poe naauao, no oukou ka hewa. Mai ka wa uuku o ke keiki, iluna ke alo, hoomaopopo no oukou i ka oukou mau olelo ino imua ona, a pela no a hiki i ka wa i loaa ai ia ia ka olelo, alaila, hoopuka aku oia imua o oukou i ua mau olelo la, i ka wa i kue ai ko oukou manao ia ia. Nolaila, mai hana oukou pela e na makua mea keiki, o lilo auanei ia i pohaku e okupe ai a e hina ai no na keiki. E nana aku kakou i na keiki a ka poe naauao, ka poe mai na aina haole mai, e noho nei iwaena o kakou, a me na keiki a kekahi poe o ko kakou Lahui Hawaii, ka poe i malama pono i na rula o ka noho pono a me ka noho malie, maemae, akahai, haahaa, a oluolu ka lakou mau hana a pau.
                2. Ka noho malie. Eia hou no keia mau hunahuna materia, ka mea nana e hoomalamalama i ko oukou naau ma ka pono a me ka pomaikai o ka oukou poe keiki, i hiki ai ia oukou ke ao ia lakou ma ka noho malie. A o oe no e ka makua ke alakai pololei no kau mau keiki e hiki aku ai ilaila. E ninau mai paha auanei oukou, "Pehea la uanei e hiki ai ia makou ke alakai pololei i na keiki i hiki aku ai ilaila wahi au; no ka mea, aole o lakou hoolohe i ka na makua?" Penei no oukou e hana ai a e olelo ai, i hiki ai ia lakou ke hoolohe. E ao mua ia oe iho ma ka noho malie, alaila, e hiki no ia oe ke ao aku i kau keiki malaila, ke hoohalike nae oe me ka olelo nane a Iesu ma Mataio XXII: 15. "E ka hookamani, e unuhi mua oe i ke kaola iloko o kou maka iho, alaila oe e ike pono ai ke unuhi ae i ka pula iki maloko o ka maka o kou hoalauna." Ke i aku nei au ia oukou e na makua mea keiki a pau ma ko'u apana kula. E ka makuakane a me ka makuahine, e ao mua ia olua iho ma ka noho malie, alaila olua e ike ai i ka pono o ka noho malie o ka olua mau keiki. Eia na kumu alakai e pono ai ia oukou ke ao ia lakou ma ka noho malie a me ka noho pono. Ke ano hou o ko oukou noho ana, o ka haalele loa i na mea a pau e alakai ana i ke kolohe; a o ka hoopio loa i na mea hewa a hana kolohe paha i maa ia oukou. E ninau hou mai paha auanei oukou, "Heaha la ke ano o keia mau mea a makou e hana ai?" Eia no:
            1. Ke ano hou o ko oukou noho ana. Heaha la ia mea o ke ano hou o ko oukou noho ana? Wahi a ka mea ninau. Ke hai aku nei au, o ka like ole o ko oukou noho ana hou, me ka noho ana mamua. Ma ko oukou noho ana mamua, he kolohe, he lealea, he paani, ma ko oukou noho ana hou, aole kolohe, aole lealea, aole paani, &c., o ka noho malu wale no malalo o ka hoolohe a me ka haahaa. He poe pakike paha oukou mamua, he hookuli a me ka molowa, a i keia manawa, ua hoopau aku oukou ia mau mea. Oia no ke ano hou o ko oukou noho ana.
            2. O ka haalele loa o oukou i na mea e alakai ana i ke kolohe. Oia hoi ka hele ana ma kela wahi keia wahi, kela hale keia hale, ua hewa pinepine oukou, mai hele hou oukou malaila. I ko oukou hoolauna ana me kela kanaka keia kanaka, kela wahine keia wahine, kela keiki keia keiki, ua hewa pinepine oukou, a o ka haalele loa ka pono, ina e launa hou, e hewa hou no. E poino ana no iloko o ka hihia, ka mea makemake i ka hihia, wahi a ka Palapala Hemolele.
                3. O ka hoopio i na hana kolohe i maa ia lakou. Oia na olelo paani, na olelo ano lua, na olelo haku, na hula, a me na hana hoopunipuni lealea, &c., he mau hana hewa no ia. E hoopio aku oukou, a e hoopau aku, ina he pakike, huhu, molowa, niania, aki, e hoopau aku no, he mau hana hewa no ia. Ua maopopo ae la ia oukou e na makua mea keiki, na kumu e hiki ai ia oukou ke ao aku i ka oukou poe keiki ma ka noho pono a me ka noho malie. Ina ua maopopo, alaila, eia ka'u olelo kauoha ia oukou: Mai hookuu wale i ka oukou mau keiki e hele lalau wale ai ma o a maanei, i na wa a pau mahope iho o ka pau ana o ke kula. Aole hoi e hookuu ia lakou e hele lalau wale ma na alanui a me na wahi e ae, na hale wili, na hale kuai, mahope iho o ka hora elima o ke ahiahi. Ke hooki nei au, aole nae i pau ko'u manao, aia a loaa ka wa kupono e hoopau ai au i keia mau manao.
Owau no me ka mahalo. P. K. KUMUAO.
Kuakahanahana, Waihee, M., Iune 9, 1865.


He Moolelo i aloha nui ia no Kualii, kekahi Alii kaulana o Oahu nei i ka wa kahiko, no kana hana maikai ia wa a me kona noho ana.

E ke Au Okoa—Aloha oe:
                He wahi ukana ka'u e hooili aku ia oe e ka Lunahooponopono, a nau hoi ia e hookomo iho ma kahi kaawale iki ae o ke kahua kaua holookoa o ke Aupuni Hawaii, i ike mai ai ka poe maka opiopio o keia "au hou e noho nei," mai ka Hikina a ka la i Hawaii, a hala loa aku i Niihau.
            "O Kualii kekahi Alii kaulana o Oahu nei i ka wa kahiko," he Alii no hoi keia i oi ka malama ana i kona lahuikanaka ia wa. Ua oi ka pomaikai o kona noho Aupuni ana me ka maluhia, me ka malama mau i ke kanawai o kona aina, pela oia i waiho loa ia'i kona ola ana i'au. "He Alii oluolu no ia i na makaainana" me ke kue ole aku i kekahi Alii me ka manao ino, he manao aloha kai loko ona me ka haahaa, pela kona hoohaahaa ia ia iho me ka manao aloha, ma ia manao ana ona pela, alaila, ua hooloihi loa ia mai ke ola e ka mea mana ma ka Lani, pela i lilo ai kona lauoho i alua oho, (he eleele a he keokeo) ua nui maikai kona kino i kona wa opiopio a hiki i kona wa i elemakule ai, ua kanikoo a pala lauhala a hau maka iole kona ola, (he ma'u ia ola o ke Alii hoolohe)
            I kona wa i huli loa'i i kona alo ilalo, alaila, olelo aela ia i na makaainana o kona aina nei; E! auhea oukou e o'u mau makaainana o ko'u aina nei, a me o'u mau kahu hoi, ke hai aku nei au ia oukou i keia la, (oia ka la i o Akua) he la kamahao no ia i ka poe Alii, ke makemake nei au e kaapuni au i kou aina ia Oahu nei a puni; alaila, hana ia iho la ka manene i haku ia me ke koko. (E like hoi me he ahamaka la e moe ia na) pela kona mea i auamo ia'i e na makaainana kanaka o kona au ia wa; A ua kau oia iluna o ka manene me kona kapa Alii (Ahuula.) No Kualii ka mea e olelo ia nei e ka poe kahiko oia au, a pela i ka poe opiopio o keia au hou, (mau ke ola a like me ke Alii o Oahu nei me Kualii, ka hele a ka i ko-ko) "he oiaio noia."
                Ua noho keia Alii o Kualii ma ka lai wehe lau niu makani o Waikiki i Ulukou, malaila i ku ai kona hale maikai, ua noho ia me ke akahai hanohano ia Ulukou, a me ka oluolu maikai o kona puuwai iau, ua olelo ia e kekahi poe kahiko na ke keiki ka! a Kualii na Peleioholani i kanu ke kou e ulu nei i Waikiki nei, aka, he oiaio paha ia? "Aole paha?" Ia ia i kaapuni ai a puni o Oahu nei, aia hoi, hele aku la ua'lii nei imua o ke alo o kona poe kahu e olelo no kona wahi e waiho ai kona kino kupapau; hu ka aka i kela 'lii a-a e no i kona wahi e waiho ai, aole paha peia kekahi Alii i hana pela ka a-a e no i kahi e waiho ai, aka, ua ike e no paha ia i kona la e make ai.
            Ia hele ana a'na e kamailio i na kahu pela i kona wahi e nalo ai i ka lua-huna o kona mau iwi, aia hoi, pane aku la ua'lii nei i kana olelo penei, "E nalo no anei au ia oukou ke huna, wahi a Kualii, ae mai'la ka poe kahu Ae, nalo no: I hea wau e nalo ai? wahi a Kualii. A! alaila, hamama mai'la ka waha o ka poe kahu, i a nei e nalo ai i ka waha, wahi a ka poe kahu, pau aela keia kamailio ana ua loaa hoi kahi e nalo ai o na iwi o ka waha ai ai.
            Ia noho ana iho a kokoke e pilikia ua 'lii nei i ka mai nawaliwali, aia hoi, kawele loa 'ku la a hiki i na la o Mahealani, he mau la no ia no na 'lii nui e mana'i i ka make, no lakou no ia mau la aole no ka poe kaukau alii malalo iho a Keei lalo loa, ia make ana iho i ka po o Mahealani, aia hoi, ua makaala mai na kahu o ua Alii nei i ko lakou haawina o na iwi. Ia ao ana ae o ka la ia o Kulua alaila, holehole ia iho la ka nui kino o Kualii a pau ka io, koe o na auhau iwi, kaulai ia i ka la a maloo, kuolo ia a aeae i ka puna e like me ka lupepa inu la e inu ia nei e kakou, mai manao kakou e aole kela he iwi ka lupepa; "he iwi no."
            I ka wa e kauoha ia mai ai na kahu o ua o Kualii e kekahi poe alii e ae o Oahu nei, e kalua i ai a i puaa, alaila, ua kawili iho ua kahu nei i ka iwi iloko o ka umekepoi, a me ke pa o ka puaa, a na kela poe alii hoi e ai ka iwi o keia 'lii, he keu no ke Alii naauao o ka imi ana i kahi e nalo ai o kona mau iwi, a e makemake ole ai ia e waiho iloko o na ana huna, owai la uanei ke Alii i hana pela? aole loa he Alii i oi aku ka maalea e like me Kualii a me na kahu hoi o kona aina, "mai ka wa kahiko mai ka nalo ana o kona mau wah i waiho ai a hiki i keia au hou." Aole loa he kahiko i hai mai aia i o ko Kualii wahi i waiho ai? he wahahee ia a me ka epa, i keia wa; elike me ka mea i hai ia mai e kekahi kanaka kahiko o Koelo k, kona inoa. Ua hanau oia i ka wa ia Kualii Oahu nei, nolaila, "ua nui a oi ae na makahiki o keia elemakule o ke ola ana." A ua haalele mai oia i keia ao nei, ua hoi aku no ia i ka opu o ka honua, i ka aoao mau o ke kino e waiho ai. E like me kana mea i ike ai ia'u, pela no hoi ko oukou wahi hoa i wauwau iki mai ai i kau wahi mamala olelo no Kualii, oiai hoi aole kakou i lihi launa 'ku ka poe hou o nei wa, nolaila, o ka malamalama ka mea nui ia kakou i keia wa.
            Nolaila ea, ua pomaikai kakou ke ike i na manao kahiko o ko kakou pae aina nei o kela ano keia ano oia au i hala'ku, he lana ko'u manao no na mea kahiko o Hawaii nei ke hai ia mai e kekahi kanaka kakau manao. O ka Moolelo o na'lii, a kaao hoi. Auhea oukou e o'u mau kupunakane a me na kupunawahine, E! E! e ala mai oukou a hai mai i na wahi olelo kahiko o ko kakou aina nei, o na ano Moolelo kahiko, mai huna aku iloko o ka oukou mau ipu kuaaha, "Eia la he au hou keia." He mea no ia e ala mai ai ka hoihoi o ka poe lawe AU OKOA mai Hawaii a hala loa 'ku i Niihau. Ke hoi nei ko Kekaha keiki. Me ka mahalo. B. L. KOKO.
            Wailupe, Oahu, June 8, 1865.

HONOLULU, Mei 8, 1865.
E KE AU OKOA E;—Aloha oe:
                Ke nonoi aku nei au ma ou la, e wehe ae oe i kekahi mau lalani hemahema o ka Papa Kuhikuhi Makahiki, i hoolaha ia i na pule i hala aku nei. O lilo ia i kumu e alakai ai i ka lahui holookoa; no ka mea, he lahui opioopio wale no i ike ole i ke ano kahiko. Penei ka oiaio:
            1792. Ua loaa mai no o Kahekili ia Vanecou va ma Lahaina, i ka pau ana o ke kaua o Kepuwahaulaula, ua haawi mai o Vanecouva he mau lole kane kopa elua, (wahi a Ulumeheihei.) Ia makahiki no i make ai o Kahekili ma Oahu, ua kii mai o Kameeiamoku me Kamanawa, a ua hoihoi ia i Hawaii, aia paha i Kaloko.
            1792. Ua noho aupuni o Kalaikupule ma Oahu, i na makahiki eha. Ua mahalo na makaainana ia ia no kona lokomaikai, a ua kapaia o Kumokupaupau.
                1794. Kaua o Kalaikupule me ke kaikaina o Kahekili me Kaeo, ma Kalauao, a no ke kokua ikaika o na Kapena haole o Balaunu ma, mahope o Kalaikupule, a ua make o Kaeo ma Kalauao.
                1794. Na Kalaikupule, i alakai i na moku i komo mua i ke awa o Kou, me ka manao e kaili. Oia na moku o Jackall a me Prince Leboo, no Amerika. O Kapena Balaunu ma na Kapena. Ua kii i ka paakai i Kaihikapu, a i ka hoi ana mai, ua maloo ke kai. Ua lilo na moku ia Kalaikupule.
                1795. No ka lako i ka pu, a me ka makaukau i na moku Manao iho la o Kalaikupule e holo i Hawaii i ke kaua, aka, ua pau loa na kanaka i ka luai a me me ka hoopailua, a ua pau loa i ke kipaku ia iuka, a ua ahai ia ka moku e ka haole.
            1795. Pae mai o Kamehameha e kaua me Kalaikupule, a hee o Kalaikupule ia Kamehameha, a make i ka pepehiia ma Wahiawa.
            1795. Manao iho o Kamehameha, e holo i ke kaua i Kauai, me Kaumualii. Ua pau lakou i ka make i ka moana o Kaieieiwaho, a hoi hou i Oahu.
            1796. Hookahi makahiki me ka hapa o Kamehameha ma Oahu, lohe oia ua kipi kekahi alii o Hawaii, o Namakeha ka inoa.
            Aole nui o kahi hemahema i koe, he mea liili wale no. Nou kekahi aloha. S. M. KAMAKAU.

            KA ILINA ALII.—I ka halawai ana iho nei o ka Ahaolelo, ua hookaokoaia ae i puu dala $8,000, no ka hana ana i ka ilina alii; ua hoomakaia ka hana, i paa pono loa ai i ka pule i hala iho nei, malalo o ka Hooponopono ana a T. C. Heuck.

NA LUNA O KEIA PEPA.

EIA IHO NA INOA O KA POE MA KELA wahi keia wahi i hookohuia i poe Luna o KE AU OKOA. Me lakou nei e hooponopono ai na makamaka lawe nupepa no ka uku o ka pepa, a me ko na Olelo Hoolaha.
            HAWAII— J. H. Coney, Hilo. D. H. Hitchcock, Hilo. L. Kaina, Puna. W. T. Martin, Kau. C. N. Spencer, ". J. G. Hoapili, Kona Hema. P. Cummings, ". J. Z Waiau, Kona Akau. J. H. Kamalo, ". G. K. Lindsay, Kohala. J. Naiapaakai, ". S. P. Koko, Hamakua.
                MAUI—A. M. Kahalewai, Lahaina. P. H. Treadway, ". W. Ap Jones, ". E. Saffrey, Honuaula. C. K. Kakani, Kaupo. John Rae, Hana. W. P. Kahale, Wailuku. W. G. Needham, Makawao. T. W. Everett, ".
                MOLOKAI—Mr. Meyers.
                OAHU—J. P. E. Kahaleaahu, Ewa & Waianae. J. M. Kalanipoo, Waialua & Koolauloa. J. W. Kea, Koolaupoko.
            KAUAI— T. H. Marshall, Lihue. S. Kamahalo, ". J. S. Low, Hanalei. H. J. Wana, ". G. W. Lilikalani, Koloa. J. Kauai, Waimea.

HALE PAI KII.

AIA KO'U HALE PAI MA KA HALE E PILI ana me ka Hale Leta, maluna'e o ke Keena Pai o ka "NUPEPA KUOKOA." Ua emi loa na kii. Elua Dala no ka Pepa Kii Ekolu. A hookahi wale no dala no ke kii aniani. H. L. CHASE (Keiki) 6-tf

Hale Kuai o Ake!!

E O'U MAU MAKAMAKA NANA AU I HOOLAUNA mai i na wa i kunewa hope ae nei, ke kalahea aku nei ia, me ka hai aku ua makaukau ia e hoolako aku ia oukou i na mea a pau a ko oukou mau puuwai e kaunu ai. Ka lole o na ano a pau, ka Lilina ume naau, ka Pahoehoe uwi lua, na lole Poni, Kalakoa, a me ka Puahau o Maleka. Ko kane hoi, ke Paina, ke Kuila, a me na mea a pau a na boy o Hawaii nei e haaheo ai. Ua hiki mai nei he mau Kihei Papamu Huluhulu nui. E KOMO, E WAE NO OUKOU IHO. 1-tf.

J. L. Nailiili, & A. W. B. Nahakualii,
LOIO.

E IKE AUANEI NA MEA A PAU, O NA mea nona na inoa maluna, he mau Loio laua, a ua makaukau laua e kokua i ka poe i hoopiiia, a me ka poe hoopii no kela hewa keia hewa o lakou. A he hiki loa no hoi i ua mau Loio nei ke hana i na palapala hoopii o kela ano keia ano, a me na palapala kuai, palapala hoolimalima, palapala hoopaa, na olelo aelike a pau o kela ano keia ano, a me na palapala hoohui a pau, a me kela ano keia ano e ae o na palapala oihana, a me na palapala kupono a pau i ke Kanawai. E kakauia no me ka maikai loa na palapala. E loaa no maua, a o kekahi paha o maua ia oukou, ma HALEOLA, i Honolulu, Oahu, a i ole ia, ma Keei paha, i Kona Hema, Hawaii. E ninau no ia laua no ka uku. Honolulu, Oahu, Apr. 24, 1865. 1-tf

HUA KUKUI! HUA KUKUI!!

E IKE AUANEI NA MEA A PAU LOA O ke kuaaina, owau o ka mea nona ka inoa malalo iho nei, he hoa aloha no oukou no na kau i hala ae nei, ma ke kuai Pepeiao Laau ana. Ua hala aku la ia kikina, he AU HOU keia, a ke kahea aku nei au, e kuai no au i na HUA KUKUI i kalua ia a moa, a aila, e ki-ke ia ka iwi a pau, a o ka IO wale no ke lawe mai, e hoomaemae i ka la a maloo maikai. A e haawi no wau EKOLU DALA ME HAPLUA ($8.50) no ka barela hookahi. I ka poe e imi ana i keia, a lawe mai, e loaa no wau ia lakou ma ka Halepohaku o M. Kekuanaoa, ma AIENUI. E WIKI, MAI KAULUA! CHUNG HOON & Co. Aienui, Honolulu, Mei 1, 1865. 2-3m

OLELO HOOLAHA.

UA HOOPII MAI O KAMIKI (W.,) KUE I kana kane mare, ia Apanihina (Pake,) no Kaumakapili, Oahu, mamua, e hooki i ko laua mare ana, no ka nalowale ana no na makahiki ekolu o ua Apanihina (Pake) nei ma ka aina e, aole i lohe hou ia mai. E hanaia keia hoopii imua o ka Mea Hanohano R. G. DAVIS, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie, ma ka la 8 o Sepatemaba, i ka hora 10 o kakahiaka, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu. WM. HUMPHREYS, Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie. Honolulu, Mei 8, 1865. 3-4m

OLELO HOOLAHA.

UA MAKAUKAU KO OUKOU HOA ALOHA, ka mea nona ka inoa malalo nei, e kuai aku me oukou e na kupa Hawaii, i na lole a pau e kupono ana no na kane, na wahine a me na keiki, ma ke kumukuai haahaa loa. Aia ko'u Hale Kuai ma ke Alanui Maunakea, ma keia aoao aku o ka pa o Kaaione. E hele mai, a e nana no oukou iho. WILAMA, (W. RYAN.) Honolulu, Mei 13, 1865. 4-3m

J. KAILIAHUKEA & G. W. POEPOE.

E HIKI I NA MEA NONA NA INOA MALUNA, ke hana i ko oukou mau Palapala, e like me ka ike i loaa mai ia laua, i aoia e ka Mea Hanohano G. M. Robertson, kekahi o na Lunakanawai Kiekie, penei na Palapala: Palapala Kauoha, Palapala noi e hooponopono i ka waiwai no ka make kauoha ole, Palapala Hoolimalima Aina, Palapala Kuai Aina, Palapala Moraki, Palapala noi e hooiaio i ka Palapala Kauoha, Palapala Hoopaa, Palapala Hoolilo Hope, Palapala Mahele Waiwai, a me na palapala o na ano a pau. Eia no maua ma ke Alanui Kamita, e pili ana me ke Alanui Hotele, e wiki mai kakou, mai lohi, o kahi uku, he oluolu no. Honolulu, Mei 27, 1865. 6-3m

UA MAKEMAKE ANEI OE I KA PAPA ULAULA?

UA MAKEMAKE ANEI OE I KA Papa Ulaula Makepono Loa? Ke ike nei ana oe, aia o GEORGE G. HOWE, Ke noho kuai Papa la ma kona wahi kahiko, ma Aina Hou! 7-1m

OLELO HOOLAHA.

MA KA WAIWAI O AIHULU (k.) No ka mea, ua noiia mai ka mea Hanohano R. G. Davis, Lunakanawai o ka Aha Kiekie e Kahei (k,) no ka hookohu ia ia i luna hooponopono waiwai o Aihulu (k,) no Koolaupoko, Oahu, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poalima, oia ka la 7 o Iulai, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia noi ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu. WM. HUMPHREYS, Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie. Honolulu, Iune 6, 1865. 8-3t

OLELO HOOLAHA.

A KA WAIWAI O KAHOE (k.) No ka mea, ua noiia mai ka Mea Hanohano R. G. Davis, Lunakanawai o ka Aha Kiekie e Kaliko, e hookohu ia ia i luna hooponopono waiwai o Kahoe (k,) no Honolulu, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poalima, oia ka la 30 o Iune, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia noi ana mai, a me na mea hooolo i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu. L. McCULLY, Kakauolelo o ka Aha Kiekie. Honolulu, Iune 9, 1865. 8-3t