Ke Alakai o Hawaii, Volume VI, Number 8, 22 Iune 1933 — Ka Paio Ana Me Ka Waikahe Ikaika Loa [ARTICLE]

Ka Paio Ana Me Ka Waikahe Ikaika Loa

lle Moolelo e Fil! i Kekahi Misionar»

0 ko makou wehe ina, iho no ia i kekahi wahi misiona hou ma li*R«ia, !Peru, Amen'ka Hemai a waiho aku ia Mr, a,ime Mr. Archie l?teld. Ua komo lau'a ilo.ko' o kekahi pilikia nui ma ka hakaka a paio ana me kekahi waikahe ik&ika itoa nana i lawe aku I kekahi mau home, a hoopiha hoi i ke kahua mlsiona, a,'m"Eke no hoi na kanaka he lehulehu. E UJo no auanei k& moolelo o kela waikahe, i kakauia e w&ry Brog Field i kona poe ohana i mea maikai no ka hel«l\eluia e ka l&hulehu. 1 ka po o lanuari 21, lt>32, hoj makou e hiamoe me ka maluhia o ka ua hoalaia nae makou i ka hora eJu4 o kft wanaao e o ka waikahe o ka muliwai ame nakeke o tLSk u mmui e hooku'i ana kekahi i kekahi oiai lakou e Olokaaia ana e ka w^ikahe. Ēmoole lohe aku la makou i na !eo e hauwalaau ana ma ka hale malalo, a iks'th<> la makou ua ala ka ohana e noho ana 1 malalo o mākōli. No ka nui loa o ko lakou walaau, nin«U aku la ma]fou ( i ke kumu. Hai mai la iakou e lawe ana tr.a wai ia laftdfl. "tTa ike makou ma ka owe o ka wal ua tiut ka wai o"«a v .rsuliwat, nka aole nae makou i hooma6p&pō he piīikia%o'm akoii mai ka »wai mai. Ala a'o la makou a' ftsrrrb i ko makou mau wahi lole, a hoomakāukau no ka mēiCa'ka wai e hana mai ai maluna o makou, Hele nae mak<Jir I kah? kiekie o ka aina. Ua hoopuiwa t6a ia mai au i k'ā t»ele ana mai o Arehie a olelo mai la, ua, kokoke loa k$ wai e hiki i kahi e ku ana 0 ko makou hale a makou f Saalele aku ai. He feūMu ka poe owahi i ko lakou mau halekuke a kmai ka |ialerfoho aku. Kukuluia hoi nā halenohO mē Jka huli i kā'-.muliwai, a mamua o ka halenoho e ku mai ai ka hālekuke. Ua hoea mai la ka wai 1 kahi e ku ana ko makoil halekuke a ua piha ia ahiki i ka elua kapuai ka hohooa o ka wai. I ka pii loa ana aē o ka wai o ka muliwai, pau mai la aa kanaka i ko makou haie no ka mea oia ka hale nui hookahi jn,a ia waW». la lakou i ko lakou mau uka«a waiho !ka lanai a ma na wahi apau| e loaa ana he r.umi e e ai ia mau ukana, Ua pai^ aku Ja ko lakou m#u hale i k'a lilo i ka wai, a ua pulu na| wahi lole e pili ana f ka,il| oiai e hao ana no hoi ka ua; i kane h&m, Ua iak ou aole e pilikia ana ka haie nui. Q np rjoi H i manao pela, nolaila kahea aku la makpu. j ki. poo.aP 2IJ 'Wo na hale ika wai e hele mai i ko makou haie. i palekana a e paina ai i ka ai»a kakmmi- .. Lohe ©ku. .f«kah i mea e kahea ana e kokuaia aku. jHsle, me " nā ame ke kukui 'helepo i kahi a makou i lone aku ai i ka leo kahea, aole no i maom&P mai o 'makou aku. Ua ikeia aku la e ana i kf-kahi kumulaau, aka i ka wa a Mkou i."sSēa aku'jai"malaila, ua pio ka leo hea a aole i maJsbu k§ kariaka. Aol<; no hoi i loaa aku ia makou ft!o pu ke kanaka me ke ku- " muiapu i wale no oia aka poe lie kaaak >lu i make i kela po i ka hana a ka waikahe i kela po o ia piīlMa nui wale. , I ka wehewehe aaa ae o kaiao lohe aku la makou i kekari nakēke nui, a h<SIo aku īa ma ke alanui he wahi po'koīe wale no a ike aku Ta i Tca lua o ka hale nui i emi iki iho ka nui mamua o ko makou, e Inweia ana e ka wai. Ma kela wahi, i ka puka ana ae a ka la, aia hoi hookahi kihi o keia hale ka i koe īho me he kiai la, e hoike mai ana i kahi i ku ai o keia hale. He mau minuke pokole wale no maliope iho i: hehee mai la ke kahua o kahi o ka hale i ku ai, oiai ua po'aia ia wahi e ka wai, a hahai aku la ma ke aiahele o na mea aj)au a ka wai e lawo menemene ole ana. He iwakalua ka pui o ija hale i lilo i kela waikahe. I ka loa ana ae ua ano maha iki ae la ka manao o ka poe apāu, akainoino nae ko'u noonoo, no ka mea £ole ia o'Archie. Manao loa iho la au ua lilo oia i ka wai/ 'Āole poe i ike' aia la oia i hea. Ia makou no e e walaau ana nona, hoea mai la oia a olelo mai la, e hoao ana oia e hoopakele i kekahi wahine. E noho ana oia maluna o kekahi pohaku nui kiekie iloko o ka muliwai. Hooiei oia he kaula iaia, ajka ua nawaliw ? ali loa oia ahiki ole iaia ke laīau mai i ke kaula. Ua nui loa ka eha o ka wahine mamuli o ka nui o na pohaku e kakaa ana *i hooku'ikuM aku iaia. Haalele aia i kela 'wahine no'kona makau o liīo pu oia i ka wai. Hauoli makou i ka lohe ana mahope iho ua "hoopakeleia kela wahine e kekahi Ilikini na lakou i hoohei iaia me ke kaula.

O ka hoike hope loā i 'loaa mai ia makou, ua maikai loa ua wahine la, a ua manaoia e ola ana no oia. Nui ka poe i lilo i ka wai ua haalele i ko lakou mau home i ka wa kupono, aka i ka makemake ana e hoopakele i kekahi o ko lakou mtu ukana, ua hoi hou e kii ia mau mea, a ma ia hana ana, īilo lakou i ka wai. Hookahi kanaka ame kana wahine i lawe i ka laua mau keiki mailoko akti o ka hale alaila hoi hou iloko o ka hale e kii ai ī kekahi mau ukana; aka o ka hiki ana ia laua ke puka mailoko aku o ka hale, hiolo iho la ka hale maluna o laua, a liīo ka laua mau keiki o ekolu ame elima makahiki pakahi i mau keiki makua ole. Jiolo iluna o ka puu I ka hapalua% ka hora elima o kela kakahiaka, ua kiekie Joa ae la ka waī o ke 'kahawai a pau n akou 1 ka haalele i ka hale, me ka lawe pu ana i kekahi inau \vahi pono me makou, o na mea no e loaa aku ana i !"a Hma, a hele aku la mawaena o ka m&iā k'ulina no kekahi wahi kiekie o kekahi puu, kahi e hiki ai ia makou ke ike mai ai i ka mea a ka wai e hana ai i ko makou hale. Ēmo ole holo ae īa ka wai apuni ka hale ma kahi o hookahi me ka hapa kapuai ka hohonu ahiki i ka elua kapuai ma kekahi 'wahi, ā ua maopopo ia makou i kela manawa ua haalele aku makou i ka hale no ka manawa hope loa, a aole makou e ike hou ana iaia. Aole i ka hale wale, aka I r ia meā apau maloko ona. 0 ka makou mea minamina īoa, 0 ia na meaa! kini ame na meaai e ae, no ka mea he paakiki loa ka loaa ana o ka meaai kupono i na haole ma kela wahi. 4 . la wa, no kekahi kumu maopopo ole, emi honua w'ale mai Ia no ka wai, a mamua o ko makou hoomaopopo āna 1 ka mea i hanaia, ike aku la makou i ka makou pakaukau ai e lawela ana e ka wai mawaena o ka ma!a kulina. Holo awiwi aku la o Archie i ka hale a ike aku la he mau Paniolo ame kekahi mau kanaka Hikini e lawe ana 1 r\a ukana iwaho. Hana lakou me ka ikaika, a mamua o ka pii hou ana mai 6 ka wai ua pau na mea apau i ka laweia e lakou iwaho mailoko mai o ka hale Aole nae i kana mai o ka haūkae! Waiho mokakiia na mea apau iloko o ka mala kulina, iīoko o ka lepo ame k£ ua. O ka pela hou maikai i hanaia no makou ma Kaleponi., e waiho ana ia iloko o ka lepo pohopoho a'un pulu peno i ka ua. Ua hana o Archje i ka mea 'hiki iaia e hoopakele i ko makou mau ukana, aka na'pau *oa na mea apau i ka poino. Wa« ihoia kuu mikin! hiimuhumu lole iwaho o ka ua no kana-kolu-kumamaon6 hora, me hookahi wale no apana piula hao īt*aluna fho, a o na mea e ae hoi apau, e laa ka pakaukau ame na noho, uhi ma.luna iho o lakou. O-wa m

pakaukau la a makou ma! kekahi aoao ' a kekahi- aop? mu na wahi ekolu, a ua kapaknhi aka a kapakahi mai aa pap» _

] He paakiki loa ka loaa ana o na meaai ma kela waihi ' i • ka'-poe 'haole. He kulina pulehu,. uwala, ame ka io hipa m»k?o ka ai-a na kanaka o kela wahi. : Manao makou aole e hiki i na kēikf ke ola maikai me kela ano meaai, nolaila kauoha makou i mau meaai kini ame kekāhi ano meaai okoa ae. 0 Ifca hoea ana mai no ia o ka makou mau mea'ai, a ua mana'o iho īa ke ola mamuli o ia mau meaai. Aole makou i kuai a nui loa ka meaai elike me kela mamua i ka wa Aole o makou ma.naolana e ike hou ana makou i.ka aina naaua<. 110 na mahina eono a oi «.ku,, a 110 ia kumu ko mākou kuai ana ika meaai a nui ika wa hookahi i lawa ai 7 to makou pilikia ai, a i ole ai hoi e pilikia na keiki i ka ai ole i kekahi manawa. Aka aia iho la ihea keia.mau meaai i keia wa? Hauoli au ina au i ike. Ua aihueia ka hapanui o lakou e ka poe na lakou i kii e halihali mai i na ukana mailoko mai o ka, hale. 0 kekahi no hoi, i ka i halihaliia ai ka ukana, ua laweia a hala i kahi mamao loa. Ka Lua o ka La I kela la a po hana makou elike me ka ikaika i loaa ia makou, e hoakoakoa ana i ko jrakou ncl_au ukana i kahi hookahi e hoao ana e uhi ia lakou me na pill hao. I ka po kolo naa-koM ma-lalo o kahi malumalu quku a makou i hana ai, no ka hiamoe ana, a hoao no e hiamoe, maluna o ka lepo kawa-u. O ka malamalama o. ka lua o ka la ka mea oi loa aku o ka maikai i ko makoii manao ame ko makou mau maka. Hoomaka makou'e hali i ko makou mau ukana i ka hale o kekahi Ilikini ma kahi aole i rnamao loa aku, aka mamua o ka pau anai- 9 ka piha ukana hope loa, aneaiie iho la e laweia kela nse e ka wai, nolaila halii>ali hou makou 4 ka ukana i kekahi wahi kiekie hou aku o ka puu. Malaila, iloko o kekajii wahi rumi he umi kapuai kuea, me ko makou mau ukana apau iloko olaiia, makou i ai no elua po. j j mai la no lja ua i kana haoa a pela no hol ka moliwai i hoomau mai'aii kana hanā me ka ikaika nui; I Pau ka aina i ka aiia, a pau pu hoi mē na kumulaau t J ka iaweia e ka wai, a haTnaino loa ia ka aina ame na mala- | pua nani o ia wahi. Na kumulaau alant P'ku, pea ame kekahi ma« laau huaai e ae he nui, pa« loa lakou i ka lawei« e ka wai me ke koe wahi iho. Oiai no ua ho-puni ka wai i ko makou haie ahlki ma kahi o ka eh?» kipuai ka hohonu a piha pu oloko 0-ka hale olalo i ka wtJ, ku iho ia no nae ka hale aole i li|o i ka wai. Manao ka ona nona ka hale e lilo ana ia.Oa wai, nolaila wehe -oia i na pukakomo ame na puk&aalam, a pela pu hoi me na makeh'a i uhiia ai oluna a hali ia mau mea ma kahi e pakele: ai i ka waf."l£oJe i kana mai ka manaonao o ka aina ame na mea a p 'isNr i koē iho i ka (wai ke mm akm Manao na luna aupuni ua oi aku ko a palekana iloko o ke kaona, nolaila i ko makou hal-e Hikini a heie ro k& kaona. O ksfhale ma ke kaona, e hoohanaik ana ia ma ke ano no na moa, aka uā ti«t>īu nae ka ona e hoonee i kaifk mau moa i kekahi wahr okoa aku a noho makou ilo%?T"o ia hale moa., Oiai aole a makou kapuahi, aole no hoi mau pa, aole no hoi kekalii mau pono e ae, ua li'o na la elua a makou i noho ai malaila ame na po pu w hoi i manawa I piiikia !oa no makoa, - —

He umi-kumamalima Imle maftaft«rjsku he wahi ko ka misiona malaila, me kekahi Ilikini malama ana. Makemāke makou e pii i Cuyucuvu, ak&*|>ehea !a auanei makou e hiki' ai. ilaila? TJa pau na al&liu? i ka laweia e ka wai, a ua lilo' īak<>u apau i mau''&&hjffrai. " Hookalii wale no alanui e hikf ai, o in k«*x helt,- mawaena aku o ke kahawai malalo o ke Ikaona ma kekahi uwapo e ku ana no ia wa, pii aku ma ka aoao o ke kuahiwi a ma ke kuamoo, I alaila hoea aku i kahi a makou i makeirii.ke ai e hele. Nui ka poe i olelo mai ia makou he paakiki loa Ke'liele ma kela alahele, aka oiai ka muliwai e lawe anā i ke kaona a e haalele ana%oi na kanaka ī ke kaona a holo no na kuahiwi, hooholo iho la makou e hoao i ko maleou laki ma hoao ana e kaawāle aku mai 'ka makou wahi e noho ana. " ' '' « , Elua La He!e Wawae

Hoomaka makou e he3e wawae i ke awakea, a hoea makou i kahi a makou i hele ai iloko o elua la. Ma kahi o ka mamao maamau o umi-kumamalima nsHe e hele ai, he iwakalua-kumamahiku a makou mile o ka hele ana. Ua iuhi loa makoij. _ Uhi paapu mai la ke ao i na awawa malalo ahiki ole ia makou ke ike i na pali nunui, aka e lohe mau ana nae makou i ka halulu o ka wai o ka muliwai. Ike makou he mau pua ano hou he lehulehu a malihini no'hoi i ko makou mau maka> pela hoi me na kumulaau ano hou. . Maikai" iho la o Cuyucuyu i ko makou manao. O ka hapa hope o ko makou alaheīe he kuninihi ia me ka paakiki o ka hele ana. Ma ka lio o Rovilla no'kekahi hapa o ke ala, a paa aku o Archie mahope o ka huelo o k'a lio. Hiki makou i kahi kiel<iV loa o ke alahele. a na ia mea i hoopaakiki loa mai i ka makou pii ana. Nui ka lokomaikai o ko makou luna h uolelo Ilikini ia makou. Noho makou eono la me ia. Ma- ka nana aku me he mea la.e' noho ana makou eono pule me ia, ma ke ano oka hana'a ka ua. Moe makou apau ma kekahi aoao o ka hale lepo, me hookahi ili hipa ka manoanoa me «iua huluhulu Ilikini malalo ae o makou, ame na huluhulu lehulehu maluna iho o makou. Kaumaha loa kela nwiii huluhulu, aka aole fio nae makou i mehana ia lakou. Nui loa ka eha o ko makou mau kino i ka. mae iluna o ka papahele. I na la apau e ai ana makou i ke supa uwa[laaoka aina kakahiaka, a o ia no ka makou ai no ka aina I awakeu ame ka aina ahiahi. Pau ka ono o ka'puu i ka ai. aka ua hauoli no nae makou i ka loaa o ia Wahi meaai. Hoao makou e ae ke kalaiwa oiomohile o e lawe makou i kahi oke kaaahi, aka olelo mai oia, aole e hiki i ka otomobile ke holo ma ke alanui oiai ua mo loa ia mamuli o ka hu o ka wai o ka mul»wa ma ke ak,nul Aole he mau uwapo, a me jke nui o ka ua e nou hoomau ana ua hohonu loa na muliwai. Tna e olelo keia saau kalaiwa aole e hiki kc holo na kaa otomobi]e ma ke; alaoui; e hiki ia oe ke ike Uu>, he ino io ke alanui. ! . Mahope elua Ia aole i haule ua mai, a hooholo iho la| o Mr <Jomes e hoao i kona laki me ka otomboile. Haalele m«kou i kakahiaka niii loa o ka Poakahi, a holo makou i| na miie he 114 t kahi hoolulu 4aaahi kokoke k>a iloko 0] na la elua ma ke kaa kalaka a loaa ia makou ke kaaahi o ka po e holo ana no Puno. . & Ikawa o ka pilikia, ua pilihua ko makou noonoo, aka i keia wa hoi aole he pilikia loa. Hauoli makou, ua pau >keia pilikia. He wahi moolelo keia o kekahi wahi lihi o na hooku'i niai me ke ola ana o na ; misionat'i ma na aina pilikia. *-

He haole o Eddie Coilins, "he kaaaka klnipopo, eono ona manawa i ailiue ai 1 na pahu ma lea hoio ana iloko o hookahi kemu me ka iilo ole. No ka nui oie no palia o ke akemama o kp kohola. nolalla hiki iala ke noho iīalo o ke kai a heokahi no manawa e

pii ai ihmalo ka Hikla e hann ai iloko o hora hookahi 4~> ■■'M! - O Joe Rakgio> he kanaka 800 paona ke aole oia i hele iki raavf;>ho 0' kona hale no 15 makahiki. ITa nui loa oia e liiki ole ai kc komo ma puka o Ka hale.