Ke Alakai o Hawaii, Volume III, Number 25, 30 October 1930 — ALOHA NO PAHA KA ELELE ALII JONAH KUHIO KALANIANAOLE I KA HOOPOINAIA E KAKOU HOOPOINA LOA IA IHO LA IA O KA IALA MAU HANA HE NUI O KA HOOIKAIKA PAUAHO OLE ANA NO KAKOU I HOOMANAOIA NO NAE PAHA NA HANA A KE ALII HOOMANAWANUI I KA AUAMO I EA PONO OKA LEHULEHU I KO IALA WA E OLA ANA—ALOHA WALE [ARTICLE]

ALOHA NO PAHA KA ELELE ALII JONAH KUHIO KALANIANAOLE I KA HOOPOINAIA E KAKOU

HOOPOINA LOA IA IHO LA IA O KA IALA MAU HANA HE NUI O KA HOOIKAIKA PAUAHO OLE ANA NO KAKOU

I HOOMANAOIA NO NAE PAHA NA HANA A KE ALII HOOMANAWANUI I KA AUAMO I EA PONO OKA LEHULEHU I KO IALA WA E OLA ANA—ALOHA WALE

Pinepine ka manawa a alii wahine i au pu ai me kane no'Wakinekona e haomanawanui ana i ke ĀllŪ ame ke koekoe, i ka niehana ame ka wela, me ke kunukunu ole, e hoomaiiawanui ana hoi i na pilikia ame kajnea o ia mau huakai. He mau hele Mnn'.ka'u i hele ai i Amenka, a 'Ua' ike au i ka pllikia ame ka inea o'.ka huakal.i.ka aina makua, a ō ka 'oi loa aku hoi i ka wa e hele hookahi ai o ke kane wale no,- aohe ka hoa ohumu o ka wahine. Hu'mai la ke ' ka home ame ko ka home POO, na, keiki, na makamak-i am.e na hoaloha, Aka, ua kapae keia mau makua o ki Lihui ia mau noonoo. ana, a hoolilo i ko laua ola ana e v-c maia 'no ka pono o ka lehulehu, a oia iho la auanei i,a kakou uku e haawi ai ia laūa?" No. keia mea no hoi kekahi kumu o ko'u paio nui loa ana no ka pila haawina uku hoamau o ke Kama'liiwahine Kalanianaole ia'u e noho ana he lunamakaainana i ke ahaolelo o ka maka'iiki 1925, i ka wa i hoaoia ai e oki, -oiai, ua hooholoia,e ka ahaolelo mamua aku. I ka pii ana mai o ka hoike a k- komike kanawai o ka hale e noi ana e aponoia ka pila 1 aawina no kc kia hoomanao 0 ke Alii kane Kalanianaole, a iloko o ia hoike pu e koi «na e hoopauia ka pila haawiua uku hoomau o ke Al||. wahine, .hu ae la ko'u, <-'lo}ih i ke Alii Kane, a paio aku.la no ka "pono o ka plh haawin» uku..hojQmau o ka kakou. Kama Hlwahniy. h' ! o±\r;awanui pu me % kai:4 kahe aloha no ko kakou mau i>o::o, me ka %yaiKo"ana aku i, ko'u manao ua kue ka huike ke komike Ike kanawai kumu o Hawaii nei a peia pu lioi i kue ka pila kanawai 1 -ua kanawai kumu la, a oia ka waiho 'nialie ia o ka uku hoomau o Alii Wahine in kau. 'la kau hookahi no i . aooholo iho ai ka. ahaolelo e haawi ana ia J. D. McVeig:h, unanui o no na makahiki he loihi i ka uku hoomau o eha hanei'i elala, a oia no hoi kor'.a uku mahina, e loaa ana ia wa, a pela pu hoi me ka uku hoomaii o Kauka Goodhue o Kalaupape no, he ekolu haneri me kanalima, ofa no hoi kona uku mahina e ukuia ana. Ina hoi pela ka ahaolelo e haawi ai i na uku hoomau nunui no keia mau kanaka, aole a* ei hoi e hiki ia ahaolelo ke haawi i ka uku hoomau nul i ka wahine a ko kakou elele i aloha nui ia? Aole oia wa'e, aka, ua hooholo mua ka ahaolelo 0 ke kau mamua iho e haawi ia uku īioomau i ko kakoii hoaloha maikai, ka wahine a ko kakou.elele, a pehea Iho !a hoi.e oki koke ai kela ahaolelo mahope koke mai no ia uku hoomau? poe hoike ko'u i ko'u wa i haawi ai i ka'u paio ikaika aua malunu o keia mea, a ina paha aole o'u makaukau i ke kanawai iha no ua hoo--paapaa mai ka 'lunahoomalu o ke komike ia'u. aka. o . ko'u ono.u pu ana aku i ke kanawai imua o na hoa o ka hale o na lunamakaainana a imua pu hoi o ka lunahoomalu o ke komike hi.ki ole iaia ke hoopaapaa mai, oiai ua kakoo ke kanawai i ka'u manao kue i ka hoike a ke komike. He eliiku lala o keia komike, aka, i ka ninau ana o ke Speaker maluna o ka'u ninau i waiho aku ai oia hoi, e kapae *oa ia lla hoike a ke komike, lilo ia*u ka hapa nui loa o i i. hale, a oia ka make o ka iioike a ke komike a mau i? »"ka uku hoomau o ke Kama'Hiwahine Kalanianaole, E<a ae no o Mrs. Mirah lona, ■ irfia kek&hi lede i lohe i ke.ia pajig ana.a'u, a hele mai oia hoomaikai ia*u no ko'u pa : o ana no ka pono oke Kama'liiwahme. me kona oleh pif mai, maikanfoa ina au ne Kepupahka. Oh'h' iku ai laia, he inea ole ka inoa o <a aoao Kaiaiaina, *k « 1»«. n>.?a nui loa, oia no ka puu,vai o. ke kanaka. Ot • > , ; Uuu puuwai niai ia wa mal • ,hiki i'keia'la, he a'<M . i k i, mai ke kiekie aka haalaa, mai ka poe wamai j-. >oe iiihune, aole he wa e loli le ai o ko'u puuwai, a"\ f i he mea nana e hoololi a e ioloi ia aioha o*u no k.ikou pau. Oke kāulike ko'u maeemake, a'wahi no Ik« a \\o kaulana, " o ka pono ke lanaia a haule mai i.,t , ' 'lala ole no keia olelo ma na nea i ikeia i hala, a <»n ka'u ' upu nui nei e hana 'kakou e ea lahui i ka pono, a pe!a no auanei na lani e koikua mai ti ia kakou, aole īi a h<>dhaahaa ana i ka mea i iala mamuli o na oU )< ► ' ia a kakou no apau i ike iio ai ma na nupepa *«*.p t. i hoike niua aku ai ia leaeou iha ka'helu i hala .ik.i 1 AMe no hoi oia ual V.» k i noho malie pu iho no hoi eekahi oka Elele Ho • n apono aku ika keia mau upepa, e hoike ana i 'm' 5 ikoo k t \.kou olelo e olelo • ka helu < ka? . kt nui o na hana hanaia eiano ko kak o" l. kt f o oia, aple r lihi auna aku kana wah n s " a mai\o' * hana al me ka o kakou Elele Alii ? h«. u tia nae, kokua pu la oia' keia manao pakaha f nau nupepa namu. : Aole o ,eia niau num« nai"t. .. u e nei ika hano;amvi loaa I k( kakou F\\ Ahi ; aka, o ka K!o',o Houalon 1 tu kekahi, a oia aku kn nu a i oi loa o k» prno ole ma .eia hana, m> ka mea \«>ia e pai ia ni , me kj? hiki »Ie i ka Elele Alii ke%r. nu* o pale aoiia ihnolaila. oiai toie ke Alii maanei r h;k; ai iaia ke pale nona iho t . hoovsahī a kakou hana < hana ai e ka lahui, oia ko akou ala like ana ae -n a pale no ko kakou Elele Alii. II» ! hana pono anei \n k.ikou e hookuu i na olelo hehi i o kaki'U Eleie A,lii ilah- e };ele wale me ka omu\» oie ia? \oU 'oa' aoie aka he nu-a pono ia kakou e omu'o i ka

h . ~ . t . *X f Wauke oi opio: Aloha ko kakou Hele Alii i IlUg ia mai o na iwi e lakou nei, aole nō ho: i kana mai 0. iokoino. Pehea ia kakee, e komo pu aī.ei kakou ito\p q keia aloha ole a lokoino hoi? O, ke manaoioloa nel ela'.ke koko Hawaii ke holo nei iloko o ko mau' aa koke, aole loa e hiki ia kakou ke aku l ko kakoa Elele Alil e hehiia ana ilalo. N.'laUa, auhea mai oukou e ka I, ka Mahi ame ka Palalaui» e lono i ka leo o ko kakou mau kupuna a I kā leo h"oi o k:> kakou mau aiil, e hea mai nei ia' kakou mai ka po mai ine ka i an% mai, "3S na kini o ka aina, na mamo a J£&mehameha, oiāi 4iār hala na kupuna a koe no na, ria-ae -o-akua. e pua a e hapai i ka inoa o Kalanianaole a e kau mau !a 1 ka wekiu/' Aloha no paha ia leo e pa->i mai nei iloko o kau puuwai, a ke inanaolana nei au; ke pana la ko oukou [mau puuwai pakahi me ia leo hookahi a koi mai ia ka&ou |apau loa, i;e hoopakele i Ka inoa o Kalanianaole mai ka I ■ hiia ; !r.; ■.ika I- }.u, ak.i e kau mau kakou ia inoa iloko o kr> k;,kou mau puuwai pa-.ahi a e nee aku --*tt r - L-.' ~~ā"ū .. h~j~~<y uioa i '\ooiflanawanui no ko kakou mau pono at>au. r, i i r.«J ahu k;iir.a no en\ ka Elele Aiii o ola ne», a.ole loa y na keia ; po ii e hoopuka hookahi huaoielo o keia- mau olelo a lakou nei i kumukaia .. r-i i ko kakou Alii aloha Ua hala hoi kela a koe iho -e. <-wa palupalu, aole anei kakou e ala like mai o a - e aa. e pale īio ka inoa maikai o ko kakou Alii i hala e aku mamua o kakou, a ma ia hana ana hoi a kakou e hoike pu aku ana kakou i ko kakou i kana ahiv/ahine i koe iho me kakou? Oia ks pololei. Nolaila, e ka io o kuu io f ka iwi hoi o kuu iwi ame ke koko o kuu koko. hoikeia ko kakou makee i ka inoa maikai o ko kakou Elele Alii i keia wa a ina wa no hoi apau o ko lea:kou ola ana ma keia hope aku a kau ?ku i na mamo a I kakou. \ Aole paha e nele ka olelo mai o kekahī poe, na ka Elele Houston aku ana e hooikaika i ko pono ma Ame!rika mai keia wa aku, Ae f he oiaio no i« ina oia maū aku ana ka kakou elele i Wakinekona, E hoomanao iho kakou, !o kana e hele aku ai e hana ma Wakinekona, ua pau ka inahelehele i ka waeleia e ko kakou Elele Alii, a he hele iwale aku no ka ianei ma ke alahele i waele mua ia ka inahelehele, a i kanu ia hoi iVa kumulaau a ke hua nei e lohi ai i na hua.pala, a i ae oia nana ia mau mea ! hala. ! Oiai, ua hookumii mua ia na hana oke aupuni me Hai waii nei e ka Elele Alii, aole loa e hiki i ke aupuni makuo ke hoekekei i kona lima a hoole i ka haawi ana mai i na haawina data no Hawaii nei. E nana kakou ia Puuloa ame na papu o kakou ma Oahu nei. E hiki anei i ke aupuni makua o ka ahaolelo makna la ke h.oonele i ka haa\«* ana mai i mau puu dala no ka malama, hoomaemae, hoonui a hooikaika ana ae ia lakou? Aole loa. Pela no me na hana lehulehu -e ae i hookumuia e ko kakou Eīele A'Mi. Ina no aole 'a kakou elele e i Amenka,' aole no e hoonele ana o Amerika ia Hawaii nei i ke dala, no ka mea, he hana hupo loa ia ana e hana ai, aole no ko kakou pono wale no o Hawaii nei, aka, no ko lakou pono pu no kekahi, no ka mea, o Hawaii nei ke kiai o ka moana Pakipika ina e ala aku ana he kaua mawaena o na mokupuni a aupuni o ka hema me AmeHk'a. O kekahi mea i h'aanu- loa ai mmti & pai aria I k#i ElelPe a lThehi an<vhof l n»r elete apau, oia ka loaa ana mai nei ia Hawaii nei he puu dala hou no kela ame keia makahiki s uku ai i na hoolilo o ka ahaolelo o kakou. He oiaio ua loaa keia puu da,la mai ka ahaolelo makua.mai mamuli o ka Elele Houston hooikaika ana, ak£ ( ««ra loaa pu no i ka Elele Alii Kalanianaole he haawina>'o kanakolu kaukani no na hoolilo no 0 ka ahaolelo he mau makahiki ae nei i haīa. Nolaila, heaha ka oi ae o keia hana a ka Elele Houston i ka ko kakou Elele Alii i hana ai, oiai f ua like no & like na hhuina dala 1 loaa mai; aka ke manao nei nae au } ua oi aku ka nui o ka ke alii hana i hana ai no kana huina o kanakolu kaukani mamua o ka Houston huina i hana ai, no he oi aku ka paakiki o ka.hana ana i kinohi loa nramua o ka hana ana aku no ia mea mahope aku, oiai ua wehe mua ia aku la ka puka a ua pau ka nahelehele i ka waele ia e ko kakou Elele Alii. ; ; "