Ke Au Okoa, Volume I, Number 4, 15 May 1865 — Page 3
He Mooolelo a ke Kahukula Nui i kona kaapuni ana i ka Mokupuni o Oahu.
Ua haawiia mai makou i keia mau mooolelo a ke Kahukula Nui, Hou, A. Fornander no kona hele kaapuni ana i keia mokupuni, iloko o na la mua o keia mahina, a ke manao nei makou, e makemake ana ka lehulehu e ike i ke ano o ka noho ana a me ka hooponopono ana iloko o na kula aupuni. E ao ia auanei kekahi poe kumu, a me na makua mea keiki kekahi, no ka ino, malama ole ia i na hale kula ma kekahi mau wahi.
E ka Lunahooponopono o Ke Au Okoa :— Ke hooili aku nei au ia oe ma ke ano pokole, i ka'u mau olelo hoike imua o ka Papa Hoonaauao, no ko'u hele kaapuni ana iho nei e nana i na kula aupuni ma ka mokupuni o Oahu. Ke lia nei au, e lilo ae ke pai ana o keia mau mooolelo ma ka nupepa Hawaii, a me ka nupepa Beritania, i mea e hoolana ai ka manao o ka poe e makemake ana e hoonaauaoia na keiki kanaka maoli.
I ko'u haalele ana ia Honolulu, hele mua au ma ka apana o Ewa a me Waianae, a ua hookipa oluolu ia au ma ka hale oMr. Kahauolono, oia ka Lunakanawai Apana mamua o ia apana. A i ke kakahiaka ae, ua hoakoakoaia mai e a'u na Kumukula a pau o ia apana, a i ka ninaninau pakahi ana ia lakou no ka makaukau i ka oihana ao, iloko o na mea a ka Papa Hoonaauao i koi ia, alaila, ua haawiia i kela a me keia o lakou i ka palapala hookohu kumu, a ua wehewehe ia aku imua o lakou i na rula a'u i hoomakaukau ai a i hoolahaia mamua.
O ka nui o na hale kula ma Ewa, ua lapuwale ko lakou mau ano. Ma Halawa, ua pono no kolaila hale kula, he uuku no nae. Ma Kalauao, he hale laau, a iloko o Dekemaba i hala aku nei, ua hinaia e ka makani, a ua kukulu houia me ka hemahema no nae, a ua inoino loa, kupono ole ke hooliloia i hale no na ilio. Elua mau puka nui, kahi e komo lea mai ai ka malamalama, a he haneri paha o na puka e ae ma kaupaku, ma na paia, a me ka papa hehi, kahi e komo mai ai ka makani. A ua mo-kuia no hoi ma kahi malu ole, maluna o ka puu, he wahi panoa, haalele-akua ia, i hiki ole ke hoemaikai ia. A pela no ma ke ano i waihoia'i ka hapa nui o na hale kula a'u i makaikai ai. Ua kukuluia ma na wahi i malu ole i na makani ino, ua paa ole i na pa, a ua nohaha a hemahema ko lakou mau ano nui, a kupono ole hoi i ko'u manao i mau wahi e aoia'i na pokeo o Hawaii iloko o na ano hoomaemae, hoonani, a me ka malama pono, i makemakeia no na kamalii. I ka wa i waeia'i keia mau kahua hale kula, he mea hiki no i ke aupuni ke koho a e hookaawale i na wahi maikai, kahi hoi e loaa'i ka malu ululaau, ka lepo maikai a me ka wai kahe, aole hoi o keia mau wahi panoa ino, kahi i kukuluia'i na hale kula, me he mea la ua kaulaiia malaila i maloo ai, a me ka hoonele i na helehelena maikai owaho, he mea ia e hoomanao ai ua nele i ka hoonaauao maloko. He makehewa a he poho hoi ke hana houia ka hale kula ma Kalauao, aole hoi au i makemake e kukulu i ka hale kula hou, aia a loaa i kekahi kahua e ae mai ke Konohiki mai, nolaila, e waihoia pela ua hale kula la a hiki aku ia manawa, he palahea ia ma ka aina, e hoowahawaha ai ka malihini, a he ahele hoi no na keiki.
O ka hale kula ma Waiawa, he hale laau nui, akea, a paa no hoi, aka, aole no i malama pono ia, ua noha na puka aniani, ua nalowale kekahi o na papa hehi, ua popopo kekahi, ua nele na puka komo i na laka, a ua kahakaha kumumu ia. Lepo loa na puka aniani, me he mea la, aole loa i holoi ia, a o ke ano o ka papa hehi, me he mea la, he kakaikahi na bulumi iloko kela apana. Aole pa ia ke kahua i ka pa, a ua kuhuluku lualua ke kahua. Ina e ae mai ke konohiki, alaila, e hiki no ke lawe ia aku kela hale a ma kahi e kokoke ana makai ae, e loaa iho ka wai kahe, i mea e ulu mai ai ka hoomaemae a me ka pono.
Ma Waikele, he hale laau ka hale kula, ua aneane e like loa kona mau ano me kela hale kula i hoakaka mua ia ma Kalauao. Ua noha na puka aniani a me na puka komo, a ua komo wale ka makani ma kela wahi keia wahi. Ua kukuluia ma ke kula panoa, ma kapa o ke alanui, aole hoi he wahi mea mauu e ulu ana malaila, aka, ua noho alli ia e ka makani a me ka lepo. E hooneenee ia kela hale malalo ae ma na aina maikai e Waikele, a o Waipio paha, a i ole ia, e haalele loa ia. Ua mamao aku ka wai mai ua hale nei, aole hoi he wahi malumalu iki no ka wela o ka la. Aole anei ia he mea e hoopaakiki ai i ka naau o na keiki, ke noho mau i kela la keia la, ma kahi i makemake ole ia e like me ka hale kula o Waikele?
Aole au i hiki aku i ka hale kula ma Honouliuli, no ka mea, ua hala e i ke alanui me ko'u ike ole. Ua hai ia mai no nae au, aole no i oi aku kona mau ano o ka maikai mamua ae o ko Waikele, Waiawa, a me Kalauao.
Mamuli o ko'u kamailio ana me ka poe elemakule kuonoono o ka noho ana, ua hoomaopopoia ua lilo ko Ewa poe kanaka i ka heihei lio, me ka haalele i ko lakou mau oihana, a me ka malama ole i na keiki. A i ko'u ninau ana iho no ke kumu o keia hana ana pela, ua hai ia mai au, no ke ano kupaa ole, loliloli wale o na kanaka, a no ka nele i kekahi mea kaulana e noho ai iwaena o lakou e hoohuli a e paipai ia lakou ma na hana maikai. A ua olelo mai lakou, i ka wa i noho aku ai ka misionari mawaena o lakou, ua emi ke kolohe a me ka palaualelo, a ua oi aku ka mikiala, aka, ma ia hope mai, ua hoanoe ka manao o na kanaka, a ua malama ole ia lakou iho. Uuku loa ka mahiai ana i ike ia, o na haole ka poe mahiai ma ia apana. Aole i hilinai nui ia na kanaka mamuli o ka Lunakanawai Apana, a o ka Luna Auhau a me ka Luna Helu, aia no laua ma ka apana e kahi i noho ai. Ao aku la au ia lakou, ma ka hoonaauao ana i na keiki, ua komo malaila ke ao ana ia lakou ma ka noho maikai a me ka noho hana, aole hoi o ka palapala wale no, a ina aole e hapai pu na makua i ka oihana hoonaauao, e ao aku ia lakou e hoolohe a e hoopololei, alaila, e makehewa ka hele ana i ke kula, aole hoi e pakele ana ua poe keiki la i ka ilihune, ka mai, a me ka noho paahao ana, ke nui ae.
I ko'u hoomaopopo ana, aole he wahi kula hookahi ma Ewa, no na kaikamahine, a no ko'u makemake ana e kukulu ia i ke kula o ia ano malaila, nolaila, ua ninau aku au i na kamaaina, ina paha ua ike lakou i kekahi wahine kupono e hooliloia'i i kumu no ia hana. Aka, ua hoole mai lakou, aole loa he wahine hookahi ma ia apana, e kupono ana no ia oihana. Alaila, hai aku la au ia lakou, e imi ana au i kumu kula wahine ma Honolulu, a e hoouna ia'ku i o lakou la.
O ke ano nui o Ewa, ma na mea a pau, me he la ua kanikoo, malama ole, hooikaika ole. O na hale pule, na hale kula, a me na hale noho o na kanaka, me he mea la ua noho ole a hoopalemo ia iloko o na makahiki he iwakaluakumamalima. Ma kekahi mau wahi, ua ike ia, ua mahi ia a ua malama ia ia wahi, aka, i ka ninau ana iho, hai ia mai no ka haole ia wahi.
Kauoha aku au i ka Luna Kula, e hana hou ia na hale kula, e hamo ia me ka puna, a e kukulu ia na pa ; e hoomahuahua ia ka uku o na Luna malalo iho ona, a e hooopau i ka poe makaala ole a hooikaika ole hoi. E aho no e hoem iki ia na la kula iloko o ka makahiki, me ka malama pono ia, mamua ae o ke kula ana i na la a pau o ka makahiki, me ka hemahema nae o ka malama ana.
Haalele aku la au i ka apana o Ewa, a hele aku la iloko o ka apana o Waianae. Inoino aa loa ke alanui, a he pohaku wale no ka aina. Ua oleloia nae, ma ka aoao o na mauna, ua kupono ke hanai holoholona, aka, o ke kula, he one a me ke akoakoa wale no. Kakaikahi loa na kanaka i ike ia ma ia wahi, he mau pupupu hale o ka poe lawai-a wale no ka i ike ia ma kahakai. A hala ia'u o Waimanalo, Nanakuli a me Laualualei, hiki aku au i ka hale kula ma Waianae-kai, he hale laau nui kupono, a maikai no hoi, aole nae i paa ia i ka pa. A ina paha i pena ia ua hale nei, a hamo ia paha i ka puna, alaila e manaoia no he maikai loa ka nanaina. Elua wale no kula ma keia apana, o keia ma Waianae-kai a me kekahi ma Makua, i kula ia maloko o ka hale pule Hoole Pope.
Noho iho la au ma Kamaile, he momona ia a he aina maikai no hoi, mawaena o Waianae a me Makaha. I ka nana'ku, ua kuonoono ka noho ana o ka poe kanaka ma Kamaile. Ua mahi pono ia na aina kalo. He mau loko ia a ua ike aku au i kekahi mau mala pulupulu e ulu ana. Maanei i halawai mai ai na kumu kula me a'u, a ua ninaninau ia lakou e a'u, ua ao ia a ua haawiia na palapala hookohu.
I kuu haalele ana iho ia Kamaile, a hoi hou ae ma Waianae, ike aku la au he aina kula nui a maikai no hoi, i kupono loa i ka mahi ko, mai ka hale pule ae a hala ka mile hookahi mauka iloko o ke awawa. Aole nae he wahi mea e ulu ana ma ua aina nei, a ua piha loa nae i ke kikania e ulu paapu ana, a kiekie no hoi. E hiki no ke hookahe ia ka wai maluna o ua aina nei.
Mai Waianae aku pii aku la au ma Kolekole ae a hala na mauna o Waianae, a iho aku ilalo a i ke kula, a loaa ia'u ke kuamoo ma ka uapo o Kaukonahua, a i ke awakea, hiki aku la au ma ka hale o Mi. Lane ma Waialua.
Hoakoakoa ae la au i na kumu kula ma ka hale kula ma Kawailoa, a ninaninau ia lakou a haawiia na palapala hookohu, mahope iho o ke ao ia'na.
He hale kula pohaku nui a me ka maikai ko Kawailoa, ua pono no nae ke hamo hou ia i ka puna, maloko a me waho kekahi. He nui no ke kahua, a ua paa i ka pa. Elua no kula i ao ia maia hale, ke kula no na keikikane ma ke kakahiaka, a o ko na kaikamahine ma ke ahiahi.
O ka hale kula ma Kamooloa, he hale laau nui kupono, a me ka maikai no hoi, aole nae he pa.
O ka hale kula ma Kamananui, he hale laau maikai, a ua makaukau ia e like me ka pono, o ka lepo nui nae ka hewa, me he mea la, ua nele i na bulumi a me ka wai. Ua waiho hemahema ia ua hale nei maluna ae o kekahi puu, i hiki ole hoi ke mahi ia.
O ka hale kula ma Kawaihapai, he hale laau kupono no ia, aka, ua pilikia no ka nele i kekahi mau kui, a o ka hamo ia'na i ka puna, oia kekahi mea e pono ai. Pela no ka nui o na hale kula laau au i hele aku ai, ua nele i ka pena ole a i ka puna paha e ole ai e nakaka na laau i ka la, a i mea hoi e hoonani ia ai. Ke ku la ua hale nei ma ke kula one, aole hoi i paa ia i ka pa. I ke kuai ana i na aina aupuni ma neia wahi, aole no i hookoeia i kahua hale kula, nolaila, ua haawiia mai keia kahua e ka Rev. Mr. Emerson. A i ko'u kamailio ana me ia, ua ae mai oia e kuapo ia keia kahua panoa, a e haawi mai i kekahi kahua hou ma ka aoao mauka o na puu one, kahi hoi e hiki ke kanu i na laau malumalu a me na mea ulu e ae.
Mamuli o ko'u ninau ana iho i ka Puuku Kula a me ka Papa Kula Apana e noho nei ua hoomaopo ia, aole no e lawa ana na dala kula o keia apana a hala ka makahike; no ka mea, ua hoomahuahua ia ka uku o na kumu, a oi aku i ka mea kupono i ka nui o na haumana. Ua paipai aku au i.ka Papa Kula Apana, e hoemi ae i ka uku o kekahi mau kumu, a e like me ka mea kupono, a e hoopau paha i ke kula wae, a me ke kula ma Kamooloa, no kekahi manawa, a e hoouna aku na keiki o ia kula ma Kawailoa, ke ole nae i makemake lakou i ke kula ma Kamananui.
I ka nana'ku, ua oi aku ka maikai a me ke kuonoono o ka noho ana o na kanaka o Waialua, mamua ae o ko Ewa poe a me ko Waianae. He nui loa na waiwai o keia apana ke mahi ia a hoohua ia. Mamuli o ke kukulu ana i ka wili ko a Mr. Chamberlain, ua hoomaka ia ke kanu ko e kekahi poe kanaka i noho wale mamua. Ua like loa ka maikai o Mokuleia, no ka mahi ko me ko Maui mau aina i ko'u manao, ina paha e ae mai ana na kanaka e haalele i ka malama ana i na lio lapuwale he nui, a e hoohui lakou ma ke kanu ana i ke ko. I ko'u manao, ua aneane eono haneri lio e holo ana maluna o ke kula o Mokuleia.
Mai Waialua ae, hele aku au a i ka apana o Koolauloa, malaila ua nana ia e a'u i neia mau hale kula:
Pupukea, ma kela kapa o ka muliwai o Waimea. He hale laau paa no ia, he pili nae ko luna. Ua hemahema ka waiho ana ma ka lae o kekahi puu, kahi e loaa ai i na makani ikaika, a ua uuku hoi kahi kahua.
Waialee, he hale laau me ke pili maluna. He hale paa, a ua ponopono iki kona mau ano. Aole nae he kula ma keia wa, no ka uuku o na keiki, a ua hoolilo ia ka hale i wahi e halawai pule ai.
Laie-maloo, he hale laau kahiko naueue, aohe papa hele, a he kaupaku pili oluna, ua pukapuka. Ua hemahema kahi kahua, a ua manaoia e ka Luna Kula, e hoihoi ia ka hale i Laie-wai, kahi o ke kahua o ke Aupuni, a malaila hoi ka nui o na keiki kula.
Hauula, ua like loa ke ano o kolaila hale kula me ko Laie. Ua palahea a hailepo kona mau aoao i ka ua a me ka makani, a ua nahaha. Ua like ole loa me ia na ano palaku a me ka lako kuonoono o ka hale pule e ku kokoke mai ana.
Waiono, ua kapaia keia kula no Waiono, aka, aia ma Kapana kahi o ke kahua, aole nae no ke Aupuni ia kahua, no hai no. Ua inoino keia hale, he papa Noueki, aole hoi i pena ia a hamo puna ia paha. He pili oluna, aole papa hele, aole noho, aole papakakau, a mea e ae paha e hoailona ia'i he hale kula ia. Olelo mai ka Luna Kula ia'u, e kukulu ana oia i mau hale kula hou ma Laie, Hauula, a me Waiono, a o ka awiwi ka pono.
Ma Makaua, ua maikai ka hale kula, a ua malama pono ia. Aia mawaena ia o Kahana a me Kaaawa, aole nae i maikai loa ke kahua, a ua haiki no hoi. He mau kahua kula ma ia mau wahi, a i ka haalele ana ia mau kahua a ke Aupuni, no ke aha la i loaa ole ai i ke kahua i oi aku kona nui a me ke kupono i keia?
I ko'u manawa i hele ai ma Ewa, Waianae, a me Waialua, e hoomaha ana na kula, aka, ma Koolauloa, e kula ana no, nolaila, ua ike au i na haumana a me ke ano i lawelawe ai na kumu. Aole no i nui na haumana ma kela a me keia kula, aka, he oiaio no, ua maikai no nae ko lakou helehelena holookoa, ola pono, maemae, a ua hoike mai lakou i ke ano noonoo akahai, ma ke ku nui ana ae i ka manawa a'u i komo aku ai i ka hale. O ka nui o ia poe keiki, malalo ae o ka 12 o na makahiki, a ua hai ia mai au, o na keiki nui iho, ua hele pu me na makua, a i ole ia, i ka hoolimalima hana.
I ka nana'ku ua emi loa na kanaka ma ka hapa akau o Koolauloa, aka, he ano mikiala ko na kanaka, a kuonoono hoi ma ka noho ana, i oi aku i ko na apana e ae. Ua mahuahua na hale maikai, a ua ikaika a ola pono ka helehelena o na kanaka. A o kekahi mea a'u i kahaha ai, no ka nele loa i na ilio, a me ke kakaikahi o na lio, a he hoailona no ia o ka naauao o na kanaka. Mai Waimea aku a hiki wale i Laie, aole i loaa ia'u i ka ilio hookahi, aole hoi i piha loa ka aina i na lio, e like me na apana e aku.
Ma ia apana, ua nui na aina i kupono i ke kanu ko, a ua hoomaka ia kela hana ma Kaaawa, a i ko'u lohe ana, e kanu ia ana ke ko ma Punaluu, ma keia hope aku, kahi hoi i kanu nui ia ka laiki i keia wa.
Mai Koolauloa aku, ua hele au a i Koolaupoko, a hoakoakoaia na kumu ma Kaneohe, malaila i hoike ai no ko lakou makaukau, a mahope o ke ao ia'na, ua haawiia ko lakou mau palapala hookohu kumu.
Iloko o ka hooilo iho nei, ua hina i ka makani ka hale kula ma Kualoa, e kukulu koke ia ana nae ma ke ano hou.
He hale kula laau ko Waikane, a ina e hamo puna ia, a malama pono, e lilo ana he hale oluolu iki. Aole nae he kahua, no ka Ekalesia Kalavina ke kahua. He mea kamahao, o ka hoonele ana o keia kulanakauhale mahuahua i ke kahua ole e pono ai ke kula, i ka wa i hoomaopopoia'i no na aina kula, M. H. 1851-4.
No ka aui ana o ka la, nolaila, aole au i hiki aku i na hale kula o Waiahole a ma Kahaluu, he mamao aku hoi mai ke alanui ae, aka, i ka nana'ku ua aneane like me ke ano o ko Waikane.
Ma Heeia-kai, he hale laau maikai, kupono, he wahi hana uuku nae i koe, a e hamo puna ia, alaila, ua maikai loa. Hoohalahala no nae au no kahi i kukuluia'i, ma kekahi puu panoa ma kae o ke alanui. Ua waiho malu ole ia ka hale i ka la a me ka makani, a o ke pili wale no ka mauu e ulu ana malaila. E aho no ina e hoihoiia ka hale malalo iho o ka puu, ma kahi e loaa'i ka malumalu a me ka malie.
Elua hale kula ma Kaneohe, no ke kula Aupuni kekahi, a no ke kula Beritania i malamaia mamua, a ua pau nae i keia wa. Ua oi aku ka maikai a me ka maemae o keia mau hale kula elua mamua ae o na hale kula e ae a'u i ike ai ma keia hele kaapuni ana. He mau hale laau, ua pena ia, a u lako pono oloko, aole nae no ke aupuni ke kahua, na ka Ekalesia Kalavina o Kaneohe.
Aole au i hele aku i ka hale kula ma Kailua, aka, ma Waimanalo, he hale kula laau, a paa no hoi, aka, ua hai ka puka komo, a nahaha na puka makani. Ina e hana houia a hamoia me ka puna, e lawa ana no na makahiki he nui e hiki mai ana. He malumalu ole kahi kahua , aka, no ka waenakonu paha o na aina ke kumu i kukuluia'i ka hale kula malaila.
Ma Waialua a me Kaneohe, ua ninau kuio mai na kanaka maoli a me na haole kekahi, no ke kukulu ana i na kula Beritania. A no ka mea, ua hooholoia e ka Papa Hoonaauao, e hoopau i ke kokua ana i na kula la ma ka olelo Beritania ke hiki aku i ka la 30 o Iune, nolaila, i ko'u manao, he mea pono loa ke hooholoia e ka Papa Hoonaauao, me ka ae pu o ke Kuhina Waiwai, e hookuuia ka auhau kula no ka poe makua i hoouna mau i ka lakou mau keiki i kekahi kula wae, i kokua oleia e ke aupuni, e like hoi mo ke Kanawai mua no ia mea. A na ka Lunakula o ka apana e hoopuka i na palapala hooiaio no ka poe makua o ia ano. Ua akaka no i ko'u manao, he mea pono loa e kukuluia i mau kula Beritania ma kekahi mau apana, a e ikea ana no na kula o ia ano ma keia hope aku. A no ka mea, ua maopopo, e pono no i ka Papa Hoonaauao e kiai a e hooponopono iloko o na kula a pau kahi i aoia'i na pokeo o ka lahui, —me ka hoopilikia ole nae i na hana a ka poe nana i kukulu maikai i na kula no lakou iho—nolaila, he mea pono i ko'u manao, e hoomauia ke kuleana a ka Papa e kiai ai ma na kula wae, ma ka haawi ana i kekahi mau pomaikai no ia poe makua, a e kokua paha ma ke ano e ae.
A i ko'u hoi ana mai mai Koolaupoko mai, hoike ae la au i na kumu kula aupuni ma Honolulu, a ua aoia lakou, alaila, ua haawi ia ko lakou la palapala hookohu kumu. He 20 mau kula aupuni ma keia apana, he 15 o lakou na ka Papa Hoonaauao na hale, a elima mau hale no hai kahi i kukulu ai. O ka nui o keia mau hale he 20, ua maikai no, a o kekahi nae, ua pono ke pena houia a e hamo punaia paha. Ehiku mau kula kaikamahine me na kumu wahine no, a i ka pau ana o keia hapaha, ua manaoia e hookaawale ana elua mau kula hou o ia ano.
No ka mea, ma na kula liilii o ke aupuni, ua manao nuiia e ao aku i na keiki iloko o na kumu mua o ka naauao, nolaila, aole i koiia i na kumu i pookela aku i ka naauao, aka, ua makemake nuiia na kumu i maa i ka lawelawe ana ma na mea e aoia'i na keiki ma ka hoolohe, ka hoopololei, ka hoomaemae, a me ka mikiala. Ma keia mau mea, ua paipai a ua ao aku au i na kumu me ke kuoo o ke kauoha. Oiai e hooluolu a e hoomaliu ana au i ke kumukula i ike ole i ka alegabra, (Hoailonahelu,) aka, ua hoike pololei aku au ia lakou, o ka hale kula maemae ole, a me na haumana hoohaunaele, he mau mea ia e hoopau kokei'ai ke kumu kula.
A berahama Fornander,
Kahu Kula Nui.
Honolulu, Mei 11, 1865.
No na hupa.—Wahi a Elihu Burritt, kekahi amara akamai, he 10,000 tona kila e hanaia nei i ka hupa i kela makahiki keia makahiki ; a nolaila, ke lawe mau nei ma na alanui ka kakou mau wahine, a me ka kakou mau ipo he 20,000 paona hao.
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NONOI IA MAI KA MEA nona ka inoa malalo nei e Antone Gorcia, e hoonoho ia oia i Lunahooponopono no ka waiwai o Antone F. Silvay, o Wailuku, Maui, i make aku nei ma ka la 10 o Aprila, me ke kauoha ole. Nolaila ua hoikeia ina kanaka a pau, ke pili o ka Poaono, oia ka la 18 o June, A. D. 1865, i ka hora 10 P. M. Oia ka la, a me ka hora i oleloia no keia noi ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ko'u keena hookolokolo ma Wailuku, Maui, kahi e hana ai.
A. M. KAHALEWAI,
Lunakanawai Kaapuni Apana elua.
Lahaina, 10 Mei, A. D. 1865.—4-3t
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NONOIIA MAI KA MEA nona ka inoa malalo, e Kaiholuhau, e hooponoponoia ka waiwai o Naai k, o Lahaina, Maui, i make ma ka M. H. 1856, me ke kauoha ole, a e hooiaio ia kona pili ana ia ia, i hooilina kona waiwai. Nolaila, ke hoikeia nei i na kanaka a pau, ke pili, o ka Poakolu, oia ka la 31 o Mei e hiki mai ana, oia ka manawa e hoolohe ia'i kana nonoi ana, a me na mea kue i hoike ia mai, aia ma Lahaina, Maui, kahi e hana ai.
A. M. KAHALEWAI,
Lunakanwai Kaapuni o ka Apana Elua.
Lahaina, Mei 9, 1865. 4-8t
OLELO HOOLAHA
UA MAKAUKAU KO OUKOU HOA ALOHA, ka mea nona ka inoa malalo nei, e kuai aku me oukou e na kupa Hawaii, i na lole a pau e kupono ana no na kane, na wahine a me na keiki, ma ke kumukuai haahaa loa. Aia ko'u Hale Kuai ma ke Alanui Maunakea, ma keia aoao aku o ka pa o Kaaione. E hele mai, a e nana no oukou iho.
W. RAYAN, (RIANA.)
Honolulu, Mei 13, 1865. 4-3m
LUNAHOOPONOPONO WAIWAI.
NO KA MEA, UA HOOKOHUIA KA MEA NOna ka inoa malalo iho e ka Aha Kiekie, i Lunahooponopono i ka waiwai o John Harbottle (Wahinepio), Manini Harbottle, a me William Kupanaha Harbottle, i make aku la, nolaila, ua kahea ia na mea a pau i aie i ua mau mea make la, e hookaa koke mai, a o ka poe a lakou i aie aku ai, e hoike mai i ko lakou koi. EDWARD H. BOYD, (Ailuene,)
Lunahooponopono Waiwai Hooilina.
Honolulu, Aperila 27, 1865. 2-1m.
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NONOIIA MAI KA MEA nona ka inoa malalo, e Kimo, e hooponopono ia ka waiwai o Kupihea (k,) o Ahainoiki, Molokai, i make aku nei, a e hooiaio ia kona pili ana ia ia i hoolina no kona waiwai: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau, ke pili o ka Poakolu, oia ka la 31 o Mei e hiki mai ana, ma ka hora 10 o kakahiaka, e hoolohe ai keia noi ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma Lahaina, Maui, kahi e hana ai.
A. M. KAHALEWAI,
Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua.
Poniuohua, Molokai, Mei 11, 1865. 4-3t
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NOIIA MAI KA MEA HANOhano R. G. Davis, Lunakanawai o ka Aha Kiekie e Holi (k,) no ka hoaiaio i ka Palapala Kauoha o Kanakaole (k,) no Kalihi, Oahu, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poakahi, oia ka la 29 o Mei, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia Palapala Kauoha, a me na mea i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu. Wm. HUMPHREYS,
Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Aperila 25, 1865. 4-1t
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NONOIIA MAI KA MEA nona ka inoa malalo, e Wm. Ap. Jones, ka Luna Hooponopono Waiwai o Kalua, o Lahaina, Maui, i make aku nei, e ae aku ka Aha ia ia e kuai aku i ka waiwai paa a me ka hale e ku ana maluna o ua aina la ona, no kona aie, i mea e kaa ai. Nolaila, ke hoolaha ia'ku nei, o na kanaka a pau, ina he kuleana ko lakou iloko o ka waiwai o ua o Kalua, ke koho nei au, o ka Poalima, oia ka la 31 o Mei, ma ka hora 10 o ke kakahiaka, oia ka manawa e hoolohe ia'i keia noi ana mai, a me na mea e kue mai ana, aia ma Lahaina, Maui, kahi e hana ai. A. M. KAHALEWAI.
Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua.
Lahaina, Mei 8, 1865. 4-3t
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NONOIIA MAI KA MEA nona ka inoa malalo, e Haole (w,) no ka hooiaio ana i ka palapala a Kalalahua, no Honolua, Kaanapali, Maui, i make aku nei: Nolaila, ke hoikeia aku nei i na mea a pau, i pili, o ka Poakolu, oia ka la 24 o Mei, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe ana i keia noi ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Lahaina, Maui, kahi e hana ai.
A. M. KAHALEWAI.
Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua.
Lahaina, Mei 5, 1865. 3-3t
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU, NA mea waiwai maloko o ka waiwai o A. Kane (k,) no Honolulu i make aku nei, o ka poe i aieia, o ka poe pili kino, a pili paha ma kekahi ano e ae, na lakou e hele mai a e hoike mai ia lakou iho, imua o ka Mea Hanohano R. G. Davis, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie, ma ka Hale Hookolokolo i ke kulanakauhale o Honolulu, i ka Poakahi, oia ka la 6 o Iune e hiki mai ana, i ka hora 10 o kakahiaka. Ia manawa e hooponopono ia ka moo waiwai a Kekaawe (w,) ka luna hooponopono waiwai a ka mea i make, a e hoike mai i kauwahi kumu, ina paha he kumu oiaio kona, i ole e hookoia ua moo waiwai la a e hoopauia ka oihana a ua mea hooponopono waiwai la.
Wm. HUMPHREYS,
Hope Kakauolelo a ka Aha Kiekie.
Honolulu, Mei 12, 1865. 4-2t
OLELO HOOLAHA.
MA KA WAIWAI O IKIIKI (K.) NO KA mea, ua noiia mai ka Mea Hanohano G. M. Robertson, Lunakanawai o ka Aha Kiekie, e Kukao (k.) no ka hookohu ia ia i Luna Hooponopono waiwai o Ikiiki (k,) no Honolulu, Oahu, i make aku nei. Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili o ka Poaono, oia ka la 20 o Mei, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe ana i ka oiaio o keia noi ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
Wm. HUMPHREYS,
Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie
Honolulu, Mei 5, 1865. 3-2t
OLELO HOOLAHA.
MA KA WAIWAI O KEKAPAI (K,) NO KA mea, ua noiia mai ka Mea Hanohano G. M. Robertson, Lunakanawai o ka Aha Kiekie e J. K. Kaunamano (k,) no ka hookohu ia i Luna Hooponopono no ka waiwai o Kekapai (k,) no Honolulu, Oahu, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poalua, oia ka la 16 o Mei, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia noi ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
Wm. HUMPHREYS
Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Mei 4, 1865. 3-2t
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NONOIIA MAI KA MEA NOna ka inoa malalo, o Milikaa (k,) e hooiaio ia ka Palapala Kauoha o Enosa Kuakamauna, o Lahaina, Maui, i make aku nei: Nolaila, ua hoike ia i na mea a pau, ke pili o ka Poakolu, oia ka la 24 o Mei, e hiki mai ana, ma ka hora 10 o ke kakahiaka, oia ka manawa e hoolohe ia'i ka oiaio oia Palapala Kauoha, a me na mea kue i hoike ia mai, aia ma Lahaina kahi e hana ai. A. M. KAHALEWAI,
Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua.
Lahaina, Mei 5, 1865. 3-3t
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NONOIIA MAI KA MEA nona ka inoa malalo, e J. D. Haverkost, e koho i Luna Hooponopono Waiwai o Kahuailua, o Wailuku, Maui, i make aku nei me ke kauoha ole: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau, ke pili, o ka Poalua, oia ka la 20 o Iune, ma ka hora 10 o kakahiaka, e hoonoho ia'i kekahi i Luna Hooponopono a me na mea pili ke hoike ia mai, aia ma Wailuku, Maui kahi e hana ai.
A. M. KAHALEWAI.
Lunakanawai Kaapuni o ka ka Apana Elua.
Lahaina, Mei 5, 1865. 3-4t
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NONOIIA MAI KA MEA NOna ka inoa malalo, e Puhiahi (w) a me Auwae (k,) e hooponopono ia ka waiwai o Kalawaianui (k,) o Kawaloa, Hana, Maui, i make aku nei; a e hoiaio ia ko laua pili ana ia la: Nolaila, ua hoike ia i na mea a pau, o ka Poalua, oia ka la 20 o Iune, ma ka hora 10 o ke kakahiaka, oia ka la e hoolohe ai i keia nonoi ana a me na mea kue i hoike ia mai, aia ma Wailuku, Maui, kahi e hana ai. A. M. KAHALEWAI,
Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua,
Lahaina, Mei 6, 1865. 3-3t
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NONOIIA MAI KA MEA nona ka inoa malalo, e Naliikanakaole (w,) e hooiaio i ka palapala kauoha a Hoonoho (k,) o Wailua, Koolau, Maui, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na mea a pau, ke pili, o ka Poakolu, oia ka la 21 o Iune, ma ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka manawa e hoolohe ai ia kauoha, a me na mea keakea i hoike ia mai, aia ma Wailuku, Maui, kahi ehana'i.
A. M. KAHALEWAI,
Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua.
Lahaina, Mei 5, 1865. 3-3t
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NONOIIA MAI KA MeA nona ka inoa Malalo, e Paaoao, e hooponopono ia ka waiwai o Mahiai (k,) o Papauluana, Kipahulu, Maui, i make aku nei; a e hooiaio ia kona pili ana ia la, i hooilina no kona waiwai: Nolaila, ua hoike ia i na kanaka a pau, o ka Poalua, oia ka la 20 o Iune, ma ka hora 10 o ke kakahiaka, oia ka la e hoolohe ai i keia nonoi ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma Wailuku, Maui, kahi e hana ai. A. M. KAHALEWAI,
Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua.
Lahaina, Mei 6, 1865. 3-3t
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NOIIA MAI KA MEA HANOHANO R. G. Davis, Lunakanawai o ka Aha Kiekie e J. W. Kawamu (k,) no ka hookohu ia ia i Luna Hooponopono Waiwai o H. Keahi (k,) no Waihee, Maui, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poakahi, oia ka la 29 o Mei, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia noi ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
Wm. HUMPHREYS.
Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Aperila 26, 1865. 4-1t
KA MOKUMAHU "KILAUEA!"
E HOLO ANA IA MAI HONOLULU aku ma ka Poakahi, Mei 15, no
LAHAINA, MAALAEA,
KALEPOLEPO, ULUPALAKUA,
KAWAIHAE, HONOIPU,
KAILUA a me KEALAKEKUA.
A e hoi hou mai i Honolulu ma ke kakahiaka o ka Poaono.
Ma ia hope aku, eia na la holo o KILAUEA, Poakahi, la 22, 29, o Mei, a me ka la 5, 12, a me 19 o Iune. JANION, GREEN & Co,
1- tf. Agena o Kilauea.
LOLE HOU! LOLE HOU!!
Ua lako au i na kuka paina eleele maikai, he hookahi haneri. Mai ka umikumamalima aku a ke kanakolu dala ke kumukuai o ke Kuka hookahi, oia hoi na kuka maoli, na Koheoheo a me na Kukaholoku.
He mua lole manoanoa kekahi, oia hoi na Palemai, na Kakini, a me na Palemai wawae i hanaia noloko mai o na lole maikai loa. He mau Kuka Palu Holoku no kekahi, a me na Koheoheo, mai ka a 7 a hiki ka 14 dala o ke Kuka hookahi.
O na lole i haiia ae la maluna, he mau lole maikai aohe aie, he dala kuike wale no.
LOLE PAPAMU!
HAINAKA LEIAI!
KILIKA ELEELE—Mai ka $1, a i ka $1 25, no ka Hainaka hookahi, i kuai ia hoi mamua o na dala elua. H. Mc DONNA.
Ma kahi e kokoke ana i ka Pa Kuai Papa o Lui a me Dikesona. 1-1m.
OLELO HOOLAHA.
UA HOOPII MAI O ME REANA KUE I KANA kane mare ia Joe Bassimis, no Honolulu mamua, e hooki i ko laua mare ana no ka nalowale ana no na makahiki ekolu o ua Joe Bassimis nei ma ka aina e, aole i lohe ia mai. E hanaia keia hoopii imua o ka mea Hanohano R. G. Davis, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie, ma ka la 19 o Mei, i ka hora 10 o kakahiaka, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu. L. McCULLY,
Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, February 13, 1865. 1-1m.
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NOIIA MAI KA MEA NONA ka inoa malalo nei e Anapanapa, e hooponopono ia ka Waiwai o Pu, o Waihee, Maui, i make. kauoha ole. A e hooiaio ia kana mau keiki i Hooilina ; a e hoonoho i Kahu malama Waiwai : Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau, ke pili, o ka Poaha, oia ka la 25 o Mei, ma ka hora 10 o kakahiaka, oia la a me ka manawa e hoolohe ai i ka oiaio o keia noi, a me na mea kue i hoikeia mai, aia ma Lahaina kahi e hana'i.
A. M. KAHALEWAI,
Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua.
Lahaina, Maui, Aper. 14, 1865. 1-5t
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NOIIA MAI KA MEA NONA ka inoa malalo e Wahineino, e hooponopono ia ka Waiwai o Peter Doct, o Lahaina nei, i make emoole aku nei me ke kauoha ole, e koho hoi i mau Luna Hooponopono no kona waiwai: Nolaila, ua hoikeia, i na kanaka a pau loa, o ka Poaha, oia ka la 4 o Mei, ma ka hora 10 o ke kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i keia noi ana mai, a me namea hoole i hoikeia, aia ma Lahaina kahi e hana ai.
A. M. KAHALEWAI,
Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua.
Lahaina, Maui, Nar. 9, 1865. 1-6t
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NOIIA MAI KA MEA NONA ka inoa malalo nei, e J. C. Farwell, e hooiaio i na palapala kauoha a Hakiki, o Waikapu, Maui, i make aku nei; Nolaila, ake hoikeia aku nei i na mea a pau, ke pili o ka Poakolu, oia ka la 10 o Mei, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia noi ana mai, aia ma Lahaina kahi e hana ai.
A. M. KAHALEWAI,
Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua.
Lahaina, Maui, Apr. 14, 1865. 1-6t
OLELO HOOLAHA.
UA NONOI IA MAI KA MEA NONA KA INOA malalo e Maewaewa, e hooiaio ia na Palapala Kauoha a Ehu (k,) o Keanae, Koolau, Maui, i make aku nei: Nolaila, ua hoike ia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poakolu, oia ka la 21 o Iune e hiki mai ana, ma ka hora 10 o ke kakahiaka, oia ka la a me ka manawa e hoolohe ai kela nonoi ana mai, a me na mea kue e hoike ia mai, aia ma Wailuku kahi e hana ai.
A. M. KAHALEWAI.
Lunakanawai Kaapuni Apana Elua.
Lahaina, Mei 5, 1865. 3-3t
OLELO HOOLAHA.
UA NONOI IA MAI KA MEA NONA KA INOA malalo e Kamali, e hooiaio i ka Palapala Kauoha a Kamai, o Wailua, Koolau, Maui, i make aku nei: Nolaila, ua hoike ia i na kanaka a pau, ke pili, o ka Poakolu, oia ka la 21 o Iune e hiki mai ana, ma ka hora 10 o ke kakahiaka, oia ka la a me ka manawa e hoolohe ai ia nonoi ana mai a me na mea kue i hoike ia mai, aia ma Wailuku kahi e hana ai.
A. M. KAHALEWAI,
Lunakanawai Kaapuni Apana Elua.
Lahaina, Mei 5, 1865. 3-3t
OLELO HOOLAHA.
UA NONOI IA MAI KA MEA NONA KA INOA malalo, e Kuamoo, e hooponoponoia ka waiwai o Kahaawi (k,) o Puuhaoa, Hana, Maui, i make aku nei me ke kauoha ole, a e hooiaio ia kona pili ana ia ia i hooilina no kona waiwai. Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau, ke pili, o ka Poalua, oia ka la 20 o Iune e hiki mai ana, ma ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora e hoolohe ai i keia noi ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma Wailuku, Maui, kahi e hana ai. A. M. KAHALEWAI.
Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua.
Lahaina, Mei 5, 1865. 3-3t
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU KE nana mai lakou, owau o ka mea nona ka inoa malalo iho, ke papa a ke hookapu aku nei au i kuu aina, ia KALUAOKAU, e waiho la ma Waikiki, Oahu, aole e hele wale na holoholona maluna o ia aina. Ina e loaa i ko'u Luna, kekahi o na holoholona, Lio, Bipi, Hoki, Miula, Hipa, Kao, Puaa, e komo ana maloko o ka aina i hoikeia maluna, alaila, e uku no ka mea nona ia holoholona $1.00. A no ka Moa, Pelehu, Koloa, Kaka, a pela aku, he hapaha dala ka uku. E malama pono oukou, o pilikia auanei, o ka mea e hookuli i keia, e pili no ke Kanawai ia ia.
C. KANAINA.
Pohukaina, Honolulu, Mei 6, 1865. 3-4t
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA MEA A PAU, UA HOOnoho mai ka Aha Hooko Kauoha ia'u i Luna Hooponopono Waiwai no Enoka Kawailepolepo (k.,) a me Keomailani (w.,) i make aku nei, a ina o ka poe aie ia laua, a o ka poe paha a laua i aie aku ai, e hoike mai i 30 la mai keia la aku, imua o'u a o ko'u mau hope paha, o J. Komoikeehuehu, a me J. Kanihina, ma Honolulu, Oahu. KAINAINA.
Honolulu, Mei 8, 1865. 3-3t*
OLELO HOOLAHA.
UA HOOPII MAI O KAMIKI (W.,) KUE I kana kane mare, ia Apanihina (Pake,) no Kaumakapili, Oahu, mamua, e hooki i ko laua mare ana, no ka nalowale ana no na makahiki ekolu o ua Apanihina (Pake) nei ma ka aina e, aole i lohe hou ia mai. E hanaia keia hoopii imua o ka Mea Hanohano R. G. Davis, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie, ma ka la 8 o Sepatemaba, i ka hora 10 o kakahiaka, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
Wm. HUMPHREYS,
Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie,
Honolulu, Mei 3, 1865. 3-4m
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NONOIIA MAI KA MEA nona ka inoa malalo e Ainoa (k,) e hooponopono ia ka waiwai o Kaumiumi (k,) o Wailua, Koolau, Maui, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau, ke pili, o ka Poaha, oia ka la 22 o Iune, ma ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora e hoolohe ai i keia noi ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma Wailuku, Maui, kahi e hana'i.
A. M. KAHALEWAI.
Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua.
Lahaina, Mei 5, 1865. 3-3t