Ke Au Hou, Volume II, Number 25, 21 June 1911 — He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE-KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE—KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU [ARTICLE]

He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE-KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE—KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU

"0 oukou na hoaloha ame na kokua ikaika O ko kakou makua hoahanau iloko o ke Akua, ka Aymer Frior o lovaula/' wahi a ka moiieka, M ua «ie nui oukou iaia ina ke kokua ana uia ka uianaoio naita me ka manawalea hemolele.no ka mea, 0 na olelo hoomaikai a ka haipule Augutine maloko o kana wehewehe haiao—-De Civitate Dei." Aole i pau pono ae ke kamailio ana a ka moneka, pane koke mai ia o Foronadebufa: 'Heaha kaū e oielo nei e Sir friest? He wahi manawa pokole wale no ko makou e hiki ai ke hoolohe i na moolelo a na Makua Hemolele." "Santa Maria!" wahi a ka makua Ambrose, nani ke keakea koke mai o keia poe hoomeopopo ole i ka pono. Aka, he pono oukou e ike maopopo e na naita koa, o na poe powa me ka pepehi kanaka, ua kapae ae lakou i ka maka'u i ke Akua, ame ka ihiihi o kona ekalesia, aole lioi i malama 1 na kanaka o ka Ike Hemolele, Si quis suadente Siabolo!" "E ka hoahanau kahunapule," wahi a Temepela, ua hiki ia makou ke noonoo aku i ke ano o kau olelo, aka, lie pono oe e hoike akaka lea mai ia makou, ua hoopaa pio ia anei kou haku, ka Prior? A nawai i hoopaa?" "Ae,'' wahi a Ambroae, ''aia oia iloko o na lima o na kanaka o Beliala, na poe powa o keia mau ululaau, ka poe malama ole i ka ihi hoano o ka Palapala Hemolele i olelo mai ai; Mai hoopa i ko'u mea iponiia, a aole hoi e hanaino i ko'u mau kaula." "Eia kekahi hana hou a ko kakou mau pahiL*aua," wahi a Foronadebufa i kona mau hoa naita, "he mea pono aflei i ka Abota o lovaula ke noi mai ia kakou e kokua aku iaia i keia manawa? E hiki anei i kekahi o kakou ke kokua

aku iaia, oiai he mau hana uui ka kakou e hana aku ai ano? Eke kahuna moneka, heaha na kokua a kou haku i mauao ai maia makou aku?" •'ii oluoiu mai oukou e lohe," wahi a At"brose, "ua hao waie mai na liuaa ikaika uaaiuna o kuu haku kahunapuie, me ke kue ana i kamalahia hoano o kona kino eiike me ka'u i hai aku nei ia oukou. oua poe ia o Heiiala, ua weue ue lakou i kona mau puka kapa ame ifona mau kahiko nani, a ua lawe aku hoi i na gula maemae elua haneri, aka, noi hou uiai nae iakou e uku hou aku i puu dala mahuahua, a i ole oia e uku aku, alaila, e lawe ii 110 koila ola e ua poe Ia i oki poepoe ole ia. Nolaila, ua noi mai ko oukou makua iloko o ke Akua, e hoopakele aku oukou iaia, ma ka uku ana iaia elike me ka nui o na data a ka poe powa i koi mai ai, a i ole ia, e hoopakele iaia ma ka ikaika oka oukou mau mea kaua, aia no ia i ko oukou noonoo ana i ka mea pono." "Nani ke koikoi 6 ka Prior noi," wahi a Foronadebufa, "he apu nui keia ana o keia kakahiaka. Ika wa h6a nei la oe i ike ai ua wehe ae kekahi barona Noremana i kona kieke dalae uku aku no kekahi kahunapule i mea e hemo mai ai oia—ka mea nona na eke moni i oi paumi aku ke koikoi mamua oka makou? A pehea e hiki ai ia makou ke hele aku e hōopakele iaia, oiai ua poai puni ia mai makou ena kanaka i oi paumi aku ka nui mamua o ko makou heluna, ake anehe nei lakou e hoouka mai ia makou i kela ame keia minute." . „ "0 ka'u ia e hoomaka e hai aku īa oukou, wahi a ka nioneka, "ina he manawa pokole kekahi no oukou e hpolohe mai ai. Ma oka hoopakele ana mai o ke Akua ia'u, i loaa ole ai i ko u 1010 elemakule na poino koikoi maikeia poepowa ake pepehi kanaka mai."

la wa no kahea koke ae la o De Braoy! M E hele kakou i na ulili o ka pakaua, i ike pono aku ai kakou i na hana a keia poe kauwa mawaho, a iaia i puana ae ai pela, o kona wehe koke ae la no ia i ka puka makani e nana aku ai i na ulili o ka pakaua, a kahea aku la i na poe koa e noho ana ma ia wahi e nana aku i ka hana a na poe mawaho o ka pa. Mahope iho o ka hoike ana mai a na poe koa i na mea e hanaia ana mawaho, liuli mai la oia a olelo mai la i kona mau hoa: "Ua lawe mai ka moneka i na lono oiaio e hai ia kakou! Ke hoike mai nei na koa, aia na poe kiuwa mawaho ke hali mai la i na manaleta (o na manaleta oia na pale papa laau i uhiia maluna o na koa malalo ae, i pale no lakou e ku ole ai i ka ihe ame iia pua pana, a na ua poe koa nei no e auamo hele i ua mau pale la no lakou iho nia na wabi apau a lakou e maki ai). A aia ina na kae mawaho o ka ululaau, ua pohai paapu ia e na poe e lena ana i ke kakaka, ua like me he mau ao panopano la imua o ke kuaua nui." Ia wa, hele koke aku la o Foronadebufa e * nana aku i ke kula, a i kona ike ana aku i ka makaukau loa o na poe kanaka mawaho e hoouka mai i ka pakaua, hopu koke ilio la oia i ka pu puhi, a pupuhi ae la me ka ikaika. I ka wa e kani loihi ana o ka pu, holo mai la na koa apau o ka pakaua a akoakoa like iloko o ka hale o na mea kaua, a mahope o ko lakou akoakoa like ana mai, haawi aku la oia i na kauoha i kela ame keia ma ko lakou mau wahi i hoonohoia aku ai o ka pakaua. Olelo ae ia: "E De Bracy, e nana aku oe i ka eoao hikina, kahi haahaa o ka pakaua. A o oe e Noble Baisa Guilabeta, uaike oe i ke ano o ka hoouka ana ame ka pale ana aku i ka enemi, c he'le aku oe ma ka aoao komohana o ka pakaua. 0 ko'u wahi e ku ai ma ka puka pa ponoi no ia, ame na pale pa ma ia wahi. Mai hoomau loa nae olua i ka noho ana ma ko olua kulana e na hoaloha E pono kakōu ke hele ma kela ame keia wahi o ka pakaua e nana ai, a ma kahi nui o ka enenai, malaila e hoopuipui aku ai kakou ia kakou iho, oia hoi,ma kahi a kakou e ike ai i ka oi hahana o ka hoouka ana aku. He uuku walo 110 ko kakou mau wahi koa, aka, mamuli o ka eleu ame ke kupaa e hooikaika ai kakou i ko kakou kulana, a hiki i ko kakou wa e hoohaahaa

iho al i keia poe kauwa kuaaina ma na mana o ko kakou mau kapuai!" A iwaena o ka manawa e hi-o nui nei nakoa no na moa kaua, kamailio liou aku la no o Ambrose: "E na naita hanohano, aole anei e maliu ia mai ana e kekahi o oukou na noi ana a ka makua houhanau iloko o ke Akua, Aymer, ka Abota o lovaula? Ke noi haahaa.aku nei au ia oe e Sir Regiuale, e maliu mai i ka'u e noi aku nei." "E hele oe e kamailio aku i kau mau noi ana i ka Lani," wahi a ka Noremana Reginala, "no ka mea, o makou ka poe o ka honua nei, aole he manawa i koe e hiki ai ke hooholo i kau mau olelo." Huli ae la ia a kauoha aku la i kona mau koa e makaala me ka malama pono i na iniha apau o ko lakou mau wahi i hoonohoia ai. Kahea aku la oia i kekahi luna koa ona i ka i ana: *'E Atiaselema, e nana pono oe ika wela o ke ta-kepau, a e makaukau hoi e ninini iho maluna ona poo o keia poe kauwa ino. E nana pono i ka aluelu o na kaula o ka oukou mau kakaka, ame ka paa pono o na pua. E huki ae i kuu hae iluna ame ke poo hipi kane i penaia maloko, aole e emo a e ike koke 110 neia mau kauwa i ke ano o ka mea a lakou e hoohoa kaua mai nei i keia la." "Ua makaukau pono loa na mea apau e kou kiekie," wahi a Aneselema. Ma ia manawa no hoi, hoomau hou aku la no ka moneka i ke kamailio ana ia Reginala me ka hooikaika ana e maliu ia mai kana noi. "E ka mea hanohano e," wahi ana, "e hoomanao oe 110 ka oiaio o na hoohiki ana 110 ka hooloheia mai o ka makou mau puana olelo ana, a e oluolu oe e haawi mai i uku ina ke dala maoli elike me ke koi ana a keia poe powa, i hele aku ai au me ka naau maikai i kuu liaku, elike me kana i hoouna mai ai i ou la, e haawi aku i kekahi kokua ana no kona ola ma ke dala, a i ole hoi ia ma ka ikaika." H Anaselema," wahi & Reginala, "e lawe aku oe ia ianei e hoopaa maloko o ke keena pule, malaila oia e hai ai no kona mau pupu lei kolona a hiki ika wa e pau ai ke kaua. He mea nuhou ia no na haipule Torekuilatona, o ka lohe ana ina ave ame na pater. Manao au aole lakou i lolu- iki ia mau olelo malialo mai ko lakou manawa i okim ai mai ka pohaku mai." [O ua mau

halpula nel a ka baroiia i olelo pahenehene &>» oia na kii pohaku e ku ana iloko o ke keena pul^ 0 ka pakaua.] "Ē Sir lteginala!" wahi a De Rracy, "mai olelo hoino wale oe i ka inoa hoano o na haipule. Aole kakou e hoonele i ke kokua pu ana aku ia lakou, mahope iho o ka hoopuehu ana aku o kakou i keia poe kauwa." '•Ke manao nei au o lakou ke kokua mai aiia ia kakou," wahi a Foronadebufa. Ma ia manawa e nana pono ana o Teinepela me ka hakilo pono aku i ka nee ana mai o ka enemi. Ua oi aku kona ake nui i ka malama' pono ana i ko lakou kulana mamua o Foronadebufa ame koua hoa hi-o wale. Olelo aku la oia ia lakou: Ma kuu manaoio ana, ua akamai ka hoomakaukau kaua ana mai a keia po© kanaka, ame ko lakou nee mua ana mai me ka pihoihoi ole. E nana aku olua, ua uhi paa ia lakou me na mea e pale ai i ka maka o ka kakou mau pua, ua uhi ia kekahi poe malalo o na hoomalu ana o na kumulaau, a pela e hoihoi neleia ai ka kakou mau pua pana. Ma kuu nana ana ma o a maanei, aole o lakou hae kaua, a ma kuu lei gula naita e lei nei, ke olelo nei au, ua alakai ia lakou e kekahi mea akamai i ke kaua, e kekahi naita, a i ole ia, e kekahi keonimana e ae iloko o na hoouka kaua ana." "Ua ike aku nei au," wahi a Bracy, a ua hakilo pono aku i kona ano. Ua ike au i ka pulelo ana o ka hulu ma ka papale kila, ame ke kapa kila o ka mea e komo ana i ua kapa la. E haka pono aku olua ano, a e ike aku auanei olua i kekahi kanaka loihi i kahikoia me ke kapa kila eleele. Oia no ka mea nana e hooponopono ana 1 na kanaka ame keia puali kaua kauwa. Ma ka inoa o Sana Denisi ke olelo nei au me he mea la 0 ke kanaka, oia no ka mea i kapaia e kakou o Le Noir Fainnets, ka mea nana oe i hoohaule mai ka lio iho e Foronadebufa, i ke kaua naita ana ma Aahby.'' "He oi aku ka maikai o kona hele ana mai ianei," wahi a Foronadebufa, "i haawi aku ai au 1 ka'u mau hoopai ana maluna ona. He naita keia i huna iaia iho aine kona kulana, oia ka mea i nolio ole ai no ka makana i manao ia e hooili maluna ona. Ua noke au i ka liuli me ka imi aua iaia ma kalii a na naita i huli ai i ko

lakou Boau en€mij iioie oae i loaa, ua powiaikni au i keia la ma kona hoike ana mai iaia iho iweena 0 kela puulu ino o na powa. No ke kokoke loa aua mai o na enemi i na pale kaua waho o ka pakaua, oia ka mea nana i hoopau koke iko iakou kamailio ana. Hele eku la kela ame keia naita i kona kulana iho i haawi ia ai, me kona mau koa kakaikahi i maheleia i poe koa e kue aku ai i ka enemi, a peia hoi ine na koa i hoonohoia ma na wahi apau o ka pakaua, a kakali iho la lakou me ka puuwai lana malie no na manawa apau e hoouka kaua ia mai ai. I ka wa i hoomaka ai e hookaawaie i& iakou iho no ko iakou mau kulana e noho ai o loko ka pakaua, kahea ae la o Foronadebufa me ka -eo nui ina koa: "Ē hele aku oukou e na poe lomaloma wale ina ulili pale oka pakaua! E wtki aku i na paia o na pakaua, o liookaawale aku au 1 ko oukou mau iwi me na pua pana!" Pane mai la ha kanaka me ke ano pihoihoi nui i ka i ana: Aole a makou aiau hana eae i ake ai, oka heie wale no ik# pakaua." O keia mau koa e oieio niai nei, oia na koa ekoiu i hoo- * nohoia aku e maiama ia Odisa, a mahope iho o ko lakou hoomakaukau ana no ka lakou mau mea kaua, i mai la. "Pehea auanei ke kanaka? Owai 0 makou kona e malama?" ''Ka!" wahi a Foronadebufa, "ke olelo aku nei au ia oukou, o kakou apau he poe e make ana, aoie e pono e kokua aku iaia i keia manawa, oiai ka make ke kiei mai nei ma na paia apau oka pa. Mai nolio kekahi o oukou e kokua iaia. E wiki aku ina ulili oka pakaua!" Kahea ae la oia ia Ularica: E Urafereda, ka luahine ino, ame ke koena o na wahine hoopiopio Sakona, e lawe'oe i keia mau pua pana elua ame ke kakaka, a e hele aku oe e hoao i kou akamai i ke poo o ke Sakona ma'i, malia paha aole e pipili ia mai ana kekahi pua me kona 1010, hoao aku me kekahi pua." I ka wa a Ularica i hele aku ai e hooko i ke kauoha a kona haku, aohe he mea e ae i koe iho e malama ia Odisa, ua hele aku na koa apau me ka olioli i ka pakaua, a pela i ili mai ai i ka luahine ka make ame ke ola o Odisa. Aka, aole ua luahine nei i hooko pono i ke kauoha ino a kona liaku, ua hoowelaia kona 1010 e na hoomanao ana ae i na ino apau ame na hana hoonaaikola i hanaia mai iaia. A oiai hoi, ua ikaika kona mau manaolana e haawi aku i kekahi hoopai kupono oiai ka uianawa e hiki ai iaia ke hana. (E hoomauia aku ana.)