Ke Alakai o Hawaii, Volume I, Number 37, 10 January 1929 — HE MOOLELO KUPANAHA LOA NO WILAMAIKI HE KEIKI I HANAU KUPANAHA IA A HE ALOHA MAKUAHE NAAUAO LUA OLE ME KE KEIKIMAHINE O KA PUNAWAI KUPANAHA [ARTICLE]

HE MOOLELO KUPANAHA LOA NO WILAMAIKI

HE KEIKI I HANAU KUPANAHA IA

A HE ALOHA MAKUAHE NAAUAO LUA OLE

ME KE KEIKIMAHINE O KA PUNAWAI KUPANAHA

*>am mai ia o Wilamaikī. "E o'u. mau mkkua aloha, aole o olua! wale ke ike nel 1 ko'u ano, aka owau pu no kekahi, a o ke kumu nae, aol« he mai» aka no ko'u aloha nui loa ia olua no kelaj heie aku o'u i ke kula, oial ke' kokoke ioa mal nei ia manawa,' he mau ia helu wale no koe. E.l hia-a mau ana ko'u po a hiki! ole ia*u ke Wamoe i ka ua mea j o ka nui o ka noonoo i ko kakou | kaawale aku. Aole pono īki oi tstrtt-m>unw no ku olua T>»hn Va; nei O ke kaawaie ana o ke keiki mai na makua raai ( he oki ptmwai ia, Ke ike nei au i ke pana ikaika o ko'u puuwai, a ano mihi au i kuu haawi ana i ko'u ae il ke kauka. Ina i keia la kona noi ana mai ia - u e heie ike kula,! aoie o u manao e haawi au i ko'u ae iaia, aoie hoi e hihi ua lilo mua ka ae, a he mea malkai ole! ka hooie mahope aku, noiaiia e hoomanawanui no au, a maiia, hoi paha o pau ae no hoi keia maī, O keia paha kekahi mea e poma ai o nak«tei i ko iakou mau makua, a iiio ka noonoo i o a ia nei. Aoie o'u makemake e komo aku au iloko o keia kuiana ma keia hope aku, no ka mea, o na keiki e hana ana peia a hoopoma I ko lakou mau makua, ua like ia poe keiki me ka poe pepehī kanaka. E hele ana au e oieio 1 ke kauka e ae oia ia'u e hoi mau mai i ka home nei i na makahiki pau ika -wa e hoomaha n«i ai ke kula. O ka hoonui iiio no paha auanei ka mea e ae ole mai ai o ke kauka; aka īna aole oia e ae mai, manao au e hiki no ia u ke hooiilo 4- kekahi 0 aa aaia ana i hookomo ai Uoko o ka panako ma ko'u inoa no ko u mau hooliio e hoi mai ai ī ka homa ."E hoao ana no nae au e loaa ka'u hana īiuna o na moku e hoio mai ana no nei i.oie ai e iUo ke dala. Ina e niki ia'u ke hoi mau mai i ha makahiki a pau, alaiia aole au e poina ia oiua a peia hoi ko'u aioha e mau ai no olua. Aole o'u apono i na keiki hoomanao ole 1 ko iakou mau makua. no ka mea na oukou na makua i hoomanawanui ia makou mai ko makou mau ia pepe mai a hiki waie i ko makou kanaka makua ana. a oia anei ka makou hana maikai ia oukou o ka poina ia oukou O ko oukou mau la elemakule a nawaliwali loa nā la kupono loa ia makou na kelkī e piii ioa aku ai ma ko oukou aoao e haawi i na kokua ana a pau no ko oukou pono i ko oukou mau ia hapauea, aole hoi o ko makou hoohuli aku i ko makou mau kua ia oukou, a he maka'u ko'u ina au e kaawale mai o olua nei aku no kekahi mar makahiki me ka hoi oie mai i ka home nei, e poina auanei paha au ia olua, Ina pela, aiaiia ua oi aku ko'u pono e noho no i -ka haie nei me olua. Ua ioaa ae la no kahi naauao iki, a o ka mea nui no o kahi ai a me kahi ia, pono keia noho ana. Aoie no nae o'u manāo e poina ana au ia olua, no ka mea he nui lea ko'u aloha ia olua. Hookaiii p-aha mea nana e kokua mai, oia ko kakou kukai olelo mau ma na leka." A pau ka Wilamaiki kamailio loihi ana, uwe mai la na makua ona i ke aloha i na olelo a ka

maopopo ka wa e oili hoa ruaS ai ua poe koa nei. Pau no hoi inakou i ke kaa ma-aaho o ka pa me ka waalahi a koe o Mr. Hobart Olai oia he iwakalua kapaai mai ka honua ae a ua b«pa hol mailuua mal e ka. Liki pa, moku iho la kona kaula, a haule oia i lalo i ka honua a hai ka wawae, a hiki ole iho īa iaia ke hele, a na kekahi nuu i hapai i;ua. He kanaka kaunmha keia no ka mea he momoua a be nui no hoi kona kiuo a hana nui h& liapai ana iaia. Mai keia wahl ; aku kia poiolei aku la makou no |ka muUwai he eiua mile ka , msm»o, Ina uiinuke & pau o keia ; heh* -iiu, me ka makau wale no | o ike ia mai e kekahi poe koa F»Kt* U ko makou hele a-ji ma ua jsuue iia Imia, no ka mea aok pono ke hele ku o ikr ia mui, a fc*iki t\alt maKou i kae muUwai, aJloaa ia makou na i wanpa mokuapi e kali ana ia j niakou. A kau*ruakou iluna o na ,vaApa maha iac la ka- ' ln ■'■ - paU'kana. he onaff»c \a uittkou i ka Makua lanl no kona aluha uui ia kakou na keiki a kaeaka.

lauā keiki, me ka plha pu t hauoll ia wa hookahi, no ka mea ke Ike nti laua o ka iaua kekahi o na keikl maikai loa, a ina e mau ana keia ano ona a pau kona heie ana i na kula, &Jalla e īoaa _ana ka manaolana ia laua 0 ke ola o na iwl, a loaa pu hoi ka meannana e h*ma aku i ko iaua mau lwi i ko lāua haaiele ana mal l keia oia ana, He mau la mahope mai, hlkl mal la ke kauka 1 ko lakou nei liale a oleio m»* la "Hp no paha oukou e hok e hoomaha 1 ko makou"lia]e hoomaha no hookaln pule a oi aku paha mamua o ka hele ana o Wilamatkl 1 ke kuia." Pane mai la lakou la, "Mahalo 3 kou īokomalkai, aka aole paha e hikl ia makou a pau ke hele o poino auanei ka makou mau jnea kanu" I mai la 'ke kauka, "Aole pillkia o na mea kanu, no ka mea, e hoouna mai au i kekahi kanaka hana o'u, a nana e makaala l.na mea kaiiu a oukou. He makemake e kaawale oukou no oukou iHo ma kekahi wahl e hikl ole ai 1 kekahi poe ke hele aku e hoohaunaele 1 ko oukou hui aloha ana o ka makua me ke keiki ihainua o ko oukou kaawale ana rio kekahl manawa loihi," Ia i hoopuka aku ai o Wilamaiki i kona manao e pili ana i kona makemake e hoi mai i na maieahiki a pau e ike i leona maii makua, a pane mai !a Ke kajka "O ko'u makemake ho ia noū e hoi mau maī oe i na makahiki a pau, Ika wa hoomaha loihl 0 ke kula a noho pu me papa ma i ole oe e poina ia laua e iike me ka hapa nui © na keiki.' I keia lohe ana o lakou la i na manao o ke kauka, hauol) loa lakou a koe nae o Wilamaiki no ka mea aole i maopopo iaia pehea la oia e hiki ai ke hoi mai 1 ka home i na makahiki a pau no ka nele i ke kenikeni ole, Kulou kona poo ilalo oia lakou la e kamailio ana, a hiki wale i ka ninau ana mai o kt kauka iaia, "E Wiiamsilk.i 4 heaha kau e kulou nei i kou poo ilalo iia omalmai la paha oe?" "Ae aole nae he mai maoli o ke kino aka o ka noonoo." Pane mai la ke kauka, "Heaha ka mai o kou noonoo?" I mai la ke keiki, "Kc ka mea e pili ana i ko'u hoi mal na makahikl a pau. He hauoli loa au e hoi mai e ike 3 ko'u maii makua, aka, pehea la e hiki ai la'u ke hoi mau mal?' "I ke aha hoi ka mea e hikl ole ai ia oe ke hoi mau mai? I manao ana ka paha oe e imi hana nau no ka wa hoomaha e ke kula ke kumu o ka hiki ol€ ia oe ke hoi mai?" "Aoie oia k€ kumu," i pane mai ai o Wilamaiki, "aka o ke dala ole e uku ai i ke alahele o ka hoi ana mai ame ka heie hou ana aku i ke kula." I mai la ke kauka. "Na'u oe i hooikaika e hele i ke kula, a he mea hoi e kaawale ai oe mai kou 'mau makua mai, a e ka'u hana pono wale no, ola ka uku ana i kou mau hoolilo a pau 0 ka hoi ana mai i kela a m? keia makahikl e ike i kou mat makua. Nolaila mai noonoo ot no ia mea. Ē waiho oe la mea na'u e noonoo." A lohe lakou la i keia mau oielo & ke kauka, piha loa ia ihe ia iakou e ka hauoli, a hoomaikai mai la iakou * pau i ke kauka no kona iokomaikai nui me ka oielo mas. "Pehea ia e hiki ai la makou ke uku ia oe no keia mau hana iokomaikai nui waie au?" Pane mai la ke kauka ' Aoie a maua keiki nana e hoohauoiī mai ia maua 1 ko maua ia e elemakule aku ai, a o olua hoi ka mea keiki, a he keiki maikai maoli hoi, nolaila makemake maua e loaa ia olua ka hauoii i ko olua ia kaliikoo, a e ka hauoU e ioaa ana ia olua» < ioaa pu ana m hauoli ia kakou Noiaiia mai noonoo omkou n< keia mau mea." Ae na wahi elemakuie i ke kono a ke kauka « heie i ko iaua haie hoomaha ma kahakai, a i kekahī la ae hoea ke kaa o ke kauka no ka lawe ana aku ia iakou i kona haīe hoomaha. Kieu mai ia hoi iakou ia & no ka aeia ka hopu, I ko lakou nei hiki ans aku, puka mai la ke kanaka t »rie ka wahne r k? XnuKs 1 hoenoho a; i kiUi m keia a hoeklpa ī\Ku !a ia lakou nu ka ma!k&l a lawe loa la U

lakou i ko lakou mau lumi paleahi. Menemene loa ko lakou mau wawae 1 ka hehi i na papa he!e hinuhinu a nani o keia hale a pela hoi me kona mau moena weleweka. Oleio mai la ke kiai o ka hale ia lakou nei. "Ua hai mai ke kauka e hlki mal ana oukou i keia la 4 a ua kauoha mai oia ia maūa e malama loa maua ia oukou me ka maikai loā me he mea la o laua oukou, a e hana maua i na mea a pau e oluolu ai ko oukou noho ana maanei. Aole oukou e hana i kekahi hana, O ka moe wale nb ka oukou a ao hele, a na maua e hooponopono i ko oukou mau lumi moe, Aole oukou ē kuke mea ai, na ke kuke e hana ia mau mea a pau. He ai wale no ka oukou a hele i ka holoholo i ka oukou wahi e makemake ai, no ka mea ua hai mai ke kaulea ia maua e hele ke keiki ā olua i ke kula. a he makemake ke kauka ia oukou e hoopakele ia oukou mai na nana mai e kaawale ai oukou mai kekahi a kekahi. Nolaila, mai hana iki oukou i kekahi mea o huhu ia mai auanei maua e ko maua mau haku, a oiai he haku maikai lox\ ko maua, nolaila he iin nui ko maua e hooko i ko laua leo me ka ewaewa ole. Aole maua l ike i kekahi mau haku ma'kn.i nul wale e like me ko mau* mau haku. lna oukou e kamaaina aku iaia. e ike pu ana oukou 1 iaua maikal lua ole Na keia mau olelo a na kial i hoomaha ae i ka manao o na wahi elemakuie, no ka mea : ka wa o laua i Ike al ia loko o ka hale, ua pii koke ma! la ka Ikvmenemene iloko o laua, no ka mea, aoie i hehi mua ko l&kou "mau wawae i na papahek' nanl anve na weleweka nra\i e like me k& lakou e ike nel Aka i ka lohe ar>a i ka olelo a na kial. ua hoi>mahß ia ae K ko Ukou mau wanao menemene, a ano Jkaika iki iliu la ka hehi aua o.na wawae Koao ai»u kakou e hiKikeke x ua pl'lkla o ka la ikpopo i kc;a la