Ke Alakai o Hawaii, Volume V, Number 49, 6 ʻApelila 1933 — KA HUAKAI A KA AHAOLELO I KALAUPAPA HOOHAUOLIIA KA POE APAU I HOEA AKU MA KA PANALAAU NO KA NUI O KA HAUOLI ALAKAI KE KIAIAINA I KA BANA [ARTICLE]

KA HUAKAI A KA AHAOLELO I KALAUPAPA

HOOHAUOLIIA KA POE APAU I HOEA AKU MA KA PANALAAU

NO KA NUI O KA HAUOLI ALAKAI KE KIAIAINA I KA BANA

Elike me meia maamau i na ku ahaaolelo apau, kā, hele mau o ka ahaolelo i ka Papalaau o Kalaaupapa e ike ai ia wahi ame kalaila poe hoakanaka e aoho mai la ma? ia wahi iloko 0 ka hoomartawarui, pela no i hele aku ai kekahi laia o na hale a elua o ka ahaolelo kuloko i ka Poakolu o ka pule i hala aku la, Maraki 29, 1933, aia, aole no nae hoi elike me ka maamau i ka holo o na hoa o ko'kakou ahaolelo maluna o kekahi o na mokuahi holo pili aina, aka ua holo aku lakou maluna o kekahi o na moku o ke au~ puni makua e ku nei ma Honolulu nei, o ia hoi ka moku kiai awa, he wahi moku uuku no, a ua hoopakeleia mai kekahi mau dala o ke aupuni teritotv nia - muli o ia holo ana o lakou tnaiuna o kela moku. Aole no i hoi i like keia hele ana me na hele ana mamua a'u 1 kamaaina ai, ka haawiia o kekahi mau haiolelo hoolala manao i na hoamakaainana o kela panalaau, aka o keia hoi ea, i ka eha ana no o Hanale ia Keoni Pulu o- ke ku ae la no Sa o na hoa o ka ahaolelo a lulu aku i ka lepo o ;.a kamaa niao a o: ka pa puku mai la no io o na wawae a hoi ana no Honolulu.i Ua hoopaahaohao loa ia na.i hoaloha o kela panalaaii no ka hoi awiwi ana niai o na hoa" o i

ka ahaoielo ma keia hiiakai, no ka mea ua manaō laa hoi lakou e loa.a aku ana kekami rriau wahi olelo-.hooiana mai na hoa aku 0 ka aliaolelo, aole n<s paha o lakou apau loa ke haiolelo aku, aka inā no hoi o ke kiaaina, ka peresidena o ke senate ame fea lunahoomalu o ka hale o na lunamakaainana, ina no la hoi tia ahona ia, i elima no hoi minuke o ka mea kookahi o lakou e kamaillo aku ai imua o kei? mau makamaka, e ahona no hoi ia, aka he oki loa ka hele-a Oahu ana iho ia no nae ia.

Aole no i waiwai kela hoi koke ana a na hoa o ka ahaolelo a haalele aku i kela inau hoakanuka me' ia pupuahulu, no ka mea, ua auwana no kekahi poe o iakou i ka lakou wahi o ka hele ana, a hoi ae, akahi no la'kou a hoonuu i ka lokomaikai o kela.mau hoa. a kali aku !a ka' moku ia lakou, no kekahi maaawa. Daa hoi o ia inanawa o kē kali ana i kela pr»e auwana a 1 hoolilōia ma ka haio'.elo ana aku maloko o ka hall imua o ka poe o lakou la e akoakoa ae ana. ina ua oi loa aku ka waiwai. aka o ku aku no a ka moku me ka hapanui o na lala o kā ahaolelo e kali no keia mau hoa o ka aha senate i lalau hele e makaau ai, aole ma kahi kupono' no lakou e ike ai i na hemahema o kekahi o na hoakanaka e noho mai la me na maka e kau mai ana o ka Ikela aku o ko lakou hemahema, aka ua hele ho lakou ma kahi ua palahinu. Minamina wale na mlnuke mahuahua i hoopau waleia ma kela kali ana me ka waiwai ole i loaa i na aoao a elua. Aka o ke alakai ana paha ia a na boki o ka ahaolelo!

i Ua oi ka maemae o ka panaiaau i keia wa mamua o na makahiki i hala mua aku, aole ;no hoi e lūki ke aio ae, no' ka mea, ua niahuahua no hoi ka .haawina dala i haawiia no ka ana i kela wahi, a ma ikeia kekahi mau hale hou maiaiia, na hale pono pili iaula ame na haienoho, o kahi mea apiki aae a ko oukou lunahooponopono o ka ike ana aku, o la uo ke ku -j kekahi raau aaie popopo, me ka ko'u manao ia aoie he poe e nohG ana iloko 0 ia mau hale, eia ka he poe klno kanaka no koloko o ia mau hale e noiiu mai ana, a o kekahi o ia poe, e moe ana iiuna o kahi moe 1 ka a ua haiia mai ia'u, ua ioihi ka moe ana o kekahi o iakou ma ka moe ma'i.

Ke haawi aku nei ko oukou mea kakau i ka mahalo hapa i na hana i hanaia ma ka panalaua. Aoie e hiki ia ! u ke haa-vi i ka mahalo pihia pono i ka poe na lakou 1 hoohana a i alakaiia ia mau hana no ka mēa aole'no i piha pono ia mau hana i kamaikai ame ke kupono, o ia hoi m&muli o ke kukulu ole ia i mau hale hop e lawa pono ai na hoa \-apau e noho nei iloko o na hale popopo ma kela panalaau. He ikemaka no ko'u e olelo nei. no ka mea, ma kahi o ko'u hele pu me ka auna e laweia ana e na poo o ka- panalaau e hoikeike i na wahi h'inuhlmi. ua hele aku la au owau wale iho no me na hoa i loaa aku ia'u o ka panalaau, ka poe ha lakou i lawe aku ia'u mao a maanei, na wahl kupone maoli i na hoa o ka ahaj olelo e ike, i maopopo ai ia lakou | ke au nui ame ke au iki, a kaapkaa io ae la ko'u mau maka i ke ) kapakahi o kekahi mau hana i | lawelaweia ma ka panalaau e ka i manahooko, a'u e olelo nei, he j j hemahema mua keia e hanaia | nei e na lala o ka ahaolelo, ka | j hele wale no ma na wahi a na! I poo i makemake ai e ikeia, a koe ( j ae na wabi kupono maoli e ike- j

ia, i kaakaa ai ko lakou mau maea a ike hoi i na hemahema i koe ma ka panalaau. Kt ? no o na aoao a elua ke pono e ikeia e na hoa o ka ahaoielo, eia ka ! i hookahi waie no aoao e Ikeia. I Pehea iho la e maepopo ai i na I hoa o ka ahaolelo, ke kupono a- | me ke kupono ole o na noi a na pod o ka panalaau e waiho ae ai imua o ka ahaoielo; he haawi makapo nae paha ea! Ma ko'u hele ana owau hookahi wale no me kekahi mau hoa lokomaikai 1 ka lawe ia'u mao ā maanei, na wahi I hemahema o na hana loaa iho 'a ia'u ka ike maopopo, he mau ""iemahema no kekahi l koe o pono ai e hoo-! ponopoiio kokeia, L T a niaopopo no ia kakou e Hawaii, e kala 3oa i kukuluia ai na halenoho ma Kalaupapa. Eia ae no kekahi o ia n«au hale &e nohoia mai nei e na hoakanaka o kakou i hookaawalela aku malaila mamuli o ka ulia poino o ka loaa ana i kela mal ka mal

hookaawale ohana, aole' nae he kupono o ia mau hale e nohō hou ia aku no ka mea, ua hele maoli a oi aku mamua o ke kupono e nohoia e ke kanaka. Ua hiki loa i ko'u mau maka hapopo o ka ike, ke ike aku i ka maamaama o ka la e pa trtai ana ma na puka nunui oluna o kaupoku o ka hale. Aoie paha he pilikia loa o ke komo o ka la, iloko, o ka haie, aka ua maopopo pu no ia kakou, aole o ka la wale ke komo mai ana ma kela mau pukapuka nunui, aka o ka wai pu no kekahi i ka wa e hajule iho ai o ke kuaua, a o ka mea oi loa aku ia o ka pilikia, no ka *mea ia i iike me ke kukuna o ka ia e komo ma ka puka o kela anO, ka poloiei wale no ma kona wahi e pa ai, aka e hele ana ka wai mao a maanei, a o ka peno ka hope o na'mea apau oloko o ka hale, na kanaka ame nā pono apau oloko o ka hale, a o ka mea oi loa aku ia o ka pilikia, no ka mea. aole wahi e holo aku ai e pee i malu ai mai ka mana mai o ka ua e komo mai la »ma hā pukapuka oluna o kaupoko o ka hale. Ina no paha hoi he hook|Jii wale no puka, ina no la hoi aole e pilikia loa, aka he kinikini loa na puka. Aole no o ia wale aka ua popopo maoli no na hale. a hookahi wale no laau lava o ia ho ke kukulu aku ! mau hale hou fria kahi u na hale! popopo, alaila no hoi paha, pau ia pilikia, ā pau pu hoi me ka noho ana iho o na manao i ko-' mo iloko o ke kanakā, ua hoo-; hemahema a hoowahawahaia 1 paha oia, a aole no e hiki ke hoole ia ka pololei o ka noonoo o i ke kanaka e noho ana iloko o kal hale popopo pela •

Oi kali āku ahi poe a o ke kukulu ole ia oiia hale hou no lakou, hoomanawanui iho la i ka malama ana i na wahi kenikeni e loaa liilil ana mai kā hoomakaulii ana, a kukulu okoa i hale no lakou. Ke i nei Ke Alakai o Hawaii, ua pono ole loa kela hana. a he mea pono e hoihoi ke aupuni i na dala a kela poe i lilo ai ma ke feukulu ana i mau hale no lakou iho, ēlike me ka ! aiii'o ke dala ake aupuni I lilo ai no ke kukulu ana 1 ka hale pakāhi i kukuluia I halenoho no kekahi poe. Ke haawl aku nei nae Ke Alakai o Hawaii I ka mahalo i na poo o ka panalaau no ke kukulu ana i na-hale tcukj Hiia, a ke haawi pu aku nei no hoi keia wahaoīelo i ka mahal i n.a poo o ka" panalaau no ke kukulu ana i kela mau halenoho hou a noho iho la kekahl o ko kaleou mau hoakanaka ma Kalaupapa iloko o na haīe kupono ke nohoia e ke kanaka, a ke poloal pu aku nei no hol keia wahoolelo o ka lehulehu ia oukou e na poo o Kalaupapa, aole e hoomaha i keia hana maikai i hoomakaia e oukou, aka e hoomau aku oukou ia hana malk.ii i hoomakaia me ke kaulua ole alukl i ka pau pono loa. ana o ia hana maikai i hoomakaia me ke ulolohi, i pono ai hoakanaka o kakou e noho nei malalo 0 ko oukou malu, a pela hol ka Makua Lwii e haawi mai al i ke kokua ana ame ka hoomaikai i ka oukou mau hana kauiike e hana ai no kela mau hoakanaka o kakou. E hana oukou 1 ka oukou mau hana no kela poe me ka manao ana iho, he poe kanaka no lakou i like loa me kakou, aoie hoi kekahi o lakou he poe i eml iho malalo o kakou, oiai hookahl no o kakou Mea nana kakou i hana me lakou la pu, a hookahi no o kakou Lunakanawai Nui nana e kolokolo ana I ka la mahope, a e hooko oukou i ke kanawai mii 0 na kanawai āpau, "E aloha oe 1 kou hoa- lāuna elifr me 'kou?loha ia oe iho." <AoJe I pau)