Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 62, 18 Iulai 1935 — KA MALAMA AME KA HOOULU ANA I NA KEIKI [ARTICLE]

KA MALAMA AME KA HOOULU ANA I NA KEIKI

(Kaukauia e Prof. O. S. Fowler, kekahi o na kanaka Akeakamai Kaulana loa o Amerika. a hoolahaia elike me na kanawai o Amerika Huipuia.)

0 ka awe hoomau ana o ka bebe, aole kekahi bebc e uwe wale ana'no ina aole kekahi mea nana c hoehaehā ana iaia, I kekahi manawa e makaala ia na kui-pine e hoo- ' paa ana ina aaliu ame ke kaiepa oka bebe. Anoai paha he kumu eae no. A ina aole e loaa ana kekahi kumu e ae, alaila, he pololi paha? A ina aole ia oka manawa e hanai ia ai oka bebe, aiaila, he kumu okoa no paha, O ka mea pono e hana ia ai ina ua nui ioa ka uwe ana o ka bebe, e wehe ia kona iole, ame kekahi kawele i hooma'u ia iloko o ka wai hu'ihu'i, e kau ia iho ia maluna o ka opu no kekahi mau minuie pokole. alaila, aole a nele ka pau oka uwe ana oka bebe. A ina aole e pau,. alaila. e kahea koke ia aku ke Kauka. Ona mea i hoomaopopoia no na bebe liilii, elike me ka makemake o ka Mea Nana 1 hana i ha mea apau. aole he uwe, aka, he minoaka mau ma- ■_ luna oko lakou mau helehelena. 0 na bebe ola kirft> maikai apau, aole o lakou uwe, aka ; e ala hookahi no.lakou' a e nanea ana paha i ka nana ana i kekahi mea. 1 ka uwe hoohana ana o na keiki liilii 4 , mai hopohopo oe e ka maku'a, no ka mea, o ka uwe ana kekahi mea nana e kokua loa i na ake-masma ame na ake-paa 0 ka bebe, a e loaa ana ka ikaika o ka pauma ana o kona mau mea paabana. Aka nae, oka m«:a e ike mau ia nei, ka hapai me a ine ka boolulilu3! aiia o na now Aole a makou a'o e ae ma keia wahi i na makuahine, aka, he mea maikai nae e hoomaopopo na makuahine apau, ua kupono no ia man hana a ka makuahine, iha he nui ka ohāna e noho ana ma ka home, e lilo ana ka bebe mai iaia aku a i kekahi aku. Aka, ina oia hookahi wale no, a he nui e ae kawa hana ma ka home, alaila, e ike ana 1 no oia i ka luhi 0 keia mea he hanai keiki. Ma keia wahi, he mea maikai e hoonaauaoia na kaikamahine opiopio e ulu ae nei a lilo aku he mau makuahine ma keia mua aku onala o "ko lakou ola ana: Oka mua, oia no na mea e pili ana i kona pili ana aku i ke kane. Na ka nohoalii ana iho a ke kane maluna o'na, i hookoia ai fia olelo kauoha paa a ke Akua—"E hoolaupa'i aku hoi maluna o ka honua apau."—Mai ia manawa mai e malama pono loa ai ua makuhine Ia i kona kino, ma na meaai ana e ai anā'ame ka hoomaēmae mau ana l kona kino, no'ka mea, o ia mea 'apau ana e hana ana, e kakoo ana ia i ka ulu ana o kela kino maloko o ka waihona makamae 1 haa•w r iia mai iaia.

KA MANAWA MAiKAI NO KA HANAI AME KA UKUHI ANA I NA BEBE LIILII 0 ka malama ana i ka manawa hanai o na bebe liilii, kekahi o na mea anonui loa iloko o ka hanai keiki ana. He nianawa ko na mea apau., a o ha mea apau iloko o kona manawa ponoi iho a he kanawai paa loa hoi keia, a ua hi'ki loa ke hookoia no ka pomaikai o ka hanai keiki ana, Ua like ka pono ame ka iiololei o keia me he uwati ala; a iiolaila , he mea maikai e hahaiia ka manawa hanai o na bebe liilii elike me ke kuhikuhi ana a na manamana-u.wat!. E hooko pono ia na mea apau i hoolahaia. E hoauauia ua bebe iloko o kona hora auau mau, a e hoauauia me *ka awiwi i hookahi manawa iloko o'-elua la, a aole c hoauauia i na la apau, no ka mea, he hoftftu'i loa ana ia i ka manawa o ke anu e komo ai maloko o lakou; e hoohiamoe ia aku lakou iloko o ko lakou manawa maamau, a e hanaiia hoi iloko o ka manawa maamau elike me ke kuhikuhi ana a na manamana-uwali. O keia mau rula paa loa i ike ia ae la, e hoomauia aku no ia mai na la hebe wale mai a hiki wale i ko lakou nui kup§ho ana, e hiki ai no ia lakou ke hooko aku i keia mau rula elike no me ko lakou mau la bebe loa no, no ka mea, i ka maa ana o na keiki i keia mau rula, e loaa ana ia lakou ke'ola kino ikaika a maikai, ka hauoli ame ke ohohia mal ī ka hooko ia ana o keia mau rula, e loaa auanei i na makuahine he manawa nui'e hoomaha ai. 0 na bebe liilii apau i maa i ka hoohiamoe ia ana aku iloko o na manawa nau, e ike ai no oe ina e hoohyjjno(> ia aku ana lakou, a iloko o ka manawa pokole, o ka pauhia aku la no bebe i ka hiamoe a ua hiki hoi n < k } u)a i kau m§WSna e ae o ka hale a o kekahi.ano Ua like no keia me na poe mea, he mea maikai pu no ka makuahine ka loaa ana o kekahi hora a mau ho*ra hiamoe paha o ka la, e haawi mai ana ia i ke ola kino ikaika ame ke ola kino maikai. 1 kela ame keia po, e hoohiamoe aku i ka bebe i ka hora 7. a e ala hou mai no ia i ka hora 9; alaila, hanai iho iaia apau, alaila, e ala liilii hou iho ana ka bebe, ajiaule hou aku no hiamoe, a i keia hiamoe ana, e ala hou mai ana no oia i na hora waenakonu po, aole nae oe e hanai liou ana iaia a hiki I ka hora 5 o ko kakahiaka; aka, ina ua hanai oe iaia i ka hora 1 o ke aumoe, alaila, e hanai hou oe iaia i ka hora 1, a o ka pau ana ia a kani ka hora 5. Aole e nele ka maa o ka hehe } ka hanaiia i keia mau 3',ora ma-

amau o T<a po a hiki i lt:e ao ana, Ona mlikiiahine i hoao ole i keia ano hanai manawa ana, aole no e.hewa ke hoao oia i keia mau rula, e paakiki ana no i ka hoomaka ana, aka, i ka maa ana o ka bebe, o ka pau ana no ia o ka pilikia, no ka mea. aole e hiki ke ho'ole ia ka"o!aio o keia maii nua i liuikeia ma keia mau nila. Ina pfeha oe o hanai aiia i k: !:ora 5 nme ka hora 0 o ke kakaMākn, alaila e haj,ui hou aua ue i ka Mora 1, hora 5 ame ka hora 10 o ka po. a i ole. i ka horS eono, hora eiwa, hora t®ftikUmalua ame ka hora Ua hiki no i ka makuahiiie ke hanai i ka bebe i kana manawa i makemake ai, aka, e j>ono nae o mahele like ia ka manawa, alaila, aole auanei e nele ka maa 0 ka bebe, alāila. e hoomau aku i na wā'apau. No ka Ukuhi ana, i ka Wa Hea a \ ka Wa Maikai.—Ma na rula o nā ano o ke kanaka, e pono e hānaiia na bebe elike me ka loihi o ke ol&kino maikai o ka thakuahine. ame ka loihi pu o ke kau ana o ka waiu, aka, i kaioaa ana o ka makuahine me ka ma'i, ame kekah!'āTf<y ; "flawaliwali e ao, e hoomakaia ai ka ukuhiia ana ona bebe. Aka no nae. ina he mau no ke olakino maikai r> ka makuahfrie ame ka hebe, he mea pono no e hooman ia aku ka hanallā ana o "ka bebe jne kona waiu, no ka mea o ka oi īoa alfu keia o na meaai aka bebe mamua ona ano meaai e ae. Oka waiu ona makuahine ka i'o ame ka onohi o na meaāi e ae apau a na bebe liiiii; aka no nae, ua hiki no ke hanāiia na bobe me kekahi ano waiu e ae, eia nae, me ka maleaala walo no o pono'ai. a he mea pono e hahaiia na kuhikuhi ana a na Kauka ame na poe* e hana ana i ua mau meaai ala a na bebe. Ina no nae e mau ana ka maikai o ka waiu o ka makua- 1 hine, ame ke ola kino maikai o ka bebe, he mea pono loa ka hanai'ia āna o ka bebe mai ka umauma akii ka makuahine,' ina no he elua makahiki aoi aku paha. E ulu ana ka ni-i ho o na bebe liiīii iloko o ko lakou manaWa e ulu mai ai, a! anoai paha me ia ano kekahi a na makuahlne e ukuhi e ail 1 na he mea pololei no keīa. oiai, ua'nui īoa ua bebe! la ia manawa, no ka mea, ke puka ala ka nihO, o ia mana-| wa maikai no ia e ukuhi ai ina bebe. Alaila, ua knponoi ua bebe la e hanaiia me na meaai paa a ko'iko'i 'kupono, i ina no ua nui kupono ka niho o ka bebe no ka nau ana i-ka-i na mau meaai. Nolaila, ma keia, e hoomaopopo ia ai e na makuahine apau, o ke kolu ia o na makahiki o ka bebe,' aua kupono hoi no ka ukuhiia. I kekahi manawa, i ke kahe-nui ole ana o ka waiu o ka makuahine, mamuli, o ka ikaika ole mai o ka waha o ka bebe i ka al ana, e hoomaka ai ka waiu oka makuahine o hakuhaku, paakiki/a lilo ia i mea e hoehaeha nui ia ai ka makuahino. Aka, oka pono a ka makuahine e hana ai, oia no ka hauhoa ana ae malalo o kona mau waiu me kekahi welu maemae ekolu a eha la, alaila, e pio no na aa-waiu o ka ulKauma o ka makuahine, a o ka pau ana no hoi ia o ka pilikia o kona umauma. | O ka ukuhi ana i na bebe, e pono e hoomakaia ma koi aho liilii, oia hoi, e hoaloia ka manawa ai maamau mai ka umauma mai o ka makuahine, a e hanalia ua bebo la me kekahi ano meaai i ho'omakaukauia a i na-| na. O kekahi mau meaai maikai e haawi liili'iia i r;a bebe, 1 oia hoi ka uala Hawaii, e hoopalupalu kuponoia a hehee 1 maikai, alaila, hapala aku ma kona waha,. a p<lla aku ana a hiki i ka wa e maopopo ai i ka bebe ka nyj a lawa kupono ana eai ai. -4 , , E hanai liiliiia oia me keia ano no hoo'kahi a elua mahina mamua o ka hopau loa ia ana o ka Ji? t n ! āiia ana mai ka waiu; ak,H o K a ike kau ka i'kiiki ioa o' na b«be e ai, a i ka'.hlki ana mai o ke kau anu, aole he kanalua ana, e loaa ana.llua ka ikaika' imaikai ame ke ola kino helu ekahi. j I elua no makahiki ka manawa ioihi kupon<r e hanaiia ai na bebe mai ka umauma aku o ka ipakuahine, ina aole he mau kuia e ae e loaa ana i ka makūahim*, a i olu, i ka bebe paha, mamua ae o keia manawa, A mai hanai i ka wa e hapai hou ai ka makuahino. He nui no na mea maikai e pili ana i ka hanai ai:a i na bebe, a e homaopopoia he hana ānonui !oa keia o ka hanai bebe ans, a iloko o na makahiki īohulehu o ka huli ia aha e na kanaka naauao loa o ka honua nef, ame ka hoohuihuiia ana o na rtiea i loaa ia lākou, ua laweia mai ia mau mea a hoolahaia maloko o keia Buke, no ka pono ane ka pomaikai o ka honua nei. Aole .wale no ka pono o na makuahine apau i hoohuā mai i na lau ōliwa rio ka honua nei, elike me ka makemake 0 ka M'ea Naiia i hana i na mea apau, aka, no' ka pono pu kekahi o ria kahe, ka hoomaopopo ana i na mea maikai ana e liana ai ho kā holomua o keia makuahine hanai bebe. Maluna o $a kane, a makuahine hoi o na home na apono a'me na ahewa ana o ka holomua o kekahi hdme ; e ike oia 1 ka manawa kupono a fnaikai e haawi ai i ha kakoo ana i kana wahine hāhai bebe, ma na ano apau. Maluna ona ka makaala ana i ka holomua o ka hooulu ana i kana ohana a keia makuahine e haawi 'pau hei i kona manawa i ka po ame ke ao, ke kuikahi o*nā noonoo mawaena ona ame kana wahine, no ka mea, o ke kanawai i hookauia m.āi ai maluna o laua, a maīuna hoi 0 na mea ha • nu ola apau—"E hoolaupa'i aku olua i ka honua nei." NA MEAAI KUPONO A NA KEIKI E AI AI, AME NA MEAAI KUPONO OLE

Heaha la na meaai kupono ana keiki e ai? oka huaolelo keiki, aole keia i pili i na bebe liilii ,ai waiu, aka, ina keiki i haalele aku ika umauma o kona makuahine. E hoao ana keia, e pono e loaa ka ikaika i ke kino o na kamaiki apau mai ka lakou mau meaai e ai ai, a|aiīa, haawiia aku ia lakou.ka manawa nui loa paani-ana me ka hoohauoii ana i ko lakou mau puuwai, he mau niea ia e hoikaika ai i na pono-iwi apau o ko lakou kino, ka haawi ana i ka ikaika o ko. lakou mau olona, ka hoonui ana i ke koko maemae a ikaika e hiolo ana maloko o ko laK<iu 'kino, a maluna aeo na mea apau, e haawi ana hoi i ka ike a ka maka, ka lohe a kona mau pepeiao a me ka hpomaopopo ana i na ea like ole a kona ihu e hanu ana.

Ka ike ia ka maka, ka johe a ka j>epeiao|, ka honi ana na pukaihu i ke ano o na ea ana e honi anā™o keia mau kulana ekolu i hoike ia ae la, oia na mater& o ke kino a kou makuahine i haawi mai ai i n- kolki oiai oia e hamii •ana iaia mai kona mai, k i lioaua ame ka puiama iaia iloko o kona poli pumeha ia. ame a'o 'ana i na haawina maemae, maikai, naauao, honpouo/iioolohe, a hookuu aku iaia e huli i ka naauao o na mea o'ka honua nei ame na mea e pili <ana i ke 'aupuni lani. *•! Nani oe e e hoolohi» ana i ka !t?o o kou mnknahine ame kou makuakane, no ka moa, ua palapala ia maloko o ka Buke HemoW!e"R Aloha i Kou Makuakane ame kou Makuahine. i LoiM a!"Kou La nialuna o ka Honua a Kou Akua i F?aawi mni ai ia'Oe!" O na* meaai kupono a maikai no ka hiouui ame ka hooikaika ana i mi pona-iwi apau 4 ko kino, oia ka BRAN, P keia meaai, mator'a kejalii maloko ona no ka hoonui ame ka hooikaika ana l {lona-iwi apau maloko o ke kino, a oia hoi ka mea kiikoo i, ka hooikaika ana ike kitio, Oka iwi ka me*|l kapaia, na kno-

!a f ko kino kannka, n a o hooko ana 1 kou maU makeīnake ayuui, a i na nwnawa ap;iu, a ina aolo ia moa maloko OHe kino kanaka, alaila aolo oo o kapaia ana ho moa hauu o!ai kino kanaka'. aoHo hoi oo ho holoholona, na manu o ka na i'a oke kai. Aka. he nui no na moa o!a o iko ia hei mainna o ka honna a ma na kahakai. aka. aolo n.ie 1 Um& mai ia maii maloko o ka he!u ana. koo n-do no'he imau mea kupono no ka ai ana' 1 (Ao!o i pau)