Ke Au Hou, Volume II, Number 19, 10 May 1911 — He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE-KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE-KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE-KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE-KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU

"Oia ka īnakou e nonoi aku nei,ia Gederica i ke kino o ke kaikamahine alii kuokoa, ka Lede Kowena o Hagotanatede, ke kino o ke alii kuokoa ia Atelana o Conigaboro, ke kino o ko lakou mau kanakā, na ukali, na aipuupuu ame na kauwa a lakou, a e koino pu ana ka ludaio i kapaia o Isaaka o loka ame kana kaikamahine pu, he wahine ludaio, na lio ame na hoki o lakou. 4 'o lakou apau loa i hai ia ae nei, hepoe nialuhia lakou malalo o ka Moi, a e hele ana ma ko ke alii mau alanui he mau makaainana ponoi nona. A o ka makou ia e kauoha aku nei e hookuu ia mai ke kino o na alii pakahi i hai ia ae nei, ame ka lakou mau kauwa, na ukali ame na mea apau loa, ko lakou tnau waiwai, a e hoopili ia mai lakou me makou iioko o hookahi hora naai ka wa aku e loaa aku ai o keia palapala ia oukou. "Ina aole ia makou, alaila, i na poe a makou e hoouna aku ai, a e hookuuia īnai lakou me ka maluhia auie ka poino ole hoi o ko lakou mau" waiwai. Ke hoole oukou i keia kauoha, alaila, e kapa no makou ia oukou he poe powa, a lie hana ino, # ke hoohiki nei makou e kaua aku ia oukou, a i ole ia ma kekahi ano e aku e hiki ai > ke hoopai a luku aku ia oukou me ka ae pu aole makou e ai i kekahi mea ai a hooko ia ka makou upu ana. "Ma keia-mau mea ua laa oukou i ke Akua ma kona malama ana, kakauinoa ia e makou ma ke ahiahi o ka la o Sa Witola malalo o ke kumu laau oka nui i ke alanui Puuwai Puu, a o na mea i palapala mua ia ae nei, ua kakau ia no ia e kekahi kanaka hemolele, ke kakauolelo a ke Akua, a o ko kakou lade ame Sa Dunetana maloko o ka halepule o Gopemanahuta. Aka nae, malalo iho o ua palapala nei, ua

kahakaha ia ke kii poo moa amo ka lepe loihi niahina he hoailona hoi ia no a Waniaba, ke keiki a Beowula. Malalo iho o he kaha pea, oia ko Guruta hoailona, a malalo iho o laila ua kakauia kei£pmau huaolelo nunui kikoola, "Le Noir Fainieant," oia ka hoailona o ka Naita Alolowa, a malalo īho oia ua kahakaha noeau ia ka pua pana me ke kakaka, he hoailona no ke kanaka pana pua kaulana Lokele. I ka lohe ana o ua poe naita nei i ka manao o ka palapala i heluhelu ia mai ka mua a hiki i ka hope, huli ae la kela ame keia e nana pakahi ia lakou iho, me ka mumule, aole lie 100 pane, oiai aole i maopopo ia lakou ka lakou mea e hana aku ai. O De Bracj T o lakou ka mea mua i puai leo ae me ka akaaka ana, a hui pu mai la hoi ke Temepela, oiai lioi o Forona de Bufa e hookuoo ana, a mahope iho i pane aku ai oia: "Ke a'o aku nei au ia olua i ka kakou mea pono e hana aku ai. E pono 110 kakou e noonoo pono i keia mau kumu i nonoi ia mai nei, mamua ae o ka akaaka ana iho, aole au i manao he palapala paani keia e lilo ai i liana lealea. "Ae, pela io no, ke ike nei au aole ka i pau ko Forona de Bufa ano nonohua no kona hoohokaia ana mai nei e ka ludaio," a noke ae la laua i ka akaaka, ia Foroua de Bufa e noho hamau ana." "Ke ike nei au ma o Mikela ala," wahi a Forona de Bufa, "ke ake nei au e ike i kou ku hookahi ana aku imua o na pua pana a ke.a poe, no ka mea, iua oe e nana pono iho ana i ke ano o keia palapala e ike iho ana no oe e Bracy, aole e hiki ia lakou ke palapala mai i keia mau olelo ina ua ike lakou aole o lakou mau kokua ikaika.

; r 'Da iimopopo no ia j u o na powa o loko o keia mau ululaau, ua nui a kinikini wale lakou inamua o ka mea hiki ke hoomalu pono aku i na (lia o ke alii, oiai iloko o na makaliiki loihi i liala ae nei, he hookahi no o lakou kanaka i paa ia'u, 110 ka nawaliwali i ke ku mua ana i na kiwi 0 ke dia, a iloko o elima minuie ma ia hope iho 1 make ai oia imua ponoi o ko'u alo. "E nana niai olua i kamea nana ka pua i eo ai 111 a ke kahua o Ashhy oia iho la no ke ano 0 ka lakou pana pua ana," ia wa i liuli ae ai oia 1 kekahi oiia luna koa malalo iho ona me ka ninau ana: u Ua hoouna aku nei nae paha oe i kekahi mea e hoomakakiu aku i ka nui o na enemi?" "I ka'u hoomaopopo- me he la, he aneane elima haneii pafca ka nui o ka poe e hoomoana la iloko o ka ululaau." "Aia la," wahi a ua Forona de Bufa la i pane aku ai ia Bracy, "o keia iho la ka hua a kakou e ohi mai ai, mahope iho o ko'u ae ana aku e hoolilo i ko'u pakaua no kou makemake. Pehea no la hoi i hiki ole ai 110 ia oe ke hana i kou makemake ma ke ano malie ame ka maikai, oiai ua ike no oe, nau ponoi no i kono aku i keia punana nalo kiko e hele mai e hookokoke i kuu mau pepeiao." "He nalo kiho hope eha anei lakou?" walii a Bracv, "he poe nalo meli molowa maoli no lakou, a ua nele pu hoi lakou me na kiko hope eha aole ia lakou. 0 lakou apau loa he poe kauwa molowa i ka hana, oia ko'lakou mea i makeinake ai e liolo e pee i ka nahelehele, me ka manao ma ka powa e loaa ai ko lakou ola, aole ma ka hana lima." "Nolaila, he hana hilahila maoli ia," wahi a ke Temepela, "oia, he mea hilahila no na naita ka maka'u wale, a oia poe o lakou kai komo ole iloko o ka poe ikaika. E kauolia aku i ko kakou mau koa e aiualu a e ulupa aku ia lakou, oiai o na kanaka he iwakaluakumamalima o lakou, ua like ia me hookahi o ko kakou mau kanaka koa." "0!" wahi a Bracy, "ina no he hookahi naita ua lawa loa ia 110 ka hoopuehu ana aku ia l&kou iloko o ko lakou mau punana iho e pee ai no ka manawa pau ole. No'u iho, ua ike au he niea hilahila maoli no'u ka hele ana aku imua o la-

koii me ka'u Ihe ponoi »o ka hōokAawale auft aku ia lakou, oiai ma ko'u ike maoli me ka huipa leo wale ho ke kupono e hoemu aku ai ia l^kou." "Ia wa pane mai la o o Forona de Bufa: "He mea oiaio np ja au e olelo mai nei, ina nae he poe eleele o a iole no Mura, a poe kamaaina no Farani, alaila, e hooia aku au ua kupono io 110 ka olua akena ana pela. . "Ka'u e ike nei i keia poe kanaka, o lakou 110 na poe kōa liulu manu Pelekane maoli, e hiki ple ai ig, kakou ke aa aku e hoonahoa ia lakou, ke ole kakou i lawa i na lio ame na puali koa. Ke la~wa kakou me ia mau ano, alaila, e aho iki ia pilipili aina iki aku kakou ia lakou ma na welelau waho oka ululaau kahi a lakou e hoomoana rnai la, aka nae, aole no e hiki ia kakou ke komo aku i kahi paapu o ka ululaau, ame ko lakou lua.huua e noho nei. - "Pehea la, e oluolu aku auei kakou ia lakou mawaho o ke kula elike me kau e olelo nei e Sa Naita oke Temepela? Ina kakou e puka aku ana i waho me ko kakou mau wahi koa kakaikahi, alaila, nawai e malama iho ana ka maluhia 0 ka pakaua nei . / "0 ka'u e hoomanao nei o ka nui no o ko'u mau wahi koa aia i loka, a pela pu no me kou mau koa, a he iwakalua wale no mau wahi koa 1 hookoe ia iho i ka pakaua nei, a ke hui pu ia kakou a pau loa, alaila, he kanakolukumamalua wale no ko kakou huina." "Mai hopohopo oe," wahi ake Temepela, "aole e hiki i ko lakou mau pualikoa ke hoopio i ka pakaua nei elike me keia a lakou e hana mai nei ia kakou, ua liiki loa ia kakou ke hoopuehu aku ia lakou me ko kakou mau wahi puali koa kakaikahi. Nōlaila, mai hopohopo a maka'u iki oe, mai hookuu wale aku kakou ia lakou e lanakila mai maluna o kakou, nolaila, e hana kakou me ka ikaika i loaa ia kakou. "Nolaila, e kauolia aku i ko kakou mau koa e hele aku maloko o na ululaau e huli ai i keia poe powa, a ke loaa e luku aku ia lakou, a i ole e liopu pio aku ia lakou a lawe mai iloko nei o ka pakaua, a maloko o keia pakaua e noonoo ia ai ko lakou īuake ame ke ola, no ia mea e noonoo niai kakou maluna o keia kumu hana ano nui, aole e hoohemahema ia kakou iho, e noho kakou me ka makaala."

"Ua kuhihewa maoli no o Sa Beriana © olelo nei pela," walii a Forona de Bufa, "oiai o ke kapena o keia poe powa, he kanaka uiaka'u ole maoli 110 oia, a ina aole a lakou mau mekini laau me na alanui laau a kaula paha, a i ole mau alakai kupono, alaila, e aho io ia, aole io ana paha e hiki ke hoopio ia ka pakaua nei." "E hoouna aku i kou mau koa ano," walii a ke Temepela, "a i ole ia, i na wahi e pili kokoke mai aua, i liouluulu ia ae ai na kanaka oia inau wahi, a hele mai e kokua ia kakou." "Ke ike nei au, he olelo paani wale no ia no keia manawa e Sa Naita," wahi Forona de Bufa, "oiai ua maopopo no ia oe, aole e nele ko lakou hoohuoi mai i ka wa e oili aku ai o kekahi o kakou i waho, a owai la auanei ka'u e hoouna aku ai? No Malavonia aia oia ame kona poe koa ma loka i keia manawa, a pela pu no me kekahi mau hoa e iho o'u, a mai hala pu aku no makou ilaila, lilo e hoi i keia hana mawena o oukou." Pane inai la o Bracy: "Ua oi aku ka pono e hoouna malu aku kaua i kekahi mea i loka e kii i ko kaua inau koa." "Owai ka kakou e hoouna aku ai no ke kii ana aku ia lakou?" wahi a Bufa, " no ka mea, e hakilo makaala loa mai ana no lakou i kela ame keia alanui o ka pakaua nei, me ka pana pu ia inai o ka puuwai o kela ame keia e puka ana i waho mai nei aku. He hana pono maoli no ia oe e ke Temepela e kakau il;o i palapala a hoouna aku i kekahi mea i o Malavonia la i loka, a hoouna aku i kahunapule, a e haawi pu aku hoi oe i pane no keia palapala i hoouna ia mai nei e na p©wa ame ke kahu puaa. I ko'u manao he oi loa aku o ka pono me ka oioi o kuu pahikaua au e kakau iho ai mamua o ke kakau ana me ka peni." Pane aku la ke Temepela; "E pono no au e kakau me ka peni, aka nae, e kakau no au ilike me kou mau manao." Nolio ilio la oia ilalo a kakau iho la i keia mau huaolelo ma ka olelo Farani, a e heluhelu ia ai penei: "O Sa Keginala Forona de Bufa ame kona mau hoa naita ame na koa o lakou, aole e hiki ke hoolohe i na olelo me ka lima o na kauwa ame ka poe kuapaa haahaa, aia a o ka mea i kapa iaia iho o ka Naita Eleele, a he hoa hanohano io ia

no na hoa oka oihana naita hanohano. Be me® pono maoli iaia ke hoomanao iho, ua hoohaaha» loa oia i kona kulana iho ma ka hoohui pu ana iaia iho me oukou, ke manao nei no makou, aole loa ona kuleana e koi mai ai e hookuuia aku keia poe kanaka i paa i ko makou mau lima ko na kanaka maikai, a i hanauia me ke koko alii. "Ke hoomaopopo hou ia aku nei, o na poe pio i paa ia makou, eia ko makou mau manao paa no lakou, e hookolokolo ia lakou e po|io ai i keia kakahiaka, a mahope iho o ka ainaawakea e oki ia 110 ko lakou mau poo a kau ia ma na kukulu oioi oka pakaua nei. I hana aku makou i mea e hoikeike aku ai i na kanaka e ake nei e hoopakele ia lakou, a mamuli o ko inakou aloha karistiano, ke kauoha aku nei makou e hoouoa mai i kekahi kanaka haipule oiaiH>, i mea nana e pule ia lakou, a e kukakuka pu me ke kala aoa i ko lakou mau hala imua o ke Akua. "Nolaila, elike me ka makou olelo i hoike ia maluna ae nei, pela no makou e kauoha aku nei e hoouna mai i kahunapule, i mea nana e hoomalielie mawaena o lakou ame ke Akua, a ua manao makou oia ka oukou hana hope loa me lakou." A i ka paa ana o ua palapala nei i ke kakau ia, opiopi ae la o Beriana a haawi aku la i ke kauwa, a nana i lawe aku i ka elele e kali ana mawaho o ka pa, ka mea nana i lawe mai i ka palapala mua. Maliope iho oka loaa ana aku iaia o ua palapala nei, i haalele koke iho ai oia i ka pakaua no ka hoi pololei aku i kahi a Lokele ma e noho mai ana malalo o kahi kumu laau oka nui, nona hoi ka mamao he ekolu kowa e pana ia ai o ka pua. (E hoomauia aku ana.)