Ke Au Okoa, Volume I, Number 8, 12 Iune 1865 — Page 2
KE AU OKOA.
HONOLULU, IUNE 12, 1865.
MA KE KAUOHA.
Hookohuia.
E ke Kuhina Kalaiaina, Mr. H. Kapukui, i Luna haawi i na palapala ae mare ma ka Apana o Kona Akau, Hawaii.
Ua hoopukaia e ke Kuhina Kalaiaina, he palapala ae na Mr. S. W. Papaula, e hooholo i ka mare ana ma ko Hawaii nei pae aina.
Keena Kalaiaina, Iune 9, 1865.
Oihana Hoonaauao.
No ka mea, iloko o ke kau Ahaolelo i hala ae nei, ua hooholoia kekahi Kanawai i kapa ia "He Kanawai e hoopau ai i ka Mokuna 10 o ke Kanawai Kivila, a e hooponopono ai ka Oihana Hoonaauao;" a no ka mea, ma ka Pauku 31 o ia Kanawai, ua oleloia, "E kokua no hoi ka Papa Hoonaauao, e like me ka mea e hiki ai me na dala ma kona lima, i na kula ohana no na kaikamahine Hawaii, i na he kula ua kukuluia e ua Papa nei, a na kekahi mea e ae paha i kukulu, a no ia kokua ana, he mana ko ka Papa Hoonaauao e hana e like me kona manao he pono."
Nolaila, ke haiia'ku nei i ke akea, ua makaukau ka Papa e kokua aku me ke dala i na kula o ia ano, malalo nae o na Rula i hoakakaia malalo ae nei:
1. E aeia ke Kahu Kula Nui i na manawa a pau, e hele ae a e makaikai i ke kula, hookahi a oi aku paha o kona makaikai ana pela iloko o ka makahiki hookahi, a e hoike mai oia i ka Papa no ke ano a me ka holo pono ana o ke kula.
2. Aole no e kokua ia kekahi kula e ka Papa, ma ke kukulu ana a ma ka hoomauia ana paha, ke ole i hoike mua mai imua o ka Papa, he kula ia ua akaka kona hoomauia'na.
3. Aia nonoi mai e kokua i ke kukulu ana i kekahi kula hanai no na kaikamahine, e haawi pu mai me ka palapala noi, i palapala hoakaka lea no ka nui o na dala i hooliloia no ke kukulu mua ana a me ka hoolako ana. Alaila, ua makaukau ka Papa e hoomaopopo no ka nui o ke dala kokua e pono ai no ia mau lilo.
4. Ma ke kokua ana i na kula ohana i olelo muaia, e hoomaopopoia ana ke dala kokua, e like me ka nui o na haumana Hawaii iloko o ia kula.
5. A penei e haawi ai ke kokua no ke poo hookahi: No kela a me keia haumana kanaka Hawaii i noho ma ke kula ohana, eono mahina, i e umi dala;—hookahi makahiki, iwakalua dala;—elua a ekolu paha makahiki, iwakaluakumamalima dala;—eha makahiki a oi ae, kanakolu dala. E ukuia keia mau haawina i kela a me keia hapalua makahiki, oia hoi iwaenakonu o ke kau, a ma ke Karisemasa, mamuli nae o ke koho ana a ke Kahu Kula Nui.
6. Aole no e uku ana kekahi haawina no kekahi keiki i uku makahikiia ka mea nona ke kula no ua keiki la e hai, e oi aku ana ua uku makahiki la i na dala he kanalima no ka hanai ana a me ke ao ana i ua keiki nei; aole no hoi e loaa ka haawina no kekahi kula ke ole i oi aku na haumana mau i ka umi, iloko o na mahina eono mamua iho o ka hele ana a ke Kaha Kula Nui e makaikai i ua kula la.
7. Iloko o kela a me keia kula hanai, aole no emi ae ka mea i ao ia malalo iho o ka heluhelu ma ka olelo Beritania, a i ole ia, ka olelo Hawaii, ke Kakaulima, ka Helunaau, ka Pili Olelo, a me ka Hoike Honua, a me kekahi ano hoi o ka hana lima.
8. E pono ke hoomaopopo ae imua o ka Papa, ma ka hoike ana mai a ke Kahu Kula Nui, no na kula ohana e makemake ana e kokua ia, ua hooponoponoia iloko o ua kula la ma ke ano e loaa'i ka maemae, ke ola maikai, a me ka noho pono ana o na haumana.
9. No ka mea, ua akaka i ka manao o ka Papa, o ka manaoio i ke Akua, ke kahua no ia e ao aku ai na keiki iloko o ka noho pono ana, nolaila, ke lia nei lakou e hooponopono ia na kula o keia ano mamuli o na manao Karistiano. Aka hoi, ua waihoia'ku na ka poe nana e hooponopono i ua mau kula la, e wae a e koho no lakou iho, i ka aoao Karistiano i manaoia e pono ke hilinai ae.
M. KEKUANAOA, Peresi dena o ka Papa Hoonaauao.
Keena o ka Papa Hoonaauao, Iune 8, 1865.
Ke hai aku nei ka mea nona ka inoa malalo nei, i mea e kulike ai me ke Kanawai i kapaia, "He Kanawai no na aina ponoi o ka Moi, a me na Aina o ke Aupuni," i hooholoia ma ka la 3 o Ianuari i hala aku nei, i mau Bila Dala Aupuni he Iwakaluakumamahiku tausani dala, e hoopukaia aku no a hiki i ka Poakahi, la 7 o Augate, ma ka hora 10 o kakahiaka, no ka poe e makemake ana e koho no ka uku hoopanee o ua mau dala la; ma na ano a pau e hoakakaia aku ana malalo.
1. o ka poe e koho ana; ka nui e noi ia aku ai; a me ka wa e hoi ia ai.
2. Ka uku hoopanee he eiwa keneta, aohe e ae ia aku kekahi mea e ae ia aku malalo mai o laila.
3. E hoopuka ia aku no na Bila Dala Aupuni, penei: Hookahi haneri, Elua haneri, Ekolu haneri. E hana ia no hoi pela i ka poe e makemake ana i Hookahi haneri dala, Elua haneri dala.
4. E hoohamama ia aku no ka Keena hana o ka mea nona ka inoa malalo, i ka poe e makemake e koho, ma ka la a me ka hora i olelo ia. C. de VARIGNY, Kuhina Waiwai.
May 6, 1865.
I KEKAHI po iloko o keia pule i hala ae nei, i ka hora 9 paha, e ku ana makou mawaho o ka Halewai, e hoea mai ana ia manawa he wahine, i hopuia e na makai no ka uhaki ana i kekahi o na Kanawai, a e lawe ana ua wahine nei e hoopaaia. Aia ka, mahope ona, e haiamu ana, he lehulehu o na kanaka, he kanalima a oi ae, e wawa ana a e hoonanea ana no ka lawe pio ana o ua wahine nei. A ia makou e halo pono ana i ua poe he lehulehu la, ike aku la makou me ke kahaha, he poe kamalii wale no ka nui, he mau keikikane a me na kaikamahine hoi, aole i oi aku na makahiki o kekahi o lakou i ka umikumamalua, a o kekahi hoi ua eono wale no makahiki i ka nana'ku. Alaila, noonoo iho la makou, no keaha la i ae waleia keia poe kamalii e hele ma na alanui i ka po, iwaena o ka poe hookamakama, a me kela ino keia ino i ikeia a i loheia hoi ma na alanui o ke Kaona? Malia paha, he poe keiki makua ole keia. Aka, ina he makua no ko lakou, alaila, he keu o ka malama ole, a aloha ole no hoi. Ia oukou e na makua mea keiki o Honolulu nei, i na e makemake ana oukou e hoolilo i ka oukou poe keiki i poe moekolohe, inu rama, aihue, a me kela hana keia hana lapuwale, alaila, e hookuu aku ia lakou e hele i ka po ma na alanui o ke Kaona, no ka mea, he kula hikiwawe no ia i ke ao ana, he lohi ke kula la.
Maloko o na ohana i hooponoponoia me ka maikai, o ka wahine ka mea nui, nana e hoomalu i ka ohana. No ka mea, oiai ua hele ke kane i ka hana e imi i wahi ola no ka hale oia hoi ka wahine me na keiki, ua waiho aku na ka wahine e hooponopono iloko o ka hale, e hoomaemae, a e ao i na keiki. Ua kakaikahi o ka manawa e launa pu ai o ka makuakane me na keiki, aka, o ka makuahine, he launa mau. Nolaila, ina e ikeia kekahi keiki uhauha, hoolohe ole, haumia a weluwelu paha kona lole, e hele auwana ana i ke alanui, alaila, e hoomanao koke kakou, na ka makuahine auanei ka hewa, ua hemahema hoi a ua palaka. Ua oleloia e ka poe noiau, ina e noho pono ole na makuahine, hoomaemae ole, mikiala ole, pehea la e manaoia'i e puka mai ana na ano hoopono, maemae, mikiala, ma o ko lakou la poe keiki? He hemahema nui no keia iwaena o ko kakou lahui, aole i ao ponoia na kaikamahine i ka wa opiopio. Nolaila, ua makemake nuiia ko kakou MOI lokomaikai, a me kona poe Kuhina, e hookumuia i mau kula ohana, malalo o ka hooponopono ia'na e na wahine haole i makaukau no ia hana, kahi e ao ponoia'i na kaikamahine Hawaii, ma ke ano kuio, iloko o na hana hoopono a me ka mikiala e like me ko na wahine o Beritania, a me Amerika Huipuia. A ua oleloia e ka poe noonoo, oia wale no ka mea e ala'i o Hawaii a e hoopomaikai likeia'i ma o kona mau mamo, e like me ko na aina naauao. Aia iloko o keia pepa, malalo o ke poo "Ma ke Kauoha," he mau rula i hoopukaia e ka Papa Hoonaauao e pili ana i neia mea, o na Kula Ohana. A ke lana nei ko makou manao, e maliu mai ana na makua mea kaikamahine mai kela pea keia pea o ka aina me ka hauoli, e hookomo aku a e hoopiha i na kula ohana, ke kukulu ia ma keia hope aku.
O keia Kanawai i paiia malalo ae nei, he pili wale no ia i ka oihana leta o ke Aupuni. Ua ikea iloko o na makahiki i hala, mai ka manawa i kau ia'i ke Kanawai Kivila, ua malama pono ole ia kela Kanawai, no ka mea, ua nui na leta i lawe ia e kanaka me ke kau oleia i ke poo leta. A ua hemahema hoi ke Kanawai mua, no ka mea, aole i hoomaopopoia ka uku hoopai ke uhakiia na Kanawai la. No ia mau kumu, ua hooholoia keia Kanawai hou.
HE KANAWAI
E HOOLOLI AI I KA PAUKU 407 O KE KANAWAI KIVILA, A E PAKUI ANA I PAUKU HOU, E HELU IA KA PUKU 407a.
E HOOHOLOIA e ka Moi a me ka Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo kau Kanawai o ke Aupuni:
PAUKU 1. E hoololiia a ma keia ua hoololiia no ka Pauku 407 o ke Kanawai Kivila, a penei e heluheluia'i:
"PAUKU 407. Aole no e halihaliia na leta iloko o na eke leta o ke Aupuni ke hoailona ole ia mamua, aole hoi e ku i ke Kanawai e halihali kekahi kanaka i ka leta a mau leta paha mai kekahi awa a i kekahi awa; aka hoi, ina aole hoailona pai, a ua haawiia ke dala kupono i ka Luna Leta, nana no e hoailona ia mau leta "ua kaa," a e kakau hoi i kona inoa a e laweia no iloko o ka eke leta. O kela a me keia kanaka e lawe ana i ka leta a mau leta paha me ke kue i na olelo o keia Pauku, e hooukuia oia i na dala aole e emi malalo o e lima, aole nae e oi i ke kanalima, ke ku ka hewa iaia ma ka hookolokolo ana imua o kekahi Lunakanawai Hoomalu a apana paha; na ka Luna Leta Nui, a o kela me keia Luna Leta paha maloko o keia Aupuni, e hoopii no ia hewa, a o ka hapalua o ka uku hoopai, e haawiia na ka mea nana e hai no ka uhakiia'na o keia Kanawai."
"PAUKU 407a. Maluna o kela me keia moku holo pili aina e malamaia ma kahi akea kupono, i pahu, a i eke paha no na leta, i paa i ka laka, a i penaia ka inoa mawaho me na huaolelo moakaka loa, a o ke Kapena o ia moku, oia ka Agena Leta o ka Oihana Leta maluna o kona moku, a nana no e haawi aku iloko o ka Hale Leta e kokoke ana, i na leta a pau i waihoia iloko o ia pahu a eke paha, e like me ka mea i kakauia mawaho o na leta, na leta hoi i hoailona pono ia; e hookae no nae oia i na hoailona a pau maluna o na leta mamua o kona haawi ana'ku pela, a o ka Agena leta i hookae ole i na hoailona leta e like me na olelo o keia Pauku, e hooukuia oia aole e emi malalo o na dala he umi, aole hoi e oi aku i na dala he kanalima, ke ku ka hewa iaia ma ka hookolokolo ana imua o kekahi Lunakanawai Hoomalu a apana paha; a ina e hana hou ia hewa, alaila, e hiki no i ka Luna Leta Nui ke hoopau i ka palapala ae holo pili aina o ka moku nona ke Kapena i hana pela, mahope o ka hoahewaia ana imua o kekahi Lunakanawai Hoomalu a apana paha, mamuli o ka hoopii a kekahi Luna Leta."
Ua aponoia i keia la 10 o Ianua ri, M. H. 1865. KAMEHAMEHA R.
O ke Kanawai i pai ia malalo iho, ua pai ia kona pauku, ano nui ma kela Poakahi, Helu 7 o KE AU OKOA, aka, ke pai hou nei makou ma kona kulana iwaena o na kanawai e ae.
HE KANAWAI
E HOOLOLO AI I KA HAAWINA 13 O KE KANAWAI KIVILA "NO KA HELU ANA I NA AUHAU," A E HOOMAKAUKAU ANA I MEA E HELU A E OHI AI ME KA POLOLEI I NA AUHAU HOLOHOLONA, A E KAU ANA HOI I HOOPAI NO KA HUNA ANA I KA WAIWAI.
E HOOHOLOIA e ka Moi a me ka Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo kau Kanawai o ke Aupuni:
PAUKU 1. E hoololiia, a ma keia ua hoololiia no ka Haawina 13 o ke Kanawai Kivila, ma ka pakui hou ana mahope iho o ka Pauku 492 i kekahi puuku hou e heluheluia penei:
"PAUKU 392 (a) Na ka mea nona ka mea hoolimalima mai, a mea paha e noho ana i ka aina e haawi aku i ka Luna Helu a mau Luna Helu paha, i palapala hoike o na inoa o na kanaka a pau nona na Lio, Miula, Iakake, a holoholona e ae paha i ku i ka auhau e holo ana maluna o ia aina, me ka ike a me ka ae pu ana o ka mea nona ka mea hoolimalima mai, a me ka mea e noho ana i ka aina, a me ka nui o ia mau holoholona; a ina aole e hoike mai pela e manaoia na ka mea nona, ka mea hoolimalima mai, a me ka mea e noho ana i ka aina ia mau holoholona i mea e auhauia'i. Ina e haawi ole mai i ka mea nona, ka mea hoolimalima mai, a mea paha e noho ana i ka aina i ka palapala hoike i haiia maluna, e ole paha e hookomo pu ia me kona ponoi, alaila, e hoopili ia ia na hoopai a me na poino i haiia ma ka pauku eha haneri me kanaiwakumamakolu. O ka mea e hoike oiaio ole ana i kona waiwai e like me ka mea i hoakakaia ma keia a me ka pauku maluna iho, e hiki no ke auhauia oia i ka palua o na auhau maluna o ka waiwai i hunaia pela."
Ua aponoia i keia la 30 o Dekemaba, M. H. 1864. KAMEHAMEHA R.
Ua hoololia ke kanawai malalo iho, no ka poe Luna Auhau i loaa kekahi mai ino, a mai e ae paha, i kupono ole ia lakou ke hele iwaena o ka lehulehu.
HE KANAWAI E HOOLOLI AI I KA PAUKU 510 O KE KANAWAI KIVILA.
E HOOHOLOIA e ka Moi a me ka Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina, i akoakoa iloko o ka Ahaolelo kau Kanawai o ke Aupuni:
PAUKU 1. E hoololiia a ma keia ua hoololiia no ka Pauku 510 o ke Kanawai Kivila, ma ka hookomo ana mahope iho o ka huaolelo "e make" i na huaolelo "a ua loaa paha i kekahi mai, e hiki ole ai ia ia ke lawelawe i na hana o kana oihana," i heluheluia'i ua pauku la penei: "PAUKU 510. Ina e make a ua loaa paha i kekahi mai e hiki ole ai ia ia ke lawelawe i na hana o kana oihana kekahi Luna Auhau mamua o ka pau ana o ka ohi ana i na auhau o kona Apana, e hiki no i ke Kiaaina me ka ae ana mai o ke Kuhina Waiwai e koho i kekahi kanaka nana e ohi i na auhau a pau pono mai, a e loaa no i ua kanaka la ka uku kupono i ka manao o ke Kiaaina me ke Kuhina Waiwai; a e ili no maluna o ua kanaka la na mana me na hana a pau, a me na koina o ia oihana, e like me na Luna Auhau e ae. E pili no nae kana hana i na auhau i koe i kona wa i kohoia'i."
Ua aponoia i keia la 31 o Dekemaba, M. H. 1864. KAMEHAMEHA R.
Ka Paio Misiona ri.
Helu 2.
E KA LUNA HOOPONOPONO O KE AU OKOA: —Ua hooki au i kela pule, me ko'u hoike ana i na olelo o na Misionari ponoi, e hoomaopopo ana, ua nui no o ka hana i koe ma Hawaii nei, aole hoi i pau loa i ka hana ia e ka poe Roma a me ka poe Kalavina.
Ua olelo ka Bihopa, "Ua hoao makou e hapai i ka hana iwaena o ka poe i pili ole i na Ekalesia, aole hoi e hookaawale ae i ka poe i pili i kekahi o na Ekalesia." Ua hooiaioia keia ma ka palapala a Lowell Kamika, ka Misionari Kalavina o Honolulu, ka mea hoi nana i olelo penei:
"Ua hele mai keia poe hoomana a ua noho ma Honolulu, mahope mai o ko kakou halawai nui. Ua hoonoho ia e lakou he Ekalesia, a ua komo malaila kekahi poe i olelo mua ia he poe Epikopo, a me kekahi poe hoi i manaoio ole mamua. O ka Moi a me ka Moi Wahine, a me kekahi poe haole i hele kakaikahi iloko o na hale pule mamua, o lakou na hua mua i palaku, a i ohi ia, a i hooiaioia e keia aoao."
He ano hoowahawaha kela mau olelo, e hoino ana i ka Ekale sia, a me ka Moi i make, a me ka Moi Wahine lokomaikai, o Emma. Aka, ua hoike ae ka Bihopa i kela mau olelo, i mea e hoomaopopo ai, ua imi kona Ekalesia e ohi i na "palamaunu i haalele ia e ka poe e ae," a e hoopomaikai i ka poe i pili ole i kekahi aoao pule. Alaila, ua olelo ka Bihopa penei:
"Ae! aia no mawaena o ka poe aole i ike ia he poe aaipule mamua, a aia no hoi mawaena o ka poe aole i ike pinepine ia e hoomana ana mamua, ka lanakila ana o ko makou mau haipule. Ina he mea hilahila ia makou ka loaa ana iwaena o ko makou hoa, ka mea i ku i keia mau olelo, alaila, 'ua hemolele makou no ko makou hilahila,' ua hele mai oia i keia ao, aole no ka poe pono, aka, no ka poe hewa, e mihi i ko lakou hewa, a o keia ka ka poe Paridaio i hoohewa ai, no kona noho pu, a ai pu ana i ka berena me ka lehulehu a me ka poe hewa. Ke ae aku nei makou ia makou iho ma na olelo a ka Haku, a ke hoomaikai aku nei no hoi makou i kona kuhikuhi ana mai i ke ala. Ke makemake nei makou e kuhikuhi aku i ke ano e o ka noho ana o na kamaaina a me na malihini malalo o ko lakou kuhikuhiia'ku i ke ola o ka uhane e makou, ka poe kuokoa a me ka poe i hoaiai ole ia i na mea o ka lani, ka poe i sila paa loa ia iloko o ka lima o ke Akua, a me kona luakini; i na wahine a me na kane i ike ia e inu ana i ka rama, hookamakama, a pela aku mamua, a ke aneane nei e pau ia, a ke hoomaopopo nei lakou, he wahi maha ma ka lani. Aole makou i hele mai e imi i na pomaikai o ke kiko a me ka pono o ka noho ana, aka, i hele mai makou e hana i ka makou hana malalo o Kristo a me kona Ekalesia, ma kahi hoi i kuleana ole ia, i mea e kokua aku ai i ka Moi, ka Makua o kona Lahui."
He oiaio paha, ua hele mai kekahi poe mai na Ekalesia e ae, a i o makou nei. Aole nae makou i hoole aku ia lakou, aka, aole makou e hana e like me ka poe Pari daio, a Iesu i olelo ai, "Ke poaihele nei oukou i ke kai a me ka aina, i kaana mai ai na oukou kekahi haumana." Mataio 23: 15.
Ua olelo ka Papa Misiona ri Amerika, "Ua manao ka Bihopa, he mea ole na mea a ka poe Kalavina i hana'i." Ke hoole nei ka Bihopa ia mea, aole he oiaio. A ua ninau iho oia i kona anaina pule, "Aole anei au i olelo mau no ke aloha o ke Akua i na mea a pau, o kela a me keia Ekalesia?" A ua lawe i kau wahi noloko ae o kona hai olelo ma Enelani, a noloko mai no hoi o ka Buke Ui ana i pai ai maanei. Aia iloko o ua Buke Ui la keia ninau me kona olelo pane:
"N. 30.—Pehea kakou e hana aku ai i na hoahanau o na Ekalesia e ae?
O.—E aloha'ku ia lakou, no ka mea, o ko kakou mau hoa Keristiano no lakou, e hoopili aku i ka lakou mau hana maikai, e pule no lakou, a e hoomanao aole kakou i hoola ia no ko kakou lilo ana ma kela Ekalesia a me keia Ekalesia, aka, e hoao ana kakou e hana me ke aloha a me ka manaoio, i na kanawai o ko kakou Makua iloko o ka Lani."
A ke olelo nei ka Bihopa, "Ua ae mau no makou, na Kahuna Epikopo, ua hooikaika a ua holo mua na Misionari Kalavina, ma Hawaii nei, i ka hoolaulaha ana, mamuli o ko lakou ao ana, mamuli hoi o ke kokua ana o na 'Lii, i ka manaoio a lakou i hilinai ai, oia ka manaoio ia Karisto; a pela no, ua haawi lakou i keia lahui i ka palapala, ua pai ia ka Buke Hemolele, a ua hookumu ia na kula. A oia wale no ka mea i koi ia makou e olelo ae. Ua ao lakou i na kanaka iloko o ka mooolelo kamahao o ka hele ana mai o ke Kalahala ma ke ao nei, i kona hoeha ana a me kona make ana; a ua hoike no lakou o ka Uhane Hemolele o ke Akua, oia wale no ka mea e hana hou ai a e hoomaemae ai ke ano hewa o kanaka. A o keia mau mea a pau, ke apono aku nei makou, oia no ke kokua o ka manaoio Karistiano. A ke aloha nui aku nei makou ia lakou, no ka hoomakaukau ana i ke alanui no makou e hele mai ai, i ka maa ana hoi o na kanaka i ka lohe i keia mau mea ano nui. Aka, i ka olelo ia ana e keia Papa Misionari Kalavina, ua hoole makou i ka mea i ao mua ia, oia hoi o ke ola ma o Karisto wale no, nolaila, ke ninau aku nei makou ia oukou e ka poe e noho mai ana, a i hoolohe mau i ko makou hai olelo ana, aole anei keia he wahahee maoli? Aole anei makou i kuhikuhi mau aku i ke Keiki Hipa a ke Akua, nana e lawe i na hala o ke ao nei?"
Ua olelo ka Papa Misionari, "O ka Bihopa me kona poe Kahuna, he mau makamaka lakou no ka naaupo a me ka hewa." Nolaila, ua ninau iho ka Bihopa, "Ina he poe makamaka kona mau Kahuna no ka naaupo a me ka hewa, mamuli o ke kipa ana ma o ka poe mai, a i ko lakou ao ana iloko o na kula paha, a i ke kahea ana hoi i ka poe hewa e mihi. O na wahine Hemolele e noho la ma Lahaina, e ao ana i na kaikamahine Hawaii, a e alakai ana ia lakou e noho pono a me ka maemae, he poe makamaka anei lakou no ka naaupo a me ka hewa?" A he hoahewa la ka Bihopa i na olelo niania wale o ia ano, no ka mea, he hewa ia, a he kupono ole i ke aloha Karaistiano.
Olelo mai ka Bihopa, aole no i kue kona Ekalesia i ka Kalavina, aka, ua hoolawa ae i na mea a Kalavina i nele ai. Ua hoolilo ka poe Kalavina i ka la Sabati, oia ka la ehiku iloko o ka pule, oiai o ka la mua iloko o ka pule ka pololei, e like hoi me ka mea i malama ia ma na Aupuni Karistiano e ae a pau ma ke ao nei. Ua hana paha na Misionari me ia i mea e hoomanao ai na kanaka, oia no ka la Sabati o na Iudaio, i hoakaka ia ma ke Kauoha Kahiko. Na na Aposetolo nae i hoololi ia a i ka la mua, i mea e hoomanao mau ia'i i ka la o Karisto i ala mai ai mai ka make mai. Eia hoi kekahi. Ua manaoia e na Kalavina, he mea liilii ka oihana Bapatema, a ua olelo iho ka Bihopa, penei:
"Ua bapatema pinepine makou i na keiki liilii, mahope koke iho o ko makou ku ana mai, na keiki a lakou i hoole ai i ka bapatema ana, a na makou i kuhikuhi mua i ua mau keiki la i na anuu e pomaikai ai ka uhane. A e lilo keia i mea na ka mea i kupono no keia mau olelo. Oia la, o ka mea a lakou i hiipoi ai, ka mea nana i imi i ka lanakila o Hawaii nei, ke 'Lii Ilihia Kamehameha III i hala e aku nei, ka mea no hoi e noho ana i ko lakou kau, ua ae ia'ku oia e make bapatema ole ia."
Alaila, hoike ae la ka Bihopa aole no e hiki i kela kanaka keia kanaka e kukulu i Ekalesia e like me kona makemake iho, aka, wahi ana, hookahi wale no Ekalesia ma ke ao nei i ikemaka ia, ma na lahui he nui ma kela wahi keia wahi o ka honua nei, a o ka mookahuna o ia Ekalesia, aole loa ia i haki mai kahiko mai. Oia ka Ekalesia Katolika, a o ka Ekalesia o ka Bihopa, oia no kekahi o na Lala. Ua ku kona ano i ka Ekalesia o na Aposetolo, aole hoi pela na Ekalesia e ae i ike ia ma ke ao nei. O ke Katolika Roma, aole oia i like me ia. O ke ano o kela hua olelo, Kakolilo; oia keia—"I laulaha ia mai kinohi mai." Ua olelo ka Bihopa, o ka Pope ka i pakui aku he mau mea hou ma ka manaoio kahiko a me ka olelo a ke Akua, a o ka poe Kalavina, ua hoemi ae lakou i ka manaoio kahiko a me ka olelo a ke Akua. O ka Ekalesia Enelani, aia no ia iwaena konu o keia mau Ekalesia a i elua, a like a like. Ua ahewa ka Bihopa i na Misionari i ko lakou hoopau ana i na hula lealea hala ole o ka wa kahiko ma Hawaii nei, a no ko lakou pane ole i na hana lealea pono ole me kekahi mau hula a hana lealea e ae i hewa ole, no ka mea, ke ike ia nei na hula maemae ma na aina Karistiano a hiki wale i keia wa.
Aia a keia pule ae, e hai hou ana au i kekahi mau mea noloko ae o ka hai olelo a ka Bihopa. Me ka mahalo,
IOANE KAIMIOLA.
Ulakoheo, Honolulu, Iune 8, 1895.
Na mea hou o ke Alo Alii.
Ma ke kaona nei ka Moi ke Alii i ka Poaha iho nei a hoi no. Ma ka la 7 iho nei ua iho aku ka Mea Hanohano ke Kiaaina o Oahu, ka Luna Dute Nui W. F. Allen, he Kanikela o Peru Mr. Waterman a me Kapena Hanamu. Ua loihi ka nanea ana o ka Moi me lakou, a ia ahiahi hoi mai lakou ma ke kulanakauhale.
Maikai ke ola o ka Mea Kiekie Kekuanaoa. Ma ka Poalima ua pii oia ma Kehehuna i ka nana hoike kula, mau no ka ikaika a me ka lawa o ke kino o ka Mea Kiekie.
Ua maikai no hoi ke ola o ka Mea Kiekie Princess Kamamalu.
Ua hele ke Alii Mrs. Bihopa, (Pauahi) ame ke Alii Mrs. Dominis, (Kamakaeha) i ua nana hoike kula 'la ma Kehehuna i ka Poalima iho. I ka Poalima ua hele aku ka Mea Hanohano ke Kiaaina o Oahu, ka Mea Hanohano Mr. Bihopa, a me ka Haku Puuku ma ka moku Smyrniote e ike, a e aloha aku i kekahi o na malihini aloha o Sapalakiko i hele mai ai e makaikai ma Hawaii nei; malaila no ke Alii Mrs. Bihopa (Pauahi) a me ke Alii Mrs. Dominis (Kamakaeha.) Na inoa oia mau malihini o Mr. a me Mrs. Williama, Mrs. Fula a me Mrs. Gofa. Ua hookipa aloha ia no keia mau malihini e ka Moi a me na mea a pau i hoopomaikai aku ia lakou ma ka launa ana.
Ma ka Poakolu ua hele ka Mea Hanohano ke Kiaaina o Hawaii ma Pawaa i ka holoholo hoolana. Malaila o Kapena Hanamu, ka Major Moehonua me kana wahine, ka Mea Hanohano ke Alii Keohokalole, ka Mea Hanohano J. W. Makalena. Hoi mai lakou, a aloha ana ia ahiahi ma ka hale o ka Major Moehonua.
Ua holo aku ka Mea Hanohano ke Kiaaina o Oahu ma Waiomao Oahu i ka Poaha iho nei. Ma ka hololio na malihini hookipa o ka Moi, Mr. Mrs. Hanamu i ka Poaha iho nei, a a ma ia ahiahi no ua kipa ae laua a ike i na Alii ka Mea Hanohano Mr. Mrs. Bihopa.
Oihana Hookolokolo.
AHA KIEKIE MA KE KEENA.
June 3. Ka waiwai hooilina a Kekapai, k. no Honolulu. Ua hoopukaia ka palapala Hooponopono Waiwai na J. H. Kaunamano.
June 5. Ua aponoia ka papa helu waiwai a Kekaawe. L. Hooponopono waiwai a A. Kane, no Honolulu, a ua hooholoia, o Kekaawe ka hooilina.
June 6. Ka waiwai hooilina a Kahalaopuna, no Kohala, Hawaii. Olelo ka Aha, aohe mana o ka Aha Hooponopono Waiwai Hooilina e mahele i na waiwai paa, nolaila e hoihoi ia keia hoopii i ka Aha Kanawai. A e like no me ia ka hoopii e pili ana i ka waiwai a Kalimahua no Waialua, Oahu, e hoihoi ia e hookolokolo maoli no.
June 6. Ka waiwai hooilina a Ikiiki, no Honolulu. Hooholoia, o Kukao laua me Nawahie na L. Hooponopono, a o Kukao a me ka hooilina a Kaluakai, oia na hooilina.
June 9. Kalepo, k. Kue ia Kamainainai, w. Hooholoia e oki i ko laua mare ana.
AHA HOOMALU.
Iune 3. Ahule, (keikikane,) he auwana, hoihoiia i ke kula ao hanalima.
Iune 5. J. Kelly, (hapa nika,) aihue i ka waki a ka haole, hoopaiia $25 a me hookahi makahiki ma ka hana oolea. Hoopii hou ae ia Judge Kamakau, a ua haule kona hoopii; Mahuka, ona a walaau, $6; Helewale, ona, $6; Noii, ona, $6; J. Hinau, ona, a me ka holonui $12; Mr. Brash, kue i ke Kanawai no ka hoomaemae i na alanui, hookuuia.
Iune 6. B. F. Fuller, hakaka, $6.
Iune 8. M r. Colsom, ona, $6; Kuapuu, ona, $6.
Ua loaa maloko o ke ope pepa o ke Kuokoa, i ka wa oia pepa malalo o ka hooponopono ia ana e Wini, kekahi mau palapala e hoouna ana i Hilo, Hawaii, me ke poo leta ole. Oia hana ana, he hana kue no ia i ke Kanawai, a e hooopai ia no, ka mea nana ia mau palapala ke loaa.
No ke koho ana i na Luna o ka poe o ka Oihana Kinai Ahi.
Ma ke ahiahi o ka Poakahi, June 5. Ua koho hou ia na Luna Nui no ka Oihana Kinai Ahi, ma ka Hale Kaa Wai o ka Helu 2, o Honolulu nei. Ua wehe ia ka puka no ke koho balota ana, ma ka hapalua o ka hora 7. O Mr. R. Lewers ka Luna Nana, o J. S. Smithies a me Mr. C. T. Gulick, na Luna Helu, a eia malalo nei ka nui o na balota i helu ia:
R. Gilliland, Luna Nui, 128 balota.
Daniel Foster, Kokua Luna Mua, 82 "
Geo. Clark, " " " 44 "
C. E. Williams, " " Alua, 125 "
Mahope iho o ka pau ana o ke koho ana, ua loaa mai i na Hoa Kinai Ahi o kela Helu keia Helu, ka hanohano nui, no ko lakou poloai ia'na mai e na kulu wai lehua o ka oluolu me ke aloha, e na Hoa o ka ipo ahi wela o ka Helu 4, e naue aku ma ko lakou Hale Oihana Kinai Ahi, e paina ai, a e uumi i na ki a Kaunu, ua olioli no hoi na Hoa o na Helu e ae, i noi ia mai e naue aku. A o ka lakou hana maikai a hiwahiwa ma ua po la, aole paha he ahi nui ma keia kulanakauhale e hiki ai ke nome iloko o na puuwai o na Hoa a pau o ia oihana kelakela e hoopoina, a aole no paha he kanaka a he mau ohana ma keia mau mokupuni e hiki ke hoopiha a kaniuhu i ka lakou hana maikai!
"O ke ahi, aole ia e olelo mai, ua ana au,
O ka hao a ka wai nui, aohe opala koe."
Na Palapala.
"J. R. P." ua loaa mai kau palapala, nona ke poo, "Ke koi ana o ka leo aloha o ka Euanelio," aole nae makou i pai ia, no ka mea he kupono wale no kela mau olelo ke hoopuka ia iloko o ka halawai pule, e paipai ai i ka poe hoohanau palaka, a he kupono ole no hoi i ka Nupepa.
J. W. Mika sobe, ua ponopono iki ko wahi palapala, aka, no ka piha e o ka pepa, nolaila, ua waiho ia a i kekahi manawa. A pela no me kekahi mau mooolelo Hawaii, a B. L. Koko, aia mahope, e pai ia.
J. W. K. Napuaikaeha, Waimea, Kauai, e olelo ana he pilikia ko lakou no ka hoolilo ana'ku i ka haole i kekahi aina. Eia ko makou malaila, he kuleana ko ka mea aina e kuai aku me hai i kona aina, a nawai anei ia wahi?
O na palapala a J. Moku, Koae, W. E. Nawai, S. W. Nailiili, a me na mea e ae he nui, ua waihoia a i kekahi manawa e aku.
I na Luna o Ke Au Okoa.
Ke nonoi hou ia'ku nei na Luna lawelawe o KE AU OKOA, i ko lakou manao ahonui, e hoihoi hou mai i ke koena o ka Helu 2, oiai na leo kupinai o ka poe e makemake ana e lawe i ka pepa, ua poloai mai lakou i ko makou oluolu, e nonoi haahaa aku i ko oukou manao aloha ia lakou.
Ua hoike iho nei ke Kula Alii (Royal School) ma Kehehuna i ka la 9 iho nei o June, ua maikai no hoi ka hoike ana o na Kula, malalo o ka hooponopono akahele, a mikioi o ke Aupuni a me na Kumu, Mr. M. B. Beckwith a me Miss. R. A. Brickwood. Ia la nae, ua waiho aku o M. M. B. Beckwith i ka lilo ana i Kumu no ia Kula, a ke manao lana nei makou, e loaa ana no ke Kumu Kula maikai i like me ia. No ka piha loa o ka pepa, e waiho no makou i ka moolelo o ka Hale Kula, a hoopuka aku.
LONO WALE.—Ua pa-e mai i o makou nei ka lono hanohano, e hai aku imua o ke akea, eia no ia. Ua hoouna aku nei na Hoa o ka Helu 1, i puu dala $1400.00 i Amerika, i mea e kuai ai i Kaa Wai hou no lakou, no ka mea, o ke Kaa Wai kahiko o lakou, ua aneane pau kona mau la ikaika. A hoomanao ae la makou i kekahi mau lani mele, penei" "Ua hala ka Puulena, aia i Hilo, Ua imi aku la ia Papalauahi."
HALE NO KA POE PUPULE.—Ua oluolu makou i ka hai aku, ua kuai iho nei ke Kuhina Kalaiaina, i wahi Apana aina, i kahua e kukulu ai i hale no ka poe pupule, mauka ae o Kapalama, ma Kawaiki, a he wahi oluolu no hoi ia no ia poe, aole no hoi e pilikia loa ka lehulehu, a no ke kokoke loa no hoi kekahi o ka wai.
E hoike haiolelo ana ke Kula Alii (Royal School) ma Kehehuna i ka po o ka la apopo, i ka hora 7 1-2, a ke hai aku nei makou me ka olioli i na makua a me na makamaka o na keiki, e naue ae ma ia po, i ike oukou i na hana hiwahiwa a na keiki, a he mau mele himeni no hoi kekahi e hoolea ia'na ia po, o na pua pikake a me na opuu rose o Kaliula, e oluolu ko oukou puuwai e naue ae malaila, i ike oukou i na hana hilu lua ole a na kunane.
HALE I PAU I KE AHI.—Inehinei, oia ka la Pule, ua pau i ke ahi kekahi hale pili ma Kapauhi, i Honolulu nei. Aohe akaka lea ke kumu o ke ahi, aka, mamuli o ka mikioi a me ka ikaika o ka poe Kinai Ahi, ua hoopakele ia, aole i a kau hale laau o ia wahi.
UA HOLO, I PAKELE.—Ma ka la 6 o keia mahina, ua holo aku i Kalifonia, kela haole pue kaikamahine, o Wm. Bu, i mea paha e pakele ai i ka hookolokolo ana. Ua waiho nae kona mau dala bela, $1,500, aia ma ka lima o ke aupuni.
E halawai ana ke Kula Holomoku ma ka Hale Kula o W. N. Pualewa i keia ahiahi ma ka hora 4. Nolaila, ke poloai ia 'ku nei na hoa i ko lakou manao oluolu e naue ae.
MAKE KA MALIHINI.—Inehinei, la 11 o Iune, make aku la o Tilekai, kekahi o na'lii o Nuuhiwa i holo mai maluna o Hoku Ao.