Ke Au Hou, Volume II, Number 24, 14 Iune 1911 — Ka Moolelo Hialaai Nui ia o Sa Naita Wiliama Vanona KE DIA KEOKEO O NA PAE MAUNA O SADONI, KA LAWAKUA NOHO WAONAHELE O KATALANA, A I OLE, O KE PUKONAKONA KAULANA O KE ALOALII O EDEWADA KA MUA [ARTICLE]

Ka Moolelo Hialaai Nui ia o Sa Naita Wiliama Vanona KE DIA KEOKEO O NA PAE MAUNA O SADONI, KA LAWAKUA NOHO WAONAHELE O KATALANA, A I OLE, O KE PUKONAKONA KAULANA O KE ALOALII O EDEWADA KA MUA

'?Walii ana i hoomau mai nei i ke kamailio ana, i mea ka e hooko ia ai ka olelo no ka haku Maraki 4 e li koke ia ana oia ame kona ohana a pau loa iluna o na uliii o ka pakaua, a imua ponoi hoi o ko kakou mau puali koa, a imua o kou alo e kuu aliikoa maikai. A oia hoi ka'u i pane aku ne.i iaia, ina e hoonaueue ia kekahi lauoho o ka haku Maraki a haule iho iluna o ka honua, ame kona ohana, alaila, ia wa auanei e ike ai na koa Pelekane, aole loa he hoopakele ia ana o kekahi waln kanaka Pelekane ilo*ko o ko lakou mau puali. "Oia ka ua aliikoa Pelekane nei i pane mai nei me ka hookano, ua maa ka lakou ika honi ana i ke koko o na poe kipi, a aole o lakou manao nui no kakou, oiai ua kokoke mai na puali kaua he mau tausani oDe Warene e kokua ia lakou, o ko kakou mau puali apau loa e okiia ana 110 ia me koi kaua. E haalele iho ka kakou i keia wahi, a ina aole pela, alaila, eike paka aku no auanei kakou i ke kino o ka haku Maraki ame kona ohana e lewalewa ana ma kela pakaoa, oiai aole ka o lakou noonoo iki no na keiki am« na wahine, a pela no me ke kanaka i hui pu mi ka hana kipi." I ka wa a Edewini e hai nei i keia mau mea ia oia ka wa i ki koke ia mai ai o kekahi mau kauna pua mai ka pakaua tuai e kekahi poe koa e ku ana mahope mai o Keresinahama, a kū mai la maluna pono o ka'hulu o ka papal* o Vanona a haule iho la ua papale la i ka honua. Puia koke ae la ka lewa i na leo hooho mai na koa mai o Sa Naita Wiliama Vanona e ku puni ana: "Aloha ole! Aloha ole!!" Ike pu ia aku la hoi ka pii ana ae o ka uia oheloheia ma na papalina o ua hiena la o na Sekotia, a «ia kat»a

V paana ae ai ia inau huaolelo a ka haaheo nui wale me ka minoaka ma kona mau papalina. "Aole no i maamaa loa." ' 0 'ka manao o ua hiena la o Sekotia oia no k«ia, ina he pyoe makaukau na lakou i ki mai i ua Yano>na liei me ia mau pua ina o kona hora hope iho la no ia o ka hanu ana i na ea pumehana a hoi aku i ka opu koo-u o ka makuahiue honua. Nolaila, i ke oki ana iho o keia mau hana i hana ia ae la, a kakou i ike ae nei, oia no ka wa a na Sa Naita Vanona nei i haawi ae ai i ke kauoha, • ku kela ame keia ma kona kulana e hoopuni la i ka pakaua, a e hoomaka aku e wawahi • lik» me ka hiki rr.e ka nana ole i na keakea ia mai, »m» ke kauoha paa loa hoi aole e ae ia kekahi mai ka pakaua mai e puka me ka lanakila me ka nana ole ia o kona kulana, koe wale iho no oa pio. I loaa ana o keia kauoha i na koa, puia koke a# la ka lewa i na ieo kupinai o ka hauoli me ka ka hooho ana: ola mau loa o Yanona. E ianakila hoi o Sekotia," a ike pu ia aku la hoi ka puali holookoa mai o a o e nee papa mai ana i ka pakaua. E hoomapao e na makamaka, o keia wa e hooili ia nei o keia hakoko hahana, ua hoemi ia mai ka heluna o ka pakaua, ma ka lilo pio ana mai o na koa o ka puali pilipaa ponoi o kt haku De Valana a kakou i ike ae nei e kiloi ana i lakou mau lako kaua i ka ilihonua mahope ih» o ka haawi pio ana mai o ko lakou alakai. Me keia mau ltoa i lilo pio mai ame ko lakou alakai kiekie ame ka lakou mau lako kaua i hooo«le 1», aa lilo ia i mea e hoonawaliwali uui ia ai • ke ka pakaua, a oiai ua ike ae nei no kakou ia fli NaiH Wiliaua Vanona e alakai kino ana i

frfc»nt puaii, h# m«ft olaie aoU na ooa wo i hoō b«kAli* waU iho ai m« ke ku u&na *na. ▲ol* uo oia i booku n&na wale iho a kaukai •ka mk« «nami e oili mai, aka, i koua ike ana V* pani ka pakaua o Stirling i kona mau koa, oia «• ka wa i haawi aku ai oia i ke kauoha, e wavahi ia na pani paka o ua pakaua la, a aole hoi • hoohakalia wale ma ka hoopau manawa ana. Ua minamina nui oia o hooko io aku ua Kere«inahama nei i kana hana i hai mai ai i kana «lēl« Edewini, e ake ana oia e lawe i ke ola o ka haku Maraki me kona lima ponoi, a imua hoi o ko lakou alo, pela oia i haawi aku ai i ke kauoha paa e luku ia kela ame keia e kue mai ana. Oka manawa e lawelawe ia nei o keia hana a na puali koa o 6a Naiia Yanona oia no ka wa na « alakai ana ma ke poo o kekahi o kona puaii. Ūa hiki mai oia me ua puaii ia a e ku aua umWaho O na pani puka o ua pakaua La me ka hiaiaai nui e hooko i ka hanohano o kana kauoha piha i haawi ai i na minute i hala aku. I keia wa a lakou e ku nei ma ia wahi no ka hooko ana aku i ka lakou apana hana, o ka wa ia mahope iho o ke pani paa ia ana mai o ua pakana la, malalo o ke kauoha a Keresinahama, a peia iho la i ikeai kakou eia ka eueu o Sekotia mm kona puali mawaho me ka hana nui a kona f««vai • lia Ia e hooko. fToiaila, mahope iVo o ka haawi ia ana aku •«a kauoha Ia ho ka wavrahi ana i ka pakaua, aia e S<S«wini ke alakai la i kekahi maheie o na k»a • pinana maluna oka pakaua. He manaoHra« ke ua Keresinahama nei o ka paa o ua pakatta kaalana nei o Stirling, aole la he hueu nana • akaa a knekaa kona mau paia, a oia kana i mabm at o ka wa knpono ia ana e hooko ai i kana mi npn ana. A. oiai oia • noonoo ana pela, oia no ka wa «»• i haawi akn ai i ke kauona e lawe ia mai ka kalen KCaraki no ka hooko ia aku o kona hoopai oki peo. Me ka haupu mua ole oua Keresinafeana n«i «ia ko Bekotia liona ke hoohalua aku ■•i mawaho me kona makaukau nui e ale i kana asM i makemake ai. Volaila, i ka hiki ana mai o ua haku Maraki »«i imua o Kereainahama i kulike me kana kaueha, «ia kona manawa i hoolale ae ai e akoak*« nai aa koa apau loa o loko o ka pakaua ma kahi • lawelawe ia nei oia apana hana.

Mamuli oU »no i »§l» »1 na ipukA 6 ka pa? kaua i na koa kiai ole, oiai aia ka manaolana o ua haku K@resinahama nei ma ka- paa ame ke konahao ona paia oua pakaua la. A oiai na koa o ka pakaua e akoakoa ana ma kahi i makemake ia no ia apana hana, ake ku nei hoi ua haku Maraki nei mawaena o ka. make ame ke aia, oia no ka wa i lohe ia ai kā leo o kekahi halulu nui me he ne-i ana la ā-ka hekiii. Oia no ka wa like i lehei aku ai o E(lewini mai ka niao aku o ka pakaua a haule aku la iloko me ka hoio mama ana aku i kahi e akoakoa ana 0 ke anaina e makaukau ana e apahu i ke ola o ka haku Maraki. llo'ko o ka manawa pokole i aku ai ka pahi aua Edewini nei iloko o ka umauma o ke koa Pelekane nana e hoohei ana i ke kaula li i ka pua-i o ka haku Maraki. E hoomanao e na makamaka, o keia halulu nui a kakipu e lohe nei, he halulu ia i loaa mai mamuli o ka alaa ia ana aku ona pani puka a puni ka pakaua a pahu i ka ili honua ena maka koi kaua koa o Vanonā, Pela kakou « iohe la i ua halulu la, me he ia ua akaa maoli ia aku no ka honua, a i ole he naka paapaaina iio kekahi ona hekili ku'i pamalo. Nolaila, ia Edewini e holo la aia uhai aku la ka puali holookoa o Yanona, aua hoopuni koke ia ae la ke kahua kalii a ua poe ala e akoakoa nei, a pela iho la i kaawale ae ai ke kaula ii mai ke kania-i ae o lea haku Maraki. Ia Edewini i hoea aku ai ma ia wahi, haawi koke ae la oia i ke kauoha i ka puali koa e hoopuni ia wahi, a e ku kela ame keia me ka makaala nonā iho, a e makaukau hoi no ka paio ana aku i ka enemi ke kue ia mai lakou e na koa Pelekane. Mamuli o keia ieo kauoha a ko lakou aliikoa ua hooko aku lakou ia kauoha, # oiai hoi na koa Peiekane e ku ana i waena o ko lakou mau enemi, ka mea hoi a lakou i manao mua oie ai he hopena e hiki mai ana. Ano haku Maraki hoi eia oia imua o Kere3inahama kahi i ku ai, a e makaukau ana hoi ua Keresinahama nei e lawe 1 ke ola o ka haku Maraki me kana pahikaua e paa ana ma kona iima, a e hooko aku hoi i kaua i olelo paa ai e niāke no ka haku Maraki ma ka poho o kona lima. ;

I ka wa i lkd mal aiokahaku K«r®»lnahama i ke> komo ana aku o ka puali koa o Vanona» oia no kona wa i ku koke ae ai iluna mai kona noho ae a hoomaka aku la e hou i ka puuwai o ka haku Maraki i kana pahikaua. Wahi ana i hoopuka ae ai mamua o kona hana ana pela: "Ua oi loa aku o ka pono e lilo e ke ola' o kekahi koko kiekie o Sekotia mamua o ke komo ana aku o kona ola iloko o ka poholima 0 ka poe kipi o Sekotia, a pela iho la oia i manao ai e hana ia mea maluna o ka haku Maraki. Me kona moeuhane mua ole, aia no ke Akua e hoouna mai ana i ka anela o ka hoopakele no ka poe. i hoopilikia wale ia, a ka poe manao pakaha nae i hilinai wale ai ma ko lakou ikaika iho, * 0 keia manawa a kakou i ike ae nei a Kereeinahama e pahu nei i ka puuwai o ka haku Maraki, o ka wa like no ia a Edewim i apahu pu iho ai i ke ola o ka mea haakei, a pahu aku la oia i ka honua, a oiai oia iloko oia kulana i ike aku ai oia i ka pahikaua a ka haku K.eresinahama ua kaulona i'a ae i ka puuwai o ua mfkuakane hanauna nei ona. iloko o ka imo ana a ka maka i pa aku ai ka pahi a ua Keresinahama nei i ka hauna pahi ikaika a Edewini a lele koheoheo aku la a pa i ka paia o ua keena nei a pokopoko liilii ibo la 1 na āpana eha. A oia no ka manawa i hiki pono aku ai o Vanona e alakai ana nfa ke poo o kona puali ma ia wahi a paa aku la ke kania-i o ua Keresinahama nei, a waiho malie iho la me ka oni ole i ka papahele. 0 keia manawa a Edewini e hana nei i keia mau hana, aia no na koa Pelekane ke ku malie la me ko lakou lawelawe ole mai i kekahi hana, oiai ua ike no lakou he makehewa wale no ko lakou oni mai i ko Sekotia mau kaeaea. \ A i keia manawa e waiho malie nei o " ereainahama, oia no ka wa i kiloi like iho ai o ua poe koa Pelekane nei i ka lakou mau mea kaua i ka papahele, a lohe ia aku la ke o oia mau mea apuni ua keena nei. A i ka hoi hou ana mai o ka ikaika ilokoo ua haku Keresinahama nei, oia no kona wa i ku ae ai me ka hikaka ana, a na Vanona i paa pono aku a hiki i kona kupono ana ae iluna, a pane

»Ai oia iua hi®na 0 '!? mai oe ia'u, ke nonoi aku nei au i kau roa« ..Huikala ana mai, e waibo mai oe i ko'u ola aole hoi e lawe aku, aka, e lilo nae hoi au i pio no ke kahua kaua." Pane aku la o Vanona: "Elike me kau i nonoi raai nei 110 kou ola, pela no auanei e loaa aku ai ia uaoa ia oe, oiai he hana hiiahila loa na kekahi aliikoa Sekotia ka hoopai ana aku i kekahi kanaka i hooneieia i na lako kauaoie. Ke haawi aku nei au i ka'u mau hoomaikai ana ia oe no kou nonoi ana mai i keia mea nui 0 kou ola, aka nae, elike :tne kau noi pela au e lawe nei ia oe he pio no ke kahuakaua, a e kaa aku kou malama ia ana malalo 0 ka mea nana i hoonele ia oe i ka lako kaua ole." Puai mai la ka leo mai na koa Pelekane mai e nonoi mai ana no ko lakou isau ola iho, a oia ka ua Yanona nei i pane aku ai uie ke kuio: "I ka'u nana ana aole oukou h® poe kina, oiai he hooko kauoha wale no ko oukou kuleana malalo oka makemake oko oukou mau haku. He hana hiiahila na ko Sekptia mau koa ke kau ana aku 1 hoopai a lawe pio mai paha i kekahi puali i lawa ole ka ikaika no ke ku pale ana mai, a i kaua ole ia aku hoi e ko makou puali, aka, i lawe pio ia e kekahi o ko'u mau aliikoa opiopio hookahi wale no, * "Nolaila, ke haawi aku nei au i ka'u olelo hooholo ma ka aoao o ke aupuni o Sekotia, e hookuu laelae ia oukou mai keia pakaua aku, me ko oukou noho ana a ai i ko ka pakaua nei, a hiki i ko oukou wa e haalele iho ai me ka hoopiiikia oleia." Huli ae la oifl a kauoha aku la i kekahi o kona mau aliikoa e kii ia aku ka haku De Valana a e hoihoi ia mai iloko oka pakaua e hoopaa ai me ka haku Keresinahama, a oia ka ua aliikoa la i hooko aku ai. Ika loaa ana aku o keia kauoha i ke aliikoa e kiai ana i ua haku De Valana nei, oia no ka wa i nee mai ai 0 ua puali holookoa ala no ka pakaua. Oiai ua haku la i hoea mai ai, ua haawi ae la ua Vanona nai i ke kauoha paa, aole e hookuukuu wale ia ua niau haku la i waho a hiki i ka wa e pau ai o ka uluaoa o ka pakaua a hooponopono ia laua. E hoomauia aku ona.