Ke Alakai o Hawaii, Volume II, Number 16, 15 August 1929 — HE MOOLELO KUPANAHA LOA NO WILAMAIKI HE KEIKI I HANAU KUPANAHA IA HE NAAUAO LUA OLE A HE ALOHA MAKUA ME KE KEIKIMAHINE O KA PUNAWAI KUPANAHA [ARTICLE]

HE MOOLELO KUPANAHA LOA NO WILAMAIKI

HE KEIKI I HANAU KUPANAHA IA

HE NAAUAO LUA OLE A HE ALOHA MAKUA

ME KE KEIKIMAHINE O KA PUNAWAI KUPANAHA

i Na keia holoke mai ona kelai o a ia nti me ke ano pihoihoi" kei nana i jko lakou mau h«lehelena, a ua kau mai hol ia mau hcleh''!r na maluna o lakou mamuli o kn hookiklna loa la 0 Lakou o hi:ia i kela mau hana me ka awiwi loa, a no ia pupuahulu o na kauoha \ hapai mai 1 Jta manao iloko o ka poe o la-" kou 1 ma:t i nei mea he holo moku, ata l:oi he ino ana kfeia e hiki mai ans. Aole no hoi 1 hamaū iho ka waha" o na kela i leamaaina i ka holo m'oana ana, aka, kkou e ho~ iomaka'uka'u i na kela malihinl i ka holo nioku, no ka mea, he mea lealea ia ia lakou I ka ike ar.a maf"o Miss Hale i keia holokp o na kela i o a ia nef o nakiinaki ana i na kaiiīa 0 ke kapole;ia a e hoopaa ana hoi i kekahi mau mea 1 ms|i ole 1 ka hoopaaia, pii ae la-ka manao hoohuoi iloko ona, a hele mai la oia e. ninau i kekahi kela 1 kamaaina loa i keia mea he noio moku me ka olelo mai o ua e īīiiii ana~lcs~!lTōīr i ka ua mea o ka nul o ka hana, Heaha keia kumu a oukou e hauhoa mai nei i na kapolena ō ka moku a paa loa?" Pane mai la kahi kela moku me ke ano kol<>he. "E ike ana oe i ka makaukau o keia moku i ka hulahula a ° ike pu ana hoi kakou i na nunui o ke kai e hiki al hoalaia "kakou I na minuke apau." Olelo hou aku la o Miss Hale, "E ke keonimana, he ninau maikai; aku nei hoi ka*u ia oe, e!a hei he pane ano kupanaha mai nei hol kau i m?.opopo ole ia'u ka manao. Ke hoohuoi nei no au i ke kumu o keia hana mai o oukou i keia hān.i, aka he makemake h.oi fcVu k maopopo, a ua manao hoi au ua maopopo hai ia OCj nolaila hele .mai la hoi au e ninau ia oe a e oluolu hoi kou ano keonimana e hai mai ia'u i ka mea pololei ina hol ia he mea hiki," ke kela moku, "Ae ua hewīf īī'u a e oluōlu oe e kala mai ia'u, a e liai aku au īa oe i ke kumu o keia mea, O ke kumu ea, ua ike ke kapena mamuli o ke kuhikuhi a na mea ana ino, e hiki mai ana he ino nui, nolaila kauohaia na kela apau e hana i na hana e hanaia nei, no ka, makemake o ke kapeha 'e hoopakele i ka waiw£io kona mau haku, a no kona makemake pu e t hoopakele i ke v ola oka poe oluna nei oka moku. Lohe wale mai nei no au, he ino ikaika launa ole ana ka keia e pa mal ana a kaua no hoi e ike nei ke hoomaka e nei no ka makani e pa." "Mahalo nui ia oe e ke keonimana," wahi a Miss Hale i pane mai ai a hoi aku la oia ilo,ko 6 kona lumi e nalu ai ilokō, iho ona, pehea ana la ka ikao keia ino e pā mai ana, Ua hoio no oia ma k& moana i ka wa ino, oia hol'e pa ana kā ma. kani ikaika, a i kekah! manawa, e ua ana ka ua, a na ia man mea hoi e hapai ae i na afc haiiupanupa o ka moana a kiekie me he paili la ke nana aku. No keia holt) mua ana ona iluna o ka moku i kela mau manawa ino mamua, nolaiia, aole no hoi i iilo mai la na olelo a ke kela moku i mea hoouluku i kona noonoo, a-hoi aku la oii i un i o kahi moe e hoao ai e moe. Ke hqomaka nei ka aioku e hulahula elike ino ka olelo a ke keia 'mo&u iaia m.\mua koke iho, olai e |pa ana ka maksni \a \va mo ko aiio ikaik.: :;o. aka. :\o!e nae l\oi elike nu- k t ikaika o ka n\akani ino rvai Ēlike me ka noo ana o r.a Hora. o ke koona o ia po poia ka pil mau &o o ka ikn:ka e k:? -::\kani amo ka n:\. a pela hoi k:i ir.u aha ae o nfi ale 0 "<n i\ioa*;a a U'o na ino a i ike ai mamua ma ka moo::a i'kana n-.tu hblo 'moka 1 kekahi ma/. mat ino fuani'.ia i o.e ko tio«ukuln nu»i mo keia itso. Hikl tolif i ua ohu* ko hiamoe maUms ko ®k s H:

mau wahi moe. no ka nui loa o "ka lola "āna ō ka moku māniull o keia ino nui. Nui loa Ihp la ka ma'i o ka poe. maikai ole ma leela mea he holo moku, aka o Miss Hale aole ona pilikia, a lioe wale no ka .pilikia hookahi me na ohua e ae apaaoia lioi ka hiki ole.l ke hiamoe. Manao iho Ja oia e j puk'a iwaho o kona lumi, aka, ] aole e hifci ho ka mea, 1 ka wa ] ana i manao al e puka iwaho, ] lohe aku la oia i ka iep o kekahi i o na alii moku i ka i ana mai ■'Ua kapu loa ka ana o na' ohua e puka ae ipawaho o; ko iakou mau lumi. Hele keia 'alii moku e hoike i keia manao i na ohua apau o ka moku, no ka mea, ua makauia o lilo kekahi 0 lakou i ke kai ke puka ae mawaho o ko iakou mau lumi, olai ke pulumi la ke kai ia luna o na oneki o ka moku. Kapu loa ka hele ana o na ohua i na lumi lua liilii, a iloko no o ko lakou., mau lumi. lakou e hoopau pUikia -ai. ■■'■. Ua piha_no ka moku i ka ukana, a manao ke Kapena e hoolei i kekahi hapa o ka ukana i mea e lana iki ae ai ka inoku, aka, olelo aku ka malama moku, ua oi paha ka pono' e waiho maiie no i na ukana pela,, no ka mea, ina paha e mama loa ana ka moku malia paha he mea ia e huli ai ka moku i ka wa e loaa ai i kekahi o na ale nunui hewahewa,' a ina hoi e mau loa 'mai ana keia ino, alaila ua hiki no. ke hooleiia kekahi mau ukana mai ka moku aku. I na alīi moku e hele ai mao a maanei a pela hoi me na v kela mokU ua Hoopaaia' kek&hl kaul? ma ko lako'u opu a'o na pikō o ua mau kaula la i, kekahi wahi o U mcjku. J ia keia 1 mea e ?Ho 010 al īakou 1 ka ikaika o ka nalu e poi mal ana iluna o ka moku, Aole no hoi o na nalu a 'i ole ke popoi mai ana iluna o ka moku, aka ei aku a eia mai poi mal 'la he ale a uhi pu ia luna o ka moku, a ua komo loa* maoli aku no ke kai iloko o kekahi $ na lumi ohua. Manao loa iho la na poe apau oluna o ka moku, e pau ana lakou i ka make, a o ka poe hana kekahi oluna o ka moku i manao pela, a ua komo aku no hoi keia manao iloko o ke kapena oiai no nae oia kekahi o na kapena niakau ole ma keia' mea he holo moku i ka wa ino. O kahi kela moku i walaau paani ai ia Miss Hale i na hora mamua iho, oia wale no ke kanaka makau ole oiuna o kela moku, a he loheia aku kona ieo hlmeni i kekahi manawa, -a i kekahi wa e poi mai ai ale nui iluna o ka moku, e'loheia a na kona leo o, a oia kekahi mea nana i haawi iki mai he wahi manaolana i ka poe ohua oiuna 0 ka moku, aka nae, aole makemake o kekahi poe, aka man&o lakou, aoie kela he wa o ka hāūoli, aka he wa ia o ke kaumaha, a i ko lakou manao ana he ma • nawa ia e loheia aku ai o na leo pule. Aole keia he wahi kanaka. noonoo ia mea he puie, a ina e olelo aku kona mau kela iaia (i kau ka weii i ka ino nui) he pono iaia e pule pu me lakou, eia kana e olelo mai, 'E pule wale no paha oukou e ka poe hookamani aole e loheia mai ka ouf kou pule,". Nui ka huhu o kona mau hoa kela . iaia, -aka. he mea ole ia iaia. Hoomau aku la no hoi oia 1 kana hana mau, o ka himeni, 0 ko o, ame ka hokiokio me lie ' men la he malie maikai ka mo'nna. I raai la oia 1 kona mai; | hoa: "O ka noho elike me ka oukou e mumule uei ke &umu ' e. piiihua loa ai o ka noonoō, a*?'le o oukou wale. aka o na ohua ikekahi. aka t3ia kakou apau e Ihana eiike me ka"u e hana nv; 1 e lilo no ia i mea kokua iki akv. 1 ina ohua i hele a pilihna ka ms- ! nao mamuU o keia iuo nui, aok , hei o laki>u wale ke lana iki ka|hi manao» aka o kakou pu no : kokahi. Heaha au&nei ka waiwai o ka noo>noō inoīno ana no kMa 'ino o pa net maluna e k&k-eu? • Xna kakem e hiake ana mamuli \> keia iniK aole aneī he pono e Jhxvpihaia ko kakou mau puuwai' : tne na manao hauoli i na minu{ke hope loa o ko kakou ola ana

i: • • . -I - • 1 noi e pat : k--:a ir.n, 9"!- i~~i ir- ; : .i-u >a heomau ana I ke kipa ana mai o na manao hauem : kua v/:i a ī ko kakou palokana ana, t hauoli ana, kakou me ka piha ole o na liora mamua iho me na manao kaumaha hoopau manawa? Aole lie lumi oloko o ko'u puuwo.i rto kekahi manao kaumaha a noonoo 1 fnoino." !■ -1 ' JSana poi*a- ko lu. jnau hoa kela iaia a pane mai īa he wahi kela, a oia no hoi ke kela oo loa o lakou,- a i mai laj ?*He oiaio kau i olelo mai Ia ia makou. Ho hupo wale no pahaka hookomo ana. mai i na noonoo o keia ano iloko o ko kakou, mau waihona-noonoo. Eia ko,' mauao ia kakeu apau. E lij.meni kakou i kekalii himeni paa'naau like ia kakou apau," a hooma 7 ka ae la ola i ka himeni ana a mele like ak« hoi ke koena iho Mai ia manawa mal, aku la na manao hōpohopo a pilihua mai o lakou aku apau. Olelo aku la kekahi o lakou, ''Hauoli maoli ae la ka hoi au i keia himeni a?ia o kākou, ua oi io aku no ka pono e hookipa mau mai i na manao liauoli iloko p kakou mamua o ka ae aku mai i na manao elike me ia i hoopiha iho nei ia kakoil mamua koke iho nei. Ke noi aku nei au ia oukou apau, e helo kakou e himeni inao a uaanei u ka moku i lohe inai.ai na ohua a hoolanaia kp lftkou niau manao/' Olelo aku la kahi kela nana i hoololi i ko lakou mau manao mai ke kaumaha a i ka hauoli, "E heje mua kakou e noi i ke kapena, a ina oia e> ae mai, alaila hiki ia kakou ke hele e himeni elike me kau i kamimio mai la. Hele aku la na kela e noi i ke kapena e ae iw mai lakou e hele e hiinehi mao a maanei no kā hoolana ana aku 1 ka manao o nā ohua oluna o ka Inoku. Aole no i, ae keke mai ke kapena i ko lakou nei manao no ka mea, he xnea malihini loa keia i kona manao; aka, mahope o ka hoike ana aku o na kela i ka loli ana o i;o lakou mau manap mai ke a i ka hauoli mam.u|'i o keia inea, ae mai la JjfeBl«ili3i,.niea na ixe koXe aa* hiamep, paha' na ohua a apte paha lakou e makemake mai e hele ia aku e hoala ko lakou hiamoe. Aka mahope o ka olelo ana aku a kekahi alii moku i ke kapena, aole paha he oiiua hookahi e h&l ke hiamoe iloko "o keia ino nui el&e me ka h;.ki olq ia lakou ka ,poe hana oluna o ka moku ke hiamoe, ae eluolu. mai la ke kapena i na kela e hele e himeni 1 na ohua r.o ka 'manao ana he mea ia e poina ai lakou i keia ino nui e p.i. ana maluna o lakou. I ka hiueni mua o na kela wale no k« i me}e īa himeni, aka L ka lua oj;a htmeni, pau loa mai na ani o ka moku i ka hui pu himeni ana, a i ka ike ana mai o ke kapena i keia.komo pn o na aUi o ka moku. e himem pu me na kela, haalele aku la o:a i kona kuiana kiekie a iho mai la oia ilalo a hoQkaM ka himem pu a,na me kona n i'kela.'O na kuhoe ame ka pt wale r.o e hana ana ia uwaki ka poe i koe aku a hui ole mai me iākou nei; no ka mea ua paa lakou i ko. lakou hana. Hoomau iho Ia lakou i keia himeni hele o lakou ahiki mawaho o ko Miss- Hale lumi. Ua lohe niua no o Miss Hale i na leo mele oi-ai lakou nei ma kahi mamao aku, a i ko lakou kokoke ana mai mawaho o konu luiui, a iloko no q ka lola n\\i o kA moku, ala ae la oia e komo i kona lole me kona manao e puku īiuvwaho a hui me keia poe e himeni mai nei. Aele oia i maopopo o na kela keia ame n-a alli 0 ka moku t e himeni mai nei. Ua r.-.anao ola o kekahi paha o na eh.ua kane eluna o ka meku, aka i wehe ana niai i ka puka o kgna lumi ike uku la 0 ka poe hana ka. o'una o ka i;u*k£ e InmeK.i nei. I ka ikein na mai o ko ia nei pukh e wehela aku ana, hoio koke nnii la kekalii alii o ka rsoku e panl, aka :na:nua o ka hiki a".a iaia ke pani r.val I ka puka. ua palain!me ;nus aku la o Miss K.«!e iwahe ehko no me kana ai\o mau tvou. Kauoha ikaika r-.ai U k. N, .i aliī moku e hoi oi'a o kona tnnvi. ;*"<■>. mino *aku no e Mis.? Knie me ksi vul r>;v. o kp ke moku isTa nei e iloko o koiv.-. ka se o ka !-v.r.e ak.'. .-.N.i s&i& ahiki 1 k. , r!:r.e: , .i ou .\Ytie k$ poe e V.wr; rf\hner,l n-si 'anou 1 V;'. 'ii-nenl 1 na.\.: r.eL