Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 63, 25 July 1935 — HE MOOLELO POKOLE NO AMELIKA HUIPUIA MAI KA MAKAHIKI 1763 MAI [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

HE MOOLELO POKOLE NO AMELIKA HUIPUIA MAI KA MAKAHIKI 1763 MAI

Ilokp o ka mak .liiki 1858, ua hapai ia mai la ka inoai 0 kekahi kanaka i .••>« nu.iia..a. i kamaaina nuiia hoi e nai kanāka koho balot;. apau o ka Akau ume ka Hema, oia hoi o Stephen A. D<> iglas, he pinepine kona puka ana ma na kau koho balota ..pau, a ma kona ano Demakarata, ua nana oloaena kana : .; i kqna ano kalaiaina ana, a ua haawi pu mai la na Repu.l .ilika i.ke kakoo ana, no ka mea, he kanaka keia i ike_ nUiiu ma ka naauao ma k& kamailio ana, he makaukau hoi k'. na ma na kanawai o ka aina e hiki ai ke hoopilipuia aku ..a ninau o ka manawa ma kana haiolelo ana, a ua-haasvi aku na malfaainana koho balota i kona inoa ka —"I.ITTLE GIANT'—O kona makahiki hōpe o ka noho ai \ he Seuatoa, oia no keia makahiki hou ae. Nolaila, m. ke kanalua o.le, ua hiki i kela ame keia mea ke kuailo e aole e haule, no ka mea, ua nui loa kona hoohiljiia am< kona niakema.ke jiui la e na.kanaka koho balola o ka AKau aiue ka ft(ma, a he mea make'hewa hoi kona kue ia ana aku,. īiq ka mea.. aoie he mea' hiki ke kula i aku i Kona ikaika k;daiaina, a pela pu hoi me ka palamimo o kona mau lehelehe ma ke kamailio ana. Aka hoi, aia o ka aoao Repubalika hou, kekahi kanaka i Ikeia ina-.ke ano i imka mai oia mai kekahi ohana paionia mai, a e noho ana maluna o kekahi aina kua-laau. Ua kapaia kona inoa o ABRAIIAM LINOOLN. Aole he naaua<; u keia kanaka ma na mea heluhehi a pela aku, a no ka mea, aole keia kanaka i hoonaauaoia ma ia aoao o ka ike ? no ka mea, aole he mau halekula ma koha aina kulaau .e noho ana. Aolu hoi lie loaa ka buke ma kona aina kua-laaa.e noho ana.. Aole hoi he loaa ka buke ma kona home, no ka mea, he īlihune ka noho ana a kona mau makua .e hiki ole ai ke hooliio aku i kekahi wahi kenikeni uuku i loaa ia lakou no ke.kuai buke ana. O kana buke mua loa i loaa ai nana ponoi, oia no ka.huke i pa'iia a hoolahaia- "Na Mea e Pili Ana i ke Ola ana o Wasinetona." oka uku no ke kumukuai o keia buke, oia hoi, ua noho hana aku la oia malalo o kekahi no ekolu la. I kona mau la opio wale mai no kona akenui ana e ioaa iaia ka ike heluhelu ame ka naauao o na huahelu, ame ka loaa ana <miu noonoo mohala. E hiki mai ana ka manawa e loaa ai iaia ku inoa kaulana ma ka oihana loio. A i keia makahiki, i hapaiia ai oiai e ku paio aku ma ka aoao Eepubalika i ku moho a ka aoao Demokarata, Doug}as, no ka n&ho~Ssnatoa mai ka mokuaina aku o Ilinoi. I kona Waeia ana, ua haiolelo ae oia i kekahi mau Olelo naauao pili ana ika ninau kauwakuapaa, O kana i olelo ae ai: "0 ka hale i mokuahana iaia.iho, aole loa ia e kū. Ke manaoio nei au, aole loa e hiki i keia au-j puni ke hoomau aku i kona ku ana o kekahi hapa e kakoo ana i keia ninau, a o kekahi hapa hoi e kue ana. Aole hoi au i makemake e mahaie ke ano o ka noho'na aupuni Uniona ana. Aole au i makemake e ike e helelei keia hale, aka, o ko*u iini e hoopauia keia kuee ana. Ma ia ano e lilo ai kakou apau i hookahi, ina no ke kakoo, a i ole, no ke kue paha." . ■ Nui a lehulehu loa kona mau hoaloha i hoao mai e a'o iaia e loaa no iaia ka ikaika ina aole oia e kamailio mai me ka ikaika e ktie ana ika ninau kauwakuapaa. Aka, aole oia i haawipio aku malalo o ka lakou mau a'o ana mai iaia, aka, hoomau aku īa no oia ī kona kamaiiio ia.na elike' no me kana i manao ai oia ka pololei. , Ua aa aku la o Abraham Lineoln ī kekahi mau haioleīo āna imua o ka lehulehu, a ua apo koke ia mai la kana mau'aa ana me ke ohohia nui ia. Ua kamailio keia mau moho ma na w'ahi like ole he ehiku ma ko laua mokuaina. Ua paa keia paio ana a Lineoln ame Douglas maloko o ma moolelo o Amerika Huipuia nei, e hoike ana i kona anonui maoli ame ka naauao maluna o na kalai manao «ma. , Ua hele mai Ia na makaainana ma kahi o na umi tausani ma na apana aina apau a laua i kamailio ai, e hoolohe i ko laua mau manao pakahi iho, a e lohe kumaka hoi 1 ka naauao o ke kanaka 1 kapaia he "Little Giant," ame keia kanaka iwi-loa loio kaulana o na aina kua-laau o liinoi, i aa hoi e paio me ke kanaka i kamaaina a i walewaha i na kanawai o na mokuaina apau, a he Senatoa kaulana hoi, i ikeia he alakai no kona aoao kalaiaina maluna ona papahele oka Senate. ■ ' E hoopakele ana o Douglas iaia iho i kona aoao e kakoo ana maluna o keia ninau r.ui iloko o ka Uniona holookoa. Aka, e haawi mau aku ana o Lineoln i kana mau kipehi ana maluna o ke ano kanaka a ke Akua i hana, mai ai i na mea apau maluna o ka honui nei, me ka nana ole aē i ke ano o ka ili, kana kamailio ana ame! ke a'no p kona lahui. E hoakaka ana ia i ke kūleana a kela ame keia kanaka e nana ai nona iho maluna o ka honua net, oia no ka hooko ana i na kanawai apau e ke Aieua nookahi i waiho mai ai na kakou pakahi e hooko aku.; Ua kauoha mai anei Oia ia oe ame a'u e haku ae maluna! o kekahi mea*kino i like me ko kakou ponoi iho? Nans no i hana mai, a o Kona makemake ke hanaia!" A wahi hou a' Abraham Lineoln i pane aku ai imua o na anaina like ole, mahope iho o na kamailio ana a kona hoa paio: : "Ua pololei no paha na olelo ana a Douglas, aole he Ikino kanaka maoli ka lahui negero, 'aka nae, no ka pono 0 na mea hanu ola apau, e ola ana ia me na meaai ana e ai iai; ke olelo nei'ati; o nā meaai apaii a'u e ai nei, o kana mau meaai no ia e ai nei no ka malama ana i ke ola ame ka uhane iloko o kona kino. 0 keīa iime keia eai ana mai ka hou mai o kona lae, ua kaulike niai oia me a'u, a o ia kaūlike hookahi no me kuu hoa paio, a o ke kaulike hookahi no ia me na mea hanu ola apau r " I ka hiki ana mai o ka la koho lU\lota, ua ikeia k;a oi ana o Douglas maluna o Abraham Lineoln, eia nae, he wahi. oi uuku wale 110. | I keia haule ana iho la o Abraham Lineoln ma keia holo balota ana no ka Senate, ua lilo| nae kana mau liaiolelo ana apau i kia-hoomanao nona e' kamailio nui ia ai e na mea apau. a o kekahi hoi o na kaulana loa iwaena ona kanaka Repiibalika apau oka Uniona. .! I ka makahiki 1860 mai, ua noho iho la ka aha Repubalika e wae i moho no ka holo at a i Peresidena, a ua waeia iho la o Abraham Lineoln. hoi o ka aoao kalaiai.ua Demokarata, ua kuee lakou i keia kau, a r * " ia he elua moho, lle hookahi moho hou i kukuhua mai. na kekahi auna o na katiska i kakoo. >le i na moho ekolu i wiieia ae la e ka aoa.o Re|>ubalika ame ka aoao Demokarata, a ua like me eha moho e holo nei 10 ka noho Ptie de na. , Ika holo ana o keis poe moho eha, ua kaa kiia ia Abraham L.incoln, a he hoike ana mai keia o ka lanakila ana ia o ka ninau ]kauwakuapaa. ! lloko o ka «īahma o Dekemaba p ka makahiki I$6Q, 1 unuhi aku ui ki mokuaina o South Dakotu niai ka Un^ona

aku, a e hoike ana ia i kona manao, o ka noho ana mali[o | o ka Uniona o ka mokuaina o South Dakota nme I mau mokuaina e ae malalo o ka inoa o Amenka | ma keia ke hoopauia nei. i I keia wa, eia na kanaka apau o Amenka īluipuia inana ponoi aku nei i keia ninau anonui loa e hoopaapM lloihi ia nei 110 kanahiku-kumamakahi makahiki he alo a hr alo ka ninau ona mokuaina mana-nui. ona mokuainā^ I maiuua aku o keia, ua hiki no ia lakou ke unuhi aku īa la : w kou iho mai ka Uniona aku a ua hiki no hoi ia lakou ke kulu ae i mau mokuainā kuokoa, aka, aoie nae 1 īkeia mamua aku ka unuhi ana o kekahi mokuaina mai ka I niona aku.me kona haalele loa ana i kona kuleana iIoV-o o ka ; Uuiona. % O ka hoomaka ana mai keia o keia ninau e hooponinihi aku ika noonoo ona k«vnaka Amerika apau. Ke olelo nei keia mokuaina ua haalele oia 1 ka noho ana iloko 0 ka Uniona. Manao ana anei keia mokuaina hookahi ma koaa kukala inia iaia iho ua haalelo o\a i ka I T niona ? s oia wale iho la no, a aole oia o a*o ia aku ana me kekam haawina kupono? Ina e manao ana ke aupuui Amei'ika hoīookoa, oia hoi, na mokuaina apau i kakaumoa malalo 0 ka aelika 0 ka Uniona e kauoha aku iaia e hoi hou mai iloko 0 ka T7nie>na, ina p»ha ma ke kaua ana, alaila, e hoomaopopo iho ai . uiokuaina la ua hemahema loa oia ma kana kualiaua ana. 1 0 kekahi no hoi, ina e lanakila ana na mokuaina huiia inaImia o keia mokuaina, alaila, ia wai ae oia e 1101 aku ai iL. na kokua ana? Eia ke ano o na mokuaina malalo 0 keia aelike Uniona ana; "He lahui okoa makou, ina oe e liooilikaua mai aua ia makou, alaila, e hooilikaua pu ana oe i ko makou mau hoaloha." i 4)*u)