Ke Au Hou, Volume II, Number 21, 24 May 1911 — He Pane ia Kohala-nui Kohala-iki Makapo Inoa Ole. [ARTICLE]

He Pane ia Kohala-nui Kohala-iki Makapo Inoa Ole.

Mr. Lunahooponopono o Ke Au llou ; Me ka mahalo: Aloha kakahiaka oe e ke Alanui Kukui; — Ma ka helu o ka pule i hala iho la e hoole mai ana oe i ka oiaioo ka'u mau hoakaka. Ele Kohala paha oe, he Kohala iwi aohe i'o. Malia paha o ko mea ia i huna ai i kou inoa he mamo mai oe na ka poe o Makeanehu, no laila kahi i kaulana i ka wa kahiko (kauwa). A pehea oe i holo pee ae la a pipika ma ka paia. Eia mai au ke heleaku la kuu inoa me ka mola'ela'e. Oia na'e paha, ke ano iho la no ia o Kaalelekoae ke ike mai i ke Alii holo i ka lua. A ina oe he Kohala, pehea oe i ike oie ai i na wahi pana o kuu aina au e hapuku wale nei no; aole o Awini he aina kauwa, au e waha-a, e lele kikoi mai nei. Ina ua ike na 'Lii oia manawa he aina kauwa kela, aole e noho ana ka moopuna a Kauhiaimokuakama, no ka mea, he poe hookae na 'lii o ka wa kahiko. Pehea oe e keialilipo, aohe oe i ike i kau mea e kamailio nei, e oJii hapuku wale nei no kai'ao Kapaau. Eia no kekahi olalau ou, o keia wahi e kaulana nei a hiki i keia manawa, oia hoi, o Hanau Alii, he mea oiaio kela. He kamaaina au ua ike a ua lohe he alii io no ka mea i hanau malaila, a oia ka mea i kaulana ai a hiki i keia manawa, aole elike me kau e hoopilipili wale nei no malaila o i hanau ai ia Kamehameha I. Pehea ka hoi ka Nupepa Home Rula i hoolaha ai iluna o ka waa kahi i hanau aj o Kamehameha a na Naeole i lawe e huna, he uwala maka ka ai a hiki i ka nui ana a piha na makahiki eono (6), a na Naeole i hoihoi ponoi ia Alapai nui? Malaila hu hou oe i kula. Pehea e hiki ai ia Naeole ke hoihoi ia Kamehameha imna o Alapai nui, no ka mea, oia ke Alii Nui ia manawa, a nana kela olelo e O-u-ka-maka-o-ka-wauke-oi-opiopio o nui auanei kawowo aku. A ke olelo hou mai nei oe ma keia pohaku kahi a Kekuiapoiwa i hookohi ai ia Kamehameha. I ka h'anau ana mai o ke keiki lawe o Naeole e huna iloko o kie ana. Ea, hauhili ka ai a Kawelea. Eia kekahi ke olelo mai nei oe, in£k i Awini o Kahaopulani kahi i noho ai pehea oia e ike ai i kahi i hanau ai o ke Alii. Aole io no malaila o Kahaopulani i ka wa i hanau ai o Kekuiapoiwa e ike ai oia. E hoomaopopo oe i ke ano o kau olelo. O ka lawe ia ana aku o ke keiki a hiki imua o kona alo he mea mau no ia i

na poea pau, aohe e nele ka ninau ihea I hanau *hai aīi ke Alii, aohe no e nele ka lohe, a oia mau loh&no mai na kupuna a hiki ia'u e kamailio aku Ja. 'Ke olelo hou- mai nei oe i kukulu ole ka Moi Kalakaua i ke kia hoomanao o Kamehameha I ma Kokoiki no ke kanaka ole, eia no keia olalau ou, aohe no he piha. kanaka o Ainakea, mai Honolulu aku nei no ka Moi i holo aku ai me ke kanaka i poe nana e hoohanohano i ke kukulu ana ike kia hoomanao o Kamehameha ka Na'i Aupuni. Aole i manao o Kalakaua aia a kahi piha i kanaka malaila e kukulu ai. A pehea i kukulu ole ia mai lai Kapaau, i kahi nui o kanaka? I kukuluia hoi ke kia hoomanao o ka Na'i Aupuni no ka mea o kona wahi no ia i hanau ai o Ainakea, a oia no ka mea pololei. Na'u e olelo ae na ke Kohala loko, Kohala waho, ke Kohala ua apaapa, no ka uiea, ua noho au a kupa a kamaaina a ewe a mole ia Kohala, o ko'u one hanau ia. A i mea e pau ai kou pohihihi i ka mea nana i hanai o Kamehameha I, oia hoi o Kahaopulani, eia iho no o Paleiholani ke noho koke iho la no ma Kukui. A pehea oe i ninau ole iho ai. Ua lohe oia a ua maopopo iaia ka*mea nana i hanai. Aole oia wale'," he nui a lehulehu e noho iho la i lohe i keia moolelo. Malia paha nou keia Naeole au e hoopilipili ae la i kokoke aku oe ilailp- Auhea oe, mai lalama aku oe ilaila, he pali nihinihi ia he laumania. A mai ninau mai oe ia'u, no ka mea, he kalo au no ka lalani a h.e laele oe a he mea haliilii, aole paha e ua noopu makou, a no keia manawa wale no e kamailio nei. I kamailio ia hoi i ka ohi kui, ua ike no paha aohe i lawa ia hana. A pehea oe e kuhi wale nei no iloko o ka Nupepa Kuokoa Home Rula. au i hoolaha mua mai ai no loko o-ka Brief History o Ilawaii kau moolelo, a ke olelo hou mai nei oe na Kamakau, pehea oe e a'o nei ika hoopunipuni. Oka mea no ia epa mau ai ika leo. A nolaila, e hai mai oe i kou inoa i maa i ke kahea ia e na poe a pau, aole ma ka inoa kapakapa, aole ma ka inoa ona kupuna paha i lohe ole ia. Aka, ua hiki no ia'u ke kapa aku aohe oe he Koh; he lawena olelo. Ina oe he Kohala io. alaila, ia maopopo ia oe ke ano o kela "Ke Kohala nu», Ke Kohala iki," na ke Alii Aimoku ia olelo, "No'u ke kanaka nui, n'o'u ke kanaka iki." A eia ka nou ke Kohala nui, ke Kohala iki, ke Kohala loko, ke Kohala waho, ke Kohala olalau, "O ua moku pe'a ole Ke holo pahu'a nei," malia ka oe i hoohewahewa ai i ike ole ai oe na ke 'Lii Kahaopulani i hanai o Kamehameha I, ina no na Kamakau iao|e no ia he mea nui, oo kamea, ina no au e ike ana e kue ana no au, no ka mea, oko u kuleana no ia e like me ka olelo a kupuna > a hiki i ka pua hope loa. Maanei ke hooki nei au me ke aloha i na keiki oniu hua metala o ka papapai ame ka Lunahooponopono. Owau no me ka oiaio, Kamaka Stillman. Kauluwela, Oahu, Mei 22, 1911.