Ke Alakai o Hawaii, Volume III, Number 19, 10 Kepakemapa 1931 — HE MOOLELO KUPANAHA LOA NO WILAMAIKI HE NAAUAO LUA OLE A HE ALOHA MAKUA ME KE KEIKIMAHINE O KA PUNAWAI KUPANAHA [ARTICLE]

HE MOOLELO KUPANAHA LOA NO WILAMAIKI

HE NAAUAO LUA OLE A HE ALOHA MAKUA

ME KE KEIKIMAHINE O KA PUNAWAI KUPANAHA

Ninau koke mai la ka haku wahine ia lftua i ke kumu o kela mau leo hulo. Olelo aku la tir wahi kanaka me ka haanui: "O ke kumu o kela mau leo* hulo a kakou i lohe ai'au hoi i lohe hou ae nei, he hoike, ia o Wilamaiki me kona poe i ka lokahi a me ka hauoli no ka haawl like mai i ka lakou kokua I kou he!e ana aku me ko lakou haku mua k« kupua wahine. X ko maua'hiki. ana aku nei a lohe o ia ke kumu o ka lakou haawi afta 1 kela niau leo hu!q mua, pai hon aku nei hoi maua e haawi hou makou a pau i mau !eo hulo hou no ko makou hoopaa ana ia makou a pau e ku mahope ou me ko makou ikaika a pau a hiki i ka hopena o kau pafo me kela kupua, o ia no hoi kou !anakilji ana maluna ona a pio oia ia oe". la manawa i olelo mai ai ka haku, me ka hopu ana hookahi liina i kekahi o kāna mau elele a hookahi !i--ma. i keleahi: "He mea hou maikai ka olua i hoi mai la a e lilo ana ia i mea e hooikaika loa mai ia'u ma ka'u hoonee kaua ana aku kela oiai ua ano kanalua iho nei no au i ka ike ana aku i na helehelena o Wilamaiki ma aole hoihoi; ka wahine hapa moo wale no kai hoike maopopo mai i kona manao hoihoi me ka haawi pu ana mai i na olelo hooia a kakoo no kona kokua mai ia'u. E hoi olua a hoike aku i na aipuupuu e hoomakaukau i na mea ai e lawa ai no kakou a pau no hookahi mahina. Ēha'i pu aku olua ia laua iko kakou hele aku i ke kaua e.like me ka olua i lohe iho nei. E hoilde pu aku olua ia mea i na kanaka a pau o ka aina a e olelo aku ia lakou e hoomakaukau no ke kahea ia aku i na wa a pau a'u e makemake ai no keia hana". Hoi aku la na wahi kanaka e haawi 5 ke kauoha a ka haku wahine i na aipuupuu ame na kanaka a pau oka aina. Hoomakaukau iho la no hoi na aipuupuu e Hke me ka laua i kauoha ia mai ai a pela no hoi me na kanka. O ka haku wahine hoi ho'i aku la oia a ka lumi e waiho ana kona komo lima punaihele no ka ninau ana 1 na mea e .pili ana i kaM hoouka kaua aku me kela wahine kupua, lalau iho !a oia i ua komo lima puna— hele nei ona a anai ae ia ma kona kue maka ākau a ia hoi k u a« a elua mau opio kane a ninau "heahā kā iiiakemake o kp maua haku e hooko koke aku ai maua me ka hakalla ole." v

Olelo mai la ka haku wahine: "I kahea aku nei | au ia olua e hele mai e hnike ia'u i na mea e pili ana ■ i keia hana a'u e makemake nei'*—aole i pau pono ka manao o lea haku i ka hoopuka ma? olelo mai la na lrajnaka opio a e!ua: "ua !awa e leo maua h.aku* M ua maopopo ia maua kou makemake, a. ua maopopo ia imaua na mea a pau, a eia e lanakila ana oe maluna o -keTa wahim; kupua/ aole nae me ka aka me ka' hūi o ka hana. Eia ka maua a'o oe. Mai lawe oe i kela poe wahine opio me Wīlamalk-i no na kumu elua: M Ka mua hoopiha opala wale no, aole mea hiki ia la'kou ke hana no ka pono o keia hoouka kaua au e manao nei: TTookahi v>a)e no au wahine e pono ai e lawe o ia ka wahine h.vpa moo. no ka mea oia ka mea ike i ke ala e hele akn ai i ka aina o kela wahine kupua a oia no hoi ka mea hiki ke alakai ia oe ilaila, a pela hoi i kou wa e auhee ai nana no e alakai ia oe ma ke ala e hoea hou e auhee ai nana no e alakai ia oe me ke ala e hoea hou mai ai i ka aina nei rto ka mea aole oe e lanakila ana i kou hoao mua ana, aole no hoi i ka lua o ka manawa aka, i ke kolu o ka manawa au e hoao ai o ia ka wa e loaa a'i ia oe ka lanakila. Mai makau oe i kela wahine hapa moo. no ka mea, a ia kona mau noonoo a pau mahope ou ,no kau mau hana maikai iaia ana nae i maiiao mau ai 1 na wa a pau i hala aku ana i noho ai maluna o keia aina aole ou makemake ia mea he wahine, e Tike me ka laua i lohe ai, a ua pi aku kona makau nona iho oiai he kupanaha kona kino, Aka i kona hui kino ana me oe aole oe i hoike aku i kou makemake ole iaia ame kona mau hoa wahine o ka maikai wale no kau i haiia aku ai ,ia lakou. A i kou hoike ana i keia makemake ou e h-eie-e-k^ua-me-kela wahine kupua nana i hoopaahao ia lakou ma kona aina nana hoi i hoololi i kona kino wahme ui a maikai i kino kupanaha, au hoi i olelo aku ai ia«a e hmo ana oe e hiki ke hoihoi hou ia mai kela kino mua ona. īna oe e makemake e lawe pu ia Wilamaiki. ua hiki no, no ke mea, he kanaka ikaika a naauao oia a he wahi.ano kupanaha no kona, i ike mua ole ia nae ma— ihua koe wale no i kona wa i hanau ai aole i nmaopopo ka wa e ike hou ia ai ke kupanaha maluiia ona. Mak i wa e ike ia hou ia ke. kupanaha maluna ona. MaJia paha o puka mai ia kupanaha i kena hele ana a'ku ou e kaua me kela hoa kupua ou o na hoi o ka fcina, e hoonohonoho oe ia lakou i ka aina nei e hana ai i ka lakou mau hana: Elua wale no au mau mea e lawe jai mawaho ae o ka wahine hapa moo ame Wilamaiki o i& no na mea punahele loa ia oe o ia hoi kena komo lima ou i kahea ae nei ia maua ame ke kookoo i 'hooili ia piai ia oe e' kou kupunakane. Mai lawe oe i ai na ou--kou, he hookaumaha wale no ia a no ka mea no hoi aole oukou e liuliu aku ana ilaila a pau mai oukou i ke auhee i keia wahine kupua, ina o oe ke hele hookahi ko auhee i kela wahine kupua, ina o oe ke hele hookehi oi loa aku ia o ka pono, ina nae e nana ole, a e ninau oie aku kela wahine kupua i kana aniani kupanaha alaila ua hiki no ia oe ke heiekino aku a kfna hale a pomaikai oe i na e loaa aku ana oia ia oe ua hiamoe, ak" m * e hoea aku oe e ala mai ana kela e pono ole aha, no ka mea e mahuka ana kēla mai kona aina aku a e hookuu ana oia i ka wai o ka punawai e piha ana ka aina t ka wai a e poino ana oe aole e hiki i kou mau kokua )<e hoopakele ae ia oe mai kela wal mai. Aia wale n - * |H he pau no ka wai o ka punawai ālaila hiki ia oe ame kou mau kokua ke lanakila maluna ona, a i ike ole ana ī ke alahele'e puka mai ai mai kela ainā mai pela *>e koii mau kokua e poino ai, ina e pakele oe i ka hookuu na o ka wai o ka punawai i ka wa mua ame ka lua o Ka manawa. alaila e hiki ana ia oe ame kou mau kokua t noho aku ma kela aina no ka hana aha i kau hanaj oia? ua pau loa iho la ka wai o ka punawai a ua maloo. Ninau mai la ka haku i na opio kane ehia: ■\i ie ka hoi e hiki ia oiua ame ka nui aku 0 oukou .ke in ,)akele ia'u mai ka poino ana i kehi wai?" •Vt. ua hiki no ia makou ke hoopakele ia oe ame koul

y V U v,-a! ae. al<a. aole oi.i ka hana pono | ka hoohaehae i kela hoa kupua ou ka j i.y, ..... ri.„:»a\va i pau ai ka wai o ka punawai i >ca hookuu ia a waiho wale iho ka aina i ka maloo, a i ! ka maloo olua e hoolele ai i na ai". "lim ]>ela ua pono, e ho'i ohia a na'u aku k«'t hana i koe" "Aole i pau ka maua olelo ia oe no ka pono d kou o i.eh' hemnhoma aku auane! oe.me kou mau -hoa a poino mai oukou." "Pehea kahoi au ame ko*u mau hoa e hele aku ai?" "Penei: "e hele like oukou a hiki i kela aina i ka wa malamalama a i ko oukou puka ana iluna i k* nunawai e hele iki aku oukou a mamao maf ka punawai aku aole e mamao loa, o ia ko oukou wa e himeni ae ai, a i oie uwa, a i ole no hoi hoopaapaa ieo nui i mea e lohe ai kela waine kupua. I koh'a w.a e lohe ai i ko oukmi !eo e nana koke ana oia i kana aniani kupanaha a ninau iho i ka mea e pili ana i keia leo ana e lohe nei, a o hoike ae auanei ke aniani ia oukou, a o koiala wa fio ia e hookuu mai ai i ka wai o ka punawai o luna, no ka mainao e uhi pu ia oukou a make, aka, i Jjo oukou wa no Ihoi e ike aku ai i ka hele mai o ka wai o ia no ko oukou wa e awiwi aku ai a komo i ka punawai o lalo a na ka wahine hapa moo aku ka hana 'malaila aku. E manao ana ka wahine kūipua ua pau oukou i ka make i ka wai, noiaila aole oia e nana ana a ninau 1 kana aniani. Mai hele koke hou aku nae oukou a hala elua puie mahope aku ua maloo ka wai a hiki ia oukou ke ku hou aku ma kela wahi a oukou i hoohaehae mua ai i kela kupua,"

anei e hiki i kela aniani ke hoike i kela wahine kupua e pili ana i ko makou hoi ana mai armv ko makou heie hou aku?"

"Aole e hiki i kela aioiani ke hoike aku i kekahi mea mawaho ae o ka aina o kela kupua. Ma kona aina wale iho no kona mana, aole mawaho aku. tla lawa keia mau olelo a'o a maua ia oe a ke huli hoi nei maua".

la wa koke no i nalo koke aku ai na opio kane a koe iho ia ka haku wahine e nooHoo ana no na mea a na opio kane i a'o mai ai iaia. Hoopaa naau iho la oia a paa naau, i poina ole ai oia."