Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 29, 28 Nowemapa 1935 — KA MOOLELO NO UMI: KEKAHI ALII KAULANA O KO HAWAII NEI PAEAINA [ARTICLE]

KA MOOLELO NO UMI: KEKAHI ALII KAULANA O KO HAWAII NEI PAEAINA

(Hoomauia) MOKUNA XII. KO UMI MAKE ANA: KA HUNA IA ANA O KONA KINQ IA KOI A kuapapa ke aupuni o Maui hoi a'ku la o Umi : a-Liloa i Hawaii. A hiki i kona \ya elemakule, ua kalai o Hawaii i ka pohaku i halelua no Umi, no kona kupapau; a ua kauoha oia i kana poe keiki, a me kana poe kaikamahine a me na 'lii a me na makaainana a puni o Hawaii a me Maui e kalai i pohaku loloa huinaha, he anana ka loa a oi aku, he iwilei ka laula, a he haj>a iwilei ka he ala ka pohaku i kalai ia, aia ma ke ana o Umi-a-Liloa ma Keopū i Kailua. Ma keia auhau kaumaha mai Hawaii mai f a nolaila, ua pepehi ia ke kahu o Aihakoko e Kihapiilani, a oia ke kumu i naauauwa ai o Aihakoko i ka moana, a ma Kapaahu i Kamaole 110 Kula kahi i pae ai, a ua kapaia kai inoa oia wahi o Kalua-o-Aihakoko. Aohe i maikai loa ka| hale liia pohaku o Umi-a-Liloa, a ua make e iho la oia ma Kailua i Hawaii. ; [ . make ana o Umi-a-Liloa, a lohe o Koi, oia kekahi keiki hookama a Umi-a-Liloa, a ua kauoha mua oia i iia iwi ona nana e huna loa a nalowale. 0 keia keiki hookama a Umi, i ka wa i kuapapanui ai ke aupuni malalo o Umi-a-Liloa, a pau ka aina i ka okioki, a o.kona mau aina, Waimanu a hiki i Pololu, o kona mau kaikuahine no na inoho hale, a ku ae la ia a ao i ka aea heie mai Hawaii a! ; Kauai. Hoi mai la mai Kauai mai a noho ma Keoneoio i ! Honuaula, a moe wahine ia wahi a kamaaina a loaa na keiki. ī ka lohe ana o Koi he mai make ko Umi-a-Liloa, o ka olelo aku Ia no ia i na kaikunaiie o ka wahine e holo pu i Hawaiir Olelo mai la ka wahine a Koi: "Aole oe e lawe i ko'u mau kaikunane ; lawepaha auaeei oe a aku oe i ko'u'mau kaikunane." "Aole," wahi a Koi. Iko la- ! kou holo ana mai Kipahulu aku, a pae i Kohala, a lohe ilaila, ua nlake o Umi-a-Liloa. Malaila aku lakou nei a pae i Kekaha, a poeleele. Aia ma Kekaha kekahi kanaka ua kulike na ano me ko Umi-a-Liloa, a o ke kii no ia o Koi e ;pepehi a hooili ika waa. Mai Kekaha aku o Koi ma a jpae ka waa i ke aa makai mai o Makaeo, aia i ke aumoe; ,o ka pii aku la no ia o Koi a ua moe kiai o ka lua; aka,"p [Piimaiwaa aia no ia ia ke kiai oloko; aia hoi o Koi e komo |aku ana me keia kanaka pakui. Ua lohe no o Piimaiwaa ua lilg kahiko ke kupapau ia Koi. A hoomoe ia aku la keia kanaka, a lilo mai la ke kupapau o Umi-a-Liloa ia Koi, a o ka lilo aku la no ia ia Koi ma ke aa, a hiki i kai o Makaeo, a kau ma ka waa, a mai keia po kau ana ina pali hulaana o Waimanu a komo ana o Koif'ka hale o ke kaikua.hine, a ike mai la ke kaikuahinē i ke kaikunane lele mai la me ka uwe nui. 4 A lele aku la ke kaikunane a papani ka waha o ke kaikuahine: "Hamau, mai uwe oe; auhea ke kane a kaua?" "Aia no imua." "E kii ae au," a kii aku la o Koi, a ala mai la, a ike mai la i ke kaikoeke, akahi no a halawai, a lele mai la e uwe; a papahi aku la i ka waha, "o ala mai auanei na_keiki a kaua." Oka puka aku la no ia a halawai me ke kaīkuahine, i aku la o J&Qi: "Aukea olua # ,ua heie.mai nei au e halawai pu me olija, ua lawe ff?ai nei au i ka haku o kaua e nalo ia kakou. Elua olua hookahi au nalowale na iwi o ka haku o kakou, o ka lua huna aia nei, i laila e huna ai." Oka lawe no ia o Koi a me ke kaikoeke ika lua huna a ua kaikoeke nei, no ka mea, oia ke keikl o na pali hulaana; a o ke kaula, a o ka aulima, aunaki me ka pulupulu, a me na makaukau a pau, a o ko laua lawe no ia i ke kino kupapau o Umi-a-Liloa, a hiki l ka laua wahi i huna ai i ka pali lele koae. He nui na mea i oleloia, aka, aole he hoike maopopo. Ua olelo ia ua make pu ke kaikoeke o Koi, a ua hookuuia, i'ka pali a make loa, eia ke kumu, o hai ia e ke kaikoeke. I ka hoi ana mai 0 Koi wale tio ka i hoi mai. olelo aku f!a ke kaikuahine ia Koi: "Ua hana lokoino aku nei paha loei ka makua ona keiki a kaua." "Hamau, ona iwi oko ka kau'a mea huna a halo a e noho e ai i ka waiwai oka aina." Ua oleloia ua huliia na iwi 0 Umi-a-Liloa, aōie loaa iki. Ua hoouka no o Koi i ka waiwai ona pali hulaana ia pō no, me ka ike ole ia mai e kauhale, a hoi no i'Maui ia po.

KIHAPIILAN!

MOKUNA I. NA OHANA O PIILANI: NELE NO KO MAUI ALIĪ Maanei e hoomaopopo ai kakou i ko Piikea mau hoahanau; o ka mua o Piilani, he kane ia, o kona muli o Piikea (nona keia olelo ana) ; o Kihapiilani kona muli iho, he kane, o Kalaniapiilani kona muli iho he ksne no, ua make mua nae ia. A o Piilani, ka hooilina aina o Maui, a o kona mau pokii malalo mai ona, oia o Piikea a ine Kihapiilani; pela no ka Piiiani kauoha ia lakou, aka» aole i malama o Piilani ia olelo a ko lakou makuakane. Ia Piilani e noho ana i ka.aina a punī, uolio pu iho la ia me kona kaikaina me Kihapiilani ma Kauiki, nui Hana. Ma keia noho ana, aole malama o Piiiani i kona pokii,*V iike nie ke kauoha a ko lakou makuakaue, mamua ae oka make ana. lle moa mau ia Piilani, ika \va ai ame ka wa noho, o ka poe e kana mea oluolu a o kona pokii o Kihapnlani, he moa pono ole i kona manao, a he mea oluolu ole ia ia. i I kekahi !a, e ai ana o Piilani me kona mau hoa ai, he poe e wale no, &ia i mua o lakou ka aia meka i&; a o Kihapiilani hoi kona- pokii, aole ana ia e ai 'ana, aka» aia i mua o kona alo» he ipu ohua, na Pinani; lalau aku ja ia elua ohua aai iho la. Ma keia ai ana a Kihapiilam, ike mai la o Piilani; lalau mai la ia ika ipuka ohua a paa |ka Uma» ninau mai la o Piilani; "Nawai la iai iho nei ika ipukai phua?" I aku o Kiliapiiiani: "Na'u no, uo ka mea tōle a'u ia." la wa līiola o Piiiain ika ipukai ohua, me ke kai o loko a pa i ka lae o Kihapulani, n&ha ae la Jia ipukai ohua. a paumaele ka maka i kai oka ohua, a wewela lo&ihola. No keia hana ino aloha ole a kona kaikuaana ia la aku la ia nie ka mahuka. a r>oho ma Kalaniwai.ma Makawao, Iko Kihapiilam uol\o ana ma laila, moe iho la ia mu laila i ka wahine, aole nae lakou i ike o Kihapiilani keia, he 'lii, aka, I ko lakou manao., he kanaka kuaaina toa Nolaila, oleio na o KihapiiUni, i Va palanalolo, ika moe wale iho no ika hale, aole hana. A tohe o Kihapulani i ka olelo a kona raau ai, ala ae la ia a iho ika ako lau uala, ma Kaluaama ma Haiku. A hiki o KihapHlani i iko mai sa kekahi"eTcir.akule o Kukuiokaaukm ka inoa. olelo aku la ia i kekalii elemakule e&ku, v + {Mm i p*u).