Ke Au Hou, Volume III, Number 4, 31 January 1912 — [Illegible] me ka Wai o Hiilawe [ARTICLE]

[Illegible] me ka Wai o Hiilawe

[Kakūuin, e Ka Ohu Haahbo t na Kiiūhiwi.]

MOKUNA I. Maunakea me Maikai Waipio Ke ike nei ke kahuna o Aniani, he kanaka inalihini loa keia, a ma kana hooiuaopopo iho no hoi ia wa, aohe kanaka o ka enoku o Hawaiii Hke ka ui me ko keia kanaka ana e ike aku nei. O ka mea maopopo iaia ia wa, o keia ke kahoaka o ke kanaka ana i ninau ai ma kana pule. Aole nae hiki ke hoomaopopo ā ke ike ia wa i kahi i hoea mai ai ua kanaka ala, a pela hoi me kona inoa. 0 kekahi mea ano nui ana i ike ai maluna o ke kino o ua kanaka ui ala, oia ka papahi lei leliua. O ke anoo ka pua lehua ana e ike ala, aole ia he lehu.a no ka waolaau i ka honua, aka, he lehua ia no luna o ke kuahiwi. Aole no hoi he lehua o loko o ka nahele o Mahiki ame Aiku elike me ko ke kahoaka ana e ike nei kapopohe maikai. Ifl wa hahau hou iho la ia he wahi pule pokole, e noi ana e loaa iaia ka ike no kahi i hoea mai ai o keiu kanaka kamahao: HELU 3. PULE IA KUHAILO E Lono nui noho i ka wai Ē Lono i ke ao halo a kiei Nohea ke kanaka, ke alii e ku nei? No kukulu anei o Kahiki? No Kahiki-ku Kahiki moe anei? Haina mai ana hoi; e Lono? Amama—Ua noa, Elieli Vapu—Elieli noa, Lele wale hoi—e. Pau no ka pule. a ua kahuna nei, o kona ike aku la no ia ma ke kahoaka i ke ku ana ae o kekahi anuenue a puka mawalio o kaupoku o ko ia nei wahi pupupu hale. I ko ianei ike ana i ke

ano e o ka hoike a ke anuenue, ia wa i puka ae ai keia iwaho o ka hale no ka nana ana i ka ha&a ake ao akua. I nana ae ko ianei hana i kaupo* ku o ka hale, e pi'o ana ke anuenue i kai o ka moana; a ma ia wa hookahi nohoi ike aku la ia i ke ku mai a ka onohi ula i ka moana kai uli kai lilo. Mamuli o keia mau h«ike a ke anuenue kamahao, hoomaopopo iho la keia, no ke kaililoloa mai ke kanaka Dona ke kahoaka ana e ike nei. Ia wa hoi hou mai la oia a komo iloko o ka hale. I nana aku ko ia nei hana i ka apu awa, aohe awa i koe o loko o ua~apu ala. Aole nohoi ke ku o ke anuenue ana i ike ai i na wa pokole mamua iho. Mamuli o keia hoike kama'uao aka apu awa, hoomaopopo iho la ia he akua ke kanaka nona ke kahoaka ana i ike ei. He mea oiaio, ua pau iaia i ka ikeia ka hapa nui o na mea e pili ana i ke kanaka i ku ai ka hailona ma kana pule. Ua ike iho la oia, he kupua ua kanaka ala, a mai Kahiki mai oia, a me he mea la, aia iluna o Maunakea, a i ole, iluna paha o Mauna Loa, a i ole, aia paha iluna o ke kuahiwi o Hualalai kona wahi i noho ai. oka mea wale no i koe iaia, oia kona ike ana i ka inoa 0 ua kupua nei. "Malia no ka i hawele ai ka ua lei koko ula 1 ka pali o Puaahuku i keia la,'' wahi a ua kahuna nei i pane ae ai iaia iho, "eia la, he kae'ae'a mai Kahiki mai. Owai la ke kupu, ooe e nei alii? Ka, makepono ka hoi ke kino o kuu hanai alii o oe ke kane." Ua pau ae la ka hana aua kahuna nei. Hoihoi aku la keia i kana mau mea paahana a ko lakou mau -wahi kapu, waiho iho la; alaila, haalele iho la keia i kona wahi pupupu hale a hell aku la i ka hale o na makua o ke aliiwahine opie, a hoike aku la imua o laua i na mea apau ana i iko

"Ma & aku ai i na A | pua nui keia kane a ke aliiwahine mai kukuiu mai o Kahiki. He akua ma kekahi ano, a he kanaka nohoi nīa kekahi ano. Ua ike au i kona mau ano apau ma ke kahoaka. He ui; he kela ma ka nani ame ka maikai. 0 kona inoa nae koe, aole i loaa ia'u. Aka, ua manao no au e loaa ana no ia'u ka ike ma ka moeuhane. A o ka'u kauo)ia ia olua e a'u mau alii, e nana kakou i na hoike ana a ka po no ka inoa o nei alii nui, Ina nohoi e hoike mai ka po ia olua i kona inoa, ponono;aina nohoi ia'u e hoike mai ai, oia iho la no. "A e hai mua aku nae au ia olua e na'lii haku o'u, eia kahi noho o keia kupueu iluna o ke* kahi kuahiwi o Hawaii Kuauli nei. Na ke ano 0 ka pua lehua i hoike mai ia mea ia'ii. Oiahoi, 1 ko'u ike ana iaia ma ke akaku a'u i lawelawe mai nei i ka'u papahana huli honua a kilo lani, ua ike aku au he papahi lei lehua ma kona poos a o ke ano nae o ka pua lehua, aele ia he pua lehua no na kuahiwi pilikokoke iaWaipio nei, aole nohoi no loko o ka ulunahele po i ke onaona o Aiku me Mahiki, aka, aia kahi e loaa ai ia ano pua iluna o na kuahiwi kiekie loa, elike me Maunakea, Maunaloa ame Hualalai. "Nolaila, e a'u alii; i kulia kuu hanai alii opio a ku i ka nuu kapu o Kuaihelani; oia ka hoi au ke kahuna, a ola nohoi olua na'lii na laua ke Ku-lei ula, a ola pu me ko olua mau makaainana mai ke nui a ka liilii." Oiai ua kahuna nei o Aniani e kamailio ana i kela mau huaolelo, ua ike mai la kona mau haku alii i ka pua o kona mau onohi maka i ka ula, oia no oe o ka puaina koko e puai ana ma kona mau onohi. I keia wa i ninau mai ai ka haku alii kane i ua kahuna ike nei a raana» nui o ko laua nohona alii aimoku ana: "Pehea la; aole anei e pono ia maua ke hele aku e hui a e halawai pu me ko hanai alii, a hooninaniuau wale aku hoi iaia no keia mea kupanaha au e ke kahuna i hoike mai nei?" Pane aku la ke kahuna. "Aohe hewa oia e ha'lii. E hele olua e ike a e halawai pu me ia;

»*AVP A r ua karaa 'ia a oTua 1 iei -- u » Eia la, he ulahiwa ka moa." Pau keia mau olelo a ke kahuna imua o na makua alii o HiAaaiuluuui, o kona ku ae la no ia a hoi aku la no kona wahi pupupu hale, a eia hoi ke aliikane ame ke aliiwahine ke liuliu a ke hoomakaukau nei ia laua iho no ka hele ana atu i ka hale o ka laua palama lei hulu. I keia hoi ana o ke kahuna a hiki i konahale, komo ana he wahi kanaka mai luna mai o Waimea, he hoaloha a he makamaka nohoi ua wahi kanaka nei no ua kahuna 'la. "E! mama wale hoi kau huakai o ke kaupe ana mai nei o ka loa mai ka ua Kipuupuu mai? Heaha ka h'u-ha o ke alo o na'lii o Uii?" i niuau aku ai o Aniani iaia. Pane mai ia ua wahi nei mai "WaU mea mui; "He ' wa' olelo nui paha ka na'lii ame na ka« naka o Uli e nune mai la. Ua ikeia he mea kupaianaha loa iluna o ke kuahiwi o Mauna Kea. He ouohi ula, oia no oe oka ula oke ahi. Aneane elua a ekolu paha la o ka ikeia ana o keia onohi kupaianaha iluna ponoi o ka piko o Mauna Kea." Kulou iho la ke poo o Aniani ilalo a ea ae la iluna, a ninau hou mai la oia i ua wahi kanaka nei o Waimea mai: "Iluna wale no nae paha o ka piko o Mauna Kea i ikeia ai ua onohi ku ala, aole akn iluna o Mauna Loa ame Hualalai?" Hoole mai la ua kanaka 'la o ka ua Kipuupuu. Ia wa kani iho la ke u-hu aua kahuna nei me ka pane ana mai i kona kokoolua: "He mea ano nui io aku la kena au i hoike niai ia ia'u. Ke manao nei au la, e pii aku 110 Waimea e nana ai no ua onohi ku nei o Mauna Kea. E liuliu loa aua paha oe ilalo iyū?'' Hoole aku la ke kamaheie alo anu o Waimea me ka olelo ana aku ia Aniani: "I kipa inai la no *au e ike ia-oe,-a-e hoike aku nohoi ia oe i keia mea kamahao o luna o Mauna Ivea 3 a pii loa aku au no luna o Opae-1010. A kakahiaka no paha la hoi mai au, a hoi loa aku

«• • \J JL O i uiawaena o ke kahuna a me ke_katnahele o Waimea mai; a e waiho nohoi kaua e ka makamaka heluhelu i ka nana ana no ka huakai hele a ke kahuna o Waipio a ka wa pono Haelele iho ke kamahele alo anu ia Ani ani, a pii aku la ia i uka o Opae-iolo. A hala ua kanaka nei no uka, puka ae la o Aniani iwaho o ka hale a nana aku la i ka hale o na haku alii ona, ike sku la oia i na alii e uhaele mai ana naai ko laua halau aiii mai a o ka hoea mai koe i ka hale o ke kauia'liiwahine opio e no» ho maiie ana i kona kapu, 0 ka hele keia o ua mau haku alii nei o Wai* pio a komo iloko o ka hale o ke kaikamahine, pelukua hou ae la o Aniani i hope a hoi hou aku la iloko o kona wahi pupupu hale, a hoomakaukau iho la i na mea e pono ai kana huakai hele i ka ua Kipuupuu o Waimea, kahi hoi nona ke panaia ana ma ke mele i nakuia no Kamehameha I i kela au kahiko: Hole Wannea i ka ihe a ka makani Hao mai na ale a ke liipuupuu He laau kalaihi ia na ke anu O-o i ka nahele o Mahiki. A komo na haku alii o ka i'a miliopu o Waipi° i hale o ka laua kaikamahine o Hina, na ala mai ua palama lei hulu nei a o ka hanau kama hoi a laua, a e ai ono ana hoi i na mea hou i hoomakaukauia e kona mau kahu. I ka ike ana mai o Hina i kona mau pane mai la oia me ka leo ohaoha: "He—mail O olua mai la ia e o'u mau luaui makua o'u nei." Pane aku la kona luaui makuahine me ka mahamaha ana aku: "Ae. O maua keia i hele mai la e ike ia oe e ka maua ku lei-hulu mamo. Noho maua a haupu ae la ko maua aloha ia oe, oiai he mea nui oe na inaua, a oia ia i hele mai la e ike i ko nani ame ko maikai ame ko piha wahine ui nohoi." "E nee mai hoi ha olua me a'u i ai kakou. Eia au la ke ai nei i keia mau mea bou, a hoos>

. * Ka hia- - paha ko'u, oia luu t>oo aua mai nei i ka wai o Hiilawe a hoi mai nei i keia la." Oiai ua lei hulu aiii nei a na alii kapu oWaipio e kamailio mai ana, ke ike aku la no na makua i ke ano nananakea o na helehelena oka laua kaikamahine, a ike pu aku la nohoi laua i ka papahi lei lehua e kau mai ana ma ka paia. Aole hoi oia mea wale no ka laua o ka ike ana aku, aka, he popo ]ehua kekahi e waiho ana ma ke poo o ka uluna lau hinano o ua aliiwahin» nei. Ia laua i ikfi mai ai i keia mau mea, hoo* manao ae la laua i na olelo a ke kahuna i hoike aku ai. A pau ka olelo ana mai a Hina i kona mau luaui, ia wa pane aku la kona makuahine mo ka olelo ana'ku: "E al oe. Aohe o maija pololi, Aia ama ona oe, alaila, he wahi manao ko'u nou." Ai iho la ua kaikamahine nei a maona. Hoi* hoi ia aku la na mea ai apau a kaawale, ia wa pa 4 ne aku la ka makuahine: "Nou no e ka maua kaikamahine ko maua manaō i hiki mai la. A 6 hoolohe nohoi oe i ka'u mau olelo a i pono, ae no hoi; a i pono ole, he hoole nohoi ko laila. (E hoomauia aleu ana.)