Ke Alakai o Hawaii, Volume I, Number 43, 21 February 1929 — LAPAAU HAWAII AME NA KUHI KUHI PAPA LAAU [ARTICLE]

LAPAAU HAWAII AME NA KUHI KUHI PAPA LAAU

l.aau Ai Maloko K3u;i kauna n'M'o o V.*-. hiie, Plua !au irilr> Mua wnhl a mo'a ni mxi A,-i a skalka kf nahu hanan. aku. LAAL' HOOIMN.m: KEIKI. E okl ae 1 ka owili lauoho ma ka man&wa, kum j k* ahi ;v pau au iloko o ka wai, a ikalku ! ke nahu tnu ak • KE PAI.E Kf.tKi ANA, 0 ka poe palo kolki nia ka oihana hoohanf:u kfiki i ka wa i kahiko, he poe akamai maoli no lakou ia ano olhuna iloko o ke ola ame ka make. a he hana maa no hoi mai iia kupuna mai. Aole ie nnln ,kp kpiki iioko o ka opu o ka makuahine. a ua hiki loa ia lakou ma na ano a puu k« hooi ioliloli a kupono ke poo o ke i k«iki i ka hope. o ku hemo no ia me ka pllikiH o'.o Ke hemo oie, e komo ana ka > lima o k» mea paU- keiki e hooi nohonoho iloko o k* a ke kupono o ka lianau no ia me ka la'eia'e. t O ka wai kukui ka mea e hamo ! ai mawaho o ka opu, e lnooiollI loli ai a kupono, a ke kalele iho !kekiaakoko, o ka hemo_aoJ&. i He kukulu iluna i ka wahine ma'i a me ke poi wai nui ninini ii iho maluna, a hiki mai ke kuai koko noho iho ilalo o ka hemo i no ia. " j He haawina kamahao loa kai I loaa i na poe hoohanau keikl; j ina kii ia aku lākou, e hiki no ike hai mai i ke kumu i paa ai, I ke ano o ke , keiki, keikikane a ji oie keikimahīne paha; e hai j mai ana ina e hiki aku kaua ua i hemo ke keiki, a pela io no, 1 O ia poe, aia 'maiuna o lakou I ke kuakoko pale keiki, a he i hoonou wale iho no kq ka maj kuahiiu:. | : —— : ■ j Hoakaka; Ua ike maka la ima ka hanau ana o Ekekela Brede i Walmea, kauai. He ma'i j kaumaha loa ko ka makuahine | ia wa, he pehu me ka ohao, a j ua hapal hoi i ka wa e ma'i ana. I Ua lilo i kekahi wahine okoa aku j ke kuakoka,.a he umi malie wale j iho no ka ka makuahine, hemo j ana ke keiki me ka maalahi, j WAHINE HAPAI KEIKI ... ina. ikeia ua hapai ka wahine, « pono ke hookaawale aku i na mea ai awaawa e omilo ai i ke ola o ka pua hou iloko o ka p.uhaka o ka makuahUie, elike me ka -uwala awaawa. ka awa, ka lama, akaakai, nioi, e mau ka haalele ana ia mau mea a hiki i ka manawa e haaiele ai ke keiki i ka opu o ka makuahine. KA HANAI ANA O KĒ KFJKI E inalama pono ka makuahine iaia iho ma ka hoomaemae ana i kona kino a me na mea ai, 1 ka hemo ana o ke keiki mal opu mai o ka makuahine, e hoomaemae mau i ke koko ma ka inu ana i ke ki Kookoolau, no ka mea, he la-au paaoao no ia a ua kupono i ka makuahine ka hoonoono ai ana. O ka MOa nahele, oia kekahi laau pookela loa o Hawail nei, a ke hui pu me ke Kookoolau a inu ki. he oi aku ia o ka hohono ole, e inu no hoi a noha ka pepe, alaila, pau. Mai hookomo wale i ka iaa,u i ka wa uuku o ke keiki, he kumu ia e hoouiu mai ai i ka ma'i, Ke hala na maiama ekolu a eha paha, ua kupono e inu aila, a e manaoia, oia ka lapaau ana a ka poe naauao. E kii aku no ka ma'i ano ko'lko«l au i ike ai, a mai hilinai kuhihewa i kou ike wale np ma ke ano hooakamai KA MANAWA 1 O ka manawa, oia kahi paa ] ole o ke poo mai ka opu mai o !ka makuahme; i walhoia ia walU peia i hiki ai ke hemo oluolu mat mal ka opu mai o ka makuahine j i ka hoonou ikaika ana a hiki ke poo ma ka ipuka puao no ka ikaika loa o ka hoonou ana/ua hoio kela hookuina o ke poo o moe ana mai mua a hope, nana i ka iwi t>oo malooK a o ka hemo no ia mai ia wahl haiki mai. Nani ke akamai kamahao lua oie a ke Akua. Mh kekalu o Hawaii k <- i 5 kt~pvi o Ha f:a--e vm:\ . i,iv,o al ke keiki ! O ke knk! kf hemo, a o ka m«ik ihlno ke *ake Ua oleloia o H?utr,ca kn «jfea nana ! hoo ;naka a ine kaV t. .i,i ;uaua, pei O Muleiula h Olopona, ke a!v. o Oahu. e hot Kokohi ana oia uo ko nahu keiki, ke oK) nei k# kum&kena.

a e makaukau ana hoi ** kuhaia ka opu, hlki aku o Haumea a iohe I ka pihe kumakena, halla mai e uwe ana ke kalkamah?rtralii no ka make, Olelo aku o Haūmea ,"Ma ko makou alna, hn mea hemo walo ho ke keiki me ke kaha ole ia o ka opu o ka j ke kaha ole ia o ka opu o ka makuahine. Nlnau mai Ja o Olopana: "Heaha ka uku ke hoohanau oe i kuu keikimahlne a hemo kuu moopuna me ka make ole o kuu Olelo aku o Haumea, "O ka inoa o keia laau, o ka tauokekahu!i, 0 kona mau pua o Kanikawl, he laau milimlii a he mau pua nani loa kona," ; Ai ua keikimahine ne) i ka laau elike me ko kuhikuhl. KA HANAU ANA E hoohanau aku ana o Haumea l ke keikl, Ike iho la o Ma- j leiula i ka hemo ana 1 ka laau, 1 e hoopili ae ana o Haumea' J ka uha, paa hou ke keiki ma ka poohiwi, haawl hou i ka laau, hemo hou no; 1 ka ike ana ua hemo ke keiki, aua hou no i ka laau, e hoopaa ae ana o Haumea 1 ka iewe. Make iho' la ua keikimahlne alii nei a pohala ae, iiaa-wi hoti i ka laau, e hoohmnr aku ana o Haumea i ka Tewē. I keia manawa i hao ae al ka mana o Haumea 1 ka JaaU, o kiim» ka. lepn lele ana i ka lewa, a ma Puukumu, Waihee i Maui, i kuu iho al oia i ka laau a kanu iho la malaila. (E ninau i keia mea i.ko Waihee poe kamaaina.) Oia ke kumu e puua nei na wahine i ke .keikli wahi a ka moolelo o Hawaii nei i kaulana al i ka wa kahiko. MA NA MA'I MA KA MANAWA Ina haiki ka manawa, o ke jkeiki, aia ma ka poli o ka Wawae i ka ma'i, he ohune, omllo. j He Ina ka laau, e anai a maiI kai, alaila, anai i kahi o ka niho | i ka pohaku kalakala, kahi mal | ke ka'e me ka iima a hapala 1 ika manawa, Ekolu hana ana i I ka la, ekolu no hoi ina. j NA KA MANAWA NUI | He keiki uwe ia, hanu pau ka j ma'i. Eia ka laau, eha lau awa i pala. e- uhae hapalua o kahi j ke kau ma ka manawa, | | ina malOo ia lau, kau hou, a j pela no ,e hana mau ai a pau i na iau eha. KA IKE MA K£ ALELO r O ke alelo o ke kanaka, aia ! malaila e Ike fa ai kekahi mau i ma'i iloko o ke keiki, a e hoomaiopopo ia ai e ke kahuna ke kuj ieana o ka iaau, no ka hooko l aku ma keia mau papalaau. ! j uiaula ka lau o ke aielo, j i keokeo iwaena. J i 2-Ea keokeo ioa o ke aieio, koe' ! ke kumu. • - i |3-Ea aa upena, oia ka ea kipu-: j kapuka o ke alelo j i 4-Ea huna, gia ka 'ea ike ole ia, i i a penei oe e ike ai; e nana i ka! j nui o ka hou mahope 'o ke poo o • i ke keiki, i ka wa e ala mai ai j mai ka hiamoe mai. i NA LAAU V i No ka ea mua. He mu'o kuikae puaa ka laau; hewkahi kaujna no ke keiki mai ka eha a j eipno mahina; eiua kaupa no jka eono malama a oi: elima no jke leiki hookahi makahiki, e j mama a waii. I No k.a ea elua. He pohuli maia (Popoulu ka laau, ko ka hikina ime ke komohana. E oki a hapala i ke alelo, mamua ko ka' hlkina a mahope ko ke komo- ! hana. No ka ea ekolu. He kohu ku-' kui ka iaau, he uml hua kukul, | e uhai ae I ke au a o ka wai, kau iho i ke alelo. Elima kau ana! pau na hua he hml, elua i ka j jhana ana, ahiahi me ke kakaI hiaka. , .-;-•■■■ | Ka ea eha. Elua pohuli nuia ,Lcie a Ihoiena paha, ko ka hiI kina me ke komohana. j Oka maia ma ka hikina kej hapala mua, mahope ko ke ko- , mohana, Elima haua ana. j ** KA HOPE | s Eha mole Hinahina, ku'i a \ waii hui pu me ka iehu. paiia! a wela hoauau me ka njeh ma ! kupono e wela ole ai ke auau. ! KA ANO O KA OPlī O KE Kl Kl j ME KA hHAV | , 1-Ka opu hihīpea o ke aa a! puai ka opu. | . 2-Ka op« ma kekahi aoao wa!ej no ke aa. j 3 Ka opu alaneo aohe aa , 4 Ke aa hihipea maloko o ka opu ' Kn opu hookahi aa n»almia ki ipu. a haweie i ka plko. ! I O ka, mea hallhsh ika nieha- « \ii* o ka ia u ha'l, &oie hikl iaiai ke liuna ta snea mai ona aku