Ke Au Hou, Volume III, Number 4, 31 Ianuali 1912 — KA-MIKI KA HI'APA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA-KE AIWAIWA NANA I HOOHOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE-A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KALOKUNU, O KA MAKANI KUEHU LEPO O PUAKO [ARTICLE]

KA-MIKI KA HI'APA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA-KE AIWAIWA NANA I HOOHOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE-A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KALOKUNU, O KA MAKANI KUEHU LEPO O PUAKO

MAHELE ELIMA Ka Hoopapa ana o Ka-Miki ame Ma-Ka'iol» me >'A Hiapa'iole o kb Kuahiwi Kualoko Po i Kanahblb Pane aku la no hoi oKa-Miki; "Aoe i kalakahiko i hana ia ai ka ike a piha.piha ka hokeo lawaia a kuu mau kupunawahine, piha ka haona a kuu kupunakane, piha na palapaaa kuu mau makuahine, piha na hulilau a kuu mau makuakane, piha na haona a kuu mau kaikuahine, piha na 010 a kuu mau kaikuaana. "Piha? Piha ika ike, piha ike akamai, piha i ka noeau, piha i ka ikaika, piha i ka miki, piha iia makaala, piha i ka eleu, piha i ke aholoa, ua hilo ia ke aho e o'u kupunawahine a lau a lau ka loa o ke aho e paa ia mai la i Tahi-ti-ku e Lani-nui-ku'i-a-mamao-loa, ko maua kupunawahiue aiwaiwa me kana ko-ko mana aiwaiwa lua ole, nona ka inoa o Kanikawi ame Kanikawa, a o ka mea e komo iloko o kela koko, aole loa oia e puka hou mailaila mai, aohe mea aholoa o kaua i ka iuu, a ilaila e maopopo ai ka nui o ka ike ame ka ikaika, i ka luu ame ka au i ke kai hohonu lipolipo o Moana-nui-kai-00. E Omokaa e, o—ia.'' Ia oi-a ana no a Ka-Miki, oia no ka wa i holo mai ai o Omokaa e hopu ia Ka-Miki me ka manao e hopu a paa, a kiola aku iluna o ka imtl eaa mai la. Eia nae, iaia i hoao mai ai e hopu ia Ka-Miki, ua lōaa pono aku la oia i ke pa'i mahanahana loa a Ka-Miki, e like me ke peku hoki helu ekahi, a kamumu pono aku la ma ka papaauwae, a kiola ia aku la a haule iluna o ka imu, ame ka eleu no hoi o Okoe, i hopu

iho ai a kiola ma ka'e o ka imu, a pakele o Omokaa mai pau i ka amuia e ke ahi o ka imu e okooko ala, ka imu no a laua i ho-a ai. Eia no nae, ua kau no ke alina maluna o Omokaa, oia hoi, ua ha'i pu ka auwaei kela pa'i peku hoki a Ka-Miki, a ua wela pu hoi kekahi aoao i ke ahi o ka imu, i ka wa i kiola ia ai a haule iluna o ka imu ahi. 0 keia na poino i loaa mua ia Omokaa i keia manawa mua loa o ka mokomoko ana o laua. Ua ike koke iho la ua olohe nei, he ikaika ame ke oolea maoli i oi aku mamua o kona ikaika, e hiki ole ai iaia ke hopu a paa i kona hoa mokomoko, a he nui io no ka ike o keia keiki, oiai, ua manao oia, aole e hiki i kela keiki ke pa'i iaia, oiai oia e kii aku ana me ka nui o ka ike ma ka hoowalewale, i mea e paa ai o KaMiki iaia a kiola iluna o ka imu e a-a ala,me ke okooko launa ole, eia ka oia ke kiola ia ana iluna 0 ka imu. No ka pakele ana o Omokaa mai pau no i ka imu a laua i ho-a ai, ua pane aku la o KaMiki: "Pakele maoli oe e Omokaa, mai papaa 1 ka iinu, ka imu no a olua i ho-a iho nei no maua, eia ka, nou no keia imu au i ho-a iho nei, a mana no nae ia oe e papaa i ke ahi. "A.ole paha ou manao la, he akua aikahu kena la, au i hoopunahele ai, a i ka la o ka huhu, nahu mai la no ia oe, alaa ka poino la, e ole ko wahi unihipili pakele ai ko wahi ola i koe, a laki oe i ke koe ana o ke ola. Laki maoli oe i ka loaa lihi ana i ka lihi o kuu manamana-lima iki, ina i loaa pono oe i kuu peahi lima, ina ua

lihi launu u wahine; a ma kekahi mau • i īi- v xittupū-Kei« » »u---ana 1 ke kp'"^ 1 - , r no ai, a ko kumu lua iao ai, a me 'Keaa-o-ka-honua-ila!o,' ka ai loulou i ka manamana o ka wawae o ko kumu o Hoowi)iwili-a-lonoka-eho, ke kuhikuhi-puuone o ke aloalii o Koea, ka Moi o kukulu o Kahiki. O—ia, e Omokaa; ku hou ae kaua i ke kahua le'ale'a, a ina aole e' hiki ia oe ke lealea hou ea, alaila, o na hope o kaua ke lealea a e hoomaha hoi paha ka kaua paani ana." Ua apono koke mai la o Okoe me ka ae pu nohoi o Oinokaa ia monno, ua holo like ae la keia i n& aoao elua, a o ka hoomaka iho la no ia o ka mokomoko mawaena o Okoe a me Ma-Ka'iole, a o ka inua loa hr»i o kou ike ana e ka mea heluhelu i ke komo ana o Ma-Ka'i-ole e mokomoko. Ua hamoia o Okoe i ke kukui ame ka niu a pahee ka ili hele a hinu, i ole e paa i ka wa e mokomoko ai, a ua pale ia nohoi me ka pa-u mahuna Eokahaioa, ua mio ia a plli pono i ka hope hualala o ua kaikamahine kapili manu nei 0 Kaulanamauna, a kowili kopaa i ka linalina —auhea wale ana oe? A elike me na poe i hele a lehia ma ia hana oia mau la, e lelele ana ma o a maanei aohe wahi pili ole, oia na mea e ikeia ala no Okoe, me ke kahea ana mai: "E ke keiki, e makaala loa oe o hihia oe i kuu pa-u, a paa oe aohe ou mea nana e wehe, a ina e kokua mai ko hoahanau, o ko olua wa ia e pau papalua ai ia Keaa-o-ka-honua-ilalo a me Kani-a-kolea-i-Kahiki, ka puka aha puluniu a kuu kumu lua aiwaiwa i kukulu o Kahiki 1 ao ai a piha." Pane aku la nohoi o Ma-Ka'iole: "E malama oe i ko pa-u, o pau i ka haehaeia e ka Uhu haehae upena o na pali, a ahuwale auanei ka haka hekau aka manu. Eia ka Uhu la, ka i'a milimili a kuu k'upunawahine o Kaulu-i-ke-kihi-o-ka-malama, o— Ka'ulua ka la, Ka'ulua ka ua,

Ka'ulua ka Hoku e kau nei "" E Kaolulaenuihihikolo-i-uka —e, E o mai aoa i ko inoa—a." Oia no ka wa i o mai ai o ua luahine aiwaiwa nei mai uka lilo mai o Kaukahoku-i-ka-maka-o-ke-aouli. "E—o, Ha'o ha'o wale hoi keia leo hea e a'u kama—• "A'u kama iluna o ka Ohia>moe-awakea Lehua ula i ka wi a ka manu Manu hulu weweo i ka uka o Kalamaula He ula leo keia e holio nei—a, Anoai oo—a, Anoai wale ho—i." Oia no ka wa i loheia aku ai ka halulu o ka makani a hoonaueue ia ae la na hale o ua inau olohe nei a kokoke loa e hiolo, lia'iha'i ia iho la ka lala oke kukui, ka ohi'a, ka opiko, ke kawa'u ame na mea apau a mokaki ilalo, ka hana a ke aiwaiwa. Oia no ka wa i kahea aku ai o Ma-Ka'i-ole ia Okoe: "E malama e Okoe i»ke pa-u kapu, o nahae i ka niuhi a'e ale o Kakaauki, a kepa ia oe a moku—moku ka puka aha puluniu a ko kumu i ao ai, pau ka aha niu i ka mokalakala a ahuwale ka niu kupanaha o Kahiki, o ka limu Lipahee ame ka pupU olepe noho i ke ale." "E hoao kaua, a ilaila e maopopo ai ka moku o ka puka aha puluniu a kuu kumu ia oe e ka maukauka hoe-hewa, e ike ana oe i ka nana o ko puana-i a hiu ia 1 kaupoku o kuu hale, a malaila oe e lewalewa ai a hiki ike kii ana mai o ko kumu e kanu ia oe, a i ole ia olua like a elua.'' "Nui ko ike ke paa au ia oe, a nui pu ko ikaika ke hiki au e hiuia iluna o kaupoku oko hale, a ina o oe ka'u e kupee aku a paa a kaliy\ aku i ka imu, a ina e oni mai ko hope e pau like olua i koalaia e a'u iluna o ka imu hookahi, oiai iia enaena ka imu e a mai la, i hakaliaiaolua." ī ka pau aaa no o ka Ma-Ka'iole mau ole-

ai o Ma-Ka'iole ame Ka-Miki, ina io no ua hiu ia iluna o kaupoku o ka hale e lewalewa ai. Ua like ua luahine nei me ka puhi ka-pa o ke ale ka pakelo a pahee o ka ili i ke kukui a me ka niu, a oia ka mea nana i hoopakele iaia. O kana mau ai apau i kii mai ai e paa o MaKa'iole iaia, aohe hiki ke loaa a paa, oiai he olohe aiwaiwa lua mai keia, a no ka ike o ua wahine nei i ka nui o ka ike o keia keiki, ua wehe ae la oia i ka pa-u ona a kuuwelu mahope, a o ka puka aha puluniu aia iloko o ke pelu o ka pa-u kahi i moe lolii ai me ka piko i ka poho 0 kona lima. Ua lele hou mai la no ua wahine nei me ka manao e hepu aku ana o Ma-Ka'iole i ka hu'a o ka pa-u, a oia ka wa e paa ai i ka puka aha puluniu a o ka paa no ia i ke kupee. I ka wa i lele mai ai o Okoe e hoohaehae ia Ma-Ka'iole, oia ka wa i palemo aku ai oMaKa'iole a oili aku la mawaena o na u-ha o Okoe a puka mahope, a kiheleia ae la na wawae a walawala aku la o Okoe a hina ilalo, a oia ka wa i lele mai ai o Omokaa e kokua ia Okoe, no ka hoala ana ae o paa mai i ke kupee lua ia e ke keiki. A elike me ka hikiwawe o ka pa ana a ka makani puahiohio, pela ka piha eleu o Ka-Miki 1 pa'i aku ai i na lima kolohe o.Omokaa, a huli kaanini ana ke alo o Omokaa iluna mo ke kupee ia a paa loa, a pela nohoi o Okoe i kupee ia iho la e Ma-Ka'iole a hookahi ka waiho kaanini like ana. Pane iho la o Ka-Miki: "Paa la, paa i ka alihi a kuu kumu a'o lua, i na kawelewele o Halekumukaaha, i ka punawelewele a ka nananana. Pa_u ka hana la, ua paa i na moopuna aiwaiwa a Kauluhe-i-ke-kihi-o-ka-malama, he nui ka ike ame ka ikaika, he mau lau ka loa o ke aho a kuu mau kupunawahine i hilo ai a piha na hokeo lawaia a ke Ahi-malaialana e ahai ai a pili i ka papamoe, aoo pau ka loa o ke ua hi!o ia a lau r lau, e maopopo k* liwiU o ke ko'a i'i

uIUUi Liuiii kii aku, kii no loaa. "Nolaila, o ko olua kalua ia i ka imu, a o ko olua ae mai i ko maua manao, e hoohiki mai olua aole loa e hana i keia hana ma keia hope aku, a pela ka.olua mau keiki, na ohana apau i pili ia olua, e hoopau loa ai i keia hana pepehi wale. Ke ae mai olua, e hookuu no maua ia elua a ola olua; a ke hoole mai olua o ko olua make no ia; a kali aku maua o na keiki a olua o ka hoi mai a kalua ia i ka imu a olua i ho-a ai no na poe hele o ke alaloa?'' (E hoomauia aku ana.)