Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 28, 21 Nowemapa 1935 — KA MOOLELO NO UMI: KEKAHI ALII KAULANA O KO HAWAII NEI PAEAINA [ARTICLE]

KA MOOLELO NO UMI: KEKAHI ALII KAULANA O KO HAWAII NEI PAEAINA

(Hoomauia) 0 Ehunuikaimalino ke aiii o Kona. He kanaka ikaika 0 Ehunuikaimalino, ka makuakane o Laeanuīkaumānamana, aka, no kona elemakule, ua lilo wale mai o Kona, a me Kohala ia Umi-a-Liloa. ' I ke kuapapa nui ana o ke aupuni o Hawaii ia Umi-a-Liioa ua kaulana kona inoa mai Hawaii a Kauai; aole alii o lileo mc kona noho aupuni ana: ua maiama oia i na elemakule a rno na luahine, a me na keiki makua ole, a ua malama i na makaainana; aole pepehi kanaka, aole aihue. ' MOKUNA XI. KO UMĪ OHANA, K/ I.OKO*-"A!?C AT O KONA NOHO ALII ANA. He alii haipule o L T mi-a-Liloa i ke akua. a i ke kaulana o ko Umi-a-Liloa noho aupuni ana, nolaila makemakē iho la na 'lii moi o na mokupuni e. e lawe aku i ka lakou mau kaikamahine alii, a i ka .lakou kaikamahine punahele 1 mau wahine na Līmi-a-Liloa. He anaina wahine alii he lehulehu ka~Umi-a-Liloa, ua huipuia me na kaikamahine a ka noa, a ua lilo o Umi-a-Liloa i kupuna no na 'lii, a ua lilo i kupuna no na makiaainana. AoIe j he makaainana o 'Hawaii e olelo mai ana anle hp kupuna no makou o Umi-a-Liloa, a ina o ke kanaka e hoole mai, no ka i na kupuna. 0 ka wahine alii a Umi-a-Liloa. o'Kapukini-a-Liloa, a mai i hanau me Umi, o Keliiokaloa,, he keikikane, a o Kapulani he kaikamahine, a o Keawenuiaumi, he keikikane. O Piikea he wahine alii; ke kaikamahine a ka moi alii o Maui a Piilani, me ka moiwahine me Laieloheloheikawai, a na laua mai me Umi-a-Liioa, na keikikane elua, o Kumalaenuiaumi, a me Aihakoko. O moku-a-Hualeiakea, he wahine alii no ia na ka poe jmoopuna a Ehunuikaimalino no Kona, a ua loaa ka laua kaikamahine me Umi-a-Liloa, o Akahiilikapu. Ua noho aku o Uftii-a-Liloa ia Ohenahenalani, a na laua mai o Kamolanuiaumi, a o na keiki mua a |ia wahine kuaaina, a ua nui na keiki i loaa mai ia Umi-a-Liloa. O Waipio ma Hamakua ko Umi aina i noho mau ai. a no ka huipu ana o na moku a pau o Hawaii malalo ona, nolaila, ua makemake oia e noho mā Kona i ka aina pumehana, a ua noho na 'iii ma Kaiiua. ī ko Umi-a-Liloa noho ana, uā hoonoho oia i ka poe paahana, a ua hookaawāle i ka poe i loaa kela oihana keia oihana oke aupuni. Hookaawaīe oia ika papa alii a kaawale, i ka papa kahuna ā kaawale, i ka papa kilo a kaawale, ika poe akamai oka aina a kaawale. A hookaawale. i ka poe mahiai, a hookaawal#l ka poe lawaia, a me ka poe kalai waa. Hookaawale oia i-ka poe koa ame ka poe pale ihe. i kela oihana keia oihana me ka makaukau, a i kela mea paahana keia mea paahana, me kā mālama ma ka lakou hana. pela na kiaaina, na ai okana, na ai iliama, ua makaukau i ka hooponoponoia. Elua no mau hana nui a Umi-a-Liloa e lawelāwe pono ai me kona mau Hma, o ame ka lawaia. Ua haHa o Umi-a-Liloa i mau ioi kalo nui ma Waipio, a na ha-na ia ma na aina 'a pau i ka. mahiai, a aia no ma Kona. oia no ka hana nui, a ua kaulana o Umka-Liloa he alii mahiai. 0 ka lawaīa kekahi haha nu! a Umi-a-Liloa, a ua kaulana kona inoā ma ka lawaia, a ua kapaia o ka "puipui a ka lawaia". Oka hi aku ka lawaia nui a Umi-a-Liloa, aua noho hele ia ke kaha mai Kalahuipuaa. a hiki i iMakanla, a o ka hi ahi kekahi a me ka hi kala. a ua kaulana kona poe hoa lawaia o Pae. o Kahima ma. a me na 'lii a pau o kona noho aupuni ana, ma ka mahiāi a me ka lawaia,,a me kekahi mau oihana nui e hookaawale ai me ke kuokoa. i Eia kekahi hana kaulana o ke kaua ana |me ke akua. Eia ke kumu o keia kaua ana me ke akua. |lle mau kupunawahine akua no kana wahine alii no Piikea. |o Hāpuu laua o Kalaihauola, a ua makemake o Hapuu ma |na laua kekahi moopuna, a e hoihoi Oahu e hanai ai, i\o ka mea, no Oahu ko Piikea makuawahine, o Laieloheloheikawai, a ua hoouna o Laieloheloheikawai i na kupunawahine akua ona i Hawaii e lawe mai i kekahi keiki a Piikea. 1 ko laua kii ana l Hawaii. ua aua o T T nTI-a-LIoa ; aole e haawi i kekahi keiki a lawo i Oahu i kona makuawahine, aka, ua hoole o Umi-a-Liioa. aolo o haawiia kekahi keiki a laua o Piikea i jkekahi mea e. a nolaila, ua pepehi ua mau akua nei i kanaka i ka po, a i ke ao aiia. ua make kekahi poe kanaka; a pola i ko'a po i koia'po ka make ana me ke kuleana ole; a noiaila haohao iho la o Unji-a- -| LAioa: "Heaha hoi ke kumu o keia make ika pepehiia o ikanaka me ka ike ole ia o ka mea nana i pepehi?*' i I mai Ia o Piikea īa Umi-a-Liloa: "Aole he kumu eao (o ka make. Ua pepehi kuu mau kupunawahine o Hapuu ima laua o Kalaihauola, a ua hoouna ia mai nei laua o kuu imakuwahine i kekahi keiki a kaua, a ua aua nae oe. a oia ike kumu i pepehiia'i kanaka." "Pehea la e pau ai ka pei pehi ana oke akua? M wahi a Umi. I nvai o Piikea: "Aia |no a loaa ke keiki." Aka, ua hoomaloka o Umi-a-Liloa i |ka make i ke akua, aka. ua mau no ka pepehiia e ke akua; noiaila, ua aa o Umi-a-Liioa ma ka hoouka kaua me ke akua, ma ke one o Kamakahonu. lle kaua lima me ka laau me ka pohaku ka kanaka, a he kaua lima ole ka ke akua: a i ka hoouka ana o ke kaua, ua lanakila ke akua maluna o ke kaua a kanaka. a ua kapn ia kola wahi a hiki i keia la, o Kauakeakua, a o Kaiakoakua. A o H&puu me Kalailhauoln, aia r>o lana me Piikea ma ka hale, $ ana no o Piiken \ ko kelki. e pai akn ana \ia mau luahino noi ma na kuli o Hikoa/a haiiau ana ke keiki ma ke alo keknhi inahine. a i holoiho ka hana he kaikamahino. a o ka lilo no ia i ua man akua nei, a noho ann i Oa!\u. A liio 1 aioloholohoikawai. o K.<haiaonuiapiikea. n o Kāhaiaonuinumi. Tka hoi ana mai o Umi-a-Uloa. mai ke kaun ana me ke akua. aia hoi na lilo ka ke keiki ia Hapmi laua o Kalaihauola. I T T a olelo ia kekahi kumn: oka hoopmiipuni o Umi-a-l Liloa i ke keiki: mai ko koiki mua mat ko noi ia ana, mei ka hnnw' ho o T T nv n !ih>a. ai ka mapawa e hanau ao al' aua ''.e o o 'vo kn 01010 nk\i aia a hanau' hon ko koiki alaila o ka lana keiki ia i a pel,i aku, a pela' aku. a nolHlla ua huhu na knpunawahine o Piikoa, a mMaila' mai ke kaua ana o ke nkua me kanaka. I T ka T T mi-a l iloa noho ana i kona a I\jjci-fkona wa olomakule. ua I.">knhi ka roho mo ke knapapa mo tta Mii o Maui. a nSo kona m,akuaho~nowai o Piilani ka mor o Maui; aole he iko ia o k( v kaua iwnona o ko lana noho aupimt ana. Aka. ika rvike o PiHar.i, ka moi o Mani. ka maknakane o Piikea. ua pono ole ka v.oho ana o ka hoovlina aupun! o Ma\n\ noloiīa. nn hote nvii o Umi e kokua ia Kiha-a-Piilan' a ma ka Io!e kaua ara tva Hana, ua iawe pio ae na koa o HawaH ka papu ka\;n o Kauiki a hoauhee aku U ia Lono-a-Piilani. ! (Aote i pau)