Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 52, 9 May 1935 — HE MOOLELO POKOLE NO AMELIKA HUIPUIA MAI KA MAKAHIKI 1763 MAI [ARTICLE]

HE MOOLELO POKOLE NO AMELIKA HUIPUIA MAI KA MAKAHIKI 1763 MAI

Kauoha ae la o' Kiaaina Clinton o Nu loka e okiia i alawai mawaena o kefa mau mokuaina. He maikai keia noonoo ana, aka n.ae, he nui na hana e hoopahuluia ana o keia noonoo, a elike no me ka hanaia ana o keia enekinimahu e hooholo ai 1 na moku me ka pe'a ole, pela no me keia ninau oki-alawai. O kekahi kumu pui e hoopaapaaia ana maluna o keia ninau, oia hoi, ua klekie loa ae keia muliwai o Lake Erie oaneane eono haneri Jkapuai maluna o ka Muliwai Hudson, pehea e hiki ai i ka waī Jce pii a loaa kela iliwai o ka Muliwai Lake Erie? tna T>e ihona, aole he*hoopaapaa ana, aka, i ka manao atta e hooholo aku i na moku maluna o keia alawai e okiia aku ai, he naea paakiki loa kela. Ua hoopauia na pahenehene ana; no ka mea, i ka hoomaka ia ana o keia haha nui, ua paniia ka wai ma kekahi aoao o keia muliwai, a hookahe ia aku la ma kekahi aoao i hiki ai i ka ikaika-o ifa wai ke hapain' na moku apau e nolo ana maluna o keia muliwai. ua hiki loa ke hapai ia na moku ma kahi o na tausani tona a hiki i ke kau ana aku maluna oka Muliwai o Lake Erie. He mea oiaio, he kupaianaha ka loaa ana .o ka naauao i ke kanaka. no ka mea, e ike ia ana na moku nunui ma na tausani torsa i ka lilo pu ana aku i keia wai a' kau aku Ia maluna o kekahi Muliwai okoa aku. Ua kapaia keia mau paniwai he Locks.

Ua nonoi aku aku ka m'okuaina o Nu loka i ka ahaolelo i huina dafa e hiki af*fce hoolawaia keia hananui. Ua hoole ia mai keia noi, a na'lUei ia i mea e hooiia aku ai na nonoi kokua ana a na kanakā o No īoka iloko o ka ahaoleTo, a mai na opu aloha mai no hoi no ka hoohana ia ana qV " keia hana nui no ka pomaikai o ka aina, a ua li'u la mahope māf mS?nua o ka hnoko 1a anā ma&elnake, a pela i kapaia ai ka inoa o na kanaka ftia keia han'a nolnoi kokua imua o ka ahaolelo—"Ka Poe Makiio o Nu loka." Kapa aku la nā kanaka i ka inoa o keia alawai o "Ke Paniwai a Clinton," Ua kanalua ia no ka hoolilo ana i na dala i loaa miii na manawalea ana mai a na kanaka o Nu loka, no ka mea, e hoōmāka ia ana keia hana' nui ma o ka eli ia ana o kekahi alawai nui nona ka loihi he eha haneri mlle ka loihi, kanaha- kapuai ko akea, a he eha kapuai ka hahbnu. ~ Aka, malalo o ka ikaika o na manao o Kiaaina Clinto" ua lokahi mai Ia na kanaka kalepa o ka aina i ka hoomaka ana aku o keia hana a aia na limahana he mau tausani e paeli ana i ka honua, no ka hooko ana i ka makemake o na enekinia ame na haku ia lakou ka hookele ana o keia hana. Hoike aku la na.hookele: o keia hana i ka ahaolelo, ua hana ia keia hana no ka pomaikai o ka mokuaina, aole hoi no ka pomaikai o kekahi auna kakaikahi wale nb. I ka makaniki 1817 ka hOomaka mua loa ia ana o na hana o keia alawai, a i ka makahiki 1825 ma ia hope mai, Ua loaa ka hanohano ia Kiaaina Clinton ka holo mua ana maluna o keia o ka Muliwai Lake Erie, Ua hoemiia ka uku ohua maluna o na moku e holo ana maluna o keia alawai a ka hapaha like o na auhau e kakiia ana mamua aku o ka hemo ana o keia alawai-oki. Hoomaka ae la ke kukulu ia ana o na kau'hale ma na aoao a elua o keia alawai, a ua like ka nonanona me na kauhale o na mahiko. Ua hoopomaikai pu ia me na mokuaina o ka Hema, oia hoi na Mokuaina o Ohio, tndiana ame Ilinois, mamuli o ka hoopokole ia ana o ke alahele no ke kulanakauhale 0 Nu loka, ua hiki i na o keia mau mokuaina 1 hoike ia ae la ka holo ana mai i ke kulanakauhale nui o Nu loka e kuai ai i ka lakou mau pono mahiai a pau no na kumukuai haahaa loa. O ke kulanakauh&le hookahi paha i oi aku na pomaikai i ka hemo ana o keia alawai, oia no ke kulanakauhale j o Nu loka, no ka mea, o ka ilinapio la rfo keia o na mokuai-. na apau o ka Hema e hele' ma*ai e % kuai i ka lakou mau ] waiwai kalepa apau, mai na mea-ulu a na waiwai e ae. A | o na kanaka agena kalepa, aku la lakou i keia mau : waiwai no na aina o Ēuropa, a me na kumukuai i hookau! hou ia iho maluna o na waiwai apau, ua loaa ia lakou ka' puka maluna o keia mau waiwai apau. j Ma keia wahi o ka moolelo, e ike ia ai ka hoomaka ana o na kanak/ e nee ma na aoao Hema ame Komohana.ua; hoopokoleia ke alahele ma na aoao apau, akapia kekahi? mau mokuaina o ka"Hema. e |iele ana na kanaka maluna} aku o keia mau alawai aku, a heiewawae aku kekahi hapa [ o ko lakou alahele. Mai ka makahiki 1790 mai, ka hoo-j maka ana o na kanaka e noho ana ma na mokuaiha pili aekai e nee ma na Mokuaina Hema, elike me ia malalo iho: ] Hele na kanaka o Nu Enelani no ke awawa o Mo-J hawk; na kanaka mai Pennsylvania ame Virgkiia, hele la-i kou no na aina o Virginia-Hema a me Kentucky; o na ka-| naka mai na mokuaina Virginia-Hema amo North Garoima Akua, hele lakou ma ke alahele pololei aku o keia ala-wfai-oki a kau aku maluna o ka aina i ikem ka "Olue Ridge Mountains" no waokele o Tennessee. """ He oiaio, iloko o keia mau makahiki a na kanaka e kaahele ana ma na mokuaina like ole. no ka huli ana i ka-f hi e pono ai o ka noho ana, ua kapaia lakou he ooe paionin. l oia hoī, ka poe hookupa niua ma kekahi aina i noho mua

ole ia ena kanalea, ; He nui TlO"na'eTiae'ha ame na popilikia o keia maa huakai o na paionia e kaahele ana, he nele i na nieaai. make tio hoi i ka h'fki ana niai o na kau anu, a maluna ae o na mea apau, na hoopilikia ana a ka lahui Ilikini ia lakou, īloko rio naē ona makahiki helu waie no ma ia hope mai, aia hoi, ua loaa iho la ka īanakila i keia poe paionia apau. a.ua hoout'uia na meaai, ua hoomaka kekahi o keia poe paioniu i ka hanai holoholonā ana, a ua hoomaka na homo e 'ulu', a i kalial'a ana o na makahiki he kanahiku mahope mai, ua ku'k'o lakou mau hale aupuni, mau halekula, na 'halepule, a ug 'iīu no hoi ka lahui me ka maua'e ole ia.

0 na mea no nae i hiki ke hoomaopopoia, elike me ka mamao o na kanaka e kaahele nei ma ka huli Hema o ka aina nui o Amerika, pela no ka loihi o ko lakou mau alahele e hiki hou mai ai i ke kulānakauhale nui o Nu loka, no ka mea, he mea hiki ole ia lakou ke hoalo i ka hele ana mai nolaila. no ka mea, i ka ulu ana o ka lakou mau meaulu> a i M nui ana o ka lakou mau lioloholona, lawe mai la lakou ia mau mea apau no N'u īoka, a mailaila aku o hoouna ia aku ai ma o a maanei o ka honua nei. 1 na makahiki hiai nei mahope," ua ike ke aupuni i ka nui o ria loaa ame na pomakai i loaa mai mai keia mau aina hou mai, a nollaila, ua haawi aku ke aupuni i na kokua ana i keia poe paionia, ma k£ hana ana i man alanui aupuni e moe ana mai kekahi mokuaina mai a'kekahi, a ua hoopauia ka pilikia o ke kaahele ana ma'ia-hope mai. O kek«hi mea nana i loa i na paionia, imamuli no o ka hoomoe ana mai a ri'a hui alahao he mau laina kaaahi maluna o keia mau mokuaina apau; aua hoomamaia hoi ria popilikia malnna o naiilānui e hiki mai ai no Nu ioka. He kanaka Pelekane ke kanaka mua loa 'nana i hooholo mua loa i neia mea he kaaahi, a mai na ano ka.a liilii wale no i hoomaka ia ai a hiki i ka hanaia ana o na kaaahi nunui elike me ia e ike ia nei i keia la. oka inoa o keia kanaka Pelekane oia no o George Stephenson. Ika holopono ana o na hana a keia kanaka, a oia na kaaahi e holo ana ma o a maanei, iloko o ia mau la li'u wale i hala aku !a, ua hooholoia ae maloko 'o ka hale kaukanawai o Beritania, e aeia na hui kaaahi e holo maluna. o ko lakou mau alahao aole e oi aku maluna o ewalu mile i ka hora hookahi, no ka hoopakele ana ike ola oka lehulehu. (Pehea la ka manao o ka lehulehu o keia la i keia'kanawai i hanaia no ka hoopakele ana i ke ola o ka lehulehu, a i manaoia no hoi, he manawa holo loa keia o na kaaahi?) ! Ua wanana ae no keia kanaka Pelekane, George SteI phenson, e hiki mai ana ka ia e hoomaopopō ai ka honua ! nei, ua oi aku ka emi o ke kau ana maluna o ke kaaahi maI mua oka helewawae ana. Aole paha he pololei o keia I mau wanana ana a keia kanaka, aka nau no nae ia e ike iho, ina he kanaka kau kaaahi oe. ! O ke alahao kaaahi mua loa i hooholoia ma Amerika, ' oia no ke alahao mai Baltimore mai a Ohio, nona hoi ka H'oa o umikumamaha mile. Ika la-mua loa e kipikua ia ana ka lepo no ka hoomaka ia ana o na hana no keia ala--1 hao, o ke kopala mua loa o ka alepo i kioe ia iho i ka lepo, na kekahi kanaka aoo no ia ma ka inoa o Charles Carroll, 1 a me he la, oia hookahi wale no paha ka mea e ola nei mai ka poe i kakauinoa aku maiuna o ke Kuahaua no ke Kuokoa. Ame keia kopala iloko o kona lima, ua pane ae la 1 oia: ■ "

"Ke manao'nei au, o kekahi paha keia o na hana anonui loa i lawelaweia e a'u iloko o ko'u ola ana; o ka niea wale i ano iike loa me keia oia no -kOi'u ana maluna o kela palapala kuahaua o ko nei i kaKnōkoa." t . Na ka lio e huki ana na kaa o keia alahao i k?a hoomaka ia atta e hana keia alahao, aka, mahope mai, i ka holole'a ana o na mēa apau aia hoi, ua hooholoia kekahi kaaahi nui, a aa'lilo hoi ia i mea e hauoli al na makaainana apau i ike i keia holo mua loa ana o ke kaahao maluna o ke alahao, ' aole i pau