Ke Alakai o Hawaii, Volume V, Number 15, 11 August 1932 — KA LUAI KOOLAU Ke Kaeaea o na Pali Kalalau Ame Na Kahei O Ahi o Kamaile PIILANI Ka Wahine i Molia i ke Ola Ke Kiu Alo Ehu Poka KALEIMANU Ka Hua o ko Laua Puhaka Ka Opio Haokila Iloko o na Inea HE MOOLELO OIAIO I PIHA ME NA HAAWINA O KE ALOHA [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

KA LUAI KOOLAU Ke Kaeaea o na Pali Kalalau Ame Na Kahei O Ahi o Kamaile

PIILANI Ka Wahine i Molia i ke Ola Ke Kiu Alo Ehu Poka

KALEIMANU Ka Hua o ko Laua Puhaka Ka Opio Haokila Iloko o na Inea HE MOOLELO OIAIO I PIHA ME NA HAAWINA O KE ALOHA

Hoolono malie aku la maua i na hauwalaau a maoihf» j« ua pi mai la na koa Piki a aia lakou malalo hka no o kahi a makou c nohu nei, aule no i mamao hni*- h« ikeia aku, ouii, ua paa pu loa īa e na laa•m i !Ufn- iia iau hihi. Ia makou e hoolpno malie nei, ua / rjtJ , u.wa hou ia ae la ko makou hauli' me ka lele pihoi- /■ r<n <nli i kam paapaama o ka leo o na pu ma na , !• J, hu e hu a/ia a e wawalo ana na poka malui „ r i / a iioao o ma~k6u. Ua ku ae la kekahi mau poka ~," i ria aoao o makou. Ua ku a*s la kekahi mau r t rn t J ihh ae o kahi a makou e noho nei a helelei mai la s,i ' >> nti,<* /ia iliili, a e pohapoha ana na poka malalo a ifi i ua aoao o makou, aole loa nae hookahi i hoopoino rridi j kfr'ahi o makoti. Ua lohe pepeiao mai hoi au 1 ka oīeioia no ka hu ame ka iele makawalu o na poka, ak&M m a lohe kumaka ia mau mea apau. Ke hoomaopopo aku lauo makou i na leo o na koa, ame ke kamumu nakeke o na kap'uai wawae ame na laalaau me ka hoomau mai no i ke ki o na pu a kupouii ae ia ke ea mt ka paku'i hohono o ka uwahi pauda, a e kohakoha aua hoi na 'poka i ka pali. I keia manawa ua heih hh ia ko'u mau pepeiao a paiakuii a ua piha uluku mai ka pihoihoi, nkā., sku ls do bu i iīe o uu kki.e r.fci a'u, a ike aku la no i ka maikai ame kona ho,.u n.ai no i na huaolelo hoolana, me kona mau fiiuiiioi.a a. a aa iilo ae la ia i mea nkna e hoopiha īah,ki) o ko , ui.auma me ke ahi lalapa o ka manao wtWo o.e, a t aL la no &u i ke keiki a maua i kuu alo. a boopuka īho la 1 na huaolelo kaukau o ke aloha i ke keiki, Oi&i, ua nalo aku la na manao makau, aka hoomaopopo iho la f ) ko makou hopena kefe, a hf wahi manawa pokole waJe.ii»o iio koe a e pau aku ana makou ekolu i ka make. j!oko o k<'ia manawa, ua ike aku la au i ke kiei ana aku 0 kuu injua a kuhikuhi aku !a i kona manamanalima, a naiia aku la au„ aia hoi, ike moakaka aku la au 1 kekahi haoh: e ku mai ana njaluna ponn o ko maua wahi e iioho nei, a ; hoomaopopo lba ia aku hoi ma kona palema'i huiuhulu ulaula e aahu ana, a ia'u e nana nei, ua kaiii koke aku ia ka Koolau pu } a ike aku la au i ka hauie ana o ua haole nei me ka lohe pono la aku o kona oiokaa ana. ilalo me ke kani wi o ka leo. Lohe pu ia aku la ia manawa na leo hauwalaau pioo e na koa a hoomaka aku ia maua e lohe i ke pohapoha o ko lakou mau kapuai ame ka owe paapaaina o na laalau, a hoomaopopo koke iho la maua ua pau aku la lia poe nei i ka naholo, o ia no ka manawa o kuu kane i pane mai ai i na huaolelo o 'ka eiaio: "Kahaha! ī hele mai nei hoi no kuu make, eia ka he a'o no i ke koa a'o no i ka holo! Poonui io paha auanei o Koolau." , • i , A haia ae la he manawa pokole, lohe hou īa aku ia na leo walaau pioo o ua poe ne! ma kahi mamao loa, a hoomaka hou mai la ka iakou mau pu e ki papa me ka paapaaina me ka hu hoomaha ole o poka mao a maanei o makou, a hala wale. ae )a no kahi maluna a pahupu hoi kahi mālalo o makou, iho no ko makou wahi honua iki e noho nei. I keia manawa ka hoomaka a.na mai e kipapaia na pu me ka hoomaha ole ahiki i ke ahiahi o ia la, akahl'ne a hookaulua iki iho, a o ia no ka manawa a kuu kane i nihi kolo malie aku ai ahiki i kahi o ke'koa haole i*ku ai i ka pu a kakaa ilalo, a'malaila, loaa aku la ka pu a ua koa nei ; ua hoihoiia mai a ua nana pu maua, a o ka mea i hanaia me ua pu nei, ua kiolaia ilalo lilo loa, o ke awawa kipapali, kahi hoi e loaa hou ole ai i ka lima o ka haole kailiku. I ka po o ia la, ua hoomauia mai no ke kiia o na gu., aole nae hoi elike me ko ia la, aka, i ka lua o ka la, ua hoomaka hou mai la ka holopapa poaipum o ka makawaīu o na pu mai kekahi aoao a_kekahi aoao, a ua pohina a pakui uwahi pauda na wahi apau. I keia kakahiaka ua kane nei i kauoha mai ai £ wehe makou i na-wahi aahu kahiko o makou, a e komo i mau wahi aahu hou, i make iho no makou ua paa mua no i na wahi aahu kupono. Aia no hoi i keia manawa i hoopuka mai ai ua kane nei 1 kona manao penei : "I noho kakoii iloko o keia pilikia a ike au aohe o kakou wahi pono i koe, alaila, na'u no olua e ki mua a make a owau no hoi.ka , u e ki iho, a i hookahi ko kakou make pu ana. aole kakou e ike i ka hoomamoinoia e keia poe haole Piki." a ua aa aku no au e hookoia kona manao ma-; mua o ke kau io mai o ka hopena poino manaonao o ka lima haekoko <> na koa. ī keia mananva. ua hoomaka mai la ko makou ano kUnahihi o k>a hopohopo ole. ua like ka| paapaaina o na pu ame ka liU o na» poka e paapaaina a-l na i kumupali me he la he mea ano ole, ua noho pu ka hopo ole iioko o maua me ke keiki a o ka eleu ame ka wiwol ole he kapa aahu ia no kuu kane- I Klike ro me ka neepapa mai o ua pualikoa nei i kal hi mua rnai kekahi aoao a i kekahi, pela no lakou i hoo-: hana niai ai ī ka lakou hoouka kaua i ka lua o ka la. a e» like no hoi me ka aloaloia ana o ka lakou mau poka ia lai pela no i aioaio hou ia ai ka lakou mau elele ahailono; o ka make i keia la, e hooia mai ana me ka maopopo ka-

I na!ua ia <-> ka Hh!%u p» no m<. r'iT 'i ko mak?fu palo- : knna a puukalaha3a i ola ai m;,i r,a j">l,pakaua e hu pmapinai ana mao a maanei. Ke l»ln i n'ku nei no makou i ka nee kokoke mai o ke kani an;i o r=a i"j ame tia len o na koa, me ka haka pono o ko niaa;< rnnti nuik'a ma\vae-| na o na lau me na laalaau jt>i< Vihf <> n;i J«m> e pa-* ana, la maua e rj«na nei, aia hoi, \ux huki aku !a knu! kane ia'u a pili mi koīia aoao, a liuhikuhi mai !n, a ike aku la ko'u, mau miaka i kekahi o na koa <• kn ana ma ka ! aoao o kekahi kum!u lehua, wehe ae la i kone papalekapu a kau ae la iluna 4 ka lalalaau a hoomaka mai la e kiei maloko mai ona lftu laau. Kau ae'la ua kane nei a'u i kāna pu a poīolei, ;pahe mai la: "E nana pono oe!" A oka manawa koke iho no ia i kani uina aku ai ka pu J a holo nakolokolo ae la ka wawalo maloko o na kuono kualapa, a ike aku la ay i ka puiki ana ar- o na lima o ua koa nei maluna o kona poo, oniu a<- 1a kona kino a haule aku la maUuna akjj b ka oīhe a walnwaia aku la me ka owe ona la&laau. He mau leo hooho piha pihoihoi ka'u 1 lohe aku, a lohe hou aku la no m-uia i lw- kopkoelo o na ! kapuai wawai' o na koa me ka maopop,, loa ua pim hou aku la no na koa Fikl i Ita puhee a e holo paukīki ana me ka mama, a o ka Ilja ia o ko takou hooko ana i kela mau olelo a kuu kane, *I ke a'o īke koa a'o no ika holo/* Mahope iho o keia, aa ?ohe hou ia akn la uaJeo hai uwalaau o ua poe leoa nei ma kahi mamao. loa mai ia makou aku, a hoomaka hou mai la lakou- e kipapa me ka ! pinapinai elike no mek.a la mua. Ua hoomauia kq lakou ki ana me ka neepapa mai kekahi aoao a i kekahi aoao. inailuna a ilalo o pali, āka nae, oka mea kupaianaha a kamahao luaole, o ?a no ka hookoeia o ko makou wahi kahua hoolulu E pohapoha ana na poka maiuna, malalo a ma na aoao piM knkoke ia makou, e helelei ana na papaa lēpo ame na iliili ma na wahi apau, ua kuha'o iho la no i?ae ko makou wāhi papu hoomoana i i neīe roe na uhipalekaua. hookahi no palekaua, o ke aloha o ke Akua. ka masa Nana i hoalo ae i ka lele makawalu ana mai a na poka elele a ka make mai ia makou aku. Ua hoopaa mau ia iho la ka manawa o na koa Piki mai. ia hora mai ma ke ki pu ia makou, aole loa i hoomahaia ahiki i ka piha ana o ke kauna hookahi o ka huina o na la, o ia no ka manawa i hoomaka mai ai ka hae maoli ae oloko i ka pololi ame ka maloohaha o ka puu i ka make a ka wai. Ua pau iho la na lau nahele kokoke mai i ka nauia, a ua moniia ko lakou wai ; aka. ua hoea mai ka manawa e hiki ole ai !a mau mea ke hoonana i ka pololi a ke hookena hoi i ka makewai. Me ke kuha o na waimaka maua i lohe mua loa aku ai i ka leo o ke keiki i ka uwe mai i ka hakahaka o kona houpo ame ka maloohaha o ka puu, a nawai hoi e o!e, a ike ka hoi maua ia mau haawina o ka pilikia nui, oiai he kino opio a aia no hoi iloko o ka nawaliwali. Hookanaaho wale aku la no maua i ke keiki, a ua nui a piha hoomānawanui a pauaho o!e no kela, ua uumi oia ma na ano apau ahiki i ka uhi ana mai o ka po maluna o ka malamalama o'ua la nei. q na ka eheu kehau i hooma-u ftjai i ko makou mau lehelehe maloohaha. E hoomanao ae kakou e na makamaka _e hoomanawanui pu nei iloko o keia mau haawiha'o ka inea, ua na~ pOo aku la ka malamaīama o h heluna na la, a eia keia ke hele nei ia po iho. aohe i komo ai aole hoi i komo wahi wai ia mai ka elua mai e ka la. koe wale no kahi hookanaaho ika īau nahele. Aia i keia aluna ahiahi, ua'ike aku la au 3 ka noho -mumuk* mai o ua kane nei ja na ka waimaka liio e hele, ua hoomaopopo aku Ja no au J i ka pilihua o konā noonoo no ]«■ kriki, -'i liuliu iki> pane maila: "Auhea oe e ka wahine, ke.ike nei au aohe wahi pono i koe ke hoomau kakou i ka noho ana ma keia wahi. O ka'u e manao nei, e haalele kakou iaanei, a e imi aku kaua i.wahi hou aku no kakou e hoolulu ai. Ua ike naleoa eia kakou maanei, ua maopopo ia lakou la. a ke hopmakaukau lakou ma na ano apau no ka hopena. Nolaila, e haalele kakou i keia wahi, e iho kakou a kaa ma kela aoao a pii hou iuka, a ilaila e loaa ai ka ai ame ka wai ia kakou. Ma ia hul! kakou e palekana ai.no 'ka mea, e mau anā no ka manao o na enemi eia no kakou ianei, a ianei no lakou e noke mai ai i ke ki i ka lakou mau pu " He manao maikai keia o ke kane, a ua hoeu koke ae la no kela no ko makou iho a haa'lele iho ia wahi puuhonua a makou' i noho hoomanawanui ai me ke aloha. Oia no mamua, o ke keiki aku a owau aku no hoi mahope loa o ka iho ana. Me ke akahele ame ka nihl malie loa ko makou hapapa hele anā mawaena o na lau nahele, ike iho la no hoi au i ka hoomanawanui o ke keiki, no ka mea, ua nui kona māu palapu, ua pukapuka ae la olalo o na kapuai iwawae a o na manamanalima ua pepelu, aole loa nae i loheia kona leo uwe a kaniuhu, a mahope o ka ieo o kona makuakane malaila mau oia i hoolohe a i hooko ai.

Ua iho malie aku nei makou iloko o ka poiili a aneane paha i ka hapakia o ke ala, lohe aku la no makou i ka walaau mai o ua poe koa nei, a hoomaka aku la makou e nihi hele ma kaepali o ke kahawai, Pela makon i kokolo hele nihi m§Jie ai a hpea 1 kahi»o ua poe nei e walaau ana, me ke loa, ua kaalo iho la no nae makou me ko lakou nonoho mai no a ike ole mai, a hala loa aku la makou ilalo, iho aku la ma ka'nawai. a ilaila. hoomaaliīi mua iho la ika hae oka puu'i ka v.ai. Hoomau aku la ka hele kaikai mālie 0 na wawae maloko aku o kahawai a kau ma kela kapa 0 ka aina me k:t hoomanawanui keia au ana aku i ke kahawai, he nui ka ino i na pohaku ame ka ikaika 0 ka wai ka pakikakika, aka, nuiia ke aho.

I ko makou hiki ana a pae pono ma kekahi aoao o kahawai, ua hele aku la makou a hoea ī kekahi wahi malua» Noho īho-la a hoomaha malaila, o Koheo ka inoa o ia wahi, Ilaila iho i? raakou i hoopunana ai ahiki i ka malamalama axia o kekahi la ae. Ta nima'wa, hoomaka hou aku netmakou e hele malie maloko o ka nahele, a i ko makou kokoke ana i kauhale o Keīau ma, o Kaluamio ka inoa o ia wahi, iho la ua kane nei ia maua e noho malaila, a e hele oia e imi i ai lia makou i kauhale ona makamaka kamaaina." H<>lo aku la kela me ke akahele loa me ka pee no nae iloko o na hialaau, a i kona kokoke ana aku mamua o ka hale. ike pono aku la oia i kekahi puulu o na haof6 koa Piki e puhipaka nui ana a e pepa le'ale'a nui ana me ke kani o na heneaka; a ike pu aku la no hoi oia l kekahi mau makamaka Hawaii ua hoonohoia īloko o kekahi hale okoa aku. . Aia i kek manawa, ua ike iho la kela i keia kumu kuia. ua hiki ole ke aa aku iaia hookahi imua o kela poe lohulelui. ua huli hoi hou *nai la kela me ka nele i kaha manaai a loaa maua e kali aku ana me na houp<i ailtoom;lska mai ia e hoike i kana mau mea apau i iko aku aj ma kana huakai imi ola me kona ike 010 ia mai iloko (w Keia manawa apau. $4 1 <Aole i p«u) t