Ke Au Okoa, Volume I, Number 5, 22 May 1865 — Page 4

KE AU OKOA.

HONOLULU, MEI 22, 1865.

 

Ka Moookuauhau, a he Papa Hoomanao hoi, o na mea kaulana maloko o na mooolelo Hawaii.

Ua hoomakaukau muaia keia Papa kuhikuhi, noloko ae o na moolelo Hawaii e ka Rev. A. Polepe, no Molokai. Ua paiia iloko o ka Buke Mahele Olelo o Aneru, a i keia manawa, ke pai hou ia nei e makou maloko o KE AU OKOA, me kekahi mau pauku hou i haawiia mai e Wm. H. Pease, Esq., (Mi. Pi.) He mea waiwai loa keia no na Luna Helu a me na Lunakanawai, e malamaia ma ko lakou keena.

1716. Hanau o Keaulumoku, ma Naohaku i Kohala.

1752. O Kalaniopuu ke alii o Hawaii Komohana, oia hoi o Kona.

1769. Maalo ae ka hoku Venus mawaena o ka La a me ka Honua, na Kapena Kuke ia i nana ma Bolabola.

1774. E noho ana o Keaulumoku me Kahahana, ke alii o Oahu.

1775. Lilo o Kaahumanu i wahine na Kamehameha I.

1776. A hiki i 1778. Ke kaua ana o Kahekili ke alii o Maui, me Kalaniopuu ke alii o Hawaii.

1778. Ianuari 14, kuu muaia ka heleuma o Kapena Kuke ma Waimea, Kauai, ua ike mua nae oia ia Oahu.

1778. Novemaba, kipa ae la o Kapena Kuke ma Maui Hikina.

1778. Kamehameha, he alii koa ia malalo o Kalaniopuu, aia i ke kaua o Maui e kue ana ia Kahekili.

1779. Ianuari 17, kuu ka heleuma o Kapena Kuke ma Kealakekua, Hawaii.

1779. Feberuari 14, hoomakeia o Kapena Kuke ma Kaawaloa, Hawaii.

1782. Aperila, make o Kalaniopuu, a ua hooili ae kona aupuni ia Kiwalao kana keiki ponoi.

1782. Iulai, ke kaua o Mokuohai iwaena o Kamehameha me Kiwalao, ma Keomo Hawaii, lanakila ae la o Kamehameha, make o Kiwalao, a lilo iho la o Keoua ke alii o Kau a me Puna.

1782. O Keawemauhili ke alii o Hilo, Hawaii.

1782. Hakuia ka mele, "Huai ka lani," he wanana ia no ka hoauhulihia ana o Hawaii e Kamehameha.

1782. Noho Moi o Kamehameha no Kona, Kohala a me Hamakua.

1782. Dekemaba, make o Kanekoa ia Keoua iloko o ke kaua.

1783. Maraki, hoouka kaua mua ma Laupahoehoe, o Kamehameha e kue ana ia Keawemauhili, a me Keoua, na'lii o Kau a me Hilo.

1784. Ke kaua ana ma Hapuu.

1784. Make o Keaulumoku, ka mea kaulana no ka Haku mele, he 86 kona mau makahiki.

1785. Hoouka kaua alua a Kamehameha ma me Keawemauhili laua o Keoua, na 'lii o Kau a me Hilo.

1786. Ku mai ka moku, o Lo ka inoa.

1787. Holo aku o Kaiana i ka aina e, (Kina.)

1790. Ke kaua o Kepaniwai , o Kamehameha e kue ana ia Kalanikupule, ma Wailuku, Maui.

1790. Ku mai ka Eleanor , Kapena Metcalf, ka mua ia o na moku Amerika i hiki mai i Hawaii nei.

1790. Make o Keawemauhili iloko o ke kaua me Keoua.

1790. E noho ana o Kamehameha ma Kaunakahakai, Molokai.

1790. Lawe pioia o Keoua e Kamehameha ma Kaopapaa, Hamakua, Hawaii, a lilo iho la o Kamehameha ke alii maluna o Hawaii a puni.

1790. Noho aku o Keoni Ana laua me Aikake Olohana me Kamehameha.

1791. Hoouka kaua o Kepuwahaulaula , ma Kohala, i Hawaii, o Kaeo ke alii o Kauai, a me Kahekili, ke alii o Maui e kue ana ia Kamehameha, a lanakila o Kamehameha.

1791. Make ke alii o Maui, oia hoi o Kahekili.

1791. Iloko o keia makahiki i make ai o Kalanikupule, ke keiki a Kahekili, ke alii o Maui me Oahu, ma ke kaua ana o Nuuanu i make ai o Kalanikupule, alaila, lilo iho la o Kamehameha ka Moi maluna o na Mokupuni o Maui, Molokai, Lanai, a me Oahu, a hui ia me ke aupuni o Hawaii.

1792. Hoomake ia o Keoua ma Kawaihae.

1792. Hiki mua ae o Vanecouva ma keia pae aina, a haawi mai he mau bipi, hipa, a pela aku.

1792. Ku mai ka moku Beritania Dædalus ma Waimea, Oahu, a luku ia kekahi poe o ia moku e na kanaka o Waime.

1793. Hoao o Kamehameha e holo aku i Kauai, a hiki ole no ka pakuikui o ka makani. Ua kapaia ia holo ana o Ieiewaho .

1793. Ku o Vanecouva ma Lahaina.

1794. Ike mua ia ke awa o Honolulu. Komo aku he mau moku Amerika, o ke Jackall a me ka Prince Leboo . Haele aku na kapena o keia mau moku ma ka loko paakai o Aliamanu, ma Moanalua, Oahu, i paakai no ko laua mau moku, a luku ia lakou malaila e na kanaka maoli.

1795. Ke ku hope ana mai o Vanecouva, a holo loa kela.

1795. Ku ka moku Beritania o Dædalus ma Niihau. Ianuari 1, pepehiia na 'lii moku.

1797. Hanauia o Liholiho, Kamehameha II.

1797. Make o Namakeha ma Hilo, i ke kaua o Kaipalaoa.

1798. Hoomakaia ke kalai ana o na Peleleu.

1801. Ku mai ka Peleleu ma Kawaihae.

1802. Ku mai ka Peleleu ma Lahaina.

1802. Make o Kameeiamoku ma Lahaina.

1803. Ku ka Peleleu ma Oahu.

1804. Ka mai ahulau i kapaia ka ahulau okuu .

1808. Ualakaa. I oleloia, ua kanu ka uala ma kekahi puu o Oahu, a no ka nui o ka ulu ana, kaa iho la ia mai a ilalo i ke kula, no ka hiki ole ka i ke amo ia.

1809. Hoomaka o Kanihonui e pue ia Kaahumanu, a pepehiia oia.

1810. Ka halawai ana o Kamehameha laua o Kaumualii ke alii o Kauai, a haawi ae la o Kaumualii i kona aupuni ia Kamehameha. Nolaila, ua lilo na Mokupuni a pau malalo o ke alii hookahi, Kamehameha I.

1812. Hoi o Kamehameha i Hawaii. Ua kapaia kela holo ana, o Niaukani .

1812. Kukulu ia ka palekai o Kiholo.

1815. Hanau o Nahienaena.

1816. Ku mai na moku Rukini.

1816. Hoomakaia ke kukulu ana o ka Papu o Honolulu e Kalanimoku.

1817. Ua paa ka Papu o Honolulu.

1819. Mei 19, ka make ana o Kamehameha I.

1819. Okatoba, hakiia ke kapu e Liholiho i ka po o Kukahi.

1819. Hakiia ke kapu ma Oahu, i Novemaba.

1820. Ke kaua o Kuamoo, Hawaii, no ka haki ana o ke kapu keia kaua.

1820. Maraki 30, ku mai na Misionari mua ma Kailua.

1820. Aperila 18, ape aku na Misionari mua ma Honolulu.

1820. Iulai, hiki mua na Misionari ma Kauai.

1820. Holo aku o Liholiho i Maui.

1820. Ku mai ka Mary ma Honolulu, oia ka moku Okohola mua i hiki mai ia nei.

1821. Feberuari, holo ae o Liholiho i Oahu.

1821. Iuali 22, hiki aku la o Liholiho i Kauai.

1821. Akahi a kukuluia ka hale pule Karistiano ma Honolulu.

1822. Ianuari 7, hoomakaia ka oihana paipalapala ma keia Pae aina. Na Liholiho i kaomi i ka palapala mua i paiia.

1823. Ianuari, hoi mai o Kaahumanu mai Hawaii mai.

1823. Aperila 4, hiki mai o Mr. Ellis ma Tahiti mai.

1823. Aperila 27, hiki mai ka puali alua o na Misionari.

1823. Sepatemaba 16, make o Keopuolani.

1823. Novemaba 27, holo aku o Liholiho laua o Kamamalu i Beritania, me ko laua mau ukali, a waihoia ke aupuni ia Kaahumanu.

1824. Maraki 23, make o Keeaumoku, ke Kiaaina o Kauai.

1824. Mei 26, make o Kaumualii, ke alii o Kauai, ma Honolulu kahi i make ai.

1824. Iulai 8, make o Kamamalu ma Ladana.

1824. Iuali 13, make o Liholiho ma Ladana.

1824. Aukake, ke kipi ana a Humehume ma Kauai.

1824. Aukake 18, make o Kiaimakani iloko o ke kaua.

1824. Aukake, iho ae o Kapiolani iloko o ka lua o Kilauea.

1725. Mei 4, hoi mai o Boki, a me Kekuanaoa ma mai Beritania mai, maluna o ka moku manuwa Blonde , me na iwi o Liholiho laua o Kamamalu.

1826. Feberuari, ili aku a noha ka moku Ladana ma Kauai.

1826. Haunaele na luina o ke kialua manuwa Dolphin ma Honolulu, wawahiia e lakou ka hale o Kalanimoku.

1826. Kaapuniia o Oahu e Kaahumanu.

1826. Hoolaaia ka hale pule o Mokuaikaua, ma Kailua, Hawaii.

1826. Make o Kahalaia.

1827. Feberuari 8, make o Kalanimoku.

1827. Okatoba 23, kipuia o Lahaina e Kapena Kalaka.

1827. Okatoba, ka mareia'na o Kinau laua o Kekuanaoa.

1828. Maraki 30, hiki mai ke kolu o na puali misionari.

1828. Hoomakaia ke kukulu ana o ka hale pule pohaku ma Wainee, Lahaina.

1829. Lawe ae la o Kaahmanu i na iwi o na 'Lii mai ka Hale o Keawe ae, ma Honaunau, a kanuia ma Kaawaloa.

1829. Iulai 3, hoolaia ka hale pule mua ma Honolulu.

1829. Make o Namahana.

1829. Dekemaba 2, holo aku la o Boki ma i na aina e, a nalowale.

1829. Make o Piia.

1830. Hele kaapuni ae o Kaahumanu ma ia Hawaii a me Maui.

1830. Maraki, ka lua o ke kaapuni ana o Kaahumanu ia Oahu.

1830. Dekemaba 11, hanau ia o Kamehameha V.

1831. Iune 7, hiki mai ka puali eha o na misionari.

1831. Sepatemaba, ke kolu o ke kaapuni ana o Kaahumanu ia Oahu.

1831. Sepatemaba, hoomakaia ke Kula Nui ma Lahaina.

1831. Dekemaba 29, make o Naihe.

1831. Ka lua o ke Kaahumanu ma hele ana i Hawaii a me Maui.  Aole i pau.

 

Na Kaao a kekahi Elemakule o Hawaii.

II. KE AU IA UMI.

Noho alii iho la o Umi ma kahi o Hakau, a o kona mau aikane, o Koi laua o Omokamau, ua hoi mai a noho pu me ia. O Piimaiwaa, no Hilo, oia kona alihikaua, ia ia hoi ka mamaka kaua, ua like no ia me ke Kenela nui o na aina e. O Pakaa, oia kekahi o na punahele a Umi, a o Lono, oia kona kahuna. Oiai e noho alii ana o Umi ma ka aoao Hikina o Hawaii, aia hoi ka aoao Komohana i kona hoahanau, oia o Keliiokaloa, ma Kailua, i noho ai me kona mau ukali. I ke au o ua alii nei o Kona, a elua hoi haneri makahiki mamua ae o ka hiki ana mai o Kapena Kuke ma Hawaii, ua ili kekahi moku haole ma Keei, i Kona Hema, ma kahi kokoke i Kaawaloa, kahi o Kapena Kuke i hoomake ia'i i ka M. H. 1779. Nolaila, ua aneane i ka M. H. 1570, i pae mua mai ai na haole ma keia pae aina. Elua wale no o na haole maluna o ia moku ka i pakele i ke kai, i ka noha ana o ka moku, he kane a me ka wahine. A i ka pae ana iuka o ua mau malihini pilikia nei, kulou iho la laua me ko laua mau alo i ka honua, nolaila i kapaia'i kela wahi, o Kekulou, a hiki wale i keia manawa. Ua noho pu ua mau haole nei me na kanaka, a hoohalike hoi ma ke ano o ka noho ana, a ua olelo ia, aia no ko lakou mau mamo iwaena o na'lii e noho nei. Ua olelo kekahi poe, o Loeau, ke kaikamahine a Liliha, oia kekahi o ia poe.

O Keliiokaloa, i noho alii ai ma Kona, he alii ino no ia, a o kana hana hoolealea oia ke kua ana i na niu, a me ka hana ino i na mahinaai. A no ia hana kolohe ana a ua alii nei, hoomaka ai o Umi i ke kaua nona. Hele huakai aku la o Umi ma ke kaua me kona koa kaulana o Piimaiwaa a me kona poe aikane, o Koi laua me Omaokamau, a me kona punahele o Pakaa, a me ke kahuna o Lono. Mawaena o Maunakea a me Hualalai ka hele pualu ana o ua alii nei me kona manao e iho ae i kai o Kailua. Aole nae i kali o Keliiokaloa, aka, ua pii aku oia me kona poe koa e houka aku ia Umi. Ua halawai ae na puulu kaua a i elua maluna o kekahi wahi papu i hoopuni ia e na mauna ekolu, a i kapaia hoi ke Ahu a Umi. Kaua mai o Laepuni ma, (he mau kanaka makaainana pili alii ole) ia Umi, a aneane e make o Umi ia laua, lele mai o Piimaiwaa e kokua ia ia, a oia ka mea nana i hooholo ae i ka lanakila ma ko Umi aoao. Aohe mau mea nui i hai ia mai, aka, me he mea la, ua make ke alii o Kailua iloko oia kaua ana. Ma keia kaua ana, ua lilo holookoa ia Umi ke Aupuni, a lilo iho oia ke alii ai moku o ka mokupuni o Hawaii. I mea e ili aku ai ka hoomanao ana no ia kaua, ia hanauna aku a ia hanauna aku, ua kukulu ae la ia i ke ahu aa, e o ia nei a hiki i keia wa ke ahua a Umi. Ma keia kukulu ana i ka heiau malaila, ua loaa mai ia makou kekahi mea kamahao, oia hoi, ka ike ia ana o ka hoailona o ke kea ma ua ahu la a Umi, no ka mea; penei ka hoonohonoho ana ia mau mea:

Ke Akua, o Kaili.  Ke Akua, o Ku.

Ke Kahuna, o Lono.  Kahi kapu o Umi.

Me he mea la i ko makou manao iho, ua hiki mai kekahi o na hoomana Karitiano ia wa, no ka mea, ma na wahi a pau e ike ia ai ia kea, ua hiki io mai kekahi o ka hoomana Karistiano malaila, ma Europa, ua ike ia no keia mea, o ka hoailona o ke kea. Ina he mea mau ia mamua, ke kukulu ana o ke kea, heaha la ka mea i kukulu ole ia'i mamua i kekahi mau heiau e ae o Umi, ma Makapala, Mookini, Aiaikamahina a me Kuupapaulau, a e ike ia no ke koena o keia mau heiau ma ka apana o Kohala. Ua olelo ia o ka hua olelo Kaili, oia hoi ke ano he pakaha wale, aole i ike ia mamua aku o ke au ia Umi; aka, ua olelo ia nae o ke Akua Kaili, oia kekahi hulu o ka manu mana o Halulu ka inoa, i haule ma Laupahoehoe, a oia no hoi ka hooilina i ili iho ia ia, a manao ai o Nunu a me Wawa, e lilo ana oia ke alii aimoku, no ka lilo ana o ke Akua ia Umi. A i ka wa no hoi a na i haalele ai i ko Liloa hale, a hele aku ia a noho i ka hale makuahonowai, ua ike mau ia oia e hoi aku ana aohe wahia i-a, no ka mea, ua pau loa i ke Akua ona, i ka lae kahakai kahi ona i waiho ai ia Kaili, a hiki wale hoi i ka manawa ona ike maopopo ia ai e Kaleioku. Ua kukulu no hoi ia he heiau o ke ahua o Hanalei; a ma na aoao o Maunakea e hele ala i Hilo ua kukulu no ia i ke kolu o ka heiau, ma kahi i kapaia o Puukekee; a ma Mauna Halepohaku malaila ia i kukulu ai i ka ha o na heiau, a malaila no hoi i olelo ia ai ua noho o Umi malaila me kona mau kanaka. Ua oleloia o Umi he alii noho mauna, no kona aloha i kona poe kanaka, nolaila, ua hoi aku ia a waenakonu o ka mokupuni ilaila kona wahi i noho ai me kona poe kanaka, a na kona makaainana e noho ana ma na kapakai e lawe mai i ka ai na lakou, mai kela pea, keia pae mai.

I ke kau wi ke hiki ole mai ka ai, hele aku anaka enoho ana me ia i ka ohi hapuu. aole nae i noho paa loa o Umi i ka mauna, i kahi wa ua hoi mai no ia ma Kailua. Nana i kuahaua i na kanaka a pau o Kona, mai kela pea keia pea e lawe mai ai i na pohaku i kalai ia a maikai, i mea e kukulu ai i kekahi heiau nui, a i ole ia, i hale alii nui paha. Ua hai ia mai ke kumu o keia, no ka mea, ia Umi i na alii a me na kanaka, no ka mea, ia Umi e waiho ana i ka mai, ua hanaino na alii i ke kahuna o Umi, ma ka hoopaahao ana ia ia iloko o kekahi ana. O keia ana ua holo mai ka aina aku malalo o ka honua a puka i ke kai, a ua olelo ia ma keia ana hoi i aihue ia ai ke kino kupapau o Umi. I ka wa i ola ae ai ka mai o Umi, aole i hana e like me ka hana mau a na alii ino, o ka pepehi ia lakou no ka hanaino ana i kana punahele, aka, hana aku la ia ma ke ano oluolu, i komo ole ka manao iloko o lakou o na alii, he hoopai ka Umi i kuahaua ai ia lakou e lawe mai i keia mau pohaku mai kahi loihi loa mai. I ka hiki ana mai o na Misionari a kukulu i ka halepule ma Kailua, a o kekahi o keia mau pohaku kai komo iloko o na pohaku i kukuluia ai ua hale la. Ua ike ia kela mau pohaku kalai a Umi ma kela wahi keia wahi o ka apana holookoa o Kona ; a aia mawaho ae o Kailua, ua ike ia keia mau pohaku kalai a Umi e ku paila ana iloko o ka moana hohonu. Me he mea la i ka lawe ana mai o na waa i ua mau pohaku nei, ua loohia i ka ino, a kahuli na waa, oia paha ke kumu i waiho ai ia mau pohaku ilaila.

I kona loohia hou ana i ka mai, a ia ia e aneane aku ana i ke kae o ka lua kupapau, nana aku la ia i kela mea keia mea, a kahea aku la ia ia Koi, me ka olelo aku, e hookoke mai, a kipaku ia aku la na mea a pau iwaho o ka hale, a koe iho la o Koi me Umi. I aku la o Umi ia Koi, "Ke aneane nei au e hele aku i ka make, a nolaila, ke kauoha aku nei au ia oe i ko'u mau iwi nei, nau e huna. E lawe ana au i kou mau aina a pau loa mai ia oe aku, a e kipaku aku ia oe, i manao mai ai kela mea keia mea, ua hookae loa au ia oe, a e hele oe e imi i wahi e waiho ai ko'u mau iwi; a i kou wa e lohe ai ua make au, alaila, e kii mai oe i ko'u kino kupapau a e lawe aku.'' Haalele koke iho la o Koi i kana aikane alii, a ua olelo ia ua hele aku a ma Molokai kahi i noho ai.

A i ka hiki ana aku o ka lono no ka make ana o Umi, holo mai la o Koi maluna o ka waa me kona kaikoeke ponoi, a pae laua ma Honokohau. Malaila i loaa ai kekahi kanaka i like loa me Umi, a pepehi iho laua ia ia, a hookau ae la ia ia maluna o ko laua waa. Holo aku la laua a pae i Kailua, i ka po; a ma ke ana i olelo mua ia aku nei, malaila i komo mai ai o Koi a me kona kaikoeke, i kona komo ana mai, halawai mai ia me Piimaiwaa. Haele aku laua, a loaa ke kino o Umi, a lawe mai la a kau iluna o ka waa, a o ke kanaka hoi e kau ana iluna o ka waa, ua hookau ia aku ia ma kahi e waiho ana ko Umi kino kupapau. Ua oleloia mai, ua pau ka poe kiai i ke kino o Umi i ka hiamoe, i ka wa i hiki aku ai o Koi, a ua olelo hoi kekahi poe, ua pau i ka paina a o Piimaiwaa wale no koe. O ka oiaio o kekahi a me kekahi, aole hiki ia makou ke hooholo pono loa. Holo aku la o Koi ma a ka pali o Kahulaana, ua olelo ia, ilaila kahi i waiho ai o Koi ma i ke kino o Umi. Ua olelo hoi kekahi poe, ua huna ia kona kino ma ka pali o Hiilawe. Ia laua nei i hookomo ai i ke kino o Umi, ua peku aku o Koi i kona kaikoeke a haule aku la ilalo o ka pali, a nalowale loa. I ko Koi hoi ana aku i Molokai ninau mai kana wahine i ke kaikoeke, olelo aku kela, e hamau ka leo. Aole e huna ia ka iwi o na'lii ino, no ka mea, wahi a ka olelo o ka wa kahiko, "Aohe e nalo na iwi o na alii kolohe, na iwi wale no o na alii maikai ke nalo."

Ua make o Umi i ka po, aka, o kana mau hana, kana mau ahu i kukulu ai, a me na mea a pau iloko o kona au, oia na kia hoomanao ana i waiho iho me na hanauna a pau o kona aina, i loaa ia la, aole ma ke akamai wale no o kona mau lima, aka, ma ke akahai hoi kekahi o kona naau.  (Aole i pau.)

 

No ka molowa o kekahi hapa o keia Lahui.

E KE AU OKOA ; Aloha oe:—He mea hiki anei ia oe ke kaomi malie iho i na hunahuna makeria makalii aloha iloko o kou puuwai aloha, nona hoi na kulana oluolu i na la o kou ku ana, me na kahiko nani makamae o kou mau la opiopio. A no hoi, e lawe oe i keia, a e hoike ae i ke akea, ma na Mokupuni a pau o keia Pae Aina, mai Hawaii a Niihau, a i ka aina e.

Eia no ia, he mea kahaha nui i ko'u manao a me ko'u ike ana hoi i kekahi, a malaila no i hapai ia mai ai ko'u mau a-a koko, iwaena o ka hapa pulima o kuu lima akau, e kakau iho i keia mau mea. Ma ka ninau ana i keia mau hua olelo, penei: "Heaha la ka mea i hoouna ia'i o Kauka Hilipalani e holo aku i Kina? A heaha hoi ka mea a ka Ahaolelo i hooholo ai no na ee moku?" Eia no, no ka nele i na lima hana, a no ka molowa maoli no hoi kekahi o na kanaka, pela paha ka hapa nui o na kanaka iloko o keia lahui, ke kuhihewa ole paha wau.

Aia no ma Kikihale, Honolulu, ua loaa no ia'u ma ke awakea o ka la 2 o Novemaba, o ka makahiki i kunewa aku nei, eono mau kanaka ui ano ikaika, e moe lolii ana iloko o ka hale, oiai au e maauauwa aku ana i ka ai na kekahi poe o ia hale. I ko'u ike ana aku i ko lakou ano, he nui ke kahaha o ko'u naau ia mea, me ko'u ninau aku i kekahi wahine, "Heaha ka hana a keia poe?" Pane mai la ka wahine, "Aole hana, he hiamoe wale iho no, eia i na wahine ke ola." I ko'u lohe ana i keia mau olelo mai ka waha mai o ka wahine, kaumaha iho la au, e like me ka mea i hana i kekahi hewa ano nui. Auwe! Auwe ke kanaka palaualelo, a i imi hoi i ko lakou ola ma ka hookuu ana i kona hoa o ka aoao palupalu e kuai i kona kino, no kekahi mau wahi keneta e loaa mai ana ma ia hana ana i kekahi mau hana haumia, i mea e loaa mai ke ola o kona noho palaualelo ana.

A ke hoike aku nei au i ka oiaio o keia mea, a me na kumu nui o ka holo ana'ku o ko kakou makamaka i Kina, no ka molowa o kekahi poe kanaka iloko o keia Aupuni, oia kekahi o na kumu i nele ai ka poe mahi ko i ke kanaka paahana ole, no ka mea, he poe makemake ole ko Hawaii nei i ka hana, ma na hana mau a ikaika, i kumu e loaa mai ai ka pomaikai mahope, a o ka poe no i maa i ka hana iloko o keia lahui, oia no ka poe i noonoo iho, a oia no ka poe a kakou e ike nei la, nunui na hale, kehakeha na lanai, maikai na rumi moe, maikai na keena hookipa, a me na keena paina, kike-e na alapii.

E nana i ke kii o ka hale o ka mea Mahalo ia W. L. Moehonua, nohea mai ia mau hale nui a nani no hoi? Eia no kona haina, no ka hoomanawanui i ka hana malalo o kona haku me ka molowa ole, me ke kunukunu ole, nolaila mai ia pomaikai. E nana ia Mr. J. Moanauli, maikai kona mau hale, na puka komo, na puka olepelepe, na keena hookipa, na keena moe, na mea hoonani hale, na alapii, a me na mea maikai e ae e oluolu ka noho ana o kona ohana. Eia ka ninau, "Nohea mai ia mau pomaikai i loaa mai ia ia?'' Eia no ka haina, no kona mikiala a me ka malama hoomanawanui i ka hana a kona haku hana, he oiaio, aole ia he kanaka makemake e hoolilo i kona mau lima i mea noho palaualelo malalo iho o na ao uli o ka lani, a ma ona la hoi i pa-e ae ai keia mau hua olelo a Solomona, "O ka lima hoopalaleha, he mea ia e ilihune ai, Aka, o ka lima hooikaika mau i ka hana, oia ka mea e waiwai ai.'' A, he mau poe e ae ne paha kekahi i ku ma kulana o ka hooikaika ame ka hana mau, he kakaikahi loa no nae paha o lakou ma na Mokupuni o keia Pae Aina. E na makamaka noho palaualelo, e nana pono i keia, a e hoomanao iho, no ka mea, ke ku nei kakou ma ka lalani o ka poe palaualelo, a, aole hoi ma ka lalani o ka poe hana mau.

No ka mea, ia laua a elua, ke noho nei no laua iloko o ka hana mau a me ka hoomanawanui, a e oi nui aku ana no hoi ko laua pomaikai. Pela no paha kekahi poe e ae e noho mai nei, mai Hawaii a Kauai, ua lako no lakou, ua ku na hale maikai, na kihapai momona, a ua pomaikai lakou, no ke aha? No ka hoomanawanui i ka hana, me ka molowa ole, nolaila, aneane lakou e hiki aku i ka pane kuliu o ka noho ana ulakolako o na ili keokeo, pela ko'u manaolana ana.

Eia hou, ua kepa ia kekahi poe kanaka, a ua paa ka inoa ma o ka poe jure la, me ka lawe ana i ke dala a ka poe mea makemake i mau kanaka ku makahiki, a ku mahina paha. He $40 a 20 a 15 paha ka ohi mua ana, (oia hoi ke kepa ana,) a i ka hele aku e hana malalo o na haku hana, ma Maui paha, a ma Hawaii paha. Eia hoi ka mea hilu loa, aole i upuupu iho ka noho hana ana malalo o ka hana a kona haku, mahuka, a hele auwana me ka pau pono ole o ka manawa i oleloia no kela mau dala ana i lawe ai, nui ke poho o ka  poe nona ia waiwai, a ua hoomaunauna wale ia hoi e ke kanaka molowa, a palaualelo; he hana apiki loa keia mawaena o na kanaka a mau kanaka paha i helu ia ko lakou inoa ma ka papa inoa o ka poe molowa. He mea kaumaha keia i ka manao o ka poe noiau a me ka poe hooikaika i ka hana mau, a no keia mau kumu a'u i hoike ae nei ma ou la, ua manao au, o keia no ke kumu nui i hoouna ia'ku ai o Kauka Hilepalani i Kina, e nana a e wae i ka poe hooikaika i ka hana, me ka molowa ole, ina paha e hiki mai lakou, pehea iho la kakou ka poe nona ka aina? Nele, a e pili mai no me kakou ka makua o ka ilihune; aka, o ka poe mea aina, a kuleana paha, e hooikaika ana i ka hana, e pomaikai ana lakou, a o ka poe hele wale, hiamoe wale, hoolewalewa i na lima malalo iho o ka la, oia paha kekahi kumu e hoopilikia ai i kahi loaa a ka poe hana mau, ua ahona iki paha na holoholona, ma ka ai ana i na mea ulu wale. Aole pela ke kanaka, ua oleloia ma ka hooikaika ana i ka hana me na lima, oia ka mea e pale aku ai i ka ilihia na mai o ka pololi a me ka ilihune, ina aole kakou e hapai like me ka hooikaika i ka h ana, aloha ino ka hapa i koe o keia lahui.

Nolaila, e noonoo mai ke Aupuni a me na 'Lii, ina paha he mea pono i ko lakou manao, e hoailona ia ma ka lae o ka poe molowa, palaualelo, i kumu hoi e hilahila ai, malia paha o hoopau lakou ia ano, a hapai i ka hana me ka hooikaika, malia o noonoo iho ka opu ai poi o ka hapa o ka lahui. Aole nae au e olelo ana no ka lahui holookoa, aka, no ka poe i manao e hoomau ma ka noho ana molowa a me ka palaualelo. Maanei au e hooki ai i ke kakau ana o ko'u lima i keia mau manao, a mahope, e kamailio hou kakou no keia mea, ke loaa nae ia'u ka manawa kaawale.

Ow au no me ka mahalo,

S . W. BENI.

 

KA PILIWAIWAI.—I ko'u ike ana'ku i ke kahi e lalau ana i ka mea luuluu e piliwaiwai ai, me he mea la, i ko'u manao, e hoomake ana oia iaia iho, a me he mea la hoi, ua hapai oia i ka pahi e hou ae ai i kona umauma iho.

 

HE ONO NO KA KA LIO!—Aia na Denemaka, a me Italia, he mau hale kahi i kuai ia ka io o ka lio i moa ai, e like hoi me ke kuai ana i ka io bipi.

 

PA RISA.—O Parisa, oia ke kulanakauhale aiii o Farani, a o ka nui o na kanaka e noho ia malaila, 1,667,841, a me 28,300 koa.

 

MAKEHEWA ke hou ia ka manamanalima iloko o ka wai a huki ae, alaila, huli iho i ka puka i hou ia ai.

 

NA LUNA O KEIA PEPA.

EIA IHO NO NA INOA O KA POE MA KELA wahi keia wahi i hookohuia i poe Luna o Ke Au Okoa. Me lakou nei e hooponopono ai na makamaka lawe nupepa no ka uku o ka pepa, a me ko na Olelo Hoolaha.

HAWAII— J. H. Coney, Hilo.

D. H. Hitchcock, Hilo.

L. Kaina, Puna.

W. T. Martin, Kau.

C. N. Spencer, "

J. G. Hoapili, Kona Hema.

P. Cummings, "

J. Z. Waiau, Kona Akau.

J. H. Kamalo, "

G. K. Lindsay, Kohala.

J. Naiapaakai, "

S. P. Koko, Hamakua.

Maui—A. M. Kahalewai, Lahaina.

P. H. Treadway, "

W. Ap Jones, "

E. Saffrey, Honuaula.

C. K. Kakani, Kaupo.

John Rae, Hana.

W. P. Kahale, Wailuku.

W. G. Needham, Makawao.

T. W. Everett.

MOLOKAI—M r. Meyers.

OAHU— J. P. E. Kahaleaahu, Ewa & Waianae.

J. M. Kalanipoo, Waialua & Koolauloa.

J. W. Kea, Koolaupoko.

KAUAI— T. H. Marshall, Lihue,

S. Kamahalo, "

J. S. Low, Hanalei.

H. J. Wana, "

G. W. Lilikalani, Koloa,

J. Kauai, Waimea.

 

Hale Kuai o Ake!!

E O'U MAU MAKAMAKA NANA AU I HOOLAUNA mai i na wa i kunewa hope ae nei, ke kalahea aku nei ia, me ka hai aku ua makaukau ia e hoolako aku ia oukou i na mea a pau a ko oukou mau puuwai e kaunu ai. Ka lole o na ano a pau, ka Luina ume naau, ka Pahoehoe uwi lua, na lole Poni Kalakoa, a me ka Puahau o Maleka. Ko kane hoi ke Paina, ke Kuila, a me na mea a pau na boy o Hawaii nei e haaheo ai.

Ua hiki mai nei he mau Kihei Papamu Huluhulu nui.

E KOMO, E WAE NO OUKOU IHO.  1-tf.

 

J. L. Nailiili, & A. W. B. Nahakualii,

LOIO.

E IKE AUANEI NA MEA A PAU, O NA mea nona na inoa maluna, he mau Loio laua, a ua makaukau laua e kokua i ka poe i hoopiiia, a me ka poe hoopii no kela hewa keia hewa o lakou.  A he hiki loa no hoi i ua mau Loio nei ke hana i na palapala hoopii o kela ano keia ano, a me na palapala kuai, palapala hoolimalima, palapala hoopaa, na olelo aelike a pau o kela ano keia ano, a me na palapala hoohui a pau, a me kela ano keia ano e ae o na palapala oihana, a me na palapala kupono a pau i ke Kanawai. E kakauia no me ka maikai loa na palapala. E loaa no maua, a o kekahi paha o maua ia oukou, ma HALEOLA, i Honolulu, Oahu, a i ole ia, ma Keei paha, i Kona Hema, Hawaii. E ninau no ia laua no ka uku.

Honolulu, Oahu, Apr. 24, 1865.  1-tf

 

HUA KUKUI! HUA KUKUI!!

E IKE AUANEI NA MEA A PAU LOA O ke kuaaina, owau o ka mea nona ka inoa malalo iho nei, he hoa aloha no oukou no na kau i hala ae nei, ma ke kuai Pepeiao Laau ana. Ua hala aku la ia kikina, he Au Hou keia, a ke kahea aku nei au, e kuai no au i na HUA KUKUI i kalua ia a moa, a aila, e ki-ke ia ka iwi a pau, a o ka IO wale no ke lawe mai, e hoomaemae i ka la a maloo maikai. A e haawi no wau EKOLU DALA ME HAPALUA ($3.50) no ka barela hookahi. I ka poe e imi ana i keia, a lawe mai, e loaa no wau ia lakou ma Halepohaku o M. Kekuanaoa, ma AIENUI. E wiki, mai Kaulua!

CHUNG HOON & Co.

Aienui, Honolulu, Mei 1, 1865.  2-3m

 

LUNAHOOPONOPONO WAIWAI.

NO KA MEA, UA HOOKOHUIA KA MEA NOna ka inoa malalo iho e ka Aha Kiekie, i Lunahooponopono i ka waiwai o John Harbottle (Wahinepio), Manini Harbottle, a me William Kupanaha Harbottle, i make aku la, nolaila, ua kahea ia na mea a pau i aie i ua mau mea make la, e hookaa koke mai, a o ka poe a lakou i aie aku ai, e hoike mai i ko lakou koi.  EDWARD H. BOYD, (Ailuene,)

Lunahooponopono Waiwai Hooilina.

Honolulu, Aperila 27, 1865.  2-1m.

 

OLELO HOOLAHA,

E IKE OUKOU E NA KANAKA A PAU LOA, Owau o ka mea nona ka inoa malalo nei, ke hookapu aku nei au i ko'u Kuleana aina a me na aina e ae i waihoia mai ia'u, e mahi, e malama, a e nana, ua kapu pu ia mau wahi, na kula a me na wahi i papaia e a'u, aole e hele wale na Bipi, Lio, Hoki, Iakake, Hipa, Kao, Puaa, ma ia mau wahi a pau e waiho nei ma Kalihi, Oahu, a o ka uku o ke poo o ka holoholona hookahi $1.00 a emi mai, a ina i hoopoina ina mea kanu, e like me ka nui o ke poho ka uku. E hana no wau a me ko'u mau hope e like me ke kanawai i ka mea kue i keia Olelo Hoolaha.

Na B. OHULE.

Inaipuhi, Kalihi, Oahu, Aper. 27, 1865.  2-1m

 

OLELO HOOLAHA.

UA HOOPII MAI O KAMIKI (W.,) KUE I kana kane mare, ia Apanihina (Pake,) no Kaumakapili, Oahu, mamua, e hooki i ko laua mare ana, no ka nalowale ana no na makahiki ekolu o ua Apanihina (Pake) nei ma ka aina e, aole i lohe hou ia mai. E hanaia keia hoopii imua o ka Mea Hanohano R. G. Davis, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie, ma ka la 8 o Sepatemaba, i ka hora 10 o kakahiaka, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.

Wm. HUMPHREYS,

Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie,

Honolulu, Mei 3, 1865.  3-4m

 

OLELO HOOLAHA.

UA MAKAUKAU KO OUKOU HOA ALOHA, ka mea nona ka inoa malalo nei, e kuai aku me oukou e na kupa Hawaii, i na lole a pau e kupono ana no na kane, na wahine, a me na keiki, ma ke kumukuai haahaa loa. Aia ko'u Hale Kuai ma ke Alanui Maunakea, ma keia aoao aku o ka pa o Kaaione. E hele mai, a e nana no oukou iho.

WILAMA, (W. RYAN.)

Honolulu, Mei 13, 1865.  4 3m

 

OLELO HOOLAHA.

NO KA MEA, UA NOIIA MAI KA MEA NONA ka inoa malalo, e Puuonohi, e hooponoponoia ka waiwai o Kauhikau (k.) o Kahakuloa, Maui, i make aku nei me ke kauoha ole, a e hooiaio pu ia kona pili ana i hooilina no kona waiwai: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili o ka Poaono, oia ka la 20 o Mei, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i keia noi ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma Lahaina kahi e hana ai.

A. M. KAHALEWAI,

Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua.

Lahaina, Maui, Apr. 1, 1865.  1-5t

 

OLELO HOOLAHA.

E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU MA keia: Ua hookohu mai ka Mea Hanohano R. G. Davis, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie, ia Lukia Aliona a me J. W. Keawehunahala, i mau Luna Hooponopono i ka waiwai o Napapai (w.,) no Lahaina, Maui, i make aku nei. Nolaila, ke kahea ia'ku nei na mea a pau a ka mea make i aie aku ai, a me ka poe hoi i aie mai i ka mea i make, e hele mai lakou imua o ka mea nona ka inoa malalo, iloko o na la he kanakolu mai keia la aku, e hooponopono ai no na aie maopopo, ina he aie io, a e loaa no au ia oukou ma Kikikale, Honolulu, Oahu, ma kai iho o ka Pa o Kaaione, e ninau no i loaa. Ina i hele ole mai kekahi iloko o ka manawa i haiia ae la maluna, alaila, aohe kuleana iki e koi mai ai mahope.

J. W. KEAWEHUNAHALA.

Kekahi Luna Hooponopono Waiwai o Napapai w.

Honolulu, Mei 6, 1865.  3-4t*

 

OLELO HOOLAHA.

UA NONOI IA MAI KA MEA NONA KA INOA malalo e Maewaewa, e hooiaio ia na Palapala Kauoha a Ehu (k,) o Keanae, Koolau, Maui, i make aku nei: Nolaila, ua hoike ia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poakolu, oia ka la 21 o Iune e hiki mai ana, ma ka hora 10 o ke kakahiaka, oia ka la a me ka manawa e hoolohe ai kela nonoi ana mai, a me na  mea kue e hoike ia mai, aia ma Wailuku kahi e hana ai.

A. M. KAHALEWAI.

Lunakanawai Kaapuni Apana Elua.

Lahaina, Mei 5, 1865.  3-3t