Ke Alakai o Hawaii, Volume V, Number 48, 30 Malaki 1933 — HOALAIA AE KE OHOHIA APUNI KE AO I KA HANA O KE TOURIST BUREAU AME KE ALAKAI HOIKE NA PANE I LOAA MAI I KE OHOHIA NO KA OLELO AME NA MEA HAWAII, LOAA MAI NA MOOLELO, PELA ME NA KII I HOOUNAIA MAI [ARTICLE]

HOALAIA AE KE OHOHIA APUNI KE AO I KA HANA O KE TOURIST BUREAU AME KE ALAKAI

HOIKE NA PANE I LOAA MAI I KE OHOHIA NO KA OLELO AME NA MEA HAWAII, LOAA MAI NA MOOLELO, PELA ME NA KII I HOOUNAIA MAI

| Hoalaia iho la ka manao a puni o Amerika a pela pu no hoi me Hawaii nei i keia mau la I aku nei no ka mea e pili ana i I kekāhi o na hana mua loa 1 hai paii i ae ma Hawaii hei 1 ka ho- | omaka ana mai o ka naauao e i komo i Hawaii nei ;māhope koke mai o ke komo ai*a mai o kr i euanelio o Kristo iloko nei o ka I paeaina nei. o ia hoi ke pa'i pa- | lapala ma ka olelo Hawaii i ka - . kauia ame ka nupepa Hawaii i I pa'ilaa ma Hawaii nel ma ka os lelo makuahine— —ma:r uli o ka hana hoeueu a ka Tiuvo Malihini Hawaii o kakou ine ke"kōkua ana aku o ko ou'.iou Lunahooponopono Jor>p.h Kumalae *o Ke Alakai o Huwaii, he nupepa hoi e pa'i a e hoopukaia nei ma ke kulanakauhale o Honolulu nei i na pule apau ma ka olelo Ha■waii.

Ua hoounaia na nupepa Ke Alakai o Hawaii me kekahi leka ma ka olelo Beritania, i unuhi pu ia a pa'iia no hoi maloko o Ke Alakai me kekahi mau hoakaka pokole e pili ana I ka nupepa Hawaii mua loa i pa'iia ma Hawaii nei I kela mau makahiki koliuliu loa i hala, ma Lahainalun'a. O kela ka nupepa mua loa i pa'i ma keia aoao o Mauna Pohaku ma Amerlka, e hoike ana hoi ia aole i haule hope a lohi o Hawaii nei mamua o ke makua ma keia mea he pa i palapala.

He 1,400- a oi inau nupepa o Ke Alākai o HUwaii i hoounaia i na hāle pa'i nupepa like ole o ka honua holookoa nei, a ke loaa mai nei na leka mai keia mau hale pa'i palat>ala like ole mai o ka honua nei i ke keena o ka kakou wahaolelo, e hoike mai ana i ko lakou mahalo me ka hauoii nui loa i 'ka loaa ana aku o na nupepa 'Hawaii ia lakou.

Ua hoike pu māi lakou i ko lakou piha hāuoli i ka ike ana iho ma na hoākaka o na leka i hoounaia aku ia īakou, he 17 wale no hua o ka olelo Hawaii, me' ko īakou olelo pu ana mai, o ks pono maoli no'ia e kakalkahi wa!e no na hua palapala iloko o ka olelo i ole ai e nui wale ka hana o ke keiki a o ke kanaka hoi e hoopaa ai i kona hele ana i ke kula.

He hu maoli nō hoi ka āka ke heluhelu iho i na leka a kekahi o lunahooponopono o kekahi o kela mau nupepa, a e hoopukaia aku ana kekahi o ia mau leka maloko o ka kakou wahaolelo ke loaa ka manawa e unuhi ai ia māu leka a hoopuka aku maieko o na kolamu o ka kakou nupepa.

Ua waiho kela poe i ka nupepa Ke Alakai i hoounaia aku ia lakou ma na pukaaniani o ko iakou tnau wahi hana, a ua lilo loa ia i mea kono nui aku i na kanaka o ko lakou mau wahi e ku mai mawaho o kela mau pukaaniani e nana ai i ka nupepa Hawaii me ka heluheiu pu i ka iakou mau hoakaka e pili ana i ka nupepa Ke Alakai o Hawaii, me ko iakou hoopahaohao nui ia, no ka 12 wale no hua palapala iloko o ka kakou olelo makuahine. Ua liio ,pu kela i mea kono aku i kekahi poe e hele mai i Hawaii nei, a ua loaa pu mai no hoi i ko oukou lunahooponopono nei na leka mai kekahi mai o

kela poe e hoike mai ana i ko lakou makemake nui e holo mal e ike ia H&waii nei.

Na ka hoolaha maloko o na nupepa o ka aina makua ame ko na aina e i hoolaha aku i keia mea, mamuli o ka hoounaia ana ~āku ia ia kou o kekahi kope o Ke "Aiakai u Hawaii, i hapai pu*aku i ka makemake iloko o ka lehulehu e holo mai e ike ia Hawail nei. ' ' * " T Ua heikeia aku o ka "Lama Hawaii" ka inoa o ka nupepa mua loa i pa'iia ma Hawaii nei, a o ia no hoi ka nupepa -mua ioa i pa'iia ma keia aoao o Mauna Pohaku iloko o Amerika, a ua lilo loa ia i mea hoopahaohao loa aku i ka manao o ko na wahi apau i hoounaia aku ai o Ke Alrkai o Hawaii a puni ka honua i.ei, no ka 'mea, ke mau nei no ka manao o kekahi hapanui o ka honua nei, eia no o Hawaii i muliwaa kahi i hoopuea ai, eia ka aole oia ka poiolei, aka o kakou ka mua loa ame ka hiki mua ma keia mea he pa'i palapala ma keia hapa o ka poepoe honua.

O ka mua loa no hoi keia o .ka nupepa Hawaii i hoounaia elike iho la me keia. Nolaila, aole i haule hope o Hawaii lahui ame Hawaii nupepa, aka eia oia Imua o ke alo o ko ka honua nei kahi i maikaikaiia ai iloko o ko lakou mau waihona noono, a he mea maopopo loā, e waiho ana no kela anoano ahiki i kona wa e ulu ae ai a hua, alaila e holo mai ana kekahi o ia poe i Hawaii <nei ma keia mua aku. Ua loaa pu keia manao i kekahi o ka poe i'loaa aku ka nupepa Ke Alakai o Hawaii: "Aole au i ike i kekaW alahele e ae e hiki ai ke hoomaula ka olelo Hawaii mawaho o ka hoopuKaia o ka Hawaii, no kg pono o ka lahWi nona ia olelo ame iā lahui pu."

Nolāila,. ua kaa like keiā mahalo maluha o na nupepa Hawaii a elua e hoopukaia nei ma Hawaii nei, o ia hoi Ka Hoku o Hawaii e hoomanawanuiia mai nei e kela māu hoa Hawaii o kakou ame Ke' Alaleai no hoi o Hawaii e hoomanawanuiia aku nei no hoi e ko' oukou lunahooponopono nei.

Na'u ponoi hookahi wale n.o e hana nei a e auamo nei i keia hana, me ko kokua ana mai nae hoi o kuu hunona haole i hoi mai nei i Hawali nei me kana wahine, ka maiia keikimahine elua. E ala ana aii i ka wanaao e hoonoho hou I ka hua o ka nupepa a kokoke mal i ka wa hana o ka ahaolelo, hele au la hana, apau no hoi kela fvana hoi mai no hoonoho huo 1 ka hua o ka nupepa ahiki i ke aumoa loa. Pela mau i na la ame na po apau e hanaia nei I ole ai e haule ka nupepa mahope.

O ke kumu mai o keia, ma>muli no ia o ka loaa ana o ko kakoū hoaloha o Mr. Solomona Hanohano i ka mai, no ka mea oia ka mea nana e unuhi ana i na mea mai ka olelo Berifcania mai a i ka plelo Hawaii i keia mau mahina i hala aku la. Ke noiia aku nel ka oluolu o na hoaloha apaji e hoomanao i leo pule no keia hoaloha o kakou e hoalohaloha aku' i ko kakou Makua Lani, iha he mea oluolu laia e hoihol hou mai i ka ikaika o keia hoaloha o kakou i hi-

ki iaia ke iawelawe hou i na hana o ke kino, aole no ka pono waie c kona ohana, aka no ka pono pu kekahi o ka lehulehu.

Eia ka olelo a kekahi meakakau nupepa ma kana leka i hoouna mai ai i ko oukou lunahooponopono nei: "O ka lini o ko v u naau e lilo kau nupepa i mea nana e hipuu i ka Lahul Hawaii e lokahi; nia ka lakou mau hana ame ko lakou mau manao. E pono 1 keia lahui maikai e rriau aku kona nee ana imua me ka hoohaumia ole ia e na mana hoohaumia a hoopelapela i ka hauoli e pono loa e loaa mai ia lakou a pela pu hoi me ; na pomaikai."

. Ua haawi ae ke Seattle Star i ka mahal6 i Ke Alakai o Hawaii ma ke kakau ana i kekahi moolelo me ke pa'i pu ana i mau kii me ke kakauinoa o Sam Groff ma ia moolelo.

No ka hoomaikai ame ka mahalo ana i ka nupepa Ke Aiakai, hoouna mai ia ka nupepa Itesert News i kekahi. kope mua loa o ia nupepa i pa'iia i ka makahiki 1850 i keia keena. Ke pa'iia nei keia nupepa ma ke kulanakauhale o Salt TL>ake kahi ona i hookumuia ai e Brigham Yourig he inoa i kamaainaia i ko kakou mau hoaloha o ka Hoomana Moremona. . . lieka mai o Ronald Kenvyn . ka lunahooponopono hoohana o ka Nupt'pa Puka La Provinee o Vancouver e hai mal āna i Hawaii nei oia i ka makahiki 1910 a i kōnu ike ana i ke_ kope o ka nupepi Hawaii hapai hou ia aku la ka makemake iloko ona e hoi bou mai i Hawaii nei.

Ua heionui hou ia ae ke kau - lana o ka nupepa Ke Alakai o Hawaii ame Hawaii pu nei no hoi i ka hoolaha pu ana ae o ke keena hoolaha o ka Hui Mokuaahi Matson, nona na maku nu'nui e kipa mau nei i Hawaii nei i keia ame keia pnile i keia mau makahiki loihi hala ae nei a e mau nei no ka holo mai i Hawaii nei ahiki i keia wa, i na mea e piU ana i ka loaa ana aku 0 kekahi kope o Ke Alakai ia lakou, me ke kaulele hou ana iho 1 kekahi mau manao e hapai aku ana ia Hawaii nei imua o na maka o ka poe apau e heluhelu ana i ka lakou hpolaha ma na nupepa like ole apuni ka honua nei. ♦

He mau nupepa lehiilehu wale e ae kekahi ī hoouna pu mai i na leka me na manao e mahalo a e hoomaikai mai ana i Ke Alakai ame ka lahui Hawail aka ua lawa iho la keia no keia wa.

Hookahi a kakou mea e ike mai la o ia keia: Ūa lilo ka hoounaia ana aku o Ke Alakai o Hawaii apuni ke ao holookoa, i mea nana e wehe aku i na maka o ka lehulehu e noho mai Ia ma na wahi llke ole q ka honua nei, aole i kaahope o Hawaii nei mahope o lakou, aka eia no kakou ke hele kailike nei me ko 3akou mau lahui, ma na mea he «iiii, a ma ko kakou aoao hoi e na Hawaii, e pono kakou e hana 1 na mea e paa a e hoomauia ai keia mau manao mahalo i loaa I kela lehulehu no kakou mai keia la aku a i ka hopena o fco kakou ola ana. E ala! E ala!! E ala!!! (Aole i pau)