Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 2, 23 ʻApelila 1936 — KA MOOLELO O LONOIKAMAKAHIKI KE KEIKI KUPANAHA O KONA HANAI IA ANA–HOOLE OIA I NA MEA KAUA A KONA MAKUAKANE A KEAWENUIAUMI I KA WAIWAI OLE KA HEE ANA O KANOLOAKUAKAWAEIA ME NA KIPI.–KA LANAKILA ANA O LONOIKAMAKAHIKI. [ARTICLE]

KA MOOLELO O LONOIKAMAKAHIKI

KE KEIKI KUPANAHA O KONA HANAI IA ANA–HOOLE OIA I NA MEA KAUA A KONA MAKUAKANE A KEAWENUIAUMI I KA WAIWAI OLE

KA HEE ANA O KANOLOAKUAKAWAEIA ME NA KIPI.–KA LANAKILA ANA O LONOIKAMAKAHIKI.

Ua oleloia ma keia moolelo, o ka nui o na waa o Kamalalawaiu aia ka maka hope o na waa kaua i Hamoa ma Hana. a o ka maka mua hoi o na waa. aia i Puakea ma Kohaia. Aka hoi, ma ka manawa o keia moolelo, aole he like oka manao oka poe hahiko ma keia mea. Ua manao kekahi poe he wahahee ka mea i oleloia no ka nui o tia Vv T aa. A hiki aku la o Kamalalawalu ; Hawaii, ua hoonohoia 0 Kauhipaewa me Kihapaewa mā Puako, e like me ka makemake o Lonoikamakahiki. Ia manawa a Kamalalawalu i halawai mua ai me Kauhipaewa ma, olelo aku o Knmaikea ma, he man kanaka no ko Lonoikamakahiki alo, me ka olelo aku ia Kamalalawalu: "E Kamalalawalui īawe ia na waa iuka lilo, wehewehe ke ama a me ka iako', 1 kaua ia a hee ka Hawaii ia oukou, malia o liolo ke auhee pio, a manao o ka auwaa o ka Maui ka mea e holo ai, i hiki aku.ia,-ua-pau ka iako i ka hemohemo, i loaa mai ia ika lanalrila, alaila na 'oukou no ka māke." A e like me ka olelo a kela mau elemakule ia Kāmalalawalu, aīaila, hana aku la o Kamalalawalu e like me ka kela mau kanaka. I ka manawa a Kamalalawalu i hiki aku ai ma Kohala, ua makaukau mua na puali kaua o Lonoikamakahiki. Aka, lohe ae la ua o Kamalalawalu, eia no o Kanaloakuaana i Waimea kahi i noho ai hoouka mua iho la o Kamalalawal me Kanaloakuaana, i Kaunooa. A hee mai la o Kanaloakuaana; a alualu loa mai la ko Kamalalawalu poe koa a me Kauhiakama pu, a loaa pio iho la o Kanaloakuaana ma Puakp; a ma ia hoouka kaua hou ana, poaloia ae Ia na maka o Kanaloakuaana e ko Maui kaua, a oo ia ae la na maka i ke kao hee, pepehiia iho la a make; ua kakauia nae na maka o Kanaloakuaana i ka uhi. A oia hana ana a ko Kamalalawalu poe koa i Kanaloaku/aana, nolaila ua kapaia ka inoa oia awa pae waa ma Puako o Kamakahiwa, a o ka inoa ia o ia wahi a hiki mai i keia manawa, a hiki aku \ ka hanauna hope loa o keia lahui. A no ia hana ia ana o Kanaloakuaana pela, ua hanaia e ka poe haku mele penei, oia hoi ma ka hapa waena o ke mele i olelōia o Koaiili, p^nei: ■ -: ■ «■■■ j '•». ■ .s- -, Ke koana o Kama, ka ohia, Ko Kama kuu i Waimea, , , Ka io o Kanaioa, . He ele h.e &laea; 0 ka maka i kuia; I welo'a i ke kao o Kanaloa; Ko Kanaloa maka A īalapa no Ē uwalo wau i ka maka O Makakii ; 15'o ipai oe iko kanaloa maka. r O kela mele i hai ia maluna no ka % maka o Kanaloakua-' ua, e Hke me ka hoakaka ana, ma na pauku maluna ae i'liela mete. t ■ "; ,' MOKUNA XIII. |KA HOOUKA KAUA ANA MA WAIMEA.—KA LANAI KILA ANA 0 LONOIKAMAKAHIKI.—AUHEE ! O KAMALALAWALU ME KONA MAKE ANA | Mahope iho o ka māke ana o Kanaloakuaana ia Kamalalawalu mā, a e like hoi me ka olelo ā na elemakule, 1 e hoi iuka o Waimea, ma Puuoaoaka a me Hokuula e hoo- | noho ai ko Maui poe kaua, a nolaila ua hoi aku la o Kamailalawalu ma a ma kahi a ua niau elemakule nei i kuhikuhi ai. ! -S°i āku la ko Maui poe a noho ma Hokuula e kali ana ino ka hoouka kaua ana. Ikala a Kamalalawalu ma i pii ai iuka o, Waimea & noho ma Hokuula, a o ua mau elemakule nolunolu la no kekahi me Kamalalawalu ma i kela imanawa. Ama ia po aao ae, ba ke kakahiakanui ika ! manawa i ala ae ai ko Kamalalawalu hiamoe, aia hoi, ua j kuahaua ia mal ia na kanaka o Kona, ko Kau a*o Puna a me Hilo, o Hamakiia hoi a rrie Kohala. Nana aku la o Kamalalawalu he ula wale Ia no na ke a, mai Keohe a Kaniku; ia manawa haohao np o Kamalalawalu i keia mea; no ka mea, i ka Kamalalawaiu ike ana i.ka la mua he uliuli ke a, a i keia kakahiaka hoi, he ula pu wule la no i na kanaka. Nolaila, ninau āe la o Kamalalawalu: "Ea, e Kumaikeau ma, ula pu hoi ke a, heaha keia ula, he kaua pāha?" I aku o Kumaikeau ma: "Aole paha ia «la'au e ike ln, he ula e ae, a manāo aku oe he kaua ia. Ao!<j ia he kaua. Oia iila !a ea, he makani, pa aku la ka makalii Olauniu o Kalahuipuaa a me Puako i ka wanaao, a malamalama !oa. pili-a aku la, komo akn la keia Olaimui a pili-a aku la, hui aku !a me ko Wainanalii makani, ku ae la ke ehu o ka lepo, uhia aku'la nalo wale ke a au i ike ai i ka la Inehinei " A no kela olelo nohi a kela mau e!emakuk\ bki wale ihe la no o Kamalalawalu, a waiho wale iloko ona ia manao no ka mea. aole he hilinai i kela olelo a Kumaikeau no ka mea. ua tnm ka paa ana o ke a i na kanaka ā Mk ika napoo ana oka !a. Ma ia po iho. aao ae. hiki mai la ko Kona poe a hoonoho mai la mai kai o Puupa a hlki i Haleapala. Ao ko Kau hoi ame ko Puna, hoonoho ae la ka lakou poo mai Holoholoku a Waikoloa. A o ko Hilp a me ko Hamakna niai, hoonoho mai !a ko lakou poe kau« mai Mahiki a Pmikanikanihia, Ao ko Kohala hoi. pania ia mai 1a e na kanaka mai Momoualoa a Waihaka. Ta kakahiaka, nana aku !a o Kamalalawalu, ua uh: paa puia mai olalo iua kanaka. aole o kana mal. Alaila, nana ae !a o Kama!alawalu ia lakou ua uukn loa; alaHa' 01010 akn la o Kama!a!awa!u ia Kumaikeau ma: "Ea* F Kumaikeau raa, pehoa keia ? Hoaha keia lohu-ehu olalo?" j I aku o Kumaikeau ma: "Akahi no au a ike ika iw.i jo na kanaka o Hawaii nei Mai manao nae oe, ia uuū epa i|;ele ana ia kakou. Aole e pukele, aia ka lakou kaua ma ilalo. he nui lakou o ko lakou kaa malalo. make no ia ka;kou." , I kekahi la ae. liole aku la o Lonoikamakahik-' e ha'o i NV ai nie Kamalalaw aL'. e kuka no ke kaua. Ai ko laua ; kamailio ana, olo!o aku o K:\antalalawalu iu Lonoikama , kahiki, e hoopau \\ale ke kaua, no ka moa, ua hopo inai j!a o Kamalalawalu no ka'hui loa o ka Lonoikamakahik-' [kaua. Aka. ma kHa olelo kaua a Kamalalawalu e hoopau wale ke kaua. aoho manao o Lonoikamakahik ; e :> v pau, o liko nie ka Kamalalawalu olelo. no ka mea 'ua'w e ia ko Lonoikamakahiki huhu no Kamalalawalu, :.e ka pepehi hoomainoino ana ia Kana'onkuaana; oia hei. ua po-o loia na maka. a ua ia i ko Kanaleakn-i-»V-i e ola okt>a ana, ; ! (4*l* i