Ke Alakai o Hawaii, Volume I, Number 25, 18 ʻOkakopa 1928 — E HELE WAWAE LAAU E OLL AI [ARTICLE]

E HELE WAWAE LAAU E OLL AI

Aoifl Ukft n ka Ikalka o ko ol» Wno o na kanaka o keia au me lto na kanaka o ke au 1 halā, aole wale o na kanaka Hawail, aka, o na kanaka no apau o na lahui i kapala he mau lahul naauao, o na kanaka o na alea l kapaia hft mau atn,a pōuli, piau no ka Ikaika o ko lakou pnau kLio e llke m« ko lakou mau makua ame na kupuna o ke au 1 hala aku. E pahaohao mas ana paha ke~ kah! o oukou no keia mea; aka, ua hfki loa no ke maopopo ke kumu. Aole no ka mau no o ko lakou kulana ano naaupo ke kumu o ka lkaika o ko lakōu mau klno, a no ko kakou ano naauao j ae hoi ke kumu nawaliv/ali o ko kakou tnau kino. O na kanaka o kela mau aina, «ia no lakou ke hahai nei no I kekahi mau hana & ko mau kupuna, a oia hoi kekahl mau hana 1 mau ai ke kone--konea o ko lakou la mau klna, a! no ko kaKou hoomau ole hoi' i ka j | hahai i kekahl mau hana naauao a ko kakou mau kupuna ke kumu nawallwali o ko ' kakou mau kino. Elas no nae paha kekahl poe k"aka?kahl o kakou ke hahal nef no 1 kela mau hana naauao'a ko kakou ma"u kupūna, a Ina pela, aole nele aku !a o ka Ikaika o ko lakou mau kino. J E ninau iho ana paha ke- ! kahi o oukou, heaha na hana a I ko kakou mau kupuna e pono ai [kakou e hahai i ikaika ko kakou f mau Mno? He mau hana hiki t -! loa i na poe a pau o kakou, a j koe paha ka poe ma'l a nawali- ■ ■wali loa no ka elemakule 'a lua-1 hine xaal. I ] Ēia rfo ua mau hana nei; I—i Ka hele wawae, Z~Ka mahial, 3 —Ka auau kai, 4—Ka holo lio, 5 —Ka hoehoe wsya, a pela aku, O ka mahiai, hē mea hiki la i na poe a pau l waiho ole i kahi j j moe 1 ka ma'l a l ke kahiko pa-1 ha o na makahiki. Oia hana, ka holo lip ame hoehoe waa, a waapa,na hana helu ekahi e loaa ai i ke kino k& ikaika.,Klua kumu llke o ka waiwai nui q keia mau i hooikaika kino, oia ka loaa [ o ke kino i na kukuna o ka Ia ame ka hanu o ke kanaka i na ea maemae. No 15 a oi wale aku na makahiki ka noho ana o ka haole kuli j nona o Kaliuku me ko'u makua | ma ke alanui Puowaina, ma ewa J iho o ka puka pa o ka pa illna o Kawaiahao, a no ko'u hoolimalima ana i ka &ina i kahi,mea{ okoa aku i ka noho ana o ko'u i mau makua ia Kaiiua, Kona i ka j mahiai a hoi hou au i ke alaiiui j iiiliha e noho ai, pau ai ka noho > I ana o ia haole me makou. Aole j jhe kau o keia elemakule iiuna' i o ke kaa, koe wale no ka wa e j |ku mai ai mai ka moku mai ai i e holo aku ai no ka moku, no j j ka mea he wahi paiki kekahi j ona, a liiki ole paha i kona ika-1 ika ke hapai i ka. puolo ke hele wawae" oia. K;- noho kela elemaleule I Ho- ] noluiu nei, aole ana hana e ae, j aka o ka hele wawae mau. i na, manawa a pau. Hoomaka ke ala | o keia h&ole i ka hora ekolu a! hora eha o ka wanaao a .IhQ wa- < j wae i kahi o Kolle e inu ko£e ai. j |Pau ka mu kppe ana, hoomaka» j ka heie mao a maanei, a hiki j hou i ka hak, no iekahi mau j j minuke pokole loa, a o ka puka; j aku la no ia hele. Hele no hoi a i j elua a ekolu paiia hora hoi hou \ j i ka o ka hora II paha Ia o ' }ke awakea. haule aku U hlolaul; i iki nie Niolqpua no hapalua ] , hora paha ai ole oi iki. Ku no J i heie. P-eH iho la kana hana mau j i i na la a pau he ehiku o ka he- ; pekoina. I kekahi la ninau &u | iaia i ke kumu o kona hele wa- ; I wae ;nau a i mai oia ia'u, oia ka | {kona laau lapaau, a wahi aua,. in& hele wawae mau ke kaaaka,' he ikaika ka mea e loaa, a, aok; hoi e homamali kahi kino. j i He poipiei io no keia. I ka wa; I %ole I puka mai na kaa hapaumi j ikaa kenikehi hoi i wa) a j mamua aku hoi o ka hiki ana] | mai o ke alahao kaa huki.ia e| na hoki o Honoluiu nei, h? hele I waw&e wale no na kauaka ia wa, a o k? Poaono paha kahl la kau ia o ke kaa, i ka mii o na puolo e lioi mai al mai ka makeke mai o Ulakoheo. | Ia makou e heie ana i na luua-1 wal npana o na apai\a o Kawai-1 ' alia?. i Waik;ki kai, MeiiiiU. Pa- j 5 '010, Maiuw a:ue Pauoa. ma na j } waa kaulua wale no he umi ihu j j mak* u e hele ar.a l.v \v&, a pehea,. Kino ia :r.an;-.\va? He oi aku o k- ov->iea. aole e ike i ka mauiuuiu o na \\a*ae, me na puole limu kala e hoi ai mai Waikiki aku no Kawaiahao. Re mau mile |« bek 4i a e hoi &ai ai. Ina t

1 h->ix>., hn Kakou i kt-Ja wa e hele v.-ftw:,c- poia ka ]oShi, e kau e ana ka v;r]i, īna r;y iie liapa v;alc o ka mamao o kela mau wabl ke hej€ i&, ol ana no. O ka pololei, ua mti]fwu muoli no kakou i wa i m hoonana i ko Jcafe>tt mau wawae, ola! hae, aole la hp hana e nawallwaU ai o na wawae am© ko klno, aka he mea la e loaa ai i na wawae ame ke kino holookoa ka Ikalka, aka ua maa kakou i ke kau kaa I keia manawa, nolaila ela ka olelo. I aha ai kii hele wawa? «vna, he mau wahl kenekn wale 110 a hlkl ana t kahl Joihl,*ela nae ke uku la mau.keneka, aoīe no ko »c#tkoa pomalkai» ak4 no ka poma.'kai o na ona o ka hul kaa wwila,' a 'no ka hoonawaliwaīl " mai hol ia kakou. Oka pono wale no no kakou ma ke kau ana i na kaa oia ka hoopokele ia tnai o ka manawa e hele at i lsa ltakou mau wahi e makemake āl. 7 I ka makou mau makahiki e heie ana 1 na haiawai Poaha, jhe makaala loa makou i ka manawa. I kakahiaka nui waie pau kahl inu kope ana, a hoomakaukau koke iho la no no ka hele, no ka mea ua ike he loa ke ala, a o k» hoomaka i ka wa kupono ka pono. Ina no kakou pela e iiana ai i keia wa, alaila e hiki ana no kakou i ka kakou mau wahi e makemake ai e hele. Heie ipa mai nei hoi kakpu ,1 ka pilauha loa i ka hoea ana mai n«i o na kaa pepehi kanaka oia hoi na okomohila. He hoonanea hoi kau iiuna o na okomopila. la kakou e nanea ana Ilunao na okomopila, a nanea pu ana ko kakou mau ola kino, a nanea loa aku ke oie kakou e maka- . aia. - Ona poe o kakou e noho nei ma na leuaaina, o lakou paha na poe ahona iki, olal aole kaa uwi?a a lakou e kau al, eia nae ua hiki no na kaa okomopiīa bus . ma leekahl mau apana kuaklna 0 kakou, a he pīha hoi kau i ka " poe kau. I ka'u kipa ana i Walpio i ka mahina aku nel o Maīaki (Waipio o Hawaii ka r u e olelo nei, e Iho trawae a£u ana .au i kela pali kaulana o Waipio, loaa aku la ia'u na kamalii e pii mai ana i ' ke kula iluna o Kukuihaele. He ' pii wawae no ka hapa nul o nā kamalil, a he kakaikahi ka poe e pil ana ma na holohoīona. Wana aku la me ka makemake nuf e ike iko lakou kulana, a loaa no kau mea i makemake ai e loaa, a oia hoi, Ike aku la au 1 na hiohīona o ke oolea ame ke konekonea o na kino o kela mau kamalil. No k« aha mai ke kumu? Ko ka hele wawae mau hoi. He an«u wale no ka pii ana a kela poe keiki. la'u hoi ame ko'u hoa o ka hoi anā lluha mai lalo ma!, he hele a kahi e hoomaha " ai. Umi paha a oi aku a'maua hoomaha ana, kau no hoi iluna. No ke aha ke kumu?"T7a palaualelo n$ olona o na wawae'i" hoohana ole ia. v Iwakalua ae nei a oi na makahiki i hala ae nei, i ka 1904 elua a*u' 'ho wawae ana i kela pali a hookahi pii wawae ana. H'ookahi no kapeku ana o luna ka. palena " me ka hoomaha ole. Maha paha hoi no ka opiopio mai o ke kino kekahl ia wa. Pela io no paha. »ka no ka hoohana eaau ia o na vmwae kekahi kumu. He epioplo no kekahi hoa o mākou e pil pu piula nae oia aele 1 hik; UUna, a e ole kona alolia ia rhaS & haawiia mai he lio i'aia, hiki a! oīa Huna. No ke ahā kona kuwn i)hila? No ka mea aole ona hoohana i kona mau wawae ua kamaaina ioa hoi au iaia. Ha i&au ka hele wawae no ke akepau. ka hanalepo pa.a ame na mal e ae no. Aole o ka hele hoomeamea a' keonimana, aka e ka hele me he mea la e |in*t sr>a oe e hikl koke i kekahi wahl a hoeikaika ka heīe ana». a paki ka hou, a pau kekahi mau ano*no ma'i i ka puka aie ka hou.