Ke Alakai o Hawaii, Volume V, Number 21, 22 September 1932 — KA LUAI KOOLAU Ke Kaeaea o na Pali Kalalau Ame Na Kahei O Ahi o Kamaile PIILANI Ka Wahine i Molia i ke Ola Ke Kiu Alo Ehu Poka KALEIMANU Ka Hua o ko Laua Puhaka Ka Opio Haokila Iloko o na Inea HE MOOLELO OIAIO I PIHA ME NA HAAWINA O KE ALOHA [ARTICLE]

KALUAIKOOLAU Ke Kaeaea o na Pali Kalalau Ame Na Kahei O Ahi o Kamaile

PIILANI Ka Wahine i Molia i ke Ola Ke Kiu Alo Ehu Poka

KALEIMANU Ka Hua o ko Laua Puhaka Ka Opio Haokila Iloko o na Inea HE MOOLELO OIAIO I PIHA ME NA HAAWINA O KE ALOHA

E Limamuku—e, e Limamuku—hoi! Nou keia panapana pinapinai e loku hala ole ae nei i ka iwihilo, nou keia mau omaka wai kuaua e holo makawalu nei—nou keia wai kauhola wai koolihilihi e kaheawai nei— nou keia hoiloli hoehaeha e haehae nei i ka houpo— unu mohai iho la ka pua lehua i pehia e ka ua loku, nawai hoi e ole ka eha, eia i ka manawa ka eheu makani kikiao o ke aloha kahi hana mao ole ai—aloha—aloha oe e ke kahua poli hookanaho kaupoku ole, aloha kou hoopunana maalahi ana ia'u me kuu kane ame ka lei a maua, aloha kou kiekiena kapukapu i ka nihipali, aloha na leo mele ne-hone a kou kahawai haihaiolelo, pale paha auanei na maka pau ka ikena ia oe; o ke kilohi mau wale iho no nae ia oe, ana iloko ke aloha kahi i noho ai ua ponia ua kahakahanaia, aloha oe. Ke hoolono aku nei no au i kou leo owe o ke kahawai o Waimakemake, na kou huihui lipolipo i hoomaalili mai i na kipona wela malohaha o ko makou mau kileo, ua alohaia au ia oe, he pulakaumaka oe no na onohimaka o ko'u waihona hoomanao, aloha oe. E na punana malumalu ame na makamaka a ke kapakai aeone i aloha ia, ke haawi aku nei keia puuwai i na koni aloha mau loa no oukou, na ke ahe eheu o kehau kuahiwi nei e lawe palanehe aku a loaa oukou a hoope iho i ko oukou rnau papalina, e hoike aku ana, o ko oukou mau hiohiona ke nalo mai ka ike a keia mau maka, aka, o ke aloha, aole loa ia e nalo. A e ke awawa hookipa palekana o Kalalau! Ua punia au i ke aloha nou, me oe ka hooilina o ko'u mau iini apau ahiki i ko'u hopena. Ke hele nei au ma ke ala e haalele iho ai ia oe mahope, me ka waiho pu iho iloko o kou poli kupaoa i ke ala o na lauhihi o ka waokele, i na iwi hooilina aloha a kakou. Ke waiho nei au e moe malie laua iloko o kou malu, nau ka huna, ka hunakele, ka hunakelelilo, ka hunakeleliloloa—aloha paumako wale. Nalo oukou mai ka ikena a keia mau onohimaka, moakaka no nae iloko o ke aniani kilohi mau a ua onohi hoomanao o kou puuwai, ua a, he mea pio ole ia i na waikahe nui—aloha—a—ke niau nei au i ke au a ka wawae, e hii ana ma ke kua poli ma ke alo i ke aloha pilipaa—ua hiki—a!" E na makamaka aloha i uhaiaholo pu mai la ma na meheu o keia mau hoomanao poina ole ia e ko oukou hoa ha'iha'iolelo nei, e hoike aku no hoi au, ua ike au i na ehaeha makolukolu o na mahele like ole iloko o na la kupilikii o ka aloia ana ma ia mau pali kupoele, ua ike i ka walania a na kui houhou e hoomokumokuahua ana ialoko, aka, he mea e nae hoi keia anu maeele e poipu ana i ke kino, nele na mapunaolelo e hoike ae ai i ke ano o keia kauhola— "Hohola hapapa na lima o Hauailiki he hui maloko he anu mawaho, Wili ahiu opili i ke Kuhonua ka lau nahele muu unu mokaki ka pua Lehua—e, Hao ka inuwai hookalakupua mukiki maloo ka lau laau, Moekokolo ka punohu oehu kaihanupa a ka eu Kona kailiku, E iniiniki ana na lihilihi o ke kiu Waipao i ka poli e paopao kuikele ana, O ka'u no ia e naauaua ae nei—e honana ae ana— e—aloha wa—le." Aui aku la na maka ihope nana i ka waiho kalae mai o ua kuono kahela nei i ka la'i, a haalele aku la mahope i ka piko kiekiena o Kalou, ka luna iu hoi o Kilohana, e ae ana na keehina maluna o na kakai pali a e nihi ana ma na kualapa awawa a hoea i ke alahele e iho ana i Kaunuohua. Nana aku la na maka i ka nani iuiu o Halemanu, i ka home kuahiwi hookipa o ka Makua Kanuka, ke kahua hoi a makou i hoomaha mua ai me a'u mau aloha i ko makou haalele ana aku ia Kekaha, ka aina hanau, a anoano wale mai la no na halialia hoalohaloha no ka hoapili he kane ame ka lei hiialoha he keiki. Ma keia wahi, ua hoomaka mai la ka uhi mai o na eheu o ka po, nana ae la na maka mao a maanei, aohe wahi e hookanaho ae ai, pili wale aku la no ma ka'epali, a haule iho la hoomaha ka maluhiluhi o ke kino oka niau ana mai i ka loa o ia alahele ihonapali. Aole no i liuliu ua komo aku la au iloko o ka poli hiamoe hoonanea o Niolopua, a i ka puoho ana ae, ua wehewehe kaiao, ua haalele mai la ka maluhiluhi o na olona, a ua mohala maikai mai la ka noonoo i ka hoopeia e na kipona ea wehekaiao o ke kuahiwi, a ua hoeu mai la no na kapuai no ia ala ihonapali a hoea ana i ka honua palahalaha o ua aina aloha nei, a mama mai la ka niau koea hele ana ua meha ke kula aole lele manu. Aia iloko o keia kuakai alo hookahi a'u i hele mai ai, ua meha la'i pu wale no na kuahiwi ame na kualono, o ke ani peahi wale no a ka welau makani i ku'u mau papalina ame ka owe o na lau laau ko'u mau hoahele mawaho ae o ko'u mau hoomanao kaukau no a'u mau aloha.

[' hhir i !a e i mai ana- "Eia no maua me oe e kiai ana ma .JaiH-Ie huli h--i ;.. ka polio ka aina hanau o kakou." ,:m i ioaa a hal., ■ ~ pu m<* a*\i kekahi kuwu hookuia. i- • hoi kekahi ;m<> L-ohalua n hnomakattV;;- h aule no Ii i hui a haiav\ <k! pu my K» l.ahi kinq.Uhuny oia_uhlki I no i ko'u hc>f'a ;c u [ kauhai <> makou I Kt?kaha. Ke ■ -If ae nei no na iwimanao haliah'a i ko'u hoea ana a- | Li' kakahiaka I'-;.- no iu, h ike hem aku ] u ia, wahi a ! ime kuu kane iw-.v ka hi a maua e *».UM i a ai, ake •■ .tnao nei no hoi ;u. i ko'u hni pu hoti anu rut- ko maua ■ ■'. makuahine, ka puhaka hoi n;nia i haakuh' mai kuu *• aloha a maikua aloha no hot no'u, oia o Kukui, i ko <«< kanikau pu ana me ka u paufnakp i ko'u hoike aku iaia i na niea apau e pi!i ana no K-tluaikoolau Kaleimanu, i ko laua waiho ana ihb ike aloha raa- ■ nei na'u e kaikai m*ai a haawi iaia, i kit laua mau 'ha paa e imi mai do nua Joaa ia, i:fiie k<> h.ua v/aiho iiM» ike aloha i na kini ame na makanjaku apau ma- . o ko laua haahh ana iho ia'u hookfthi iloko o na ■ ">m o kn hiuluu anu- kit pa&fruko ma fa man kualono '.;imfhu waonahelr 1 noho hooniaiiavhanuiht ai iloko o '.iiHwiiiH oka eha<>},», ka pilihua ame ka uhniahuloifl i <*lele limakoko o na kon PSki 0 ia naau hi iHmehu o ■ loalo poka a'u hoi <■ poina oie ai a waiho neWi mau hvi. 112 ko'u noho pu ana mahope mai-me ka luaui makua.-. •' aloha o maua, ua i;ui no na noonoo tiluku oka hopo- ' «« ame ka pib<>Uir>i i uiu ae iloko o'u, a ua hunhala wa- . Rio ia mau U am. ia mau po iloko o ko'u pee huna- . oiai ua komo ma: la na manao kohokohsj iloko o'u, ua ia e i mai ena: "Ua loheia eia oe. e Piilani ua hoi • i a eia i Kekaha nei kahi i'noho ai, « kli koke ia mai "ha paa i ka hopuia a make welhveU nu.- ka mamo kou hopena, i-p«mai no na ola i poino i ko kaiie.'* , n«'ia iho la na manao kohokoho i ulu ae il-'.'iu o ko'u ■ ■ noo, m<? ka lana no nae o ko'u manao, n-a e hiki mai : n.anawa no'u paa ai ika hopuia a e kauia ai ka lioi."\ maluna o'u oliki* me ia mau manao i ulu ae iloko , alaila, matnua ae " ka hookoia anu o ia ho;;ena ijiar a o ko'u kino, e ku no au me ka hopo ole ; i:ie kii wiwo • -i o hoike aku imua m ko'u mau ev.e oka '••>. hn iwi a-. ■ '■■>' koko hookahi, ;. imua hoi o ke ao h »' •■ k-'a i na - ■ , apau mai ka mu;. a i I;a hopena i ka m --Irlo oiaio, ki oiaio wale no. <• pili ana 1 n;» m<'a i li'iial.i v kuu i< ;»loha. Kaluaikoo.au, ka rru." i laena'a ' - v.'kana- ■ i.a pali nihotiih<j o Kalalau, anu- ka \N'< "< '! :{>aiole

■ ;i Iciekiena O Ahikaolele o Kamaile. o'.ike . >a ka oiajo ;- i <' hoike nei malok" o keia h-uke imua <■■ u rnau oiwi ' >■■ pupuu hookahi. A hala ae ia he manawa liu wale o keia ; "}>o mumu'"enoli ana o'u, aia hoi, ua hoomaka aku .<> ka lohe "Yui mawaena o kekahi poe no ko'u ikeia a < like me kaU wai kuhi liilii i kinohou a lilo ae la i a'., ,r ale hole

;•■ kona wai mao a maanei, pela ihu la no kei lohe i mas\\-< Inliiia ai kona mahui ahiki i kona lau.<< ; a loa ana,

; 1 a-H aku la i na pepeiao o na lima kiai o ' •■ aupuni e hoike ana me ka oiaio—eia o Piilani. ka ival : :k. hoa alo m;i! -■ o Kaluaikoolau i Kekaha kahi i noho ; Ua hele. in; i no kekahi mau makaLiiaka a hoike mai hi keia mau ion-, ns'ij, aka, oiai ua loihi ko'u noho ana ih la iwaena a ke ;-.lokanaka, ua pau a ua nalohia ko'u mi uuku a nihoihoi, auaaano au e hui a halaw; ]-u me lakou he alo ahe alo. Ua noho m-'i" no au m .a makuahire o maua me ka rr.aalahi, a i kekahi Iq. u .o< aio ae ia no na kauwaa ke a-ipffni ma ko makou hfi , \ -..-i hui a halawai pu iho laYmalrou me ka maikai'ar,. a .Juolu. Ua hoea ae la ma ia la ka Makft'nui ok .V -''ipuni o Kauai, oia o John H. Coney; ka Hope Ma' oka Apana o W'aimea, Kauai, oia o K. Oai. 1"'l. .-. ■■ ko lai," nlakai, o Kaumeheiwa.

Ua nieniele mai laua ia'u no na men pili ana no Ka uaikoolau ame Kaleimanu, a ua hoi'.t ; ' u ;.u iniua o laua inarm ;t apau me ka oh'io ma' ka mua :ka hopena, ai ka jianir.M hope loa o ka'u mau hoike, u; ooia mai laua ina hilinai ame na paukoe nsaluna o'u t: ko laua kanalua ole no ka'u hiau mea apau i hoike a u ai ia laua, a ua kukala mai laua ia mauawa, no ko'u : likalaia ame ko'u hooki.u laelae ia me ka lanakila mai . lima mai o na mana o ke aupuni ma na ano apau a ma • a msa apau, ' pili ana ina hana apau i lawelaweia e 1 r kane aloh'i elike me na mea i hoi l eia me ka oiaio malo-.' o keia hukc 'oka moolelo o kana mau hana mai ko ma ■■ iolio au.vana ana. me k< j keiki aloha a maua mahtko o iu .ualono oke awawa poina ole ia o Kalalau ahiki i ko'u hoi ana aku i kona kino iepo ame ko ke keiki oko ma.; nau puhaka c hiamoe me ka maluhia iloko oka opu Y li oka makuahine honua—a ia la i loaa ai ia'u ka Y. Idla mai una o ko'u mau kuhihe'wa n" ia hopena e kau mai maluna o'u mamuli oko L.e ai. mi mana, (Aole i pau;